บทความความรู้สุขภาพจิต จาก การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ปี 2558

บทความความรู้สุขภาพจิต จาก การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ปี 2558

1

ชื่อหนังสือ บรรณาธิการ พิมพ์ครั้งที่ 1 จัดพิมพ์โดย พิมพ์ที่ จำ�นวนพิมพ์

บทความความรู้สุขภาพจิต จาก การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ปี 2558 สิงหาคม 2558 กองสุขภาพจิตสังคม กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข บริษัท บียอนด์ พับลิสชิ่ง จำ�กัด 100 เล่ม

คํานํา การสื่อสารถือเปนองคประกอบสําคัญองคประกอบหนึ่งของการสงเสริมสุขภาพจิต เนื่องจาก ทําใหประชาชนไดรับขอมูล ความรู ขาวสารดานสุขภาพจิตที่จําเปน เพื่อสรางความเขาใจ ความตระหนัก ตลอด ถึงการดูแลสุขภาพจิตดวยตนเองได การสื่อสารผานบทความเปนสิ่งที่ผูเขียนตองการสื่อสารขอเท็จจริง และหรือ ความคิดเห็นในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง โดยมีวัตถุประสงคเพื่อใหความรู ความเขาใจ หรือใหความบันเทิง และเปนการ กระตุนใหประชาชนตระหนักและเกิดพฤติกรรมสุขภาพจิตที่ถูกตอง สําหรับหนังสือบทความความรูสุขภาพจิต จากการประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพ นักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ครั้ง ที่ 2 ไดรวบรวมบทความ ความรูสุขภาพจิตที่ผูเขารวมโครงการ ประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ครั้งที่ 2 เขียนขึ้น ผูจัดทําหวัง เปนอยางยิ่งวาหนังสือเลมนี้จะเปนประโยชนในการดําเนินงานเผยแพรความรูสุขภาพจิตตอไป คณะผูจัดทํา สิงหาคม 2558


ก

สารบัญ คํานํา สารบัญ “ความสุข” สมบัติที่ใครๆ ก็อยากเปนเจาของ “ชีวิตวุนวาย ของเจาชายไบโพลาร” “พลิก” ชีวิต 15 สัญญาณอัลไซเมอร กลับบานเกา ครอบครัว...กับการดูแลผูปวยจิตเวช ความสุข...อยูที่ไหน? ความสุขสรางได เมื่อสูงวัย ฉันไมไดบานะ! ชีวิตสุดโตง...ของเจาบอล ชีวิตอันมืดมนของ “ออย” ดูยังไง ใครซึมเศรา เธอผูไมแพ เบื่อเรื่องเพศ...ชีวิตคูไรสุข พลังใจทามกลางวิกฤต มาทําความรูจักและชวยเหลือเด็กสมาธิสั้นกันเถอะ ไมรูจักฉัน...ไมรูจักเธอ รับมือ...เมื่อตกงาน เรื่องเลากรณีศึกษา เลี้ยงลูกอยางไรเสี่ยงตอไอคิวอีคิวต่ํา เศรา...แลวไง สถานการณของกลุมชาติพันธุที่ผานมา สบายดีจะเด็กไทย สมอง...ยาเสพติด...โรคจิต เกี่ยวพันกันอยางไร สองขั้ว...ซอนวิญญาณ สิ่งเล็กๆ ที่เรียกวา “โรคเครียด” ข


หนา ก ข 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 18 19 20 21 22 23 24 25 26 28

สุขใจทั้งผูให...ดีใจทั้งผูรับ สุขอยางสูงวัย...กายใจเปนสุข หลังคาแดง...บานนีม้ ีรัก จิตตกปวยใจ แวะมาเยียวยา อยูรวมกับผูติดสุราอยางมีความสุข

29 30 31 33


ค

ง


“ความสุข” สมบัตทิ ี่ใครๆ ก็อยากเปนเจาของ สุพรรณี แกนแกว “ความสุข” คําสั้นๆ ที่ใครๆ รูจักและปรารถนาที่จะไดมาเปนเจาของ แตไมใชทุกคนที่จะได มัน มาเปน เจ าของอยางสมบูรณ เพราะอะไรนั่นหรือ?? ถึง แมวาความสุขเกิดขึ้ นไดจากหลายๆ สิ่ง เช น ความสุขของบางคนเกิดจากการไดเปนเจาของวัตถุที่ชื่นชอบและปรารถนา บางคนมีความสุขไดดวยตัวของ ตนเองแมวาจะมีสิ่งที่ปรารถนาอยางสมบูรณหรือไม ในขณะที่บางคนความสุขเกิดขึ้นจากความคาดหวังในตัว ผูอื่น เมื่อความคาดหวังไมเปนดั่งที่หวังใจก็เกิดความทุกข ความทุกขนั้นคืออะไร? โดยสวนตัวเชื่อวา ความทุกขเปนสิ่งที่เจาของความทุกขสรางขึ้นมา ดวยตัวเอง ไมวาทุกขจะเกี่ยวของกับคนหรือวัตถุสิ่งของหรือไม ความทุกขเกิดจากความคาดหวังตอสิ่งตางๆ ที่ มีมากเกินไป เพราะเฉพาะนั้นการไมเปนทุกขอาจทําไดโดยการไมคาดหวังมากเกินไปทั้งที่เปนความคาดหวัง ในตัวเองและความคาดหวังจากผูอื่น เพราะความคาดหวังนี้แหละ กอใหเกิดความทุกข ซึ่งเปนตนเหตุของการ ไมมีความสุขของคน กลาวไดวาการไดมาซึ่งความสุขนั้นไมใชเรื่องงาย แตก็ไมใชเรื่องยาก คนทุกคนสามารถเปน เจาของความสุขไดดวยตัวเอง ในขณะที่ความสุขจะหนีไปไกลหรือไมนั้นก็เกิดขึ้นจากตัวเองทั้งสิ้น การควบคุม อารมณ ความรูสึกของตนเองในการดําเนินชีวิตจึงเปนสิ่งสําคัญ การไมคาดหวังสิ่งตางๆที่เกิดขึ้นมากเกินไปก็ เชนกัน จะชวยใหความทุกขไมเขามาใกลตัว ในขณะที่ความสุขจะขยับเขามาใกล เขามาใกลๆใหเจาตัวมีเปน เจาของ


1

“ชีวิตวุนวาย ของเจาชายไบโพลาร” ชัชวาลย นอยวังฆัง โรคไบโพลาร หรือที่รูจักกันในอีกชื่อคือ โรคอารมณสองขั้ว ซึ่งเปนโรคทางจิตเวช ที่มีความ บกพรองดานการควบคุมอารมณประเภทหนึ่ง ลักษณะอาการ คือ มีสองบุคลิกอยูในคนๆ เดียวกัน ทั้งดานบวก และดานลบ ในดานบวกก็จะเปนลักษณะอารมณดี รื่นเริงมีความสุขมากกวาปกติ โดยไมทราบสาเหตุที่แนชัด เมื่อเทียบกับคนรอบขาง ส วนในกรณีดา นลบเมื่อเกิด อาการไมพอใจ จะหงุดหงิ ด ซึมเศรา หรือโกรธก็จ ะ แสดงออกมากกวาปกติเชนเดียวกัน บางคนอารมณสลับไปมา เดี๋ยวดีเดี๋ยวรายภายในเวลาไมนาน การดําเนินชีวิตของบุคคลที่เปนโรคไบโพลาร หรือคนที่มีความเสี่ยงที่จะมีอาการ จะมีปญหา ในการดําเนินชีวิตที่ตางจากคนปกติ บางครั้งเขาอาจจะไมรูตัวเองวาตัวเองปวย ไมรูตัวเองวาไดแสดงกิริยา อาการอะไรออกไปบาง หรือบางคนไมสามารถควบคุมอารมณตัวเองได เมื่อเจอกับสถานการณตางๆ ทําให แสดงพฤติกรรมที่แปลกจากเดิม มีความสุขมาก หรือโกรธจนนากลัว ทําใหคนรอบขางตกใจ และอาจจะสัมผัส ไดวาเขามีความผิดปกติไ ป ทําใหคนรอบขางรูสึกไมดีกับเขา และแสดงออกกับเขาในทาทีที่เปลี่ยนไป เชน ไมอยากเกี่ยวของดวย กลัว หรือรังเกียจเขา ซึ่งยิ่งทําใหเขามีอาการแยลง หมดกําลังใจในการดําเนินชีวิต และ มีพฤติกรรมที่แยลงกวาเดิม จนเปน ที่จับจองของทุกคน เวลาไปไหน จะทําอะไรก็จะไมเปนตัวของตัวเอง เพราะเกรงวาจะถูกจับผิดตลอดเวลา ซึ่งทําใหการดําเนินชีวิตของเขาวุนวายไปหมด โรคไบโพลารเปนโรคที่สามารถรักษาไดเหมือนกับโรคอื่นๆ นอกจากการพบจิตแพทย ไมขาด ยา และที่สําคัญ ขอเพียงแคคนรอบขางใหความสนใจ เอาใจใส ใหการดูแล ปฏิบัติกับเขาเหมือนกับคนปกติ ทั่วไป ใหโอกาส และสงเสริมสุขภาพจิต พูดคุยแตสิ่งดีๆ ไมกระตุนใหเขาเกิดอาการเขาก็จะสามารถใชชีวิตอยู ในสังคมไดอยางมีความสุข

2


"พลิก" ชีวิต

รชตพรณ คงดิษฐ "พลิก" หมายถึง กลับ เปลี่ยน แตในการเปลี่ยนก็นาจะยอมมีทั้งดีและไมดี พลิก! คําๆ นี้ไดเขา มาอยูในชีวิตของเด็กผูหญิงคนหนึ่ง นองตอง อายุ 12 ป มีความสดใส ราเริง เรียนหนังสือเกง มีความกตัญู ชวยเหลืองานบาน แบบไมมีบกพรอง พอและแม แยกทางกัน นองตองอาศัยอยูกับตายาย แตนองตองก็ใชชีวิตแบบเด็กทั่วไป สดใส ราเริง อารมณดี เปนที่รักของคนในครอบครัว "พลิก" ชีวิต ของค่ําของวันหนึ่ง ตองไปนอนที่หางนากับตายาย (ตาของตองเปนคนเสียงดัง โวยวาย ชอบตวาดใสยาย) ตองนอนหลับอยูดีๆ ก็ตองสะดุงสุดตัวกลางดึก เมื่อไดยินเสียงตาเมาเหลามาตบตี ยาย ขวางโทรศัพทใสหนายายจนเลือดไหลออกจมูก เมื่อเห็นภาพนั้นตองรองไหโฮ และกรีดรองลั่นสุดเสียง กลางทุงนา ทําใหตาตองหยุดชะงักเพราะความสงสารหลาน และจากนั้นชีวิต ตอง ก็ตองพลิก. หลังจากคืนนั้น ตองกลายเปนเด็กที่เงียบๆ เก็บตัว ซึมเศรา ไมคอยพูดจากับใคร ไมยอมไป เรียนหนัง สืออีกเลย จะพูดจาเสียงดังตะคอกใสตากับตลอด ไมยอมออกจากบานเพราะตองจะเห็นคนตาย เลือ ดไหลเต็ มหนาตลอด และช วงพลบค่ํ า ตองจะมี อาการปวดหัวรุ นแรง ร องไห น้ําเสียงเปลี่ยน ถา เป น ชาวบานก็เรียกวาผีเขาตอง จะคุยราเริง ซักถามคุยเกงกวาปกติ แตจะคุยเฉพาะกับคนที่ตองไวใจ ตากับยายพา ตองไปหา หมอแตหมอผีนะคะ อาบน้ํามนต คนทรง ไปทั่วสารทิศ อาการตองก็ไมดีขึ้น ดิฉันจึงแนะนําใหพามา โรงพยาบาลจิตเวชนครสวรรคราชนครินทร แพทยวินิจฉัยวาตองเปนไบโพลารคะ เปนอายุนอยมาก ตองเริ่ม เขารับการรักษาอยางตอเนื่อง และอาการดีขึ้นตามลําดับ "พลิก" ชีวิตตองอีกสิ่งคงไมใชยาอยางเดียว แตเปนเพราะยาทางใจที่ตากับยายชวยกันเยียวยา ตอง ตั้งแตนั้นมาตาไมเคยทะเลาะกับยายใหตองไดเห็นอีกเลย และแมของตองเองก็กลับบานมาหาตองบอยขึ้น ตองยายเรียนที่การศึกษานอกโรงเรียน เพื่อนฝูงก็รักตอง ตองไดกลับมาเปนเด็กที่สดใสราเริงสมวัยอีกครั้ง "พลิก" ชีวิต จะใหดีขึ้น หรือเลวรายลง ขึ้นอยูกับความรักที่ทุกครอบครัวกําหนดได "ความสุขเริ่มตนไดที่บานคะ"


3

15 สัญญาณอัลไซเมอร จิตรา จินารัตน คุณเปนคนขี้ลืมใชไหมคะ ลืมวาวางกระเปาไวที่ไหน ลืมวาตองทําอะไร ทั้ง ๆที่เตือนตัวเองมา ตลอดทั้ง วัน ลืมวาทานขาวกับอะไร ทั้งที่ทานไปเมื่อกี้ หรืออะไรที่เคยทําเปนปกติอยูแลว แตอยูๆ ก็ลืมเสีย เฉยๆ บางทีนี่อาจจะไมใชอาการขี้ลืมธรรมดานะคะ มันอาจเปนสัญญาณเตือนของโรคที่รายแรงก็ได เพื่ อ ให ป รั บ ตั ว รั บ โรคนี้ ไ ด ทั น ลองมาสํ า รวจตั ว เองดู ว า คุ ณอาจจะกํ า ลั ง เข า ข า ยการเป น อัลไซเมอรหรือไม 1. หงุดหงิด อารมณเสียงายกวาปกติ 2. การตัดสินใจแยลง เปลี่ยนใจงาย 3. งานหรือกิจกรรมที่เคยทําอยูประจํา จะกลายเปนงานที่ทําไดยากขึ้น 4. วางของผิดที่ผิดทาง 5. สับสนเรื่องเวลา มักคิดวาเวลาผานไปนานกวาปกติ 6. สื่อสารกับคนอื่นยากขึ้น โดยเฉพาะการพูดมักจะเรียงคําผิด พูดผิด 7. เดินออกไปขางนอกอยางไมมีจุดหมาย ไมรูวาจะไปไหน 8. ทํากิจกรรมบางอยางซ้ํา ๆ 9. ไมคอยดูแลตัวเอง 10. แสดงพฤติกรรมไมเหมาะสม 11. รูสึกหวาดระแวงอยูตลอดเวลา 12. นอนหลับยาก 13. ถอยหางออกจากครอบครัว เพื่อน กิจกรรมเดิม ๆ ที่เคยทํา 14. ชอบทํากิจกรรมเหมือนเด็ก ๆ 15. พูดจาและแสดงอาการกาวราว นี่เปนเพียงวิธีสังเกตอาการเบื้องตน ที่คุณสามารถสํารวจไดดวยตัวคุณเอง ถาพบวามีอาการ มากกวา 5 ขอ อาจเขาขายโรคอัลไซเมอร ทางที่ดีคือลองไปพบแพทยเพื่อตรวจอาการเพิ่มเติมจะดีที่สุด เพราะ โรคนี้ไมมีทางรักษา เราสามารถปองกันหรือชะลอใหมันเกิดชาลงได

