Katesismo Para sa mga Pilipinong Katoliko

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

CATHOLIC BISHOPS” CONFERENCE

OF THE PHILIPPINES

Katesismo Para sa mga

Pilipinong Katoliko Natatanging tulong na edisyon para sa mga Pilipinong Katekista

ECCCE Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education

CLARETIAN

R

COMMUNICATIONS

eh

s

Pastoral Bible Foundation

Nihil Obstat:

Iraprimatur:

: Archbishop Leonardo Z. Legaspi, OP DD Chairman, ECCCE

4 Archbishop Oscar V. Cruz, DD President, CBCP

Manila, September, 2000

Co-Publishers' Addresses: CATHOLIC BISHOPS' CONFERENCE OF THE PHILIPPINES (CBCP) 470 Gen. Luna Street 1002 Intramuros, Manila PHILIPPINES Tel.: (632) 8527-4138 e (632) 8527-4054 Fax: (632) 8527-4063

Email: [email protected], [email protected]

Website: cbeponline.ner CLARETIAN Communications Foundation, Inc

8 Mayumi Street, UP Village

EPISCOPAL COMMISSION ON CATECHESIS AND CATHOLIC EDUCATION (ECCCE) CBCP Building 470 Gen. Luna Street 1002 Intramuros, Manila PHILIPPINES Tel.: (632) 8527-4161 Telefax: (632) 8527-5417 Email: [email protected] PASTORAL'BIBLE FOUNDATION (PBF)

8 Mayumi Street, UP Village Diliman 1101 Quezon City

Diliman 1101 Quezon City PHILIPPINES Tel.: (632) 8921-3984 Fax: (632) 8921-6205 Email: cefi@@elaretianpublications.com

PHILIPPINES Tel.: (632) 8921-3984 Fax: (632) 8921-7429 Email: [email protected]

Website: claretianpublications.ph

Website: bible,claret.org

Copyright @ 2007 -- CBCP

(Catholic Bishops” Conference of the Philippines)

All rights reserved.

ISBN 978-971-0307-86-9 APC-FT345603

Most Rev. Leonardo Z. Legaspi, OP, DD

Archbishop of Caceres "a Chairman, Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education (ECCCE)

KALATAS “Kaya nga kinikilala... na kailangan ipahayag ang pahatid Kristiyano sa pamamagitan ng ginagamit na pamamaraan ng mga Pilipino sa pag-iisip, pagkilos at pagsasalita, upang

madama ng mga Pilipinong hinuhubog sa pananampalataya na ang “Mabuting Balita” ay nakatuon sa kanila nang personal, sa kanilang natatanging kakayahan at konkretong kalagayan.” (NCDP n. 426). Nang pinagtibay ng Vaticano nuong nakaraang ika-6 ng Marso 1997 ang Catechism for Filipino Catholics (CFC) naging isang katuparan ang pag-aangkop na hinihingi ng NCDP.

Datapwa't ang CFC ay nakasulat sa salitang Ingles. Samakatuwid hindi buung-buo ang damdamin at diwa ng katuparan. am mg Kaya naman buong galak kong iniaalay sa lahat ang makasaysayang aklat na ito--ang

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO (KPK), ang Catechism for Filipino Catholics na salin sa wikang Pilipino. Ang makasaysayang aklat na ito ay hindi lamang isang katesismo na angkop at tumutugon sa konkretong kalagayan at kultura ng mga Pilipinong Katoliko, kundi nakasulat pa sa ating sariling Wika. Ang dakilang gawaing ito ay bunga ng pagtutulungan ng maraming masusugid na nag-

mamahal sa katekesis. Sa bawat isa sa kanila, lalung-lalo na sa Loyola School of Theology ng Ateneo de Manila University, dahilan sa kanilang mahalagang tulong, ang aming taos-

pusong pasasalamat.

|

Nais kong bukod-tanging pasalamatan si FR. MAR DJ ARENAS, ang Kura Paroko ng

Holy Cross Parish sa Valenzuela City. Siya ang tunay na nagbigay ng buhay at pagkakatulad sa buong gawaing ito. Bukod pa rito ay isinalin ni Fr. Arenas ang marami pang bahagi ng Katesismo na hindi naabot ng unang grupo. Samakatuwid masasabi natin nang buong katotohanan na ang pagkabuo ng makasaysayang aklat na ito ay utang kay Fr. Arenas.

Di ko nais malimutan na pasalamatan rin ang mga staff ng ECCCE at WORD Xx LIFE--buhat sa unang sandali hanggang sa katapusan ay naging napakahalaga ang kanilang pagtulong.

I ak

KZ. HACKS "1, OB DD

CONGREGATIO PRO CLERICIS

Vatican City, 6 March 1997 Prot. N. 97000707

Your Excellency, The Episcopal Conference of the Philippines, at the appropriate time, sent to this Dicastery the Carechism for Filipino Catholics developed by the same Episcopal Conference, requesting the approval of the Holy See. The Congregation for the Clergy, after having examined the text and obtained

on the first day of March 1997 the positive opinion (Prot. N. 64/94-03884) rendered by the Congregation for the Doctrine of the Faith, does hereby grant the

requested approbation, according to the requirements of canon 775 S 2. This Dicastery wishes to congratulate the Bishops of the Philippines for providing an instrument that is truly suitable for transmitting the faith among

Catholic Filipinos and hopes that the Catechism will have the widest possible circulation. I take this opportunity to express to Your Excellency and to the entire Episcopal Conference, my sentiments of esteem and with every best wish, I remain,

Sincerely yours in Christ, His Excellency

Most Reverend OSCAR V. CRUZ, D.D. President of the CBCP 470 General Luna Street Intramuros, Manila 1002 PO. Box 3601 Manila, 1099 PHILIPPINES

Aa

ag

Y 4

IB 4

MGA

NILALAMAN maauiunaa Xxili anan

Mga Aklat ng Biblia ........... a

Mga Daglat ng mga Sanggunian na Sinisipi sa Katesismong lto.................... XXxivV Kasaysayan sa Likod ng CFC/KPK umuna nanana nnanansa naasa nawaanananananananansasanasns XXvi Mga Mahahalagang Katangian ng KPK uli aanaannananasanaanuwaaananusansausanansannna XXIX

Paunang ESalita

1

nananana nanaanananawansasawanawan Bakit Kailangan ng Bagong Katesismo? uu... Mga Katangian ng Katesismong I0 uu. nn aaanaaaanawannnwanaanasananasasawansausasasan nananana sa nuwuwawaaawananananaayaasasananaasas Para Kanino ang Katesismong Ik07 1.1... a na nna mawaananguaaanana Ang Pangunahing Balangkas ng Katesismo uu... mann ansasaswan manaanananaanamanawwasanan 1 ........... Ito? Katesismong ang Paano Gagamitin Sintesis Uu... Nanaman

1 3 5 5 7 8

Mga Saligan 1

Sino ang Pilipinong Katoliko

13

AAH Kalalagayan nmam mana ASINTA Nanana Gr Paglalahad Uu... naaarawan A. Sariling-pagkakakilanlan ..........1.1...naunanananansanawaynawanawawananawanananananawas .1. wawawsasasasaanaw0no B. Kahulugan sa Buhay .........2.12 mmm mununanawawunaananaauwanananwa K. Mga Pagdurusa sa Buhay,..um......maaaanananwanaawannananawanaawsanannawsasanuwsnoa D. Pananagutan sa Buhay... nananana nananana nanana pasasaan anananansabnaanansans E. Pananaw sa Daigdig ............ nanana nnana nananana nasaan asana G. Ang Pamamaraang Pilipino...................... a PG H. Ang Pilipinong Katoliko ...............mma nananana nnnanawawana PBA AT namaasammasammanamaaass maamin PagbUbUO 3. nana nanannananaansasawawawananwsasansayamaawsasasasan Mga Tanong at mga Sagot...

13 14 15 15 16 16 17 17 18 19 21 21

viil

MGA NILALAMAN

2

Ang Tawag ng Diyos: Paghahayag

24

LENTE AN AOEHECE EN Paglalahad u......... nananana namna asa nanamn l. Ipinahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili ..................1121.1777maaasnaa

A.

Sa Pamamagitan ng Sangpnilikha ........................maananamnanasanan

Nasa Kasulatan, sa Pamamagitan ng Kasaysayan ng Pagliligtas paaa. a ma a Ka Km. K. Sa Simbahan... aaanaaamnummummanmana D, Sa Ibang mga Relihiyon ul... anna sanansananawasan ll. Jesu-Kristo: Tagapagpaganap, Nilalaman at Hantungan ng Paghahayag ng Diyos ........................uuuunuuunn.

24 24 25 25

25

B.

A.

3

nananana

29

B. Nilalaman Cm ABAD AN ENGE E DANG NANANG K Tagapagpaganap. a ER NA. Ill, Kung Saan Matatagpuan ang Paghahayag ng Diyos..........................

29 29 30

Kasulatan at Tradisyon uz.

amn

28

unnununnanasnn

A.

MILhIIN

26 27 28

mana nana naa nanamanasaaasasasanans waay

30

B. Pagbibigay-kahulugan...................... Paa Pagbubuo... panata AN K NENA DAANAN NAATAN Mga Tanong at mga Sagot............ AA Ra

33 34 35

Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo

38

Panimula LUX nna nannnnunnanuanunnammanmmmana Kalalagayan PINONG ama: g Paglalahad l. Ang Pananampalataya sa Ating Pakikipagkapwa-tao ....1.11..111.1...uunana ll. Pananampalataya sa Diyos u.s nana nanana wawanawswsana de...

A:

Mga Katangian ng Pananampalatayang Kristiyano ......................

B.

Ang Tatlong Mahalagang Dimensyon ng

K.

Ang Pananampalataya at ng Tatlong Katanungang Di-Lumilipas............ naa nnanuabaran Pers

40 4]

41

:

Pananampalataya uu... aasaasaann NANANAKh: ka

haan

D. Pananampalataya at Kaligtasan ................................. a lll. Mga May Kabalintunaang Katangian ng Pananampalataya. HA

A. Tiyak Subalit May Kalabuan uu... a ana nwananwadwwnanasananawasawsasaa B. Malaya, Subalit Dapat Tugunan ............... uli nnnnanan CA K. Makaturiwan Subalit Higit sa Likas na Katuwirah............... M... D. Isang Pagkilos Subalit Isang Proseso U......... LL aaananan.