4


กลับบานเกา เพียงจันทร วงศทวีสุข “คงไปไหนไมรอดละสิ ถึงไดกลับมา” “บอกแลว หนาแบบนี้ ออกไปไมนาน เดี๋ยวก็ กลับมา” หากพิจารณาประโยคบอกเลาดัง กลาวอาจดูธรรมดา แตมันคือประโยคที่สะเทือนใจสําหรับ บุคคลที่เจอประโยคนี้ไมนอย หลายทานอาจมีประสบการณกับตัวเองหรือพบเจอจากคนรอบขาง ในกรณี ที่ลาออกจากงานเดิม แลวกลับมาทํางานใหมอีกครั้ง ในสถานประกอบการเดิม พบเจอหัวหนา เพื่อ น รวมงาน บรรยากาศเดิม ๆ จะปรับตัวอยางไร ใหกลับมาทํางานไดอยางมีความสุข คงไมใชเรื่องแปลกที่สถานประกอบการจะรับพนักงานเกา เขาทํางานอีกครั้ง ถาคุณจาก ไปดวยดี ทั้งนายจางและเพื่อนรวมงานยังมีความรูสึกที่ดีตอคุณอยู อยากใหคุณไดลองปรับมุมมองความคิด หากคุณตองการกลับไปทํางานที่เกา ควรเปนเพราะคุณมั่นใจวาคุณมีคุณคาสําหรับที่เกา ไมใชเพราะวาคุณ ไมมีที่ไป แตคงเปนโอกาส จังหวะที่เหมาะสมประจวบเหมาะพอดี ในการเริ่มงานใหมในสถานที่เดิม หลาย คนอาจมีความรูสึกกังวล ในเรื่องการปรับตัวจะทําอยางไร เรามีเคล็ด (ไม) ลับมาแนะนํา เริ่มตน จาก การเตรียมคําอธิบาย นายจางเกาตองอยากรูเหตุผลที่คุณลาออกและ กลับมาอีกครั้งอยางแนนอน เตรียม คําอธิบายไวใหดี เชน - คุณออกไปเพราะอยากคนหาประสบการณใหม แตตอนนี้คุณรูแลววาที่นี่ใหสิ่งที่คุณ ตองการในอาชีพอยางแทจริง และที่นี่คือที่ ๆ ดีที่สุดที่คุณจะไดแสดงความสามารถอยางเต็มศักยภาพ - คุณเปนคนมีฝมือ สรางชื่อเสียงใหกับบริษัท อีกทั้งยังคุนเคยกับระบบงานของที่นี่เปน อยางดี เขาใจวัฒนธรรมองคกร ขอบขายงาน ตลอดจนมีทักษะและความสามารถในการทํางาน นี้มากอน เมื่อเทียบกับการจางพนักงานใหมที่ตองใชเวลาในการสอนงานและเรียนรูงาน เปนตน เคล็ด (ไม) ลับ อีกประการหนึ่งก็คือ การพิสูจนตนเอง เมื่อคุณไดกลับเขาทํางานอีกครั้ง คุณอาจพบวาทุกอยางไมเหมือนเดิมรอยเปอรเซ็นต อาจมีคนที่มองคุณไมดี ซุบซิบนินทาบางก็ไมตองสนใจ ทํางานใหเต็มที่เพื่อพิสูจนตนเองวาคุณคูควรกับงานนี้ ตอใหใครเขามาใหมก็ไมสามารถทํางานนี้ไดดีเทาคุณ แลวเสียงนกเสียงกาและสายตาดูแคลนเหลานั้นก็จะหายไปเอง นอกจากนี้ยังมีคาถาหากคุณทองแลวคาถาบทนี้จะเปนภูมิคุมกันใหกับจิตใจ คือ คาถา 3 คํา จํางายๆ ของกรมสุขภาพจิต คือ "อึด ฮึด สู" โดย อึด หมายถึง ศักยภาพที่ทนตอแรงกดดันไดดี ฮึด หมายถึงมีกําลังใจเขมแข็ง และ สู หมายถึง การตอสูเอาชนะอุปสรรคตางๆที่เกิดขึ้น กรมสุขภาพจิตขอเปน สวนหนึ่ง ในการสร างภูมิ คุมกั น ให ประชาชน มีป ญ หาสุขภาพจิต โทรสายดว นสุขภาพจิ ต 1323 ยิน ดี ใหบริการคะ

แหลงขอมูล http://www.bus.rmutt.ac.th/journal/pdf/vol7-no2-04.pdf http://pantip.com/topic/32278183 http://www.dmhweb.dmh.go.th/jvsk/inter/link/Html/kown2.html


5

ครอบครัว...กับการดูแลผูปวยจิตเวช พิมลศรี จินา การเจ็บปวยดวยโรคทางจิตเวชมีโอกาสเปนโรคเรื้อรังสูง และจําเปนตองไดรับการรักษาอยาง ตอเนื่อง เพื่อควบคุมอาการและปองกันมิใหอาการกําเริบ ครอบครัวจึงมีสวนสําคัญยิ่งตอการทําหนาที่ดูแลให ผูปวยไดมีโอกาสรับการรักษาตามแผนการรักษาของแพทย เพื่อใหเขาสามารถดําเนินชีวิตอยูกับครอบครัวและ สังคมไดตามอัตภาพ ครอบครัวควรดูแลผูปวยจิตเวชเรื่องใดบาง 1. การรับประทานยา ผูดูแลควรใหผูปวยไดรับประทานยาตามแผนการรักษาของแพทย ไม ควรเพิ่มหรือลดยา หรือกินยาเฉพายาบางชนิด รับประทานยาใหสม่ําเสมอหากมีอาการเปลี่ยนแปลง ควรพา ผูปวยไปพบแพทย 2. กิจวัตรประจําวัน ผูปวยทางจิตมักไมคอยสนใจตัวเอง ดังนั้นญาติควรกระตุนใหผูปวยได ทํากิจวัตรประจําวันดวยตนเอง พยายามใหผูปวยไดชวยเหลือตนเองใหมากที่สุด 3. การทํางาน ผูดูแลควรกระตุนใหผูปวยไดมีสวนรวมในการทํางาน เชน งานบาน หรืองาน อาชีพ เพื่อใหผูปวยรูสึกภาคภูมิใจ มีความรับผิดชอบ และไมคิดฟุงซาน 4. การมีสวนรวมกับกิจกรรมทางสังคม ผูดูแลควรเปดโอกาสใหผูปวยไดรวมกิจกรรมใน ชุมชน เชน งานเทศกาลตางๆ รวมกิจกรรมทางศาสนา เปนจิตอาสา เปนตน เพื่อใหสังคมเกิดการยอมรับและ ลดอคติตอผูปวยจิตเวช ผูปวยทางจิตจะสามารถอยูกับครอบครัวไดนานเทาใดโดยไมมีอาการกําเริบนั้น ขึ้นอยูกับการ ดูแลเอาใจใสจากญาติ หรือผูดูแลดวยเชนกัน นอกจากนี้การยอมรับ ไมลอเลียน ไมซ้ํากันมีความเมตตาตอ ผูปวยจิตเวชก็จะชวยใหพวกเขาเหลานี้ สามารถอยูรวมกับครอบครัวแลสัง คมไดอยางมีศักดิ์ศรี และมีความ สบายใจมากขึ้น

6


ความสุข...อยูที่ไหน? “ไดแคนี้ผมก็ขอบคุณมากแลวครับ กราบขอบคุณทุกๆ คนนะครับ” เสียงแหบเครือออกจาก ปากชายสูงวัย ผมสีดอกเลา นัยนตาเออลนดวยความปลื้มปติ บานสวนอยูหางออกจากชุมชน ราวๆ หากิโลเมตร ทางเขาเปนคันดินที่ขุดจากสองฟากฝง ขึ้นมาถมเพื่อทําเปนทางสัญจร ฤดูฝนลําบากมาก รถยนตเขาไมถึง...ใชเดินเทาอยางเดียว ทีมงานจิตอาสามีโอกาสลงพื้นที่และไดเห็นความยากลําบากของลุงแดง ซึ่งมีลูกปวยเปนโรค จิตเภท ไมมีบานอยูอาศัย มีเพียงผาใบขึงเชือกสี่มุม ทําเปนเพิงหลังคาเพื่อหลบแดดฝนอยูกลางปา รายลอม ดวยไรออย และปามันสําปะหลัง เราชาวจิตอาสารวบรวมปจจัยไดจํานวนหนึ่ง และนําไปซื้อวัสดุอุปกรณที่พอหาไดและรวมกัน เพื่อลงมือทําบานใหลุงแดง ปจจัยที่ไดรวบรวมมาซื้อไดเพียงเหล็กและสังกะสี โชคดีที่ลุงแดงแกมีเสาเกาๆ อยู แลว ทีมจึงปรึกษาหารือกัน และตัดสินใจ “ทําเทาที่ทําได” ลงมือขุดหลุมตั้งเสา ขึ้นโครงหลังคา แลวก็มุง ใชเวลาทั้งหมด 3 วัน บานลุงแดงก็เริ่มเห็นเปน รูปราง ที่มีเพียงหลังคา ไมมีฝาขาง...แตงบประมาณหมดลงแลว ในวันสุดทายกอนร่ําลา “ไดแคหลังคานะลุง” ลุงแดงยกสองมือพนมทั่วหัว น้ําตาคลอเบา กลาวดวยเสียงแหบเครือ “ไดแคนี้ลุงก็ขอบคุณมากแลว”...


7

ความสุขสรางได เมื่อสูงวัย “ผูสูงอายุ” หรืออาจเรียกวา คนแก คนชรา หรือผูสูงวัย เปนบุคคลที่ตองพึ่งพา มีปญหาจาก การเสื่อมถอยของรางกาย ซึ่งเปนไปตามธรรมชาติ ตามวัยที่เพิ่มมากขึ้น รวมทั้งการมีโรคเรื้อรังตางๆ นํามาซึ่ง ความเจ็บปวดดานรางกายและดานจิตใจ เพราะเปนวัยแหงงการพลัดพรากสูญเสีย ดังนั้นอาจพูดไดวา วัยนี้ เปนวัยที่ตองการดูแลเฉพาะแตกตางจากวัยอื่นๆ นอกเหนือจากการดูแลทางกายแลว การดูแลทางใจก็เปน สิ่งสําคัญที่ญาติหรือคนใกลชิดตองเอาใจใส เพราะสุดทายแลว... เปาหมายของวัยสูงอายุ คือ การมีสุขภาพดี มีความสุขกับลูกหลาน มีเพื่อนฝูง มีสังคม ความสุขทั้งหลายขึ้นอยูกับตัวของผูสูงอายุเองวาจะเลือกสุขแบบไหน วางแผนดี ชีวิตมีสุข การวางแผนชีวิตในทุกชวงอายุ มีความจําเปนอยางมากที่ทุกคนควรทํา เพราะวาจุดหมาย ปลายทางไม มีใครคาดเดาไดวา ชี วิตเราจะเป นแบบไหน รูแต เพีย งว าระหวา งทางเราสามารถพบเจอกั บ ความสุขไดตลอดไป จนถึงวัยสุดทายของชีวิต ซึ่งจะเกิดขึ้นไดก็ตอเมื่อมาจากการวางแผนในวัยตนและวัยกลาง ที่ดี ความสุขในวัยสูงอายุ จึงควรวางแผนใหครอบคลุมทั้ง 5 มิติ ไดแก สุขสบาย (เนนการดูแลเอา ใจใสสุขภาพรางกายของตนเองใหแข็งแรงอยูเสมอ) สุขสงา (เนนการทํากิจกรรมที่กอใหเกิดความภาคภูมิใจใน ตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง) สุขสวาง (เนนการฝกสมองใหสามารถจําลูกจําหลานได ไมหลงลืม) สุขสนุก (เนน การเขารวมกิจกรรม หมั่นหากิจกรรมที่ชื่นชอบและสนใจ) สุขสงบ (สามารถควบคุมอารมณ และยอมรับสิ่ง ตางๆ ที่เกิดขึ้นตามความเปนจริง) แนวทางสร า งสุ ข เบื้ อ งต น เป น เพี ย งตั ว เลื อ กหนึ่ ง ที่ ท า นสามารถนํ า ไปปรั บ ใช ไ ด ใ น ชีวิตประจําวันเชื่อวาหากทานเริ่มตนวางแผนนับตั้งแตวันนี้ ในอนาคตอันใกลทานจะมีหนทางสูการกาวไปสูการ เป น ผู สู ง อายุ หรื อ คนแก ที่ มี ค วามสุ ข ครบทั้ ง 5 มิ ติ ตลอดจนสามารถทํ า คุ ณ ประโยชน เ พื่ อ สั ง คมและ ประเทศชาติตอไปได

8


ฉันไมไดบานะ! สันติ แซลี้ คนเราทุกคนนั้น มีโอกาสที่จะเจ็บปวยไดเสมอ บางคนอาจจะเจ็บปวยทางกาย ทางจิต หรือ ทั้งสองทางก็ได ขึ้นอยูกับบุคคลแตละบุคคล รวมทั้งสิ่งแวดลอมรอบๆ ตัวบุคคลนั้นดวย สําหรับคนที่เจ็บปวย ทางกาย ทุกคนมักจะเรียกเขาวา "ผูปวย" หรือ "คนปวย" หรือ "ปวย" แตในทางตรงกันขาม คนที่เจ็บปวยทาง จิต หรือมีความผิดปกติทางจิต ทุกคนกลับมักจะเรียกเขาวา "คนบา" หรือ "ไอบา" หรือ "บา" แทนที่จะเรียก เขาเหลานั้นวา "ผูปวย" เพราะจริงๆ แลวคนที่เจ็บปวยทางจิต หรือ "ผูปวยทางจิต" ก็คือ ผูที่มีความผิดปกติทาง จิต ไดแก อาการผิดปกติของจิตใจที่แสดงออกมาทางพฤติกรรม ทางอารมณ ทางความคิด ทางความจํา ทาง สติปญญา ทางประสาทการรับรู หรือการรูเวลา สถานที่ หรือบุคคล รวมทั้ง อาการผิดปกติของจิตใจที่เกิดจาก สุราหรือสารอื่นที่ออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท ซึ่งจําเปนตองไดรับการบําบัดรักษา การที่คนเรามักจะเรียกผูปวยทางจิตวา "คนบา" หรือ “ไอบา” นั้น ทําใหหลายๆ คนมี ทัศนคติดานลบตอผูปวย สงผลใหผูปวยดังกลาวไมไดรับการบําบัดรักษาอยางถูกตองและเหมาะสม เปนเหตุให ความผิดปกติทางจิตทวีความรุนแรงมากขึ้นจนกอใหเกิดอันตรายรายแรงทั้งตอชีวิต ตอรางกาย หรือทรัพยสิน ของตนเองหรือผูอื่น ได ...มาถึง ตรงนี้แลว ... คงไม มีใครอยากใหเหตุการณดัง กลาวเกิดขึ้นกับตนเอง หรื อ ครอบครัวของตนเองแนนอน คงถึงเวลาแลวที่เราจะเริ่มตนมองผูมีความผิดปกติทางจิต หรือผูปญหาสุขภาพจิต วาคือ "ผูปวย" ไมใช "คนบา" ย้ํา! คือ "ผูปวย" ไมใช "คนบา"... เพื่อที่สังคมของเราจะไดมีความนาอยูมากขึ้น


9

ชีวิตสุดโตง…ของเจาบอล นิภา ชาญสวัสดิ์

เจาบอล... เด็กนอยหนาตานารัก อวน ขาว

เกิดและเติบโตในกรุงเทพ ทางบานมี อาชีพคาขาย เงินทองไมเคยขัดสนเรียกวาเจาบอลสบายมาตั้งแตเกิด ปากับมารักและตามใจ ทําใหเจา บอล มีทุกอยางเหมือนที่เพื่อนเขามีกัน ชีวิตของเจาบอลเมื่อกาวเขาสูวัยรุน เปลี่ยนจากหนามือเปนหลัง มือ ชีวิตเต็มไปดวยความทะเยอทะยาน ฝนอยากเปนโนน อยากทํานี่ตลอดเวลา แตไมเคยสําเร็จหรือได อะไรเปนชิ้นเปนอันสักอยางเดียว จากเด็ก น อยนา รั ก กลายเปน วั ยรุ น เลื อดรอ น หงุด หงิ ด ก าวร าว ใช เงิ น เหมือ นเบี้ ย ชอบเลี้ยงเพื่อนฝูง อยากไดอะไรเปนตองได ที่หนักกวานั้นคือดื่มสุราและเขาบอน ชอบลุน ชอบเสี่ยงโชค การเรี ย นเริ่ ม ตกต่ํ า ในที่สุ ด ก็ เรี ย นไม จ บ ขณะที่ เ พื่อ นๆเตรี ย มตั ว เข า มหาวิ ท ยาลั ย ป า กับ ม า เสี ย ใจ เปนที่สุดที่เจาบอลนําความอัปยศอดสู มาสูครอบครัว เจาบอลที่เคยราเริง กลายเปนคนเก็บเนื้อเก็บตัว ไม พบปะผูคน ไมเห็นคุณคาของตนเอง วัน ๆ เอาแตนอน สิ้นหวังกับชีวิต และในกลางดึกของคืนวันหนึ่งเจา บอลพยามจะกระโดดตึกเพื่อจบชีวิตของตนเอง โชคดีที่ปาตื่นมาเจอจึงชวยไวไดทัน

ในที่สุด...เจาบอลก็ไดรับการบําบัดจากจิตแพทย และไดรับการวินิจฉัยวาเปนโรค

ไบโพลาร หรือโรคอารมณสองขั้ว สาเหตุเกิดจากความผิดปกติของสารเคมีในสมอง

ทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงของอารมณแบบสุดขั้ว อารมณพุงสูง

(Mania) ราเริง สุขลน พูดมาก ความคิดพรั่งพรู หงุดหงิด ฉุนเฉียวงาย เที่ยวเตร ใชจายฟุมเฟอย ชอบ แจกเงิ น ไมห ลั บ ไม น อน อารมณ ดิ่ ง เศร า (Depression) เบื่ อ หน า ย ท อ แท เฉื่ อ ยชา วิ ตกกั ง วล ไม มี ความสุข สิ้นหวัง รูสึกวาชีวิตไรคา เกินกวาที่จะดํารงอยูตอไปไดอีก ทุกวันนี้...เจาบอล ปาและมา ผานพนวิกฤตนั้นมาได และยอมใหเจาเพื่อนใหมไบโพลาร เขามาเปนสวนหนึ่งของชีวิต ดวยการใชยาชวยใหสารเคมีในสมองกลับสูสมดุลดัง เดิม แตเหนือสิ่งอื่นใด การเขาใจ และการยอมรับ จากคนรอบขาง เปรียบเสมือนน้ําทิพยชโลมใจใหเจาบอล...

อดทนกับชีวิตที่ สุดโตง...ในรางเดียวของเขาตอไปได แลวคุณละพรอมหรือยัง...ที่จะใหโอกาสและแบงปน ชวยใหพวกเขาเหลานั้น

ไดกาวเดินไปพบกับแสงสวางที่ปลายอุโมงค

10


ชีวิตอันมืดมนของ “ออย” “ออย” หญิงวัย 40 ป หนาตาดี เธอเปนลูกสาวคนเดียวของครอบครัว ฐานะดี อาศัยอยูกับ แมและสามี พอเสียชีวิตหลายปแลว จากเหตุการณที่พอเสียชีวิตโดยกะทันหัน เธอไมสามารถทําใจได รูสึก สูญ เสียกับการจากไป หลังจากพอเสียชีวิต เธอเริ่มเก็บตัว ไมอยากคุยกับใคร ซึมลงเรื่อยๆ จนแมและสามี ตัดสินใจพาไปพบแพทยที่ โรงพยาบาลแหงหนึ่ง แพทยบอกวาเธอปวยเปนโรคซึมเศรา เธอเก็บตัวไมออกไป ไหนเลย พูดคุยกับแมและสามีนอยมาก ทั้ง 2 คนก็ไดใหกําลังใจตลอดเวลาและดูแลเปนอยางดี อาการเธอก็ เริ่มดีขึ้นเล็กนอย วันหนึ่งเธอไดฟงรายการวิทยุที่ฉันจัด ณ สถานีวิทยุชุมชนแหงหนึ่ง ไดจดเบอรโทรศัพทไ ว ทันที และทองจําชื่อของฉันไวในใจ “หมอเจี๊ยบ” เธอบอกวาไดยินเสียงแลวรูสึกถูกใจ จะเปนคนที่จะชวยเธอ ได เธอตัดสินใจโทรมา เธอบอกวาดีใจมากที่ฉันรับโทรศัพท และดีใจมากขึ้นอีก เมื่อฉันตอบวา “แนนอน ไดสิ คะ” หลังจากนั้นเธอไดพรั่งพรูคําถามมามากมาย จนฉันหัวเราะและบอกวาใจเย็น ๆ เธอบอกวา “ชอบเสียง หัวเราะพี่จังและรูสึกรักขึ้นมาทันที ” และมีคําถามหนึ่งที่เธอย้ําถามฉัน เธอถามเบาๆ วา “เปนซึมเศราชีวิต จะแยมั้ย จะหายไดอยางไร นอ งหาทางออกไมได ”เธอรองไหอยางหนัก จนฉันตองหยุด ใหเวลาเมื่อเธอ พรอม ก็ไดคุยกันแบบถอดใจ เอาใจเขามาใสเรา ซึ่งใหเธอคนหาคุณคาในตัวเองใหเจอและการสรางพลังดวย ตัวเอง ก็เปนสิ่งหนึ่งที่จะชวยใหเธอมีความเขมแข็งทางใจได ฉันพูดวา “เธอยังมีแมและสามีคอยดูแล ไมเคย ปลอยใหเธอโดดเดี่ยว แตที่เธอรูสึกโดดเดี่ยวเพราะเธอทําตัวเธอเอง ตองเปลี่ยนตัวเองใหได” คําถามทุก คําถาม คําตอบทุกคําตอบเหมือนตรงกับที่ใจเธอตองการหมด เธอบอกวา“ขอบคุณที่มาชวยเปดทางใหเธอ พนจากความมืดมน ขอบคุณที่ไดรูจักกัน” การทําใหคนๆหนึ่งหลุดพนจากความทุกข ทําใหฉันมานั่งคิดวา การรักษาดวยเครื่องมือแพง ๆ ยังไมไดผลเทากับการคุยกันเพียง 5 นาที เมื่อไหรเราใชตามอง เราจะเห็นแตภายนอก ความคิดที่ถูกลอม กรอบ แตถาเราใชทั้งตาและใจมอง จะเห็นวาจริงๆ มีอะไรอีกหลายอยาง ที่ไมตองเรียนมาก็รักษาใหได หลาย ครั้งที่พบวาเมื่อหยุดพูด หยุดคิด แลวปลอยตัวเองสักพัก เราจะไดยินหัวใจเราบอกความตองการของตัวเอง เชนกันเมื่อไหรที่เราตองการฟงหัวใจคนอื่นเราก็ตองพูดนอยลง ใชหัวใจฟงเขาใหมากขึ้น


11

ดูยังไง ใครซึมเศรา ชยพล สันติวรากร จากการที่ไดพบเห็นผูปวยสวนใหญไมทราบวาตัวเองเปนโรคซึมเศราและไมไดรับการรักษาทั้ง ที่ปจจุบันมียา และวิธีการรักษาที่ไดผลดี หากพบวาคนที่รูจักมีอาการดังตอไปนี้ รีบแนะนําใหเขาพบจิตแพทย โรคซึมเศรา เปนการปวยทั้งรางกายและจิตใจ และความคิดซึ่งผลของโรคกระทบตอ ชีวิตประจําวัน เชนการรับประทานอาหาร การหลับนอน คุณอาจเคยเห็นสัญญาณดังกลาวกับคนใกลชิด แต อาการของโรคซึมเศราจริงๆเปนยังไงไปดูกัน 4 สัญญาณอาการซึมเศรา 1. การเปลี่ยนแปลงทางอารมณ รูสึกซึมเศรา กังวลอยูตลอดเวลา หงุดหงิดฉุนเฉียว โกรธงาย ไมอยูสุข 2. การเปลี่ยนแปลงทางความคิด รูสึกสิ้นหวัง มองโลกในแงราย รูสึกตัวเองไรคา 3. การเปลี่ยนแปลงการเรียนรูหรือการทํางาน ไมสนใจสิ่งแวดลอม ความสนุก งานอดิเรก หรือกิจกรรมที่ เพิ่มความสนุก 4. พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง นอนไมหลับ ตื่นเร็ว หรือหลับมากเกินไป บางคนเบื่ออาหาร โรคซึมเศรา อาจเกิดในคนที่มีการสูญเสียหรือโรคซึมเศรา อาจเกิดในคนที่มีโรคประจําตัวหรือเกิดใน คนปกติทั่วๆไป หากพบสัญญาณดังกลาวกับคนใกลชิด เพื่อนรวมงาน หรือคนที่เราตองการ ใหการ ชวยเหลือ ใหเขาไปพูดคุยแนะนํา รับฟงเพื่อนําเขาสูระบบการรักษา และใหกําลังใจเพราะโรคนี้ สามารถรักษาได

12


เธอผูไมแพ ศศิรกานต รุงสกุล เด็กผูหญิงวัยรุนรูปรางทวม สวมเสื้อยืดสีชมพูกางเกงขาสั้นสีฟาอยูเปนประจํา เดินเขามา ทักทายเจาหนาที่ง านสุขภาพจิต “สวัสดีคะ คุณหมอคนสวย” พรอมกับยกมือไหว ทั้งเจาหนาที่โรงพยาบาล ชุมชน และคนทั่วไปมักคุนหนาเธอเปนอยางดี นับตั้งแตเธอมาโรงพยาบาลครั้งแรกกับมารดา เพื่อขอใบสงตัว ไปรักษาโรคภาวะปญ ญาออน (Mental Retardation) ที่โรงพยาบาลศูนยประจําจัง หวัด เธอก็กลายเปน สมาชิกอีกคนหนึ่งของโรงพยาบาลชุมชนแหงนี้ เพราะเธอมักจะมาพรอมกับมารดาทุกครั้ง ที่ตองมาขอใบสงตัว และรักษาตามที่หมอไดนัดทีคลินิกเบาหวาน ความดัน “จุมจิ๋ม” มักจะทักทายเจาหนาที่ง านสุขภาพจิต และจําชื่อเลนของทุกคนได เธอชอบที่จะ พูดคุย และสนทนาเปนประโยคงายๆ เชน ไปไหนมา, กินขาหรือยัง เปนตน เมื่อพอใจแลวก็จะเดินกลับไปหา มารดาที่นั่งรอรับยา เธอไมไดประกอบอาชีพ แตก็สามารถดูแลตัวเองไดในการทํากิจวัตรประจําวัน และยัง สามารถดูแลมารดายาที่ปวยและตองนอนในโรงพยาบาลได เชน เช็ดตัว, คอยบอกพยาบาลเมื่อมารดาตองการ อะไร เปนตน จุมจิ๋ม เปนตัวอยางหนึ่งของผูมีภาวะปญญาออน (MR) และอยูในครอบครัวที่เขาใจ มีมารดา คอยดูแล คอยฝก จากที่เธอมีพัฒนาการที่ลาชา มีขีดความสามารถที่จํากัดในการสื่อความหมาย การชวยเหลือ ตนเอง สัมพันธภาพทางสังคม ครอบครัวของจุมจิ๋มไดรับความรูความเขาใจ ใชความอดทนพยายามและมุงมั่น เพื่อใหเธอสามารดูแลตัวเองได มีสัมพันธภาพกับผูอื่น อีกทั้งยังสามารถทํางานที่ไมซับซอนได ซึ่งเชื่อวายังมีอีก หลายครอบครัวที่ตองดูแลผูที่มีภาวะปญญาออน (MR) หากคนในครอบครัวมีความเขาใจ พยายาม หาขอมูล ฝกฝน ดูแล พยายามควบคุมอารมณ และคนในครอบครัว สังคมชวยเหลือกัน ผูที่มีภาวะทางปญญาออน (MR) จะสามารถเพิ่มขีดความสามารถในการดูแลตนเองไดโดยไมเปนภาระใหกับคนในครอบครัวและสังคม โดยอีก สิ่งหนึ่งที่มีความสําคัญ นั่นก็คือ กําลังใจซึ่งกันและกันนั่นเอง