42

MGA NILALAMAN

E. Isang Biyaya Subalit Tayo ang Gagawa ..............amnanananamawawawawaana G. Personal Subalit Pangsambayanan (Eklesyal]..................nasaan. IV. Maria: Huwaran ng Pananampalataya u.s PagbUbUO Ulan nananana nana NAG Mga Tanong at mga Sagot......................... anas 4

Ang Ating Kawalan ng Pananampalataya

54

Panimula 7x55433434893944NBYG4LEEBWEEENEEBUOSRANG Kalalagayan nammaa KIN IIIIKIEAAYA NA NN ASA AS Paglalahad Uu... maman aauananaanaaaaaniaiaansa |. Mga Hadlang sa Paniniwala, Pagkilos at Pagsamba .......................... A. Kawalan ng Paniniwala laban sa May Paniniwala ........................ B. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagkilos ........................ K. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagtitiwala/Pagsamba............ mmm ana naanananaanapaanananamannananaananasasasanaana ll. Mga Hadlang sa Paniniwala sa Pagiging Sarili ....................1...1....sss. Pagbubuo ,......2.0saa nanan KAPANND KINAYA LANA Mga Tanong at mga Sagot............... una

UNANG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Katotohanan 5

Doktrinang Katoliko: Si Kristo, ang Ating Katotohanan

69

Panimula Xx aaa muna maa kimamasAG WG GLELET ETC AA AA PA Paglalahad umamin apan Eka aaa maa Il. Kasaysayan ng mga Kredo......2.1...... u.s. wanawnwana nana nawwa nanana aaaaaaaanawanaawawao A. Mga Kredong Biblikal ........... 1 nna nananaannanananaamanaaaanaaaana B. Mga Kredong Liturhikal at Kateketikal u...... a anananaaanannana K. Ang Kredo Ngayon ulananaaa ll. Mga Pagtutol sa Kredo u......... nananana anuna. lll. Mga Gampanin Ng Kredo Ulama naaa A. Lagom ng mga Paniniwala ul... nananana nasa naaa anas nsaanananasanaaaan B. Panata ng Kalapatan ul... anna nananana maawaaaaanarmanansasanaaad K. Pagpapahayag ng Pagkakakilanlan uu... nanana nawawansawsanawawawawaan Pagbubuo Kamara ema mmnamamsnumaguamuban Mga Tanong at mga Sagot... nananana nawa mawanawanasawawaasawasasanananasasananaana

x

MGA NILALAMAN

O

Ang Diyos Amang Makapangyarihan 80 Panimula AA BANANA PA. Kalalagayan JJ Janna n nna Paglalahad .......... BINA Kh Lammam paasa

l. Mga Paunang-Pansin .........../ Z2 Il. Ang Diyos Bilang Ama Uu...

anna ann aumunmunmmmy anan unan

82 83

lll, Ang Diyos ay Inihayag Bilang Ama sa Kasulatan..............11117117.usaa A. Si Yahweh sa Matandang Tipan... anna B. Ang Ugnayang-“Abba” ni Jesus u....... ana nasananansasaaaasanasanaaan IV. Makapangyarihan ...............aa aan EPAL Mga Tanong at mga Sagot.......................11 11am

85 85 86 87 90 91

ganan

ng Langit at Lupa

95

Panimula maan RAANAAA NAKAIN GANA GEN AN ANTIDIN TANAUAN LEE EN Paglalahad u..............[ Xa na nannnaunsunananmmaan t. Manlilikha u.s ll. Ang Malikhaing Pagkilos ng Diyos 1.10.0111 aan annannassasans A. Mga Salaysay Ayon sa Biblia at Agham ....................0 jana B. Ang Turo ng Simbahan ll, Ang Nilikhang Katotohanan A. Dalawang Kahihinatnan B. Ang Tao bilang Tugatog ng Paglikha ............ ml lansa nsa nasanawnanaas K. Nakikita at Di-nakikita: Ang mga Anghel.................... 2... D. Bagong Paglikha ........u nananana naanannanananaaananasanansanasanansnaaan IV. Ang Kahulugan ng Paglikha para sa mga Tao u............. ma manananan. V. Ang Banal na Kagandahang-loob ng Diyos uxJaaaananasasasanawaaan Pagbubuo a aa a O AA AS Mga Tanong at mga Sagot... jm nnanaana na nananaana asana nanananansasasansnsasananananans 3

80 80 82

Ang Pagkababa Mula sa Kaluwalhatian

95 95 96 96 98 98

101 101 103 103 104 105 106

109

Panimula GETTING AGAIN BNDITIN NANG NG Uaka Kalalagayan Uu... aanman nmn numununaammummnan mm Paglalahad pman sAANNGASINITBAIBANAENTANIATIN ATA NYAN |. Ang Banal na Kasulatan tungkol sa “Pagkakasala” ng Tao ................ AL GENESIS u. anawangasanasaasasanasasanaanassananaasasanssannasanannsananananos

109 110 111 11 11

XI

MGA NILALAMAN

ll. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanang-Mana ...................... ll. Ang Kasalanang-Mana at ang Buhay Katoliko ng mga Pilipino ........... armamaan PA... ama PagbUbUO mamamana man nanan nawananawannanaananawana aaa Mga Tanong at mga Sagot... Ang Diyos ay Nangako ng Isang Tagapagligtas

121

mu Panimula ............ ANTE, nana naammmnnaaasummummuma Kalalagayan Kawa nananana sanan nanana nsasaasassa masara saasaaasaaan Paglalahad laan Il. Ang Kahalagahan ng Matandang Tipan ulu.m.mmunmaanunanananwanaanamannanasaana ana nnnanawnwanpnsnsansnsananananannas ll. Ang Kanon ng Matandang TIpan uu. .imnmnana nan anannanannaananawawana A. Torah / mga Makasaysayang Aklat ........mmm anasarnana na nana nnanananawanananansasas B. Ang Salita ng mga Propeta ....... maa minana anwnnann una nnanaasanannanaannann K. Ang Tagubilin ng mga PahaMu.uum.um maman PagbUhUO ULA nanan nannaksanansanananans manna anaanawnaanannanna mana Sagat.... Mga Tanong at mga 1

Jesu-Kristo: Misyon at Persona

135 136 137 137 139 140 144 146 146 147 149 150 150 151 154 155

160

GN II AKA KANG KANANAII Panimula 2x BANGGG Kalalagayan

121 122 123 123 124 124 125 129 131 132

135

AHA na nsarasansasasra msama na asaansnasananana naasannaana ummana nananana Kalalagayan u.umXm nanasa Paglalahad Uu... Il. Mga Pala-palagay uu... laan naya nananwanuwanananwwawnanananannwanananaanansararnanwanans mnamanara nana mana..m... Il. Ang Paglilingkod ni Jesus ng Kasaysayan .......... A. Si Jesus bilang Propeka ulunan unawa nwasamawwawawawanuwaanananannananasaanuaana B. Si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos................ nananana nnman nananana anansananaanannasannansanawansasananasassanaranananoa lil. Ang Persona ni Jesus uu. TAO uu. aamaaaannwwwaananawananaa Totoong Kapatid: A. Jesus na Ating B. “Isang Panginoon, Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos” .......... wna nawnananasananaswanaanna na nnano K. Si Jesus ay lisang Persona... una IV. Maria, Ina ng Anak ng DiyoS.......m.mmnaanunwnwawannaanunanana maga A. Si Maria sa Banal na Kasulatan... naannanananaawawasanananansas an nanananawwananawananaananawansan B. Si Maria sa Doktrinang Katoliko u..... maamannaaamamrnan PagbUbUO Ka mma nanagasa nsaan asawannasannasnasansaasanaaanaaa Mga Tanong at mga Sagot...

/ [s Kristo ay Namatay

112 116 117 118

a aransa skaamsnana nanaanane umuna nana nsananasananan

160 161

xii

MGA

NILALAMAN

Paglalahad Un aasa mANa AASA NAAANAAANANAAAA n AASAAAA NADAL l. Ang Krus: Sagisag ng Mapangligtas na Pag-Ibig Lan . ll. Ang Pananaw ni Kristo Tungkol sa Kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan u.s namana. lll. Mga Katangian ng Pagpapakasakit at Kamatayan ni Kristo................ A. Mapangtubos............. mm annsaaanaana nananana B. Mula sa Kasalanan... anan ai K. Para sa Alium ul ana aannanasaaaansaasanunwsananana aaaanasaransssasaansaa nad IV. Mga Matinding Epekto ng Pagkamatay ni Kristo ............................. sss A. Pangkalahatan, Nakatuon sa Katapusan, ang Kaligtasang Nagbibigay-lakas .................. Maaari gi Si B. Lubusang Pagbabalik-loob ................... AA REH V. Ang Pagpanaog ni Kristo sa Kinaroroonan ng mga Yumao ................ Pagbubuo ....... Bans. Maya, kanaman NN MAA AA O Mga Tanong at mga Sagot... aman NANA LLULal

1 Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik

162 162 163 164 164 165 166 168 168 170 172 173 173

177

Panimula .................. ama as..ak akan kaamuan maha Kalalagayan aNG RIA mana nanana Paglalahad... amoa papa na NAINA BANAAG kaa a l. Ang Kahalagahan at Katangiang-Likas ng Muling Pagkabuhay.......... A. Ang Kahalagahan ng Pagliligtas................ aai B. Ang Katangiang-likas ng Muling Pagkabuhay ll. Ang Saksi ng Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay .... A. Ang Muling Pagkabuhay bilang Kerigmia .::.:.........:.. aasa B. Ang Muling Pagkabuhay bilang Presensiya ni Jesus...............:.... K. Ang Muling Pakabuhay at ang Libingang Walang-Laman ........... . ll. Ang Pag-akyat sa Langit ni Kristo... IV. Si Kristo'y Muling Babalik... aaamaa ka nh. a PagbUbUO Un naa 0ANANA NANANA a NANAANAGANAAAAAn AAAALAS AA SKA Gama ad Mga Tanong at mga Sagot... aangal

177 178 179 179

184 186 186 188 189 190

IKALAWANG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Daan 1

Nabubuhay Bilang mga Ba

Disipulni o Kristo

195

GAIN NGABA GE ta Na PAG

195

xiil

MGA NILALAMAN

LECELELE: Aa nanana nnaanansanananawana Il. Ang Moral na Taga-Pagpaganap: Ang Tag... nanananansa nananana ana nansasassansasanaanan Il. Mga Taong Nasa KaranaSaN uu. Ill. Kalayaang Pantao... maana ANUS ANAN IV. Budhi 1011.1... BAKA manuamrauwsn umainanmanaaa PagbUhUO Kaman namna ana naawansanananwnwananaa ka kanikaya Mga Tanong at mga Sagot...

197 197 198 200 203 206 207

IE Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo 211 AB sanon IGAAG mrosoprwug anas anos NAK Panimulai.....um..rm ANAN BE BUBUN GAGA uu nmmmamaiia Kalalagayan .............1 mm nanunanammany ana Paglalahad U...... |. Ang Pananampalataya at Moral na Pamumuhay ................. Maa aa A. Ang Kaharian ng Diyos ...................... kaa a nausasaananana amaanan nananana nawasayaawasanunanawawaaasanana B. Tugon sa Kaharian umumuum K. Mga Talinhaga ng Kaharian uumummmmnnanannapananunanunananannnsanausasanaswoss Il. Ang Simbahan at Moral na Pamumuhay ............. TAN Baki nana naun naananaananansaawu Il. Ang Misteryo ng Kasamaan: Kasalanan... nanaman sansansananawana A. Ang Kasalanan sa Banal na Kasulatan .u.. B. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanan..................... aa NANA aumaauaanumuuan PagbUbUO Ulan nanana nunaawanaawnanawnwnnaasawsansaasanaasasaanoa Mga Tanong at mga Sagot...