13

เบื่อเรื่องเพศ...ชีวิตคูไรสุข ความเบื่อหนายเรื่องเพศสัมพันธเปนปญหาที่ชีวิตคูหลายคูพบเจอ ซึ่งขึ้นอยูกับหลายปจจัยที่ นอกเหนื อ จากป จ จั ยทางชีว ภาพ ซึ่ ง ไดแ ก ภาวะสุ ขภาพทั่ว ไป โรคประจํ า ตั ว ป จ จัย ที่ สํ า คัญ อื่ น ๆ ได แ ก ความสัมพันธในชีวิตคู สภาพจิตใจและอารมณของแตละฝาย อาจเกิดจากความเครียดจากการทํางาน รวมทั้ง ทัศนคติที่ไมดีเกี่ยวกับเพศสัมพันธดวย โดยคูสมรสตองปรับความคิดและทัศนคติเกี่ยวกับการมีเพศสัมพันธเสีย ใหม คือ ตองไมมองเรื่องเพศวาเปนเรื่องสกปรก หรือเปนบาป การมี ค วามสุ ข ทางเพศเป น สิ่ ง สํ า คั ญ และควรเป น ที่ พึ ง พอใจในชี วิ ต สมรส ควรเป ด เผย ความรูสึกพึงพอใจหรือความชอบใหอีกฝายหนึ่งรู ไมควรปลอยใหปญหาเรื้อรัง หากไมหาวิธีแกไขก็จะไมดีขึ้น โดยเฉพาะฝายภรรยามักมีความตองการแตกตางจากสามี เชน มีความตองการทางเพศนอยกวา และมักให ความสําคัญกับความสัมพันธใกลชิดมากกวาการมีเพศสัมพันธ ภรรยาจึงใชความอดทน หรือจําใจมีเพศสัมพันธ เพื่อใหสามีมีความสุขและพึงพอใจ ในระยะยาวอาจเกิดความเบื่อหนาย และไมมีความสุข จนถึงขั้นมีอคติกับ การมีเพศสัมพันธ ตองเอาใจใสตอความตองการของกันและกัน เชน สามีตองตอบสนองตอความตองการของ ภรรยาดวย ตระหนักวาหญิง -ชาย มีความรูสึกและความตองการที่แตกตางกัน สามีมัก คิดวาเมื่อตนเองมี ความสุขแลวภรรยาก็จะมีความสุขดวย จึงละเลยความตองการของภรรยา ทําใหภรรยาขาดความสุขและไม อยากมีเพศสัมพันธ ความสุขทางเพศสัมพันธไมไดอยูเฉพาะเวลารวมเพศ การกระตุนอารมณและความรูสึกก็เปน สิ่ง ที่ สําคั ญ โดยเฉพาะในผูหญิ ง หากสามี ละเลยจะทํ าให ภรรยารู สึกเหมื อนว าตนเปน วัต ถุทางเพศเท านั้ น บางครั้ง ความเบื่อหนายเรื่องเพศสั มพันธอาจจะเกิดจากความซ้ําซากจํ าเจ หากไดเปลี่ยนบรรยากาศหรื อ สถานที่บางก็อาจทําใหดีขึ้น ในคูสมรสที่ฝายใดฝายหนึ่ง สุขภาพไมดีนั้น ควรใหความเห็น อกเห็นใจซึ่งกันและกัน และ พยายามตอบสนองความตองการเทาที่จะเปนไปได หากทําไมไดคูสมรสควรหากิจกรรมอื่นเขามาทดแทนเพื่อ สรางความสุขของชีวิตคูแทนได เชน ทํางานอดิเรก เที่ยวตามตางจังหวัด ออกกําลังกายดวยกัน เปนตน

14


พลังใจทามกลางวิกฤต สั ง คมที่ มี ค นเป น องค ป ระกอบ โดยส ว นมากมั ก พบกั บ ความวุ น วาย ตามมาด ว ยป ญ หา อุปสรรคในที่สุด เมื่อคนตองเผชิญกับภาวะวิกฤตอยางหลีกเลี่ยงไมไดที่เห็นไดชัดไมวาจะเปนการที่ตองเผชิญ กับโรคภัยไขเจ็บ วิกฤตเศรษฐกิจ สถานการณการเมือง สถานการณภัยพิบัติตามธรรมชาติ หรือแมแตภัยพิบัติ ที่เกิดจากน้ํามือมนุษย อยางเชน ทางชายแดนใตของประเทศไทย ซึ่งปญหาเหลานั้นจําเปนที่จะตองอดทน สู และฝาฟนสิ่งเหลานั้นไปใหได ดวย 2 แขน 2 ขา และ 1 หัวใจ การจะกาวผานปญหาไปใหไดนั้นไมใชเรื่องงาย แตก็คงไมยากเกินความสามารถที่จะทํา/ที่จะเปน แตวิธีการมากมายในการแกปญหาของแตละคนก็แตกตาง กันไป แตวิธีไหนที่จะเหมาะสม หรือดีที่สุด อาจไมใชรูปแบบตายตัวนัก อาจจะมีก็แต แนวทางไหนที่จะนําพา ไปสูการแกปญหาอยางยั่งยืนนั่นเอง ดวยสภาวะที่บุคคลพบปญหาและสามารถกาวผานปญหานั้นๆ มาได ดวยการปรับทัศนคติ เปลี่ยนวิธีการคิดและมีความยืดหยุนตอสถานการณตางๆ อีกทั้งยังเปนสวนในการเพิ่มภูมิคุมกันทางจิตใจ เรา เรียกสิ่ง นั้นวา “พลังสุขภาพจิต” หรือ Resilience Quotient: RQ ดวยมีหลักการสําคัญ งายๆ เพียง 3 ประการเทานั้น อีกทั้งยังจดจําไดไมยาก คือ “อึด ฮึด สู” ดวย พลังอึด จะนําพาใหบุคคลฝาฟนปญ หาภายใตแรงขับภายในตนเองวา ความกดดัน ที่ ผานเขามาในครั้ ง นี้จะผานไปไดโ ดยเร็ว ด วยความสามารถในการควบคุมอารมณ ของตนใหอ ยูในระดับ ที่ เหมาะสมตอความกดดันเหลานั้น พลังฮึด ถือเปนกําลังใจที่ดีและหาไดไมยาก ทั้งจากตนเองและบุคคลรอบขาง ดวย แนวความคิดที่วา ปญหาเหลานั้นจะผานพนไปในอีกไมชาและจะตองผานไปไดดวยดี พลังสุดทาย พลังสู สูในที่นี้ไมไดเชิญชวนใหคุณหรือใครเดนออกไปฟาดฟนหรือโจมตีกับ บุคคลอื่น แตหมายถึงใหคุณสู สูกับปญหาดวยสติและสมาธิภายใตความเหมาะสม หรือแมแตการปรับตัวใหเขา กับสถานการณนั้นๆ ใหจงได เพียงแคคุณ หยุดตึง ยืดหยุนบาง ปรับหรือรับสิ่งใหมๆ เขามาในชีวิต และคิดมองในมุมบวก อยูอยางสม่ําเสมอ เพียงเทานี้ชีวิตที่ดูจะไมสวยหรู วุนวาย อาจกลายเปนวันธรรมดาที่แสนวิเศษขึ้นมา ดวย ทักษะของการใชชีวิตอยางผูมีพลังสุขภาพจิตก็เปนได


15

มาทําความรูจักและชวยเหลือเด็กสมาธิสั้นกันเถอะ ปราณี ฉันทพจน เมื่อไปในสถานที่ตางๆ เชน รานอาหาร หางสรรพสินคา เราอาจจะมีโอกาสไดพบเจอเด็กมาพรอม ผูปกครองที่เรารูสึกวาเด็กซนมาก ไมสามารถอยูนิ่งๆไดเลย แมวาผูปกครองจะปรามเปนระยะๆ หรือเห็นวามีการ โพสหรือแชรขอมูลใน Internet แสดงความคิดเห็นวา “ดูแลเด็กหนอย ลูกคนไมไดนารักสําหรับทุกคนในสังคมนะ” หรือบางครั้งอาจแสดงความคิดเห็นดวยถอยคําที่รุนแรง เชน “เด็กเปรต เด็กนรก เด็กพอแมไมสั่งสอน” จึงอยากให ไดรูจักกับโรคสมาธิสั้น )Attention Deficit Hyperactivity Disorder : ADHD) ซึ่งเด็กที่เปนโรคนี้จะมีปญหาดาน การควบคุมตนเองจนกอใหเกิดปญหาแกคนรอบขางไดบอยๆ อาการโรคสมาธิสั้นจะมีอาการเดน คือ 1)ซุกซน อยูไม นิ่ง 2) ไมมีสมาธิ 3)หุนหันพลันแลน การบําบัดรักษาโรคสมาธิสั้น 1. การรักษาดวยยา ทําใหเด็กนิ่ง ซนนอยลง ดูสงบลงและมีสมาธิมากขึ้น มีความสามารถในการควบคุมตัวเอง 2. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและการชวยเหลือทางดานจิตใจ ชวยใหเด็กมีสมาธิ มีความอดทน ควรใหขอมูลแก พอแมโดยเฉพาะความเขาใจผิดที่คิดวาเด็กดื้อหรือเกียจคราน 3. การชวยเหลือดานการเรียน ประสานงานกับครูเพื่อจัดการเรียนการสอนใหเหมาะกับเด็ก การรักษาสมาธิสั้นที่ดี คือ การผสมผสานการรักษาหลายๆดาน การรักษาอยางถูกวิธจะทําใหเด็ก รูสึกมีคุณคาในตัวเองเพิ่มขึ้น ความสัมพันธกับเพื่อนหรือคนรอบขางดีขึ้น พอแมควรทําอยางไรเมื่อลูกเปนโรคสมาธิสั้น พอแมตองเรียนรูเทคนิคที่ถูกตองเพื่อชวยในการจัดการกับพฤติกรรม ที่เปนปญหาของเด็ก ดังนี้ 1. ปรับทัศนคติที่มีตอเด็ก โรคสมาธิสั้นเปนความผิดปกติของการทํางานของสมอง พฤติกรรมที่กอปญหาของเด็ก ไมไดเกิดขึ้นจากความตั้งใจที่จะกอกวนใหเกิดปญหา แตเพราะเด็กไมสามารถควบคุมตนเองได ไมไดแกลง ไมใชนิสัย ไมดี ไมใชเด็กดื้อไมอดทน ไมใชสอนไมจํา ไมใชไมมีความรับผิดชอบ 2. ใชเทคนิคการปรับพฤติกรรมที่ไมทําลายความรูสึกมีคุณคาในตัวเองของเด็ก ดังนี้ - ลดสิ่งเรา จัดหาสถานที่ใหเด็กทําการบาน อานหนังสือ โดยไมมีใครรบกวน และไมมีสิ่งทําใหเด็กเสียสมาธิ เชน ทีวี หรือของเลนอยูใกล ๆ - เพิ่มสมาธิ ถาเด็กวอกแวกหรือหมดสมาธิงาย มีผูใหญนั่งประกบระหวางทําการบาน เพื่อใหงานเสร็จ และ เวลาสั่งใหเด็กทํางาน ควรใหเด็กพูดทวนคําสั่งที่พอแมเพิ่งสั่งไปทันที เพื่อใหมั่นใจวาเด็กฟงคําสั่งและเขาใจวาพอแม ตองการใหเขาทําอะไร

16


- เพิ่มการควบคุมตนเอง จัดตารางกิจกรรมใหชัดเจน เมื่อเด็กทําผิดพอแมและบุคคลอื่นในบานตอง พยายามควบคุมอารมณ อยาตวาดตําหนิเด็กหรือลงโทษทางกายอยางรุนแรง การใชความรุนแรงกับเด็กสมาธิสั้นจะทําให เด็กโตขึ้นมาเปนเด็กกาวราวและใชความรุนแรงในการแกปญหา โรคสมาธิสั้นคนพบมานานกวา 100 ป เมื่อกอนไมไดเปนที่รูจักกันแพรหลาย ปจจุบันเกณฑการ วินิจฉัยโรคของแพทยมีความชัดเจน ครูและผูปกครองมีความรูเกี่ยวกับโรคนี้เพิ่มขึ้น ทําใหเด็กที่มีอาการเขาขายโรค สมาธิสั้นถูกคนพบและไดรับการวินิจฉัยมากขึ้น เลยทําใหดูเหมือนวาเปนการแพรระบาดหรือเปนแฟชั่นของสังคม ปจจุบัน การสามารถสังเกตพฤติกรรมผิดปกติของเด็กเบื้องตน ก็จะชวยใหเด็กไดเขาสูระบบบําบัดรักษาอาการสมาธิ สั้นสงผลดีกับผูปวยโรคสมาธิสั้นตอไป


17

ไมรูจักฉัน...ไมรูจักเธอ พรศิริ หาระพันธุ “คุณตาคะ คุณตามาทําอะไรแถวนี้คะ” คุณตาไมพูดจา ตามองไปขางหนา เหมอลอย “คุณ ตานั่งกอนนะคะ ทานน้ํากอนคะ” เด็กนอยบอกคุณตา สักพักมีคุณยายคนหนึ่งเดินมา “อีหนูเอยเห็นคุณตามั้ย ลูก เดินมาแถวนี้มั้ย” คุณยายรุนราวคราวเดียวกันกับคุณตาเดินมาถาม “ออ คุณตานอนอยูตรงนั้นคะ” เด็ก นอยบอกพรอมชี้มือไปที่เถียงนา “เห็นแกเดินมาถามวาสบายมั้ย แลวคุณตาก็นอนหลับไปคะ” เสียงเจื้อยแจว ของเด็กจอยเจรากับคุณยายอยางคลองแคลว คุณยายเลาวา “บางวันคุณตาก็เดินไปไกลมาก บางวันทานขาว แลวก็บอกวายังไมไดทาน เวลาลูกเตามาหาคุณตาก็ไมรูจักและกลัวลูก และจะถามชื่อลูกซ้ําๆ วาเปนใครมาจาก ไหน” ผูเขียนจําไดขึ้นใจ คุณตาและคุณยายสองคนนี้อยูบานติดกับผูเขียน และเด็กนอยในวันนี้ก็คือผูเขียนใน วันนี้ อาการที่คุ ณ ตาเปน นั้ นหลายๆ คนคงรูจั ก กัน ดี ว า เป น โรคอย างหนึ่ง ซึ่ง โรคนี้ จะเกิด กั บ ผูสูงอายุ ซึ่งก็คือโรคอัลไซเมอร โรคนี้มักจะมีอาการคอยเปนคอยไปแตจะรุนแรงเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ อาการที่ เกิดขึ้นนั้นจะไปกระทบกับกระบวนความจําในปจจุบัน ซึ่งเปนอาการของคุณตา ในระยะเริ่มแรกอาจไมไดเกิดขึ้นตลอดเวลา บางครั้งผูปวยยังดูดี ความผิดปกติที่มากขึ้นจะมี ผลตอการวางแผน การตัดสินใจ และในที่สุดจะมีผลตอการดําเนินชีวิตประจําวัน อารมณเปลี่ยนแปลง ขึ้น ๆ ลงๆ หงุดหงิด โมโห หรือมีอาการซึมเศรา กอใหเกิดปญหาในครอบคารัว โรคอัลไซเมอร เปนโรคที่ไมสามารถรักษาใหหายขาดได ผูปวยตองไดรับการดูแลอยางใกลชิด ลูกหลานที่อยูดวย และผูที่เปนคูชีวิตก็อาจจะตองศึกษาการดูแลผูปวยโรคนี้ ซึ่งจะไดพบกับวิธีการตางๆ ในการ ดูแล ในฉบับตอไป

18


รับมือ...เมื่อตกงาน อานนท ฉัตรทอง สถานการณตางๆ ในปจจุบัน กําลังทําใหใครหลายคนอยูในภาวะที่ไมสงบ หนึ่งในผลกระทบ ที่รุนแรงมากที่สุดทางเศรษฐกิจ คือ ปญหาการตกงาน การตกงานแบบที่ไมคาดคิดมากอน หลายคนไมอยาก เชื่อวาเหตุการณเชนนี้จะเกิดขึ้นกับตนเอง แตการตกงาน การปรับเปลี่ยนตําแหนง และการถูกไลออก ก็กลาย มาเปนเงื่อนไขธรรมดาที่เกิดขึ้นไดตลอดเวลา โดยไมเลือกอายุ เชื้อชาติ หรืออาชีพ ก็ทําใหมนุษยเงินเดือนอยาง พวกเราตองตระหนักถึงสิ่งเหลานั้นมากขึ้น โดยทั่วไป เราทราบดีอยูแลววา ควรทําอยางไรกับตนเอง ดังนั้น ควรหาทางพัฒนาความ มั่นคงทางจิตใจหรือความรูสึกของตนเองใหดีขึ้น และหาหนทางในการกาวไปขางหนาเพื่ออนาคตที่ดีกวา แทนที่จะจมอยูกับอดีตที่ผานไปแลว คุณลองพิจารณาสิ่งเหลานี้ - ไมใชตัวคนเดียว หากมีครอบครัวของตนเอง การตกงานอาจกอใหเกิดปญหาดานการเงิน ซึ่งมี ผลกระทบกับคนในครอบครัวโดยตรง ตองวางแผนการใชเงินภายในครอบครัวใหม - คํานวณคาใชจาย แนนอนวา จะตองมีการวางแผนการใชเงินใหม ตองประหยัด ลดคาใชจายทั้งใน สวนที่จําเปนและไมจําเปนลง โดยอาจจะเริ่มจากการทานขาวที่บานบอยขึ้น ซื้อของในรานขายสินคาราคา ประหยัด หากสถานการณแยมาก อาจตองนําสิ่งของภายในบานไปแลกเปลี่ยนเปนเงินเพื่อมาใชจาย เมื่อคุณ หางานทําไดอีกครั้ง คุณจะมองเห็นคุณคาของการใชเงินและตัดสิ่งที่ไมจําเปนออกไป เพื่อออมเงินไวใชในคราว จําเปนซึ่งอาจเกิดขึ้นไดอีกในอนาคต - ทบทวนสิ่งตางๆ หากตองการเวลาในการคิดทบทวนเกี่ยวกับเปาหมายในการทํางาน นี่คือ ชวงเวลาที่เหมาะสมที่สุดสําหรับการใครครวญ ในกรณีที่ยังตองการหางานใหมทํา ควรใชโอกาสนี้ในการ ไตรตรองวาเปาหมายในการทํางานของตนเองคืออะไร และไดใชความรูความสามารถของตนเองเต็มที่แลวหรือ ยัง? และมีเวลาในการทําตามใจตนเองเพียงพอหรือยัง? อยากทํางานแบบเปนทีม หรือทํางานแบบตัวตนเดียว? เปาหมายในการทํางานในอีกหาปขางหนา? และจะแนใจไดอยางไรวา หนาที่การานใหมจะทําใหประสบ ความสําเร็จและกาวไปสูเปาหมายที่ตนเองตองการได? จงพยายามหาคําตอบใหกับคําถามที่นาเบื่อเหลานี้ใหได เพราะจะชวยใหเราสามารถกําหนดเปาหมายในการสมัครงานได ซึ่งหนาที่การงานใหม จะทําใหตนเองและคน รอบขางมีความสุขมากยิ่งขึ้น แมวาคุณอาจจะไมมีงานทําในตอนนี้ แตอยาปลอยใหตนเองตองตกเปนเหยื่อจาก สถานการณที่เลวราย ควรมองหาโอกาสที่จะพัฒนาตนเอง ตองรูจักปรับตัวเพื่อความอยูรอด เพราะชีวิตนั้น ขึ้นอยูกับการควบคุมและความเชื่อมั่นในตนเอง ดังนั้น จงเริ่มตั้งแตตอนนี้


19

เรื่องเลา: กรณีศึกษา สุดา ยุทธโท ผูปวยหลายรายที่มีปญหาซับซอน ควรไดรับการติดตามดูแลตอเนื่องที่บาน ดั่งเชนผูปวยราย นี้เปนผูปวยนอก โรงพยาบาลจิตเวชแหงหนึ่ง ผูปวยชื่อนางวี ใจนอย (นามสมมุติ) อายุ 65 ป น้ําหนัก 64 กิโลกรัม อาชีพวางงาน เชื้อชาติ ไทย การศึกษา ประถม ศาสนาพุทธ สถานภาพ หมาย บานเดิมอยู จังหวัด ลพบุรี การวินิจฉัยโรค Major Depressive Disorder เปน DM, HT, ไขมันสูง นาน 2 ป รักษาโรงพยาบาล ทั่วไปแหงหนึ่งในจังหวัดสงขลาสม่ําเสมอ อาชีพรับจางซักผา ตอมาเปนแมบานของโรงพยาบาลแหงหนึ่งใน จังหวัดสงขลา วันละ 100 บาท ทําวันเวนวัน มีลูก 3 คน อยูตางจังหวัด ติดตอลูกสาวได แตลูกสาวไมมาเยี่ยม คิดวาปวยเล็กนอย สามีเสียชีวิตนานแลว จากเรือถูกโจรปลน อาการสําคัญ คิดมาก นอยใจงาย กลัวตาย ไมกลาเขาใกลคนใสชุดสีดํา ไมกลาอยูคนเดียว มีอาการ มา 1 เดือน นอนสะดุงบอย เครียด คิดวาตนเองไรคา ทอแท หมดกําลังใจ ไมมีใครสนใจ ไมมีใครรัก เพราะปวยหลายโรค อายุมาก คนอื่นเขารังเกียจ ผล2Q 2 คะแนน 9Q 16 คะแนน เมื่อ 10 ปกอน รับจางที่ บานแหงหนึ่ง เจาของบานมีหลายคน หลายวัย หลายอารมณ ทุกคนจะปลดปลอยอารมณลงไปที่ผูปวย เชน ขวางปาจาน ชามใสอาหาร ใสผูปวย จนอาหารหกเละเทอะ ผูปวยก็ตองทําความสะอาดเศษอาหาร ดุดาใหเสีย ๆหาย ๆ รุนแรง ตลอด ผูปวยไมไดแสดงความไมพอใจใหนายจางเห็น ไดแตทนแลวก็ทน ทําใหเปนคนเงียบ นิ่งเฉย ไมคอยพูดกับใคร ขณะอยูคนเดียวรูสึกกลัว ผวา วังเวงในบาน เครียด ซึมเศรา ไปรักษาที่คลินิก เปน โรคซึมเศรา ทํางานได 7 เดือน ลาออกมาเชาบานอยูค นเดียว ปจจุบันวางงาน อยูคนเดียว ลูกๆไมมาดูแล แมยามปวยไข หรือไดรับการผาตัด เพื่อนบาน เซ็นยินยอมเขารักษาในโรงพยาบาล และชวยกันบริจาคคารักษา คาเดินทางมาพบแพทยทุกครั้ง อาหารแต ละวันไมมีจะรับประทาน เพื่อนบานแบง ให ไดกินบาง ไมไ ดกินบาง น้ําหนักตัวลดลง เดือนละ 1 กิโลกรัม เพื่อนบานจะมาดูที่หองเปนชวงๆ เนื่องจากมักจะเก็บตัวอยูในหองคนเดียวเกือบตลอด นาน ๆจึงจะลงไป พูดคุยกับเพื่อนบานบาง เพื่อนบานอาชีพขายของหาบเร ถั่วตม เผือกมัน ไขปง ผลไม แตละคนก็กลับมาบาน ตอนเย็น ๆ หรือบางวันก็มืดค่ํา ชวงกลางวันผูปวยจะอยูคนเดียว ไดรับยา Fluoxetine 20 mg 1 mg 1เม็ด หลังอาหารเชา T5 1 เม็ด 2 ครั้ง หลังอาหารเชา เย็น D5 1 เม็ด กอนนอน ไดสงเสริมการเห็นคุณคาในตนเอง เนนใหผูปวยเขาใจความรูสึกที่ดีของตนเอง วา ตนเองมีคุณคา มีความสามารถ มีความสําคัญ ปรับเปลี่ยนความคิดโดยการสรางความหวัง สรางแรงจูงใจในตน

20


เลี้ยงลูกอยางไรเสี่ยงตอไอคิวอีคิวต่ํา เบญญาภา สมลักษณ การดําเนินชีวิตของครอบครัวและการเลี้ยงดูลูก ในปจจุบันมีแนวโนมที่จะสงผลใหเด็กกลายเปนคนที่มี ไอคิวอีคิวต่ําลงจริงหรือ? ลองคนหาวิธีการเลี้ยงดูของคุณวาเปนแบบนี้หรือเปลา? ๑. เลี้ย งแบบสบายเกิน ไป จะมี ผ ลทํ า ให เ ด็ก ขาดความอดทน ไม ใ ชค วามพยายามของตนเอง แกปญหาเองไมได เวลาเผชิญกับความลําบากจะยอมแพงายๆ ๒. เลี้ยงแบบไมใหชวยเหลือตนเอง แมแตเรื่องเล็กๆนอยๆ จะทําใหเด็กกลายเปนคนแกปญหาไมเปน ขาดความสามารถในการปรับตัวใหเหมาะสมกับสังคมหรือสถานการณรอบขางที่เปลี่ยนแปลง ๓. เลี้ยงแบบโตไมสมวัย พอแมที่มักจะปลอยใหลูกมีพฤติกรรมแบบเด็ก ทั้งๆที่เขาสูวัยรุน จะทําให เด็กไมมีวุฒิภาวะ ใชชีวิตเรื่อยเปอย ขาดความกระตือรือรน และไมมีแรงจูงใจที่จะพัฒนาตัวเอง ๔. เลี้ยงแบบเนนเรียนมากเกินไป เด็กที่มัวแตใชเวลาสวนใหญไปกับการเรียนพิเศษก็จะขาดทักษะ อื่น ๆ เชน การเขาสัง คม ดนตรี กีฬา เด็กบางคนที่พึ่ง คุณครูหรือพอแมมากเกินหรือพอแมชวยทําการบาน ก็มักจะติดนิสัยพึ่งพาผูอื่น และไมขวนขวายหาความรูดวยตนเอง ๕. เลี้ยงแบบใชความรุนแรง เด็กที่ถูกกระทํารุนแรงไมวาทางวาจาหรือทางกาย จะเกิดความรูสึก วิตกกังวล กลัว กดดัน เครียด โกรธ อยากแกแคน เด็กบางคนถึงขั้นคิดหนีออกจากบาน หรือจมอยูกับความ ทุกขเปนเวลานาน อารมณเสียงาย ยิ่งถาเด็กที่อยูในครอบครัวที่มีแตการใชความรุนแรง เห็นพฤติกรรมรุนแรง ของผูใหญ หรือเคยถูกกระทํารุนแรงทางกาย จะเลียนแบบและมีพฤติกรรมใชความรุนแรงมากกวาเด็ก ที่เติบโตมาในครอบครัวที่ไมมีการใชความรุนแรง ๖. เลี้ยงดวยทีวีหรือแท็บเล็ต เด็กเห็นภาพความรุนแรงหรือพฤติกรรมไมเหมาะสมผานทางโทรทัศน หรือแท็บเล็ต วันละหลายๆ ครั้ง จะสงผลตอการเลียนแบบพฤติกรรม และความฉลาดทางอารมณของเด็กทั้ง ทางตรงและทางออม เห็นภาพการดื่มเหลา สูบบุหรี่ การฆากัน การฆาตัวตาย บอยครั้ง จึง ไมแปลกใจวา ทําไมเด็กสมัยนี้ ถึงดื่มแอลกอฮอลและสูบบุหรี่เร็ว และมีพฤติกรรมกาวราวรุนแรง ถาจะใหดีพอแมหรือผูเลี้ยง ควรใชโทรทัศนเปนเครือ่ งมือสรางไอคิวอีคิวใหสูงขึ้นดวยการนั่ง ดูโทรทัศนพรอมเด็ก เพื่อจะไดแนะนําในสิ่งที่ ถูกที่ควร และเปดโลกทางความคิดดวยการเลือกดูรายการที่มีสาระมากกวาบันเทิง ถาพอแมหรือผูเลี้ยงรูอยางนี้แลว ยังคงจะทําแบบเดิมไหม? หรือวาจะลองเปลี่ยนวิธีการเลี้ยงดูใหม โดยเริ่มตนจากครอบครัว ใชเวลารวมกัน ผูกพันดวยความรัก ความรูสึกดี ๆ การใชคําพูดที่ดีตอกัน ฝกใหเด็ก รับผิดชอบและลงมือทําดวยตนเอง พอแมหรือผูเลี้ยงดูคอยสนับสนุนและใหกําลังใจ ลดความคาดหวังแตให เกียรติและการยอมรับแทน