15

Ang Kristiyanong Batas ng Pag-ibig na Nagbibigay-buhay

230

Panimula ...111111111111 maa aaaamaaaaaa panao naanakan Kalalagayan umaaananana Paglalahad ul... Anakan swan Il. Mga Moral na Pamantayan.....2.2.2.11.1anununununsananananunoannnwoanasasasin is ll. Ang Batas sa Banal na Kasulatan mara Pa nwanawanawunann na mananana mm ............. lil. Ang Batas sa Simbahan IV. Pamamaraan ng Moral na Pagpapasya ......... a TA Pagbubuo Mga Tanong at mga Sagot.......................... Bare

TO Ibigin Mo ang Panginoon Mong Diyos

211 212 213 213 215 217 219 219 221 223 225 226 227

230 231 232 299 235 240 242 246

250

Panimulang 4BEBIIBISTEINIAESAAAAG NAAN a KAHERA

250 251

xiv

MGA NILALAMAN Paglalahad u.s ALAN manssuana l. Pag-unawa sa mga Utos... lana nanaanaananananananaanasaanasasasasnasaananns ll. Ang Unang ULOS unan nananana nnannnananananasasanansnsasass nasama lll. Ang Pangalawang Utos Ulama maaraman IV. Ang Pangatlong Utos u..........0 au nanunanmunnanay Pagbubuo HammamaaamG a GNIITWA NAINA IAANGAT ANAKAN KIN NASAN Mga Tanong at mga Sagat..............1.11.1.111 umuna

271

Panimulappas AGANG GBAETI YENG Kalalagayan ua nanna nananana ANNA naasa Paglalahad Uu... mGA anuna l. Ang Pag-ibig sa Diyos at Pag-ibig sa Kapwa ............1111.1aas Il. Ang Utos ni Kristong Mag-ibigan ............X Xuan lll. Ang Halimbawa at Turo ni Kristo uu... nanaanasnsasasasasasasasasaanaas A. Ang Halimbawa at Turo ni Jesus .........2..... nana saannasasasanasasnanawasan B. Ang Epekto sa Kanyang mga Alagad... aanasasananananwaas K. Sambayanang Itinatag ...................an IV. Mga Kadahilanan Para Ibigin ang Iba...........1[111111muuuuuumaa V. Mga Pamamaraan ng Pag-ibig sa Iba ...................2.asanaaans A. Mga Pagkakawanggawa................... nananana B. Mga maka-Kristiyanong Kabutihang-Asal.........................mmmmmsnonon Pagbubuo? Aa aa Mga Tanong at mga Sagot........................1..j mann karaan

igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay

290

Panimula XX aman KTUDIIESARAKEFINGNBNWETNA NANANA Kalalagayan..... 4X mmm a amapan asam bam aasianan LE HELE eaneasanesunasay l. Ang Pang-Apat na Utos ............. aan A. Ang Pamilya: Ang Pinagmumulang Kalalagayan ng Buhay uuwi nana nanaasana nanana panananaasanananansasasasawa B. Mga Ugnayan sa Pamilya ....................0 mun u umuna ll. Ang Panlimang Utos ua a namu nummamaiamas Pagbubuo Canaman NAI NBIAIB ANA BANANATAT IBANAG Mga Tanong at mga Sagot...............[ 02011 aan

290 291 292 292 294 297 299 304 305

ma--A

1

271 272 272 272 274 217 277 2719 279 280 281 281 283 286 287

ST "CE

Mag-ibigan Kayo

Aa a aa aaa Ka

17

252 252 255 259 262 267 267

MGA NILALAMAN

[9

Paggalang

XV

sa Kasarian ng Tao

308

PanimUla ama INE GREG ADD GARA GA Kalalagayan LL... aa mamana apan anna maa mamaamsaa Paglalahad ...............xx-- aaa a aaa mm L. Ang Pang-Anim na Utos... anan A. Ang Kristiyanong Pananaw sa Pantaong Sekswalidad ......... ian annanaaannnannnana naa nananasasaasasaasaasaas B. Ang Pananaw ayon sa Banal na Kasulatan... 0 1a K. Ang Tinubos na Sekswalidad ul... anna nananaa sa wwasasnswawanawawnnan ll. Ang Pang-Siyam na Utos ulul nannananasanwa wana nunaananaananasaanasasaanananasaasang A. Ang Kabutihang-Asal ng Kalinisan ng Buhay u.......... nasasa B. Edukasyon para sa Kalinisan ng Buhay uu Jj. Jl nananana anananananwaan K. Panawagan ng Kadalisayan ng Puso sa Pagpipigil ng Sarili... nanana sauna naawa waanawawa naawa saasanasnananssanasnanna PagbUbUO ULA Mga Tanong at mga Sagot... nanana nannananananananananaasanananananaasaasawna 20

Pagtatatag ng Katarungan

308 309 310 310 311 313 314 316 317 319 321 324 324

329

PanimUla-mnaapaKAKK REG ENGE KAKEHA GAAN KBNA HEH AA Paglalahad u.s amaumun Il. Ang Pampitong UtoS ....... au nanananasanawannawanannasanasaawansaaanpanapnanarasarananaana Il. Ang Pang-Sampung US ulanan umaasa lll. Mga Tagubilin ng Bagong Tipan...............[ maa IV. Ang Mga Panlipunang Doktrina ng Simbahan ....................... aa A. Mga Makasalanang Balangkas ng Lipunan ul... anas B. Ang Pribadong Ari-arian ul anan saananananaananaaaananasasana naasa K. Ang Positibong Turong Panlipunan... naanannanananawawaawwasns D. Ang Kahalagahan ng Paggawa Uu... Jj. anna naa nnanaa nana naanawasaaanaana E. Ang Piling Pagtatangi para sa mga Dukha...........m mu nananana na nnawaas G. Karunungan at Pag-ibig ............. una inaananaawanawanwnananananananananaanaanan H. Pagtatatag ng Isang Makatarungang Lipunan ........ maana nanana

329 330 332 332 333 336 337 339 341 342 343 345 347 347

BE LOLA

349

Mga Tanong at mga Sagot... 2]

Paggalang sa Katotohanan

PanimUla-uaa Kalalagayan

asana nannananayawawawasanasaasananansasanwasaana 349 353

aNG KWAN GINEEANBBIERYGIS ENGE IANG mmm mana aamama Ri maa a Gee

353 354

Xvi

MGA NILALAMAN

Paglalahadk.. a BG AA ANA GL l. Ang Pang-Walong Utos... nanawnanawanawanwaaawnananananawsasasaunanannaunans A. Ang Kahulugan ayon sa Banal na Kasulatan ................ 1. maanannanan B. Ang Mapagpalayang Kapangyarihan ng Katotohanan .................. K. Ang Dimensyong Panlipunan ................. an

355 355 356 357

ll. Ang mga Alagad ni Kristo Ngayon ...................... basedwons Tan A. Ang B. Ang K. Ang Pagbubuo Mga Tanong

mga Paglabag sa Katotohanan Pagsisinungaling Laban sa Ating Kapwa Kristiyanong Patotoo sa Katotohanan... nn ananwannwananan a BAAL ANS aus at mga Sagot.............................. mm NG pain | Baa H

IKATLONG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Buhay 2

Ang Espiritu Santo: Tagapagbigay ng Buhay

371

Panimula xmas GARA NANGKA ANAKAN Kalalagayan amma NANABIK TIANABRAB ANDAS Paglalahad ... mma mamam mananaana aaa a a asassasa

l. Paano Mawawari ang Espiritu uu... mmm na nsnssunanawa anos ll. Ang Gawain ng Espiritu Santo ....................mmasnanana A. B. K.

Ang Gawain ng Espiritu sa Paglikha Ang Gawain ng Espiritu sa Panahon ng Pangako Ang Gawain ng Espiritu kay Kristo, ang Ipinangakong Mesiyas .. 378

D. Ang Gawaln ng Espiritu sa Simbahan ul... anaasasanasnas 381 E. Ang Gawain ng Espiritu sa mga Kristiyano. .......... | 384 G. Dalawang Pangunahing Kaisipan sa Buhay..........................unannan. 387 Hi. Ang Pagkakakilanlan ng Espiritu ..........:............. .

LL

Ba

a

Mga Tanong at mga Sagot............................. BN j

Mama

| : Ang Simbahang Katolika: Katangiang-Likas at Misyon

BO 395

Panimula ............/ An aamama Kalalagayan uu... ummm naa nananana nsa annnananagnanREKENAGA0ANAGNGNaGnaNANAsA0araNanananaasanwan Paglalahad 223mm IAEBITKETEAKHUAA l. Katangiang-Likas ng Simbahan 2... nananannana naa panananaasnananssasassaons A. Ang Simbahan bilang Misteryo ........... nana nnnanananwansaainansaanuidnan

395 396 397 397 B97

MGA NILALAMAN

xvii

B. Ang Simbahan bilang Sakramento ............. kainaman K. Mga Paglalarawan ng Biblia sa Simbahan .............. ll. Mga Pangunahing Katangian ng Buhay ng Simbahan.......111111111.1...... A. Ang Simbahan ay IISA ulanan nanana nanasanaasanasasanaaaasanwanaawan B. Ang Simbahan ay BANAL... asa sasasananaaarana anna

K. Ang Simbahan ay KATOLIKA ulunan

nanana nawawanawasaansamasasanaanasanannana 410

D. Ang Simbahan bilang APOSTOLIKA ujmmmnanannanananananaananaanannananano lil. Misyon at Ministeryo ng Simbahan... Aa AA LL A. MISYON Lana nn amaha asaan EAR B. Mga Ministeryo sa Simbahan IDEDA BTT TIR TANGAN IV. Mga Kaugnay na Tema u...../.. JJ anan nananana sasara A. Ang Pakikipag-isa ng mga Banal ............ kaa inunana nn NANG B. Si Maria: Anak, Ina at Huwaran ng Simbahan ul... asan Pagbubuo ............. ia ana Ba GE Mga Tanong at mga Sagot............. nka NAA ANGARA

9 Ni Panalangin at Pagsambang Katoliko

400 402 408 408 410 413 415 415 418 420 420 422 426 426

“432

Panimula Uu... anakan ak Kalalagayan ..................... ! Paglalahad u......1...1.1 32am. Ba kA l. Panalangin mmm aasam kamara maana A. Paano Manalangin B. Panalangin ayon sa Banal na Kasulatan ....... anan nanananawwaana K. Kristiyanong Panalangin .........mm manna nawmano ana annawananasasasanaamanannano D. Mga Antas ng Kristiyanong Panalangin Lu... Ll... aasa naanaan E. Mga di-Nagbabago sa mga Gabay sa Panalangin........................ Il. Pagsamba lil. Liturhiya........ A. Katangiang-likas ng a a aa amang B. Mga Kinakailangang Katangian ng Liturhiya aaa saa Ka K. Kahihinatnan: Pakikilahok ................ ml. maana nnanawananawanawannawanaanasaaaann D. Mga Hadlang... mlman nananana npanaananannaanaananaranananananaasaaamana AYANPEISELEU | V. Mga Sakramental at Kinagawiang Pagpapakabanal .......................... A. Mga Sakramenkal unan aasaran mammman B. Kinagawiang Pagpapakabanal ...................... Aannuhnp anuman

437 439 440 442 442 444 444 446 448 449 450 454 454 455

K. Debosyon kay Maria/Kabanalan ................ lunan namana awawanasawuwawaaas 456 LED LIL AA Mga Tanong at mga Bagohan aaasaiass IA