21

เศรา...แลวไง ศิริจันทร สุขใจ ปจจุบันนี้ตองยอมรับวา “โรคซึมเศรา” เปนปญหาดานสาธารณสุขที่สําคัญและไดรับความ สนใจจากคนในสังคมกันมาก แตจะมีสักกี่คนที่เขาใจและรูเรื่องโรคซึมเศราไดอยางถูกตอง หลายคนไมกลาที่จะ ไปตรวจที่โรงพยาบาลจิตเวชกลัวถูกมองวาเปน “บา” แตกลับไมกลัววาถามีอาการซึมเศรามาก ๆ อาจจะทํา รายตัวเองหรือฆาตัวตายได โรคซึมเศรา ไมใชโรคจิต สามารถรักษาหายได สาเหตุการเกิดโรคไมทราบแนชัดวาเกิดจาก อะไร แตมีปจจัยที่เกี่ยวของคือ เปนโรคที่มีความผิดปกติของสารสื่อประสาทในสมองบริเวณสวนที่เกี่ยวของ กับการควบคุมและการแสดงออกของอารมณ พันธุกรรมเปนปจจัยหนึ่งทําใหเกิดโรคซึมเศรา หรือเหตุการณ ที่กอความเครียดในชีวิต อาการสําคัญ 1. มีอารมณเศรา อารมณเศรามีเกือบตลอดวันและเปนทุกวัน บางวันอาจเปนมากบางวันอาจเปนนอย 2. ความสนใจหรือความเพลิดเพลินในกิจกรรมตางๆที่เคยทํา แทบทั้งหมดลดลงอยางมาก 3. เบื่ออาหารจนน้ําหนักลดลงหรือบวงรายอาจมีความอยากอาหารเพิ่มขึ้น 4. นอนไมหลับ หรือ หลับมากแทบทุกวัน สวนใหญจะนอนไมหลับ กระสับกระสาย หลับดึกแตจะตื่นเชา 1-2 ชั่งโมงกอนเวลาปกติที่เคยตื่นและไมสดชื่น 5. ทําอะไรชา พูดชา เคลื่อนไหวชา 6. ออนเพลียหรือไรเรี่ยวแรงทั้งวันและแทบทุกวัน 7. รูสึกตนเองไรคาหรือรูสึกผิดมากเกินควร 8. สมาธิหรือความคิดอานชาลดลง 9. คิดอยากตายไมอยากมีชีวิตอยู บางรายรุนแรงอาจมีอาการประสาทหลอน หูแวว ลองสังเกตอาการตัวเอง ถาคิดวาตัวเองเริ่มมีความเครียดหรือไมสบายใจ หรือเริ่มมีอาการ ที่กลาวมา เพื่อใหแนใจวาปวยหรือไม สามารถไปรับการตรวจประเมินโรคซึมเศราไดที่ โรงพยาบาลใกลบาน ซึ่ง “โรคซึมเศรา สามารถรักษาใหหายได” ดวยการรับประทานยาตานเศรา และถามีอาการซึมเศราในระดับ นอยๆไมตองรับประทานยา แคออกกําลังกายทุกวัน วันละ 30 – 45 นาที สามารถลดอาการเศราได

ขอมูลจากหนังสือ โรคซึมเศรา โดยนายแพทย ธรณินทร กองสุข

22


สถานการณของกลุมชาติพันธุที่ผานมา นายชูพงษ สังขผลิพันธ การพัฒนาประเทศในรอบ 20 ปที่ผานมา ปรากฏวาสวนใหญไดเนนหนักการขยายฐานและ อั ต ราการเจริ ญ เติ บ โตทางด า นเศรษฐกิ จ ซึ่ ง ได ส ง ผลกระทบทางด า นสั ง คม การเมื อ ง และการ ปกครองหลายดาน และจะเห็นไดวาผลของการพัฒนาเศรษฐกิจนั้นยังไมไดกระจายไปสูคนสวนใหญเทาที่ควร กอใหเกิดปญหาตามมาดังนี้ 1. สภาพโครงสรางสังคม ยังมิไดรับการพัฒนาใหสอดคลองกับการเปลี่ยนแปลงทางดานเศรษฐกิจ กลาวคือการเปลี่ยนแปลงโครงสรางของระบบเศรษฐกิจ ทําใหฐานอุตสาหกรรมขยายตัวขึ้นอยางรวดเร็วในเขต เมือง โดยเฉพาะในกรุงเทพมหานคร ขณะเดียวกันระบบการผลิตของภาคเกษตรในชนบทก็ไดเปลี่ยนแปลงไป จากการผลิตเพียงพออยูพอกินมาเปนการผลิตเพื่อการคาและรายได เปนผลใหเกิดกลุมบุคคลอาชีพใหมหลาย ประเภทขึ้น ทําใหความสัมพันธระหวางคนในสังคมเปลี่ยนแปลงไป และเกิดความไมสมดุล เกิดปญหาความ เหลื่อมล้ําเหลานี้ได 2. ระบบการเมือง การปกครอง ถึงแมจะมีวิวัฒนาการมาตั้ง แตป 2475 เปนตนมาก็ตาม ระบบ ราชการที่เปนอยูก็ยังไมไ ดพัฒ นาจากแนวความคิดที่วาขาราชการเปนผูปกครองประชาชนแทนที่จะเปน ผู บริการประชาชนตามลักษณะของระบบการพัฒนาบริหารใหม และมิไดสงเสริมใหประชาชนหรือองคกรชุมชน เขามามีบทบาทในการพัฒนาหรือมีสวนรวมในการปฏิบัติงานหรือติดตามผลงานของขาราชการเทาที่ควร 3. การเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วของจํานวนประชากรไมไดสัดสวนกับทรัพยากรเศรษฐกิจที่มีอยูหรือไม สัมพันธกับโอกาสการมีงานทําไดกอใหเกิดปญหาสังคมตามมาอีกหลายดาน ตลอดทั้งการอพยพยายถิ่น ความ แออัดและการขาดแคลนที่อยูอาศัยในเมือง ยิ่งทําใหเกิดสภาพแวดลอมทางสังคมที่มีผลกระทบตอสุขภาพกาย และสุขภาพจิตของประชาชนในเมืองโดยทั่วไป เกิดปญหาการใชแรงงานเด็กและสตรี และเกิดผลกระทบตอ สถาบันครอบครัวและสงผลสะทอนถึงสังคมโดยสวนรวมในที่สุด 4. ความเสื่อมโทรมของวัฒนธรรม ทําใหเกิดปญหาในสังคมเพราะการพัฒนาที่ผานมาไดทําใหการ สื่อสารคมนาคม กาวหนาขึ้นอยางรวดเร็ว มีผลทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงคานิยมที่ขัดกับวัฒนธรรมไทยดั้งเดิม หลายอยางโดยไดรับอิทธิภาพคานิยมทางวัตถุเกิดความตองการในสิ่งฟุมเฟอยมากขึ้น จึงทําใหสังคมโดยทั่วไป ขาดการประหยัดมัธยัสถ ปจจุบัน ประเพณีปฏิบัติของแตละกลุมชาติพันธุเปลี่ยนแปลงไปมากไมวาจะเปน คนเมือง, คนพื้นราบหรือแมแตคนชนเผาเองเนื่องจากวิถีชีวิตเปลี่ยนไปจากการรุกคืบเขามาของประเทศ ตะวันตก ซึ่งคน ชนเผ า ได รั บ ผลกระทบจากการเปลี่ ย นแปลงนี้ อ ย า งมาก เนื่ อ งจากการเข า มาของเทคโนโลยี ต า ง ๆ เครื่องใชไฟฟา การคมนาคมที่สะดวกรวดเร็วขึ้น ทําใหความทันสมัยตาง ๆ เหลานั้นเขาไปในชุมชนคนชนเผา อยางรวดเร็ว


23

สบายดีจะเด็กไทย ตั ว คุ ณ เตรี ย มพร อ มเข า สู AEC แล ว หรื อ ยั ง ตอนคุ ณ พาลู ก ไปส ง ที่ โ รงเรี ย น ก็ จ ะเห็ น ปรากฏการณที่นอกจากจะเห็นธงชาติไ ทยผืนใหญ แลวยังจะเห็นธงชาติตางๆในกลุมประเทศอาเซียน ถาไม สังเกตเห็นถือวาเชยมาก เพราะเขารณรงคมามากวา 3 ปแลว ผานสื่อตางๆ เอาละ เข าเรื่ องเลยแล วกั น คําว า “สบายดี” เปนคํ าทั กทายคลา ยกั บคํา วา “สวัส ดี” ใน ภาษาไทย หากคุ ณติ ดตามนอ ง ณัช ชา ลู กสาวพี่บ อบ ก็ จะมีป ระโยคที่ ติด ปากคื อ ดูป ากณัช ชานะคะ ทั้ ง ภาษาจีน ภาษาอังกฤษ ณัชชาออกเสียงไดอยางชัดเจนกับเจาของภาษา เกิ ดอะไรขึ้น กั บเด็ กมหัศ จรรย คนนี้ เกิด และโตในเมื องไทย พู ด ภาษาต างประเทศได ชั ด ปรากฏการณนี้จึงเกิดขึ้นในชวงวัยเด็กเทานั้น ภาษาอังกฤษเรียกวา Golden Opportunity คือโอกาสทอง ของการสอนภาษาที่ 2 หรือ 3 ของลูกนอยคุณ มาลองสังเกตกันสมัยเราเด็กๆ ภาษาอังกฤษเราเริ่มตอน ป.5 ตอนนั้นเราก็อายุ 10 หรือ 11 ป ถือวาชาไปแลว เมื่อเราอยากใหลูกนอยของคุณ เขาสู AEC อยางมั่นใจ ใหเริ่ม ภาษาที่สองพรอมกับเด็กที่เริ่มพูดเลย โอกาสทองของภาษาที่ 2,3 จะอยูในชวง 18 เดือน – 9 ป จะเห็นไดวา รุนคุณพอคุณแมอยางเราภาษาที่ 2 คือภาษาไทย หากเกิดขึ้นที่อีสานภาษาแรกก็คือภาษาอีสาน ดังนั้นอยากให ลูกคุณพูดภาษาที่ 2 ไดเลยทันทีนะครับ อยารอใหสายไป

24


สมอง...ยาเสพติด...โรคจิต เกี่ยวพันกันอยางไร นันทนา รัตนากร การใชสารเสพติด นอกจากสงผลเกิดปญหาสุขภาพกาย ใจและอารมณของผูเสพแลว ยังสงผล กระทบตอครอบครัว เปนภัยตอความสงบสุขของสังคม และเปนปญหาระดับชาติ การติดสารเสพติด เปนกระบวนการตอเนื่องที่เกิดขึ้นอยางรวดเร็ว โดยเฉพาะสารเมทแอมเฟตา มีน ซึ่งมีผลตอสมอง คือ สมองสวนคิด และสมองสวนความรูสึกถูกทําลายอยางถาวร สมองฝอลง และสูญเสียการ ทํางาน ไมสามารถยับยั้งความตองการหรือควบคุมอารมณความรูสึกของตนเองได ปญหาการใชสารเสพติด...รุนแรงแคไหน ? ปญหาการใชสารเสพติดหรือสารเมทแอมเฟตามีน เปนปญหาใหญที่มีการแพรระบาดไปทั่วโลก พบวา ประชากรกวา 35 ลานคนเสพสารนี้ และมีความรุนแรงสูงขึ้นในประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต สารกลุมเมทแอมเฟตามีนที่แพรระบาดมากที่สุดมี 4 ลักษณะคือ 1) ชนิดเม็ด หรือ “ยาบา” ซึ่งมี สารเมทแอมเฟตามีนประมาณ 10-30% 2) ชนิดเกร็ด หรือ “ไอซ” มีสารเมทแอมเฟตามีน ประมาณ 90% 3) ชนิดผง และ 4) ชนิดน้ํามันขน ในประเทศไทย พบวา ผูใช “ยาบา” มีอายุนอยลงในกลุมเยาวชนอายุ 15-19 ป และอายุต่ํากวา 15 ป มีการใช “ไอซ” มากขึ้น ซึ่งความรุนแรงมากกวา “ยาบา” หลายเทา การใชเมทแอมเฟตามีน มีความสัมพันธกับการเกิดอาการทางจิต หรือเรียกวาเกิด “ภาวะโรค รวมจิตเวชสารเสพติด” ซึ่งเมื่อสารดังกลาวผานเขาสูสมอง มีผลทําใหสารสื่อนําประสาท หรือ “สารโดปามีน” ใน สมองผิดปกติ เกิดอาการทางจิต ถึงแมอาการทางจิตจะหายไปไดหลังหยุดเสพยา แตอาจพัฒนากลายเปนโรคจิต เวชเรื้อรังได แลวจะหางไกลจากการเสพยา...ไดอยางไร? ชุมชน

สิ่งสําคัญ คือ การเสริมสรางความเขมแข็งทางใจตั้งแตวัยเด็ก ทั้งในครอบครัว โรงเรียน และ

ในครอบครัวทําอะไรไดบาง....มีผลงานวิจัยพบวา เด็กที่มีความเขมแข็งทางใจสวนมากมีความ ผูกพันใกลชิดกับผูใหญอยางนอยหนึ่งคน ซึ่งไมจําเปนวาตองเปนบิดา มารดา อาจเปนญาติ ครูอาจารย หรือผูนํา ศาสนาในชุมชน ซึ่ง สามารถใหการดูแลที่มั่นคง ใหความรัก ความเอาใจใสที่เ หมาะสมและเพียงพอตอ ความ ตองการของเด็ก กระตุนใหเด็กคิดอยางอิสระ เปนตัวของตัวเองตามความเหมาะสมกับอายุ ในโรงเรียนและชุมชน.... สนับสนุนใหฝกทักษะชีวิต สรางความมั่นใจในตนเอง สรางจิตสํานึก สาธารณะ ปลูกฝงการทําความดีและบําเพ็ญประโยชนตอชุมชน การสรางความตระหนักใหเด็กและเยาวชนมีพลังใจที่เขมแข็ง มีทักษะชีวิตที่ดี แกไขปญหาชีวิตได โดยไมใชยาเสพติด จะทําใหเติบโตเปนประชากรที่มีคุณภาพตอการพัฒนาประเทศตลอดไป...