461 461

xviil

MGA NILALAMAN

WI

Bagong Buhay kay Kristo: Binyag at Kumpil

468

Panimula ... mama ko aman A KA KS KN KAR kNSi Kalalagayan uu... 13. .mmananaunawawaaanapasanuwawaanawaunanaapanawawsananaanawasasauyasaaaananaaao Paglalahad uu. nanana nnanawawaawawawawanawaaaanasawasaanaananaananaasanananaanasawananaasaasana l. Mga Sakramento at Pag-unlad na Pantao Bias. BACK. NAN. Il. Binyag naasa GRRR RANETNGNEIIGTE BNG A. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Binyag............ iya. al mai B. Mga Kasalukuyang Tanong tungkol sa Binyag ma Baat rae HI. KUMPil mlummullasasasanananawaawwanuwuwumanEaNNGnGADpnDunkneunananasnanaawananuasanananananayonanoan A. Mga Epekto ng KUMpIl ulunan nanana ununanunanawanawanasaansananawanawawasaaa B. Mga Katangian ng Kristiyanong Tagapagpatotoo ..Ka K. Gulang para sa Kumpil ......... a naaaninannaa ain D. Ang Kaugnayan ng Kumpil kay Kristo at sa Simbahan ...........:.... E. Mga Ninong at Ninang/Mga Tagapagtaguyod Para sa Binyag at Kumpil... nananunananawawaawnanawawaawawawnanaagaaan

468 469 470 470 412 473 482 484 486 487 487 488

LG: [? [017]: AA Mga Tanong at mga Sagot 2

Si Kristo, Ang

anas

Buhay na Tinapay na

Nagbibigay-Buhay: Ang Eukaristiya

495

LGU] PA Ba agama NIKA Wa an, Kalalagayan ul... mlanaanunawuwawawawawawawasusas Ponaahanayanomnanasnyarrsananussaana a .Paglalahad -araaaar l.

Pangunahing Paglalarawan sa Eukaristiya . Ama

tl. Pagsambang-Pasasalamat

495 496 YY

.

A. Santatluhan .,u.u.u.mmanssnsnwnn B. Kristo, Ang Sentro u.umuuuuaianapawauwansuanasana NE K. Ang Ating Pagsambang Espirituwal AILEEN ma. D. Nakaugat sa Pang-Araw-Araw na Bitay lil. Sakripisyo-Sakramento ..........a namamaos a Ha O TA A. Sakripisyo....ummimmmnmnmnnuwaanananawunuwawawawansananananananananandanwasananaasasausasasaan B. Si Kristo ang Susi u...uuu.m.m ana nanamanuwanawsasanasanasanunuwaanaaa Bai

K. Ang Simbahan ay Naghahandog... Jj inaasa

nananananamaniaiswana

D. Pagsasa-alaala ul nanana nananaanawaawnawunanananwawananwuaasasaasaananwanaas IV. Komunyon-Sakramento ................... i8 A. Salu-salong Pampaskuwa ............... a a. a 508 B. Mga Pagkagutom ng Tao......................n. . K. Liturhiya ng Eukaristiya .................. ian 5

KIX

MGA NILALAMAN

D. Mga Bunga ng Pagtanggap ng KOMUNYON .... mn maana nnananaansanawans E. Ang Eukaristiya ang Bumubuo sa Simbahan uu... anansanas maan anon nanana nsannaaaaananasansarannaarannaran V. Presensiya-Sakramento........ mna nanaaaannsananannn A. Iba't Ibang Anyo ng Presensiya ni Kristo... anaanaasan wnananawnanaanas naa nanana uu... Alak at ago Tinapay ng B. Pagbab 2 nananana anaunoasanaanaasanansasar0n K. Katubusang Pangkalawakan... VI. Ang Eukaristiya Bilang Pangako ng Darating na Kaluwalhatian ........ a nannanananaananannamawaaaannasanananaaa A. Salu-salong Eskatolohikal u....... B. Sa Kapangyarihan ng Espiritu Santo... mannananaanmansa nananana VIl. Pagsamba sa Banal na Sakramento... mansaananenanaaanasansanannaas PagbUbUO ulanan anan anna nananaanannnaaanwnnanasanasaasanaamassasasara mga Sagot... at ong Mga Tan

27

Pagpapagaling niKristo: at Pagpapahidng Langis Pakikipagkasundo

527

mamara n km 56kk aaamara aasara Kaiamumam1400 ms1750 Panimula .....001 Kalalagayan uman nsananaasanaaassaanamassansaanaasamaasassaanaasaasanasamasanaasanaanan Paglalahad ..........1.1.1 1na naaammammammmamumad l. Pagsisisi o Pakikipagkasundo ......... ma nananannanaaaanannansanngnasananaanananas A. Pananaw ng Konsilyo Vaticano Il sa “Kumpisal ........m.....namann B. Ang Proseso ng Ganap na Pagbabagong-buhay uu. aananaan. K. Salik at dimensyon sa proseso ng pagbabalik-loob .................... D. Pagbabagong-buhay at Pag-unawa sa Kasalanan ...................... anan na nnananananasansanssananaransanan E. Pagdiriwang ng Sakramento uu... nananaksak nananana nananana G. Indulhensiya ummm nana nagasawa naaananaraasanane annananaanana ll. Pagpapahid ng Langis sa Maysakit........mmmnmnanaa sasasana aa anananasas anapanaaan aanasaaasa A. KaramdaMAaN ulumummana ana narnannanana asawa annanw waa na naanna Kasalanan... at an B. Karamdam K. Kristiyanong Pananaw sa Karamdaman uw anaannanaaassaanssusaas

D.

Si Kristong Manggagamot ................. ada

513 514 514 515 516 517 517 518 518 519 520 520

527 528 530 530 530 536 538 539 544 546 547 548 548 549

kakansaNasaawan 549

E. Ang “Mapagpagaling na Simbahan” uu... maana ananunanwsanannusan G. Pagdiriwang ng Sakramento uu. nnnanaaaananaaanasasaanasaasanaann H. Mga Epekto ng Sakramento uumuaannaanananaananananaaasananasanananawaas Ill. Pagkalingang Pastoral sa mga Namamatay/YUMAO ulam nmanamansansanansan

550 551 552 552

A. Banal na Biatiko .......... unan nananansaassansansansansasanansaasarassaansasaasan 552 a B. Ritwal ng Paglilibing

PagbUbUG umuna nnanananwsawsanawawnassansann

|

mna naaa nanananawannananaanaanasanassanasanearastes ..uuu mu... Mga Tanong at mga Sagot

XxX

MGA NILALAMAN

28

Mga Bokasyon

kay Kristo: Kasal at mga Banal na Orden ” 562

LENI ERA AA AA AA 562 LOHE'H AR PA NAA 563 Paglalahad Uu ann nmmamammmmunm aa 564 UNANG BaHaat: KASAL................ a aanaannaaammna 565 |. Ang Kasal bilang “Tipan ng Pag-ibig”..............1.12.7u 565 A. Ang Kasal sa Aklat ng Genesis ulunan aa 566 B. Ang Pagkabigo ng Pagkakaisa/Pagkakapantay ng Mag-asawa ....... aaa nnnanananam a 567 K. Ang Kasal sa Mapagligtas na Plano ng Diyos .................2...2.... 567 ll... Ang Tatlong Kabutihan ng Kasal ............... Era... aman ando 569 A. Ang Kasal bilang Sakramento .......... aaa 569 B. Ang Pag-ibig at Pagiging Matapat ng Mag-asawa ...................... 573 K. Naglilingkod sa Buhay: Mga Supling .......:..............mmna 576 Ill. Pagbubuo ng mga Layunin ng Kasal ..............0aam aa 577 A. Pagpaplano ng Pamilya ..................aman ...... ia 577 B. Ang Bokasyon ng Buhay May-asawa...... JJ Jj Jl 578 IV. Ang Kabanalan ng Kasal unan naa aaa 579 A. Ang Buhay-May-Asawa at ang Kaharian ng Diyos .................... 579 B. Ang Ministeryo ng Buhay-May-Asawa .................. nu 580 K. Ayon sa Kaparisan ng Misteryong Pampaskuwa........................ 581 D. Ang Kasal at ang Eukaristiya .............0... 582 V. Bokasyon sa Pag-ibig ng Walang-Asawa (Selibato) ........................ 583 IKALAWANG BAHAGt: MGA BANAL NA @RDEN (Jai 584

VI.

Ang Pinagmulan at Kahulugan ng Bokasyon sa Pagpapari.............. 586

A.. Mga Banal na Orden ulanan B. Ang Pagpapari sa Kasaysayan ng Kaligtasan ............................ Vil. Si Jesu-Kristo ang lisang Tagapamagitan/Pari................12.... A. Ang Tanging Pagpapari ni Kristo Jan. B. Ibinabahagi ni Kristo ang Kanyang Pagpapari....................s....... VII. Maharlikang Pagpapari at Ministeryong Pagpapari .........01...aasaa A. Ang Maharlikang Pagpapari ng mga Mananampalataya ............ B. Ministeryong Pagpapari ng mga Inordenan ...... zu. maaus .. K. Ang Pagkakaugnay ng Dalawang Pagpapari....................1..mmnas. IX. Mga Huwaran ng Ministeryong Pagpapari ula A. iba'tibang Huwaran... naasa manna ke

B.

K. D.

Sa Persona ni Kristo, ang Ulo ........... PAA AG PAK ANC

586 587 588 588 590 590 590 591 592 592 592

593

Sa Ngalan ng Buong Simbahan .................. mna 594 Ang Simbahan sa Pilipinas..............,......mmamaaanna La 595

MGA NILALAMAN

Ang Tatlong Antas ng Sakramento ng mga Banal na OFdEN uu lalaan naanaanaa nananana nanana nanannansananannanana A. Mga ObISPO ulama nannananasananananannasna nanana B. Mga Pari... anapaanp nnay panaa BTT BTNAINANNAGT K. Mga Diakano., X4 SINIGANG XI. Mga Epekto ng Sakramento ng mga Orden... nna nanananananannwwna A. Ang Espiritu at ang Buhay ng Inordenan ua naanannawananana B. Ang Espirituwal na Buhay ng mga Pari ul. a nananaanawwasananns Pagbubuo Lami EYIKIINTIA KALAKARAN NANG Mga Tanong at mga Sagot... nnnaannaanananabanakanananansasaanansawabawanas

Xx

X.

29

596 597 597 598 599 599 600 601 602

Huling Hantungan: Muling Pagkabuhay ng Katawan at Buhay na Walang-Hanggan 608

Panimula ......mmmen20380000r 0 GL BERTA Kalalagayan amma NRANAATIRIAGANNIGIN Paglalahad mma la NENA AKA KANAKEU ANG masss |. Turong Katoliko Hinggil sa “Mga Huling Bagay" (Eskatolohiya) .......... A. Pasimula... mainam 3 BA IKANGNIBAITEIKEKEENS B. Nilalaman ............. 4m pamamanaka a KAEGRKAN NA BAKEEAAKES K. Mga Suliranin... ma aanamanannapanamma mm usimamrrs Il. Muling Pagkabuhay ng Katawan uummumaaanananasanananaaaananaanasnyasasanasnana A. Muling Pagkabuhay... aano nanana nanny nananana nana sananaaaawananasaasanwanaans B. Nagsisimula na ang Muling Pagkabuhay uu... nanu mananannawan K. Ng Katawan ng Tao... maana nnaanaanananananananasassasmannssanaasa III. Kristiyanong Pananaw sa Kamatayan uu...u........ nanasa wawawawasawawawuwawaa A. Namamatay ang Buong Pagkatao .......... man nanaannanawawawawanawaanawaaa B. Pinag-ibang Anyo ni Kristo ........ nananana manawa waaaaapaawananawawaasapasaawana K. Katapusan ng Ating Paglalakbay ..................... mn inanananununananaasasawaa IV. Buhay na Walang-Hanggan u...mmmananananannananamanawananaanananasasananasasaasasaawas A. Katangiang-likas ng Buhay na Walang-Hanggan u.s... B, Mga Katunayang Nasa Proseso tungo sa Buhay na Walang-Hanggan ul... ilaan nasananananananamsaaasasananawnn V. Ang Pag-asang Kristiyano sa Bagong Langit at Bagong Lupa kalma kaha AINA NAAAAANNA A. Pag-asang Kristiyano umuna nananana nansananananananananaaaaanssasasanana B, Ang Bagong Langit at Bagang LUPA ulunan nana wanawanananasanaaaa K. Maria, Huwaran ng Bagong Sangnilikha .................m.umnanananannanwaa Pagbubuo aaa AKEN EITII NANA GA AAEAAS Mga Tanong at mga Sagot... anna nanana wawa nuwaasaunnasanawawanaasawasaasawawawa

608 609 611 611 611 611 612 613 613 615 617 619 619 620 621 621 621 625 629 629 630 630 631 631

Kxii

MGA NILALAMAN

Pangwakas na Salita 3

0)

Ang Panalangin ng Panginoon 638

AH Kalalagayan

ul.

638 a namanaaunnnnanunusananansnassanssann 639

f

Bagana mamana APAN AAO 640 l..

Pambungad... An Pangunahin

B.. Para Kanino? ul

an ranananarnrnkaamanaasamn ana ANG TA NEO DATA NAA

|

640 640

nana nana waana maana naasanaaranananananassassananananas 642

Ni

K. Paraan ng Paglapit ..........,..... a annaaaanmu naman 643 D. Balangkas ng Ama Namin... nanamn 645 Hi. Pagbati Lmumnsannanannanananansawananaananasaananaanananassnsnannnsna sasa 645

|

ll. Ang mga “Kahilingang-Mo” u.....

ian ananana nananana anna nsnannnasansns 648

A.

“Sambahin ang Ngalan M0" ul... anan

648

B.

“Mapasaamin ang Kaharian MO"...

650

|

653 54 656 656

|

K. D. IV. Ang A. B. K.

saa

“Sundin ang Loob MO ulanan “Dito sa Lupa Para Nang sa Langit”... nansaananansnasnsagaons mga “Kahilingang-Namin” ........... manu anu nmamumuans “Bigyan Mo Kami Ngayon ng Aming Kakanin sa Araw-araw......... “At Patawarin Mo Kami sa-Aming mga Sala Para-Nang Pagpapatawad Namin sa mga Nagkakasala sa PANA Mian ma Huwag Mo Kaming Ipahintulot sa Tukso ........ a mr

|

660 663

D. At ladya Mo Kami sa Lahat ng Masama......... ng a NA 664 VidPanghuling]Doksolohiyaka namamana AA haaa 665

Apendise Talaan ng mga Paksa...........mmmumunmanunnawawawuwnaawanasawasasasaasasasasanasaasasanunusasayanasa 667

Talahulugan 232m

ABG

GIG KABABAAN

727

[

|

MGA AKLAT NG BIBLIA Kanon Katoliko MATANDANG PENTATEUKO Genesis Exodo Levitico Mga Bilang Deuteronomio

Joel Amos

Gen Exo Lev Bil Deut

Mikas

Nahum Habacuc Sofonias Ageo Zacarias BAGONG

Dan

Zac Mal

TIPAN

Mga Taga-Filipos

Mga Taga-Colosas 1 Mga Taga-Tesalonica 2 Mga Taga-Tesalonica 1 Timoteo 2 Timoteo Tito Filemon Mga Hebreo Santiago 1 Pedro 2 Pedro 1 Juan 2 Juan 3 Juan Judas Pahayag

Bar

Ez

Sof Agco

Mateo Marcos Lucas Juan Mga Gawa Mga Taga-Roma 1 Mga Taga-Corinto 2 Mga Taga-Corinto Mga Taga-Galacia Mga Taga-Efeso

ANG MGA MAKAPROPETANG AKLAT Isa Isaias Jer Jeremias Panag Mga Panaghoy Daniel

Hab

Malakias

MGA AKLAT NG KARUNUNGAN Job Job Mga Salmo Salmo Mga Kawikaan Kaw Ang Mangangaral Manga Ang Awit ni Solomon Aw nis Karunungan Kar Ecclesiastico Ecc

Ezekiel

Oba Jon Mik Nah

Obadias Jonas

MGA MAKASAYSAYANG AKLAT Josue Jos Mga Hukom Huk Ruth Ruth 1 Samuel 1 Sam 2 Samuel 2 Sam 1 Mga Hari 1 Ha 2 Mga Hari 2 Ha 1 Mga Cronica 1 Cro 2 Mga Cronica 2 Cro Esdras Esd Nehemias Neh Tobias Tb Judit Jdt Ester Est 1 Macabeo 1 Mcb 2 Macabeo 2 Mcb

Baruc

Os Joel Amos

Oseas

TIPAN

XXiil

MGA DAGLAT ng mga sanggunian na sinisipi sa katesismong ito 1. Mga

AA AG CD DH DV GE 65

Kasulatan

ng Vaticano Il

Apostolicam Actuositatem (Decree the Apostolate of the Laity, 1965)

Ad Gentes (Decree

2. Mga Kasulatan ng Papa on

Centesimus Annus (John Paul IT, 1991)

on the Church's

Christifideles Laici (John Paul II, 1988) Catechesi Tradendae (John Paul IT, 1979)

Missionary Activity, 1965) Christus Dominus (Decree on the Pastoral Office of the Bishops, 1965) Dignitatis Humanae (Declaration on Religious Freedom, 1965) Dei Verbum (Dogmatic Constitution on Divine Revelation, 1965) Gravissimum Educationis (Declaration on Christian Education, 1965) Gaudium et Spes (Pastoral Constitution on the Church in the Modern World,

Dives in Misericordia (John Paul II, 1980)

Dominum et Vivificantem (John Paul

IT, 1988)

Evangelii Nuntiandi (Paul VI, 1975)

Familiaris Consortio (John Paul IT, 1981) Laborem Exercens (John Paul II, 1981) Marialis Cultus (Paul VI, 1974)

Mysterium Fidei (Paul VI, 1965) Mater et Magistra (John XXIIT, 1961) Pastores Dabo Vobis (John Paul IT, 1992) Populorum Progressio (Paul VI, 1967) Pacem in Terris (John XXIIT, 1963) Redemptor Hominis (John Paul IT, 1979) Redemptoris Mater (John Paul II, 1987)

1965)

IM LG NA

[0]3 0T PC pO SC UR

Inter Mirifica (Decree on the Means of Social Communication, 1963) Lumen Gentium (Dogmatic Constitution on the Church, 1964) Nostra Aetate (Declaration on the Relationship of the Church to nonChristian Religions, 1965) Orientalium Ecclesiarum (Decree on the Catholic Eastern Churches, 1964) Optatam Totius (Decree on the Training of Priests, 1965) Perfectae Caritatis (Decree on the Renewal of Religious Life, 1965) Presbyterorum Ordinis (Decree on the Life and Ministry of Priests, 1965) Sacrosanctum Concilium (Constitution on the Sacred Liturgy, 1963) Unitatis Redintegratio (Decree on Ecumenism, 1964) XXIY

Redemptoris Missio (John Paul IT, 1990) Reconciliatio et Poenitentia (John Paul

IT, 1984)

Salvifici Doloris (John Paul IT, 1984)

Sollicitudo Rei Socialis (John Paul II,

1987)

VS

Veritatis Splendor (John Paul IT, 1993)

3. Iba Pang Kasulatan ng Simbahan BYM

Behold Your Mother (USA Bishops' Conference, 1973)

CCC CIC

Catechism of the Catholic Church (1992) Codex Juris Canonici (New Code of Ca-

DC

Dominicae

Catholic

non Law, 1983)

Coenae

(John

Letter to Priests, 1980)

Paul

II's

MGA DAGLAT

DON DCSE

XV

Divinae Consortium Naturae (Apostolic Constitution by Paul VI, 1971) Declaration Concerning Sexual Ethics

ND.

(Instruction issued by the Sacred Congregation

for

the

Doctrine

of

the

of faith and morals, in English, 1982)

Educational Guidance

in Human

(Instruction

by the

issued

Love

Sacred

Congregation for Christian Education,

1983) EM”

EP. ICFL

ITL

IRA JW

Eucharisticum Mysterium (Instruction issued by the Congregation for Divine Worship, 1967) Eucharistic Prayer (1970) Instruction on Christian Freedom and Liberation (issued by the Congregation for. the Doctrine of the Faith, 1986) Instruction on Theology of Liberation (issued by the Congregation for the Doctrine of the Faith, 1984) Intro. to the Rite of Anointing (1972) Justice in the World (Synod of Bishops,

5. Pagsasalin ng Biblia MBB

Magandang Balita Biblia (1973)

6. Mga Kasulatan ng Pamunuan ng Simbahan ng Pilipinas AMB NCDP

NPP

Ang Mahal na Birhen (CBCP Pastoral Letter, 1975) National Catechetical Directory for the

Philippines (1984) National Pastoral Plan, “In the State of Mission” (2nd Plenary Council of the

Philippines, 1993) PCP II Second Plenary Council of the Philippines (“Document and Decrees,” 1992)

1971)

Puebla(3rd Gen. Conference Latin American Bishops, 1979) RC Rite of Confirmation (1971) RCIA Rite of Christian Initiation of Adults (1972) R Pen. Rite of Penance (1973) 4. Pinag-uring Katipunan ng mga Kasulatan ng Simbahan DS.

of Church proand morals) “The Christian of Church docu-

ments and pronouncements on matters

Faith, 1975) EGHL

(Topical compilation nouncements on faith Neuner/Dupuis, Eds. Faith” (A compilation

8 Denzinger-Schinmetzer, Eds. “Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum”

7. Iba Pang Daglat BCC. BEC CBCP

Basic Christian Community Basic Ecclesial Community Catholic Bishops" Conference of the Philippines ECCCE Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education SCC. Sacred Congregation for the Clergy SCDF Sacred Congregation for the Doctrine of the Faith ST.“ Summa Theologica

KASAYSAYAN sa LIKOD ng CFC (KPK) Pagsisimula

Binalak na at ipinanukala ang pagbuo ng CATECHISM FOR FILIPINO CATHOLICS (Katesismo Para sa Mga Pilipinong Katoliko) bago pa man idinaos ang Ikalawang Konsilyo Plenaryo at ilunsad ang “Catechism of the Catholic Church” (CCC). Nagsimula ito sa “Pagiging Ganap sa Pananampalatayang Kristiyano,” ang National Catechetical Directory for the Philippines (NCDP), na opisyal na pinagtibay ng Roma noong 1984. Binalangkas ng NCDP ang pangunahing panuntunan para sa isang panibagong katekesis - ang maka-Pilipinong kalalagayan nito - ang katangiang-likas at mga layunin ng Katolikong katekesis, - ang mga batayan nito at pangunahing nilalaman, at - ang pamamaraan,

mga daluyan at paraan ng pagtuturo ng katesismo.