25

สองขั้ว...ซอนวิญญาณ จําป คําหอมกุล

โรคที่ผูปวยมีอารมณสุดขั้ว ตั้งแตซึมเศราไปถึงคลุมคลั่งสุดๆ จึงเรียกโรคนี้วา “โรคจิตอารมณ คลุมคลั่ง และซึมเศรา (manic Depressive Disorder)” โรคอารมณสองขั้วเปนโรคที่อันตรายมาก และมี พฤติกรรมที่มีความเสี่ยงที่อาจนําไปสูการฆาตัวตายได สามารถรักษาไดโดยการบําบัดและทานยา อาการคลุมคลั่ง อาการหงุดหงิด กระวนกระวาย กระฉับกระเฉง ชางพูดมาก บุมบาม ใชจายสุรุยสุราย ชอบ แสดงอํานาจ มีอารมณเคลิ้มสุข อารมณซึมเศรา จะมีการการตรงขามทั้งหมด คือ เสียใจมาก รองไห รูสึกตัวเองไรคา ไมมีพลังงาน ไมมีความ ภาคภูมิใจ พอใจ มีปญหาในการนอนหลับ ชนิด...สองขั้ว อาการของโรคอารมณสองขั้วมีหลายชนิด ซึ่ง โดยรวมแลวคือ จะมีอาการซึมเศราและคลุม คลั่งตางระดับกันไป ประกอบดวย ไบโพลาร I, ไบโพลาร II, Cyclothymic, ไบโพลารแบบผสม และไบโพลาร แบบ Rapid-Cycling ไบโพลาร I อาการของผูปวยประเภทนี้สาเหตุจากมีอาการคลุมคลั่งอยางหนึ่งเกิดขึ้นในชวงที่ มีอารมณรวมกับพฤติกรรมที่ไมปกติซึ่งไปมีผลตอการดําเนินชีวิต ไบโพลาร II ลักษณะอาการคลายกับ ไบโพลาร I แตชวงอารมณระหวางสองขั้วจะมีมากกวา แตก็ยังไมแสดงอาการคลุมคลั่งมาก ไบโพลารแบบ Rapid-Cycling ผูปวยประเภทนี้เคยมีอาการคลุมคลั่ง หรือซึมเศรามากกวา 4 ครั้งขึ้นไปในรอบป ซึ่งไบโพลารชนิดนี้พบประมาณ 10-20% ของผูปวย ไบโพลารแบบผสม สวนใหญแลวผูปวยไบโพลารจะมีอารมณสลับกันไประหวางสองขั้วใน เวลาที่ไมปกติ แตไบโพลารชนิดนี้ผูปวยจะเคยมีอาการทั้งคลุมคลั่งและซึมเศราอยางตอเนื่อง หรือติดตอกัน อยางมาก Cyclothymic ผูปวยจะแสดงอาการทางอารมณแบบไบโพลารแตไ มมาก บางทีจึง เรียกวา Cyclothymic เพราะอาการนอยกวาโรคอารมณสองขั้วที่สุดขั้วกวา สองขั้ว...เด็กเล็ก...วัยรุน เนื่องจากเด็กมีความเสี่ยงมากที่จะเปนหากคนใกลชิด เชน พอ-แม พี่นอง หรือญาติเปนโรค ดังกลาว ซึ่ง พอแมอาจไมเขาใจวาอะไรที่เปนสาเหตุใหลูกมีอาการเชนนี้ ในเด็กเล็กและวัยรุนนั้นอารมณมัก แปรปรวนแบบไมมีเหตุผลไดงายอยูแลว แตในเด็กปวยแบบไบโพลาร อารมณที่เปลี่ยนนี้มักมีอาการอยางอื่น 26


รวมดวย เชน การเปลี่ยนพฤติกรรม ซึ่งเวลาที่เกิดจะเห็นไดชัดเจน เรียกวาเปนตอนอารมณเลยทีเดียว (mood episode) การเกิดอารมณคลุมคลั่ง (mania) ในเด็กมีจํานวนครั้งที่เกิดนอยกวาในผูใหญ อยางนอยก็สัปดาห ละครั้ง จะเปนชวงที่มีความสุขมากๆ กาวราว หรือมีอารมณโกรธ ซึ่งจะมีอาการอื่นๆ ตามมา เชน ตองการ เวลานอนนอย กระปรี้กระเปรา มีความมั่นใจในตัวเองสูง มาก พูดเร็ว คิดหลายๆ เรื่องในขณะเดียวกัน ไมมี สมาธิ หาจุดสนใจไมได ชอบจับอวัยวะเพศตัวเอง ใชภาษาที่หมกมุนเรื่องเพศ และชอบที่จะเขาใกลคนอื่นใน ลักษณะไปทางเรื่องเพศ มีการกระทําที่ไมเหมาะสม หรือกาวกายตอสังคม ยา...อารมณ (mood stabilizer) 1. Lithium (เรียกกันวา Esaklith หรือ Lithobid) ซึ่ง FDA ไดประกาศวาสามารถรักษาไดทั้งอาการ ซึมเศรา และคลุมคลั่ง 2. ยากันชัก (Anticonvulsants) ซึ่ง ใชรักษาโรคลมชัก หรือลมบาหมู สามารถนํามาใชในการควบคุม อารมณไดเชนกัน เชน 2.1 Valproic acid หรือ divalproex sodium (Depalote) ใน FDA กลาววาใชรักษาอาการคลุม คลั่ง และเปนอีกตัวเลือกหนึ่ง แทน lithium แตก็มีขอควรระวังพิเศษในการใชสําหรับเพศหญิง โดยเฉพาะที่ อายุไมเกิน 20 ป 2.2 Lamotrigine (Lamictal) ใน FDA กลาววาใหใชรักษาอาการซึมเศรา นอกจากนี้ยังมีตัวยาอื่นๆ เชน gabapebtin (Neurontin). Topiramate (Topamax), และ oxcarbaqepine (Trileptal) เปนตน ยา Valproic acid Lamotrigine เปนยาที่ FDA ไดมีคําเตือนเกี่ยวกับการบริโภคไววา อาจไป เพิ่มความเสี่ยงตอความคิดและพฤติกรรมในการฆาตัวตายได


27

สิ่งเล็กๆ ที่เรียกวา “ โรคเครียด” สังคมเมืองในปจจุบัน มีการพัฒนาและเจริญกาวหนาในทุกๆดาน ไมวาจะเปนดานการศึกษา และ ดานเทคโนโลยีตางๆ มากมาย ซึ่งคนเมืองสวนใหญ มีความตองการและใหความสําคัญกับสิ่งเหลานี้มาก จึงพยายาม ขวนขวายใหไดมาซึ่งเทคโนโลยี หรือสิ่งอํานวยความสะดวกตางๆ เพื่อใหทันยุคทันสมัยไมอายใคร จนลืมนึกไปวาสิ่ง เหลานั้นมีความจําเปนกับชีวิตเราจริงหรือไม แตตองใหไดมาเหมือนคนอื่นเขา โดยหารูไมวา สิ่งเล็กๆที่เรียกวา “ โรคเครียด ” กําลังถามหาทานอยู โรคเครียด ในสังคมเมือง เกิดขึ้นไดกับทุกเพศ ทุกวัย ไมวาจะเปนเด็กหรือผูใหญ สําหรับเด็กนั้น หลักๆคือ ตองการของเลน อยากไดโทรศัพทมือถือเหมือนเพื่อน หรือหากไมไดเขาเรียนในสถานศึกษาที่มีชื่อ ก็จะเกิด ความเครียด กินไมได นอนไมหลับ หรือที่เห็นบอยๆ ในขาวเด็กฆาตัวตาย เนื่องจากผลการเรียนไมดี หรือสอบเขา โรงเรียนที่มีชื่อเสียงไมได แตสําหรับวัยทํางานหรือวัยผูใหญนั้น ตองเผชิญกับความเครียดมากกวา เชน ในชีวิตประจําวัน เครียดจาก รถติด งาน เพื่อน ความรัก หนี้สิน ความตองการมีคอมพิวเตอร มีโทรศัพทมือถือราคาแพง มีรถ ซึ่งเกิด สะสมขึ้นไดทุกวัน รางกายไมสามารถตอบสนองหรือแสดงออกตอความเครียดนั้นได จนถูกสะสมใหเปนความเครียด เรื้อรัง ความเครียด ถือเปนระบบเตือนภัยของรางกาย ใหเตรียมพรอมเพื่อที่จะทําสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ทําเพื่อใหพนจาก ความเครียดนี้ จนหลายคนตัดสินใจผิดพลาด โดยการไปปลน จี้ หรือหนีปญหาโดยการฆาตัวตาย ก็มีใหเห็นในขาว แทบจะทุกวัน ความเครียดเหลานี้ รางกายไมสามารถทําอะไรได เพราะเกิดโดยที่ไมรูตัว ทําใหฮอรโมนความเครียด กลุมนี้ สะสมในรางกายจนกระทั่งเกิดอาการทางสุขภาพกายและมีผลทางจิตใจ อาการหลักๆ อาจสังเกตได เชน ทาง รางกาย จะมีอาการ ปวดหัว ปวดกลามเนื้อ นอนไมหลับ หูอื้อ มือเย็น ออนเพลียงาย ทองเสีย ทางจิตใจ ไดแก ความสามารถในการตัดสินใจนอยลง ไมมีสมาธิ ไมมีความคิดสรางสรรค ไมพรอมจะเรียนรูสิ่งใหม ขี้ลืมบอยๆ ทาง อารมณ ไดแก มีความวิตกกังวล หงุดหงิด บางครั้งมีอาการซึมเศรา รองไหงาย โกรธงาย ทางพฤติกรรม ไดแก กินเกง ขึ้น รูสึกไมอยากยุงกับใคร อยากแยกตัว ติดบุหรี่หรือสุรา นอนไมหลับ เปนตน ดังนั้น เราควรหัดสังเกตใหรูเทาทันโรคเครียด หากเรารูจักการจัดการกับความเครียด และรูจัก วิธีการแกไขกับความเครียดแลว โรคเครียด จะไมสงผลกระทบตอรางกายและจิตใจของคนเมืองไดแนนอน ยิ่งถาเรา สามารถปลอยวาง ไมวาจะเปนเรื่องของโทรศัพทมือถือ อินเตอรเน็ท ไดนั้น บางทีชีวิตเราก็อาจจะมีความสุขมากขึ้น กวานี้ก็ได อยาลืมวา ในสมัยปู ยา ตา ยาย ของเรา พวกทานไมมีโทรศัพทมือถือ ไมมีอินเตอรเน็ท ทานก็ยังมีชีวิตอยู อยางมีความสุขได

28


สุขใจทั้งผูให...ดีใจทั้งผูรับ ธนาภรณ ชาวชื่นสุข ชวงเวลาการทํางานเรามักพบเจอผูคนมากมาย มีทั้ง คนปกติและไมปกติ อาจจะเขามาขอ คําแนะนํา ขอความชวยเหลือ ดวยหนาที่ความรับผิดชอบเราตองทําใหเต็มที่ พยายามชวยเหลือใหผูรับสบายใจ เมื่อเราเห็นรอยยิ้มเราก็สุขใจ งานบริการ คือ หัวใจสําคัญและเปนสิ่งที่เรารัก พอรักแลวรูสึกอยากเปนผูให เมื่อเวลาที่เราได ใหคําปรึกษาใครสักคนหรือไดชวยเหลือแลวจะดีใจทุกครั้ง ขอยกตัวอยางเคสการใหคําปรึกษาการนําผูปวยมา รักษา แตผูปวยไมยอมรับตัวเองคนรอบขางพูดก็ไมฟงจนเวลาผานไปอาการเริ่มหนักขึ้นจนถึงขั้นทํารายตัวเอง เลยมาขอคําปรึกษาจะทําอยางไรดี เราจึงใหขอมูลวา พอแมตองพาผูปวยมาหาหมอใหไดนะคะ ถาถึงขั้นทํา รายตัวเองคนรอบขางก็คงไมปลอดภัยแนๆยังไงก็ตองพาตัวมาใหได เราจึงใหคําแนะนําวา การรักษาไมไดนา กลัวอยางที่คิดอยางเพิ่งคิดไปเองลองมาคุยและปรึกษาคุณหมอกอน แตหากคุณมาโรงพยาบาลแลวไมสบายใจ คุณสามารถโทรปรึกษาทางสายดวนสุขภาพจิตกอนไดคะ เบอร 1323 โทรฟรี 24 ชั่วโมงอาจจะเปนทางเลือก หนึ่ง ในการตัดสิน ใจใหตัวผูปวยยอมเขารับการรักษา แตในอุปสรรคยอมมีโอกาสเมื่อผูปวยนั้นคิดไดเองวา ตัวเองอยากหาย เขาจึงเปนผูเดินเขามารับการรักษาดวยตัวเองโดยไมปฏิเสธ พอผูป วยมาถึงโรงพยาบาลพรอม พอแม เห็นหนาเราผูใหคําปรึกษาเขาดีใจและยิ้มทั้งน้ําตาที่วันนั้นตัดสินใจมาปรึกษาเรา วายังไงตองพาเขามา รักษาใหได จากวันนั้นถึงตอนนี้ผูปวยมีอาการดีขึ้น เวลาญาติมารับยาเห็นเราก็ดีใจและขอบคุณเรามาก ในที่สุดแลวเมื่อเราไดชวยเหลือใครสักคน แมแคจะเปนคําปรึกษาที่เล็กนอยบางครั้งการที่เขา ไดเลาแลวสบายใจ เราผูฟงก็ยินดีรับฟง เราจะดีใจทุกครั้งวาการเปนผูใหนั้นดีอยางนี้ที่เอง ตามชื่อเรื่องสุขใจทั้ง ผูให ดีใจทั้งผูรับ