Kinailangan ang kasunod na aklat " a) upang ipakita kung PAANO MAISASABUHAY ang mga tagubilin ng NCDP, at b) upang magsilbing isang pangunahing SALIGANG AKLAT para sa Pilipinong katekesis. Sa gayon isinilang ang kaisipan tungkol sa pagkakaroon ng isang pambansang Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa Mga Pilipinong Katoliko), o CFC

(KPK), sa maikling salita. Pagbubuo ng CFC (KPK): Makasaysayang Proseso Kabilang sa mahabang proseso ng pagbubuo ng CFC (KPK) ay ang mga sumusunod na pangunahing hakbang: 1984 Sa ilalim ng pangangasiwa ni Arsobispo Leonardo Z. Legaspi, Tagapamahala ng Episcopal Commission for Catechesis and Catholic Education [ECCCE], sinimulan ng pangkat na nagpalimbag ng NCDP ang unang pagpaplano ng pambansang katesismo - ang pangunahing balangkas at nilalaman nito. Iba't ibang mga local na dalubhasa ang sumang-ayong gumawa ng mga panimulang banghay ng mga panukalang kabanata. 1986 Ang unang mga panimulang banghay ng katesismo ay halos kumpleto na XXVI

KASAYSAYAN SA LIKOD NG CFC (KPK)

xxvil

nang ang patuloy na isinasagawang katesismo ay mahinto dahil sa karanasan sa EDSA ng kaisahan sa panalangin at sama-samang pagkilos noong 1986. Inuna ang higit na kinakailangang bigyang-pansin na hinihingi ng pagkakataon. Muling itinuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng maliliit na pang1987-89 kat. Ang panimulang akda ay lubusang pinagbuti, at noong Hulyo 1989, inilimbag ang “Unang Banghay” sa ilalim ng pamagat na “The Catholic Faith Catechism, Part 1: Doctrine.” Kinapapalooban ito ng unang 12 kabanata ng pinanukalang katesismo. Noong Nobyembre, ang “Pinagbuting Banghay" ng “Universal Catechism” 1989 mula sa Vaticano--ang tagapagpauna ng CCC--ay ipinadala sa lahat ng mga Obispo para sa kanilang mga puna at mga mungkahi. Ang banghay na ito ay nakatulong sa pagbubuo ng Ikalawa at Ikatlong Bahagi ng CFC (KPK). Noong Hulyo, ang “Unang Banghay” ng CFC (KPK), Ikalawang Bahagi: 1990 Moral na Pamumuhay ay inilimbag. Sumasaklaw ito sa Kabanata 13 hanggang 21. Ngunit sinundan ito ng iba't ibang hirap sa loob ng ilang buwan at taon na nagpaudlot sa pagbubuo ng huling bahagi ng katesismo. Noong Oktubre 11, ang ika-30 anibersaryo ng pagbubukas ng Ikalawang 1992 Konsilyo Vaticano, inilathala ni Papa Juan Pablo II ang kanyang “Fidei Depositum” na nagpapahayag ng paglilimbag ng CCC. Noong Disyembre 8, and siping Pranses ng CCC ay inilunsad. (Ang siping Ingles ay lumabas lamang noong 1994.) Sa pulong ng CBCP na ginanap noong Enero, nilathala ang “Unang Bang1993 hay” ng CFC (KPK), Ikatlong Bahagi: Pagsamba/Mga Sakramento, na binubuo ng Kabanata 22 hanggang 29. Ngunit noong Mayo, niliwanag na kakailanganin muna ang pahintulot ng Vaticano kahit na sa isang eksperimentong banghay ng isang pambansang katesismo. Ito ay nagdulot ng kinakailangang pagbabago sa naunang plano na 3-taong pagsusubok, na susundan ng isang rebisyon ng teksto. Sa halip, masusing pansin ang isinasagawa sa pagpapaloob ng mga batayan mula sa CCC at sa PCP I1 sa nirebisang akda na sinipi sa isang aklat na ipadadala sa Roma para sa opisyal na pahintulot. Noong Enero, isinumite sa mga Obispo ng Pilipinas ang isang aklat sa 1994 wikang Ingles ng “Unang Banghay” ng The Catholic Faith Catechism na kinabibilangan ng 3 bahagi na nalimbag na, mga dagdag na bagong nilalaman tungkol sa Mahal na Birhen, mga batayan sa CCC at PCP II, at ang Pangwakas na Salita (Kabanata 30). Noong Abril, matapos maisagawa ang hangad na mga rebisyon at ang pamagat ng

katesismo ay gawing Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa Mga Pili-

pinong Katoliko), ipinadala ito sa Roma para sa opisyal na pahintulot mula sa mga kinauukulang Kongregasyon. Masusing paliwanagan sa panulat ang namagitan sa ECCCE at sa dala1995-96 wang Kongregasyon ng Vaticano na nakatalaga sa gampanin ng pagpapatibay ng mga pambansang katesismo. Noong Oktubre, natamo ang pahintulot sa CFC (KPK) mula sa dalawang 1996

IN

xxviii

KASAYSAYAN SA LIKOD NG CFC (KPK)

Kongregasyon ng Vaticano, ngunit nakasalalay pa rin ang lahat sa huling pagpapa-

tibay ng Kongregasyon para sa Doktrina ng Pananampalataya. 1997 Noong Enero, isang lupon ng mga Obispo ng ECCCE sa pangunguna ni Arsobispo Legaspi ang nakipagpulong sa mga Kongregasyon ng Vaticano at nakamit

ang huling pagpapatibay, at ito'y opisyal na nilathala noong Marso. 1997 Noong Hulyo, pormal na inilunsad ang Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa mga Pilipinong Katoliko), ang pambansang katesismo para sa Simbahang Katolika sa Pilipinas.

MGA MAHAHALAGANG

KATANGIAN

ng KPK

Ang layunin ng KPK ay dalhin ang “Mabuting Balita” ni Kristong ating Panginoon sa mga Pilipino ng panahong ito sa paraang:

“ napapanahon, “ sistematiko, at “ maka-Pilipino. Bilang pagsunod sa tatlong pangunahing batayan ng NCDP, binibigyang-diin ng KPK ang: PAGBUBUO (Integrasyon), PAG-AANGKOP SA KULTURA (Inkulturasyon), PAGHUBOG SA PAMAYANAN. Ang tatlo ay pinangibabaw at pinagyaman sa natatanging 5-bahaging PAMARISAN NG KABANATA ng KPK. 1. 2. 3. 4.

Pambungad ng Teksto at Panimula Kalalagayan: ang ating kongkretong kalagayan bilang Pilipino Paglalahad: naghahayag ng mahahalagang nilalaman ng pananampalataya Pagbubuo: nagbibigay ng maliwanag na halimbawa kaugnay sa Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba 5. Mga Tanong at Mga Sagot: naglalagom sa kabanata. Ang pamarisan ng Kabanata ay nagpapakita ng: Pagbubuo:

e

sa pamamagitan ng pag-uugnay ng tiyak na paksa nito sa Kalalagayan ng

e

sa isang Paglalahad ng nakasalig sa isang sama-samang paggamit ng mga batayan, na nagpapalawak sa sakop na nasa bahagi ng Pagbubuo tungkol sa Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba, at tinipon sa paglalagom ng Mga Tanong at Mga Sagot.

Pilipino,

e e

Pag-aangkop sa Kultura: e

sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa dimensyong Pilipino sa Panimula at sa Kalalagayan, XXIK

XXX

MGA MAHAHALAGANG

e e o

KATANGIAN NG KPK

na naglalahad ng mga kalakasan at mga kahinaan ng Pilipinong pagunawa at pagsasabuhay ng paksa, na nagbibigay-diin sa kongkretong karanasang Pilipino sa mga halimbawa ng Pagbubuo, kasama ng Mga Tanong at Mga Sagot na binalangkas hindi para kabisaduhin kundi upang mag-udyok na mag-iisip tungkol sa kung ano talaga ang tunay.

Paghubog ng Pamayanan:

e sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga liwanag at mga anino ng mga e e e

kongkretong pamayanan nating mga Pilipinong Kristiyano sa Panimula at sa Kalalagayan: na nagtutuon sa Paglalahad tungo sa mga tiyak na Pilipinong pananaw at mga sagwil kaugnay ng paksa: na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng panlipunan at pangkapwang dimensyong kaugnay ng Pagbubuo: na gumagabay sa Mga Tanong at Mga Sagot sa mga aktuwal na mga kahira-

pang kaugnay sa Pananampalataya na dinaranas ng Pilipinong Kristiyanong pamayanan.

PAUNANG SALITA 1. Ang aklat ng katesismong ito ay opisyal na pinagtibay ng Vaticano na Pambansang Katolikong Katesismo para sa Pilipinas na pinamagatang Catechism for Filipino Catholics (CFC) o Katesismo para sa mga Pilipinong Katoliko (KPK). Bilang pambansang katesismo, isa sa pangunahing tungkulin ng KPK ang langkapin ang dalawang pangunahing sanggunian sa kasalukuyan para sa ating “pinanibagong katekesis.” Ang una ay ang opisyal na aral Katoliko ng unibersal na Simbahan batay sa iminungkahi sa Catechism of the Catholic Church (CCC) o Katesismo ng Simbahang Katolika (KSK) na pinalaganap ng Santo Papa noong 1992. Ang ikalawa ay ang Acts and Decrees of the 2nd Plenary Council of the Philippines (PCP II) kalakip ang suplemento nitong National Pastoral Plan (NPP) na sa kabuua'y naglalahad ng nagkakaisang pananaw sa pambansang kultura at tiyak na kalagayang kateketikal sa Simbahan

sa Pilipinas.

2. Ang opisyal na pinagtibay na edisyong ito ng CFC ay inihahandog ng Catholic Bishops' Conference of the Philippines (CBCP) bilang pangunahing hakbang sa pagtupad sa mahigpit na panawagan ng PP II sa tatlong pagbabago: isang pinanibagong “katekesis” na makapag-aambag ng sapat para sa pinasiglang “Pagsamba” at “Panlipunang Apostolado.” Bakit kailangan ang Bagong Katesismo?