29

"สุขอยางสูงวัย ... กายใจเปนสุข" สรศักดิ์ นาคสุขมูล ผูสูงอายุ บุคคลผูมากดวยประสบการณ ทั้งความรูความสามารถที่ควรคาแกการเคารพนับถือ ยกยอง ใหเกียรติและไดรับการดูแล การเปลี่ยนแปลงสูวัยสูงอายุ นับเปนอีกชวงชีวิตหนึ่งที่บุคคลตองเผชิญกับ การเปลี่ยนแปลงทั้งดานรางกายและจิตใจไปพรอมๆกัน ดานรางกายเปนการเปลี่ยนแปลงในทางที่เสื่อมถอยลง เชน สายตาฝาฟาง หูตึง หรือภาวะทางสมอง เปนตน สวนการเปลี่ยนแปลงดานจิตใจ เชน การสูญเสียคนที่รัก หรือความรูสึกถูกทอดทิ้งจากลูกหลาน จนกระทั่งบางครั้งผูสูงอายุจําเปนตองดึงภูมิคุมกันทางจิตใจ (defense mechanism) ออกมาใชไมวาจะเปนการเจ็บปวยเพื่อดึงดูดใหลูกหลานมาดูแลใกลชิด หรือการกลับไปแตงตัว สวยงามเหมือนสมัยหนุมสาว เพื่อลดความรูสึกเศรา หดหู และไรคาในตนเอง การดึงภูมิคุมกันทางจิตใจออกมาใชนั้นไมใชสัญญาณที่ดี แตการดูแลบุคคลในวัยสูงอายุจาก ลูกหลานตางหากคือสัญ ญาณอันวิเศษของทานเหลานั้น การดูแลทางรางกายไมวาจะเปนการดูแลเรื่องโรค ประจําตัว การตรวจรางกาย หรือการรับประทานอาหารที่ดีนับวาเปนสิ่งสําคัญแลว แตปฏิเสธไมไดวาการดูแล ดานจิตใจของบุคคลในวัยนี้เปน สิ่ง ที่สําคัญ กวา ความรัก ความเขาใจในการเปลี่ยนแปลง วิธีการดูแล หรือ แมกระทั่งการพูดคุย ลวนเปนวิธีงายๆที่ลูกหลานสามารถปฏิบัติได เพื่อลดภาวะซึมเศรา หรืออาการเจ็บปวย ทางดานรางกายที่นับจะเสื่อมโทรมลงไปทุกวัน และยังเปนการเสริมสรางความเขมแข็งในจิตใจ เพิ่มความรูสึก เห็นคุณคาในตนเองแกบุคคลผูสูงอายุอีกเชนกัน การใหค วามสําคั ญ และ ความร วมมือร วมใจ ของสมาชิกทุกคนในครอบครัว คื อพลัง อั น ยิ่งใหญในการดําเนินชีวิต และการดํารงอยูอยางมีความสุขของปูชนียบุคคลอันเปนที่รักของบาน

30


หลังคาแดง...บานนี้มีรัก จิตตกปวยใจ แวะมาเยียวยา ชนสินันท ธนาพัฒนธนนท ผมเผารกรุงรัง เดินพูดอยูคนเดียว เดี๋ยวยิ้ม เดี๋ยวรองไห!!! นี่ไมใชฉากหนึ่งในละครภาคค่ํา ที่หลายคนติดตามชมแนๆ แตนี่คือเรื่องจริงของใครหลายๆ คนที่ตองกลายเปนผูปวยจิตเวช...? ทั้งที่ตัวเขาหรือ เธออาจจะไมรับรูหรือทุกขรอนใดๆ เลย แตความเจ็บปวยทางใจเปนทุกขอันยิ่ง ใหญของคนในครอบครัว...? อยางที่เห็นเปนขาวคราวใหญโต เพราะจิตปวย แตไมมีใครรู ถาพูดถึงผูปวยโรคจิตเวช หรือที่หลายๆ คนมักจะคุนชินกับคําวา ...บา บางก็เรียก...ไอโรค จิต หรื อ พวกโรคประสาท แน น อนว า ...ใครก็ ต ามที่ ตอ งอยู ใ กล กั บคนที่ ต อ งสงสัย ว า ...จะปว ย หลายคน หวาดกลัว ระแวง และไมอยากอยูใกล แมแตเขาเหลานั้นจะเปนคนหนึ่งในครอบครัวก็ตาม...? มีคนตั้งคําถาม วาโรคจิตเกิดจากสาเหตุใด...? คําตอบก็อยางที่จิตแพทยหลายๆ ทานไดพูดไปแลว...? แตอีกแงมุมหนึ่งที่คนใน สังคม หรือครอบครัวควรจะใสใจคือความผิดปกติ หรือสิ่งที่ผิดแปลกไปจากเดิม...ในแตวันนี้ดูผิดๆ เพี้ยนๆ ไป มากมายนัก เมื่อมีความเครียดเกิดขึ้น!!! แนนอนวิธีการจัดการแกปญหาของแตละคนยอมแตกตางกันไป ในขณะที่บางคนเลือกที่จะปรึกษาหารือกับคนใกลชิด แตบางคนก็เลือกที่จะเก็บงําความทุกขใจเหลานั้นเอาไว เพียงลําพัง!!! และแลวเหตุการณที่ไมคาดฝนก็เกิดขึ้นเมื่อเขาตองกลายเปนผูปวยจิตเวช แมกไมสีเขียวขจี ประดูลําตนใหญแข็งแรง บรรยากาศชางนารื่นรมย เพลิดเพลินตากับตนไม นานาพันธุ...หลายคนนึกแปลกใจนี่เหรอโรงพยาบาลบา!!! หรือหลังคาแดง...ไมเห็นจะนากลัวอยางที่คิดไวหรือ ตามคําบอกเลาเลยแมสักนิด 100 กวา ปแลวที่ “หลัง คาแดง” ไดทําหนา ที่พักใจ คลายทุก ขใหคนอยางคลาคล่ําที่ตอ ง เจ็ บ ป ว ยด ว ยโรคจิ ต ไม ว า จะเป น โรคซึ ม เศร า โรคไบโพล า ร หรื อ อี ก หลายโรคอย า งโรคจิ ต เภท (Schizophrenia) นพ.สินเงิน สุขสมปอง ผูอํานวยการสถาบันจิตเวชศาสตรเจาพระยา ไดเลาวาโรคจิตเภท มีสาเหตุเกิดจากหลายปจจัย เชน กรรมพันธุ ความผิดปกติของสมอง ความเครียด หรือการใชสารเสพติด โดย ผูปวยจะมีอาการรุนแรงคอนขางมากในแงของการรับรูตัวเอง และรับรูสิ่งแวดลอมรอบขาง ความคิดผิดเพี้ยน จากความเปนจริง เชน มีอาการหลงผิด คิดวาผูอ่ืน จะมาทําราย คิดวาตนเองสง กระแสจิตได เปนผูวิเศษมี อิทธิฤทธิ์เหนือคนธรรมดา จากขอมูลของกรมสุขภาพจิตที่ระบุวา...มีผูปวยดวยโรคจิตเภทถึง 2.6 ลานคนในโลก มีเพียง ครึ่งหนึ่งของผูปวยจิตเภทที่เขาถึงบริการบําบัดรักษาได สวนใหญเกือบรอยละ 90 ของผูปวยที่อยูในประเทศ กําลังพัฒนาไมสามารถเขาถึงการบําบัดรักษา จากรายงานจํานวนผูปวยนอกจิตเวชของกรมสุขภาพจิต พบโรค จิตเภทเปนโรคทางจิตเวชที่พบมากที่สุดเปนอันดับ 1 มีจํานวนมากกวา 1 ใน 3 ของผูปวยนอกจิตเวชทั้งหมด พบ 388,369 ราย จาก 1,109,183 รายและพบในผูปวยในจิตเวช 20,634 รายจาก 42,861 ราย โรคจิตเวชเปนโรคที่รักษาได เชนเดียวกับการเจ็บปวยดวยโรคทางกาย ยิ่งเขารับการรักษาแต เนิ่นๆ ยิ่งดี เมื่อมีอาการดีขึ้นแลวผูปวยตองกินยา เพื่อควบคุมอาการไมใหกําเริบ ผูปวยสามารถใชชีวิตอยูใน ชุมชนไดตามปกติ แตตองระวังเปนพิเศษคือ ปญหาการขาดยา หรือลดยา รวมถึงการใชสารเสพติด โดยเฉพาะ บทความความรู้สุขภาพจิต จาก การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพนักสื่อสารสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ปี 2558

31

ยาบาและเครื่องดื่มแอลกอฮอลทุกชนิด เพราะจะทําใหผูปวยเกิดอาการทางจิต ญาติตองดูแลอยางใกลชิดหาก พบวาผูปวยนอนไมหลับ หงุดหงิด มีความคิดแปลกๆ กาวราว วิตกกังวล หวาดกลัว ฉุนเฉียวงาย ขอใหรีบพา ไปพบแพทย ทุกๆ ครั้งที่มีขาวผูปวยจิตเวชไปกอเหตุ!!! ผูคนในสังคมรูสึกหวาดกลัวผูตองหาในรางของ ผูป วยจิตเวช แตอีกมุมหนึ่งของสังคมสะทอนใหเห็นวา การดูแลผูปวยจิตเวชใหทุเลาเบาบางลง!! คงไมใช เปนหนาที่ของใครบางคนเทานั้น!!! ทุกๆ คนสามารถชวยพวกเคาไดเพียงใสใจดูแลคนใกลชิดทุกครั้งที่ทุกขใจ หรือเลือกที่จะเดินเขามาที่โรงพยาบาลจิตเวชใกลบาน สถาบันจิตเวชสมเด็จเจาพระยา หรือหลังคาแดงที่หลายคนคุนเคย ก็พรอมที่จะชวยใหคลาย ทุกขใจลงได จากคําบอกเลาของผูปวยและญาติผูปวยที่ไดแวะเวียนเขามาที่บานหลังนี้ตามที่นัดหมาย เคารูสึก อบอุนทุกๆ ครั้งที่ไดมาเยือนบานหลังนี้ ที่ๆ เคยเปนที่พักใจ หลอหลอมใจใหเข็มแข็งมีพลังที่จะกาวเดินออกไป เพื่อทําประโยชนใหสังคม!!! มิใชเปนภาระของใครหลายๆ คนอีกแลว

32


อยูรวมกับผูตดิ สุราอยางมีความสุข ทัศวรรณ ปญญารักษา การติดสุรานั้นเปนอาการที่ตองไดรับการรักษาโดยปกติแลวผูที่ติดสุรามักมีพฤติกรรมการติด เมื่อเลิกไดก็จะกลับไปดื่มซ้ําอีกเปนแบบนี้ซ้ําแลวซ้ําเลา สมาชิกในครอบครัวและผูใกลชิดจําเปนตองมีความ เขาใจในการชวยเหลือและการอยูรวมกับผูติดสุราได จะเปนการชวยใหเขาหายจากอาการติดสุราได โดยลอง ปฏิบัติตามวิธีที่จะแนะนําดังนี้ อยางแรกที่ตองเรียนรูคือ “เรียนรู” อาการที่เกิดขึ้นกับผูติดสุราเพื่อใหเกิดการแสวงหาสิ่งที่ จําเปนในการดํารงชีวิต ซึ่งเมื่อคนเราไดรับการตอบสนองดังกลาวแลวก็จะเกิดความสุขขึ้นเชนเดียวกันกับการ ดื่มสุราจะเปนการกระตุนใหสมองหลั่งสารที่ใหความรูสึกเปนสุข ทําใหผูที่ติดสุรานั้นเกิดความเคยชิน และ ตองการหาสุรามาดื่มมากขึ้นอีก จึงเกิดอาการติดสุราในที่สุด และไมสามารถควบคุมการดื่มของตนเองได หาก มีการขาดสุราอาจทําใหเกิดอาการมือสั่น ใจสั่น นอนไมหลับ เปนตน ดังนั้นผูที่อยูรวมกับผูติดสุราตองเขาใจวา ผูติดสุรานั้นเปนผูปวยที่ตองการไดรับการชวยเหลือ เมื่อรูแลววาผูติดสุราคือผูปวยที่ตองไดรับการชวยเหลือ สมาชิกในครอบครัวจะตอง “แนะนํา” ใหผูติดสุราเขารับการบําบัดรักษา โดยใหผูติดสุราไดตัดสินใจเอง เราไมควรบังคับหรือแสดงความไม พอใจหากผูติดสุราเริ่มใหความสนใจในการเลิกสุราแตไมเขารับการบําบัดสักที เมื่อผูติดสุรายอมเขารับการบําบัดแลว เราไมควรคาดหวังวาเขาจะเลิกสุราไดเต็มรอย เพราะ อาการติดสุรานั้นเปนโรคเรื้อรังที่สามารถกลับไปดื่มซ้ําไดอีก สมาชิกในครอบครัวจึงตองคอย “ใหกําลังใจ” แสดงความเห็นใจกับผูติดสุราอยางนุมนวล และอยาหยุดชวยเหลือผูติดสุรา เพราะการจะเลิกสุราไดนั้นจะตอง อาศัยแรงบันดาลใจ และกําลังใจจากครอบครัวและผูที่ใกลชิดดวย นอกจากนั้นแลว เราควร “สรางความรับผิดชอบและปรับความคิด” ของผูติดสุรา สนับสนุน กิจกรรมที่เขาใหความสนใจเพื่อไมใหเขาคิดแตเรื่องการดื่มสุรา สิ่งที่สําคัญอีกอยางหนึ่งคือ “อยาใชความรุนแรงในทุกประเภท” ไมวาจะเปนการพูดขมขู การบน การตําหนิ การดาวาสั่งสอน สิ่งเหลานี้ลวนทําใหเกิดการขัดเคืองใจและการตอตานในที่สุด ยิ่งไปกวา นั้นแลว นี่อาจเปนสาเหตุในการกระตุนใหเขากลับไปดื่มซ้ําอีกดวย สมาชิกในครอบครัวจะตองพูดคุยกันใหเขาใจในการใหการดูแลผูติดสุรา โดยเฉพาะการ พูดคุยกับลูกใหเขาใจอาการของการติดสุรา ไมควรพูดใหเกิดความเกลียดชัง หรือความรูสึกที่ไมดีตอผูติดสุรา นอกจากนี้แลว ควร “ปลอยวาง” จากพฤติกรรมการติดสุราของผูติดสุรา ไมควรเครงครัดมากจนเกินไป และ อยาลืมวาผูที่อยูรวมกับผูติดสุราควรมีความอดทนและเขาใจในพฤติกรรมตางๆ ที่เกิดขึ้น มองในแงดีเสมอ ให ความรัก และมีการรวมมืออยางจริงจัง และจริงใจระหวางผูติดสุราและสมาชิกในครอบครัว การเลิกสุรานั้นยาก แตสามารถทําได เพียงแตการที่จะอยูรวมกับผูติดสุราไดนั้นจะตองมี ความเขาใจ เห็นอกเห็นใจ จึงจะสามารถอยูรวมกันไดอยางมีความสุข


33

34


Recommend Documents