3. Ang pangunahing dahilan para sa bagong katesismong ito ay walang iba kundi ang misyong iniatas ni Kristong Muling Nabuhay sa Kanyang mga apostol. “Gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa... at turuang sumunod sa lahat ng ipinag-utos ko sa inyo” (Mt 28:19-20). Kung gayon, ang praktikal na layunin ng katesismong ito ay makapagbigay ng mabisang kasangkapan para sa mapanlikhang pagtuturo ng Pananampalatayang Katoliko sa mga Pilipino. Samakatuwid, layunin nitong makatulong “Tungo sa isang Panibago at Buong Ebanghelisasyon,” (“Towards a Renewed Integral Evangelization”) na siyang tinalakay sa National Pastoral Plan (NPP) ng PCP II, 4, Sa katunayan, ang KPK ay batay sa daloy ng plano ng NPP. Ito ay napag-isipang gawin bilang tugon sa panawagan para sa pagpapanibago ng katesismo na kinakailangan sa Simbahan ng mga Dukha. Nabuo ang katesismong ito sa pamamagitan ng pagsunod sa mga pangunahing alituntunin na itinakda ng National Catechetical Directory of the Philippines (NCDP) para sa katekesis sa Pilipinas. Naglala-

BEST AU NAA Ny

had ito ng mga magpapaganap na alituntunin at nilalaman para sa isang panibago at buong katekesis. Pinapangarap nitong makamit ang parehong layunin ng isang Pamayanan ng mga Alagad ng Panginoon. 5. Sa katunayan, marami nang katesismo ang lumalaganap ngayon sa Pilipinas. Bukod dito may iba't ibang mga aklat na panrelihiyon ang nailimbag para sa iba't ibang antas ng pagtuturo ng relihiyon sa mga paaralan. Gayunpaman, ang panawagan ng PCP IT para sa panibago at buong katekesis ay lalo pang nagpatindi sa nakikitang pangangailangan para sa isang bago, napapanahon, at opisyal na pinahintulutang pagpapaliwanag ng Pananampalatayang Katoliko. Kailangan natin ang isang katesismo na sadyang isinulat para sa mga Pilipino, sa ating tunay at konkretong kalagayan. Sa maraming bahagi ng ating bansa, hindi madaling makakita ng mga katesismong Katoliko. Kung mayroon man, madalas na makaluma na ang mga ito, o kaya'y may pagkukulang, may kinikilingan, o gawa sa ibang bansa at hindi talagang isinulat para sa mga Pilipino. Maging ang CCC na mula sa Vaticano at sinasabing “tiyak at tunay na sangguniang aklat para sa pagtuturo ng doktrinang Katoliko” ay nangangailangan pa rin ng pag-aangkop sa kalagayan nating mga Pilipino upang maging tunay na katesismong angkop sa ating kultura. 6. Kung gayon, may mahigpit na pangangailangan, una sa lahat, para sa isang katesismong tumutugon sa kalagayan ng Pilipinas, na may mga natatanging pangangailangan, katangian at suliranin. Binibigyan ng mabigat na diin ng NCDP ang isang tunay na katesismong angkop at tumutugon sa konkretong kalagayan at kultura ng mga Pilipinong Katoliko at pamilya sa ngayon, ayon sa kulturang Pilipino at mga pagpapahalaga. Kasabay nito, ang mga kalagayang local at panrehiyon ay kailangan tingnan ayon sa kabuuan ng Simbahang Pilipino. Gayundin, ang nilalaman ng katesismo ay nararapat na laging kaugnay ng opisyal na pagpapahayag ng pangkalahatang doktrina, moral at pagsamba ng Pananampalatayang Katoliko na isinasaad sa CCC. 7. Dumaranas ng radikal na mga pagbabago ang katangiang-likas at mga kalagayan ng mga pamilyang Pilipino, sa mga pagpapahalagang Pilipino at mga sistema ng paniniwala, sa gitna ng lumalagong modernisasyon, kasabay ng dulot nitong pagbabago sa ekonomiya at pulitika. Malaki ang epekto nito sa pagpapahayag ng Mabuting Balita ni Kristo sa mga Pilipino ngayon. Kaya nga't ang isang pambansang kate: sismo na inihanda ng CBCP at opisyal na pahintulutan ng kinauukulang Kongregasyon sa Vaticano ay kumakatawan sa isang katangi-tanging pagsulong kung ihahambing sa mga panrehiyong paglalahad ng Pananampalataya na may pagkukulang at di sapat. 8. Ang ikalawang pangangailangan ay nagmumula sa kalagayang may malawak na pagkakaiba-iba't pagkamarami na naging malaganap pagkatapos ng Ikalawang Konsilyo Vaticano. Ang pag-aaral ng Biblia, mga pagbabago sa liturhiya, pagtuturo ng mga pagpapahalagang pantao, sa pagbibigay-diin sa katarungan--ang lahat ng ito ang humubog sa ganitong bagong lagay ng panahon. Ang dami ng magkakaibang pangkat na madalas nagtuturo ng magkakasalungat na doktrina (aral-pananampalataya) at paraan ng pagkilos, ang lumito maging sa mga pangunahing sangkap ng

ae a

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

.

,

PAUNANG

SALITA

pananampalataya.

3

May ilan na dahil sa takot na mawala

Katoliko ay naging pundamentalista

sa pananaw.

Ang

ang pananampalatayang

iba naman

ay nahikayat

ng

bagong sektang madasalin o karismatiko na tumiwalag sa Simbahang Katolika upang sumapi sa mga sibiko-relihiyosong pangkat na “higit na personal” at “higit na mainit” sa kanilang pagtanggap. Marami namang iba pa ang nababahala sa ganitong mga pangyayari at naghahanap kung paano tutugon sa mga bagong hamong ito (Tingnan PCP II, 216-28). 9. Sa ganitong kalagayan na nararanasan ng mga Katoliko sa buong mundo, ang bago at napapanahong Katesismo para sa mga Pilipinong Katoliko ay tumutugon sa tatlong pangunahing pangangailangan. Una, sa gitna ng mga mapanghikayat na propaganda, ang mga Pilipinong Katoliko ay naghahanap ng maaasahang Katolikong pagpapahayag, lalo na sa katekesis na pampamilya at pangkabataan. Ikalawa, upang tuligsain ang pangkaraniwang paghahangad sa makasariling kalayaan at lalong marangyang pamumuhay, ang mga Katoliko ay naghahanap ng malinaw na pananaw tungkol sa tunay na mga pagpapahalagang moral at pananagutan ng mga Kristiyano. Ang moralidad sa kasalukuyan ay kinakailangang umaayon sa paglilingkod na pangunahing hinihingi ng Ebanghelyo, lalo na para sa mga dukha. Ikatlo, sa gitna ng masuring paghahanap ng mga bagong paraan ng pananalangin at di-pangkaraniwang karanasan sa pananampalataya, hinahanap ng mga Katoliko ang kanilang pinag-uugatan sa Katolikong tradisyon ng pampamayanang pagsamba (Tingnan NCDP, 54). Mga Katangian ng Katesismong Ito 10. Sa isinaad na tatlong pangunahing pangangailangan, ang misyon ng Simbahan na ipahayag ang Ebanghelyo ni Kristo, ay nananawagan ngayon para sa isang bagong uri ng katesismo na angkop sa ating panahon. Apat na katangian ang binibigyang-diin ng Katesismong ito. Pagbibigay-diin sa Pinakamahahalagang Bagay 11. Ang una ay ang pagbibigay-diin nito sa mga Pinakamahahalagang Nilalaman ng Pananampalataya. Hindi maaaring masaklaw ng katesismong ito ang kabuuan ng lahat ng aspeto at elemento ng Pananampalataya. Sa halip, nilalayon nitong ilahad ang mga saligan ng pananampalataya ng Simbahan kay Kristo batay sa Kredo, sa mga Utos at sa mga Sakramento at hindi sa anumang kaisipan o kalakarang teolohikal. Ang pananampalatayang ito ang inilalahad sa CCC. Binibigkas ng mga Pilipinong Katoliko ang Pananampalatayang ito sa Kredo o “Pagpapahayag ng Pananampalataya” sa Misa sa araw ng Linggo. Isinasabuhay nila nang lantaran ang pananagutang ito kay Kristo sa pagsunod nila sa mga Utos, sa paglilingkod nila bilang mga Kristiyano. At ipinagdiriwang nila ito sa sakramental na pagsamba ng mga Katoliko. Kaya, arawaraw nilang ipinahahayag ang pinakadakila sa mga asal-Kristiyano--ang Pananampalataya, ang Pag-asa at ang Pag-ibig. 12. Ang mga pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang ito kay

4

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

Kristo ay dapat maipahayag sa isang paraang may pagkakaugnay at kaayusan, na kapwa nakatukoy at kaakit-akit (Tingnan PCP II, 163: CCC, 5). Kinapapalooban ito ng isang pamamaraang magkaugnay na binubuo ng unang saligang nauukol sa pamamaraan ng ating katekesis (NCDP, 75, 414-25). Ang Pananampalatayang Katoliko ay isang buhay at magkakaugnay na kabuuan, kapwa sa tunay na nilalaman nito---Doktrina, Asal-Pamumuhay at Pagsamba, at sa bawat nasasakupan, sa bawat mananampalataya. Ang tumugon sa personal na paanyaya ni Kristo sa pagkaalagad ay sumampalataya, kumilos at sumamba taglay ang lahat ng lakas ng pag-iisip, kalooban at puso, sa sambayanan ni Kristo, ang Simbahan. Batay sa Karanasan/Pilipino 13. Ikalawa, dapat na may tuwirang kaugnayan ang pagsampalataya kay Kristo sa pang-araw-araw na karanasan sa pamumuhay ng mga Pilipino bilang alagad ni Kristo. Ang ganitong karanasan ay matatagpuan sa bawat pahina ng Biblia, sa turo ng Simbahan, sa “mga tanda ng panahon.” Ngunit ang kailangang lumitaw nang malinaw sa katesismo ay ang karaniwan at personal na karanasan, kultura at mga pagpapahalaga ng Pilipinong Katoliko sa ngayon. Ito ay naaayon sa ikalawang saligang pangkatesismo na nagbibigay-diin sa karanasan at pagsasakultura (NCDP, 401-4: 426-33). Katoliko

14. Ikatlo, ito ay dapat na isang malinaw na paglalahad ng katesismong Katoliko. Hindi naman ito nangangahulugan ng anumang diwang negatibo na tuligsain ang katapatan at kahalagahan ng ibang mga pananampalataya bagkus pa nga'y positibo, batay sa pinagmulan, nilalaman at layunin nito. Ang mga pinanggalingan nito ay ang Banal na Kasulatan, tradisyong Katoliko, lalo na ang ipinahahayag sa KSK, at ang karanasang pantao ng mga Pilipino sa kanilang pamayanang Katoliko. Ang nilalaman nito para sa isang Panibago at Buong Ebanghelisasyon ay ang mga katotohanang aral ng pananampalataya, moral na saligan at pagpapahalaga at ang buhay-liturhikal ng pamayanang iyon. Ang layunin nito ay ang bumuo ng Pamayanan ng mga Alagad ng Panginoon. Ito ay alinsunod sa ikatlong saligang nauukol sa pamamaraan ng ating paglilingkod na pangkatesismo (NPP, NCDP, 434-50). Praktikal

15. Ikaapat, ang Katesismong ito ay isang aklat na dapat gamitin bilang bukal na sanggunian sa mga praktikal na katanungan tungkol sa Pananampalataya. Kaya nga sinisikap nitong iugnay ang Aral-pananampalataya (orthodoxy) sa Katolikong moral na pagkilos at pananaw sa buhay at gayundin sa Katolikong Pagsamba (orthopraxis). Ngunit higit pa sa pagpapaliwanag tungkol sa Pananampalataya, layunin ng katesismong ito na pasiglahin at hikayatin ang mga mambabasa na magkaroon ng tunay at personal na pagtatalaga ng sarili kay Jesu-Kristo, sa loob ng ating sambayanang Katoliko. Inaanyayahan nito at hinahamon ang mga mambabasa: “Halikayo at

PAUNANG

SALITA

5

tingnan ninyo” (Jn 1:39), upang maranasan nila ang buhay ng Pananampalataya, Pag-ibig, at Pag-asa na siyang panawagan ni Jesus sa bawat isang nakikinig sa kanyang tinig (Tingnan Lu 11:28). Para Kanino ang Katesismong Ito? 16. Ang KPK ay sadyang itinuon para sa mga nasa aktibong pagpapahayag o pagaaral ng Pananampalataya: mga pari, relihiyoso o relihiyosa, katekista, guro sa relihiyon--at higit nawa para sa lahat, ang mga magulang. Ito ay isang katesismo para sa nakatatanda sa dahilang ito ay inilaan upang maging aklat-sanggunian para sa mga nagsasalita sa mga dumadalo sa Misa sa Linggo sa isang karaniwang parokyang Pilipino. Kung gayon, hindi ito isang aklat na pangrelihiyon para sa parokya o paaralan. Ito ay inilalaan upang maging madaliang-sanggunian para sa pamparokyang katekesis, at para sa paggawa ng mga aklat na pangrelihiyon na angkop sa mababa at mataas na paaralan o sa kolehiyo. 17. Ang katesismong ito ay laan para sa mga Pilipinong Katolikong buhay ang pananampalataya at hindi para sa paghikayat ng mga bagong mananampalataya sa Pananampalatayang Katoliko. Gayunman, ito rin ay kapaki-pakinabang sa sinumang nagnanais na magkaroon ng higit na kaalaman tungkol sa Pananampalatayang Katoliko. Dahil ang pagpapaliwanag nito ng Pananampalataya ay batay sa Banal na Kasulatan at ang balangkas nito ay batay sa Kredo, ang katesismong ito ay maaaring magbigay-daan sa isang mabungang ekumenikong pakikipag-usap sa ibang mga Kristiyano. Dahil binibigyang-diin nito ang buhay na Tradisyon ng local na Simbahang Katoliko, parehong nabibigyan ng halaga ang mga pangunahing aral ng (CC, lalo na ang mga aral ng Vaticano II at ng mga pahayag ng CBCP. Ang katesismong ito ay nagkakaloob sa mga Pilipinong Katoliko ng tamang pagpapaliwanag sa pamamagitan ng pagbibigay ng “dahilan para umasa” na ipinagkakaloob sa kanila ng Pananampalataya (1 Ped 3:15). Hinihikayat nito ang mga mambabasa na “matatag na manghawak sa tunay na aral upang ito'y maituro sa iba at maipakikilala ang kamalian ng mga sumasalungat dito” (Tito 1:9). Ang Pangunahing Balangkas ng Katesismo 18. Ang balangkas ng KPK ay ayon sa Santatluhang (Trinitarian) pananaw ng Pananampalataya na nakasentro kay Kristo. Si Maria, Ina ng ating Tagapagligtas at ganap niyang alagad, ang nagsilbing mapagpasiglang huwaran nito tulad ng kanyang ginawa sa di mabilang na mga Pilipinong Katoliko sa mga panahong lumipas. Gayunman, ang pinakamahalaga'y maunawaan ang pangunahing balangkas ng KPK-kung ANO ang balangkas nito, at kung BAKIT ito ang napiling balangkas. Tulad ng CCC mula sa Vaticano, ang KPK ay batay sa apat na pangunahing haligi: ang pagpapahayag ng Pananampalataya sa binyag (ang Kredo), ang mga Sakramento ng pananampalataya, ang buhay ng pananampalataya (ang mga Utos) at ang panalangin ng mananampalataya (ang Ama Namin: Tingnan CCC, 13).

6

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

Gayunman, kaiba sa CCC na pinagsunod-sunod lang ang apat na pangunahing haligi ng ganito: 1) Kredo: 2) Mga Sakramento: 3) Mga Utos, at 4) Panalangin, isinaayos ng KPK ang BUONG katesismo batay sa Kredo. Isinunod agad ang pagtalakay sa asal ng Kristiyano (Mga Utos) kasunod ang seksyon tungkol kay Jesu-Kristo, at pinagsama ng Pananampalataya tungkol sa Espiritu Santo at sa Simbahan. Ang paliwanag ng KPK tungkol sa Ama Namin sa gayon ang nagsisilbing Pangwakas na Bahagi na nag-uugnay sa buong katesismo. 19. Ang ganitong pagkakasunod-sunod ay may dalawang kapakinabangan: tuwiran nitong iniuugnay ang “pagtupad sa mga utos” sa “pagsunod kay Kristo,” at ang pagsasama ng mga Sakramento sa Panalangin, na parehong dumadaloy mula sa Espiritu Santo sa buhay ng Simbahan. Ang ganitong kaayusan ay tumutugon sa tawag ng NCDP na patatagin ang katekesis tungkol sa tamang pamumuhay sa pamamagitan ng tuwirang pag-uugnay dito sa doktrinang Katoliko at pagsamba. Tinatanggap din nito ang hamon ng PCP II para sa isang “panibagong katekesis” sa pamamagitan ng pagsulong mula sa pagiging “kaalamang isinasaulo” lamang ang mga doktrina sa isang banda o sa kabilang banda, ng labis na rituwalismong debosyonal upang mapaunlad ang isang tunay na buong Pananampalataya ng maalab na Kristiyanong paglilingkod at pagsamba. 20. Ang KPK ay isinaayos sa tatlong pangunahing bahagi, na nagsisimula sa Paunang Salita at Mga Saligan, at tinatapos sa Pangwakas na Salita na lumalagom sa buong Katesismo. Paunang Salita Mga Saligan 1. Sino ang Pilipinong Katoliko 2. Ang Tawag ng Diyos: Pahayag”93 Bahagi 1: Si Kristo, Ang Ating Katotohanan (Doktrina) 5.

6. 7. 8. 9.

Doktrinang Katoliko: Si Kristo, ang Ating Katotohanan Diyos, Amang Makapangyarihan Manlilikha ng Langit at Lupa Ang Pagkababa sa Kaluwalhatian Ang Diyos ay Nangako ng Isang Tagapagligtas

3. Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo 4. Ang Ating Kawalan ng Paniniwala

Bahagi II: Si Kristo, ang Ating Daan (Moral na Pamumuhay) 13. Nabubuhay Bilang Mga Disipulo ni Kristo 14. Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo 15. Ang Kristiyanong Batas 16. Ibigin ang Panginoong Mong Diyos “17. Mag-ibigan Kayo 18. Igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay

Bahagi III: Si Kristo, ang Ating Buhay (Pagsamba) 22. Ang Espiritu Santo 23. Ang Simbahang Katolika 24. Panalangin at Pagsambang Katoliko 25. Binyag at Kumpil 26. Ang Eukaristiya 27. Pagpapagaling ni Kristo: Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis

PAUNANG

SALITA

7

10. Jesu-Kristo: Misyon at Persona 11. Si Kristo ay Namatay 12. Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik

19. Paggalang sa Kasarian ng Tao 798320. Pagtatatag ng Katarungan 21. Paggalang sa Katotohanan

28. Kasal at mga Banal na Orden 29. Muling Pagkabuhay ng Katawan at Buhay na Walang-Hanggan

30. Pangwakas na Salita: Ang Panalangin ng Panginoon 21. Ang tatlong bahagi ng Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba ay nagpapakilala sa Santatlo---Ama, Anak at Espiritu Santo, samantalang habang nakatuon kay Kristo bilang ating Katotohanan, ating Daan at ating Buhay (Tingnan Jn 14:16). Hinihikayat nito ang ating tugong pinag-aalab ng Espiritu ng Pananampalataya, Pagibig at Pag-isa, bilang mga kasapi ng Katawan ni Kristo, ng ating Katolikong pamayanan, ang Simbahan. At bilang pangwakas, ang tatlong Bahagi'y tumutugon sa tatlong pinakapangunahing tanong ng mga tao: sinasagot ng Doktrina ang “Ano ang maaari kong malaman?7 binibigyang-linaw ng mga aral sa pamumuhay ang “Ano ang dapat kong gawin?”, at ipinagbubunyi ng mga Sakramento/Pagsamba ang “Ano kaya ang maaasahan ko?” Samakatuwid, makikita sa kabuuang balangkas ng KPK ang pagsasama-sama ng tatluhang makatotohanang balangkas ng Pananampalatayang Katoliko: Doktrina (Kredo), Moral na Pamumuhay (Mga Utos) at Pagsamba (Mga Sakramento), at ang kabuuang panloob na balangkas sa lahat ng mananampalataya ng Ulo (paniniwala), mga Kamay (kumikilos/gumagawa), at Puso (dalanging may pagtitiwala). Paano Gagamitin ang Katesismong ito? 22. Upang Makita ang hinahanap na paksa kaugnay ng Pananampalatayang Katoliko, sumangguni muna sa Mga Nilalaman na bumabalangkas sa buong aklat. Para sa mas tiyak na kinaroroonan ng mga paksa, sumangguni sa Talatuntunan ng lahat ng mga paksang tinatalakay sa Katesismo na matatagpuan sa mga huling pahina ng aklat. 23. Upang mapadali ang pagsangguni at paggamit sa Katesismong ito, pareho ang balangkas na sinusunod ng bawat kabanata. Ang bawat kabanata ay nagsisimula sa ilang sitas mula sa Biblia o sa Mahisteryo at sa isang maikling.Panimula na siyang nagpapakilala sa paksang tatalakayin at nag-uugnay nito sa iba pang nauukol na paksa sa Katesismo. Sinundan ito kaagad ng Kalalagayan na nagbibigay-tuon sa paksang sumasakop sa ating natatanging kalagayang Pilipino, kaugnay ng mga tiyak na suliranin nito, mga pananaw, mga pagpapahalaga at mga kahinaan. Matapos ang “pagsasakalagayan” ay tinalakay naman ang paksa sa Pagpapaliwanag kung saan ipinaliliwanag ang mahahalagang nilalaman na hinalaw: mula sa Kasulatan at turo ng Simbahan at tuluyang kaugnay sa tukoy na karanasang pantao ng Pilipinong Katoliko ngayon.

8

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

24. Ang Paglalahad ang pangunahing bahagi ng bawat kabanata, at sinusundan ito ng isang maikling bahagi na tinatawag na Kabuuan (o Paglalagom). Nagbibigay ito ng isang malinaw na halimbawa ng pagkakaugnay-ugnay ng larangang tungkol sa aral-pananampalataya, sa asal-pamumuhay at pagsamba sa paksang tinalakay sa kabanata. Samakatuwid, ang Kabuuan (Paglalagom) ay tumutugon sa isang mahalagang alituntunin ng NCDP na nagmumungkahing patuloy na pag-uugnay-ugnayin ang Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba upang higit na malinaw na maipakita ang katotohanan ng Pananampalataya sa tunay na karanasan. Ngunit isang halimbawa lamang ang malimit na ibinibigay upang magsilbing paanyaya sa pagbuo ng maraming iba pang halimbawa ng pangunahing pagkakaugnay-ugnay ng tatlong nabanggit na mga larangan. 25. Sa huli, nagtatapos ang bawat kabanata sa isang serye ng Mga Tanong at Mga Sagot na siyang naglalagom sa mga pangunahing nilalaman ng kabanata. Madali lang ang paraan ng pagsagot, madalas ay pagsasaayos ng konteksto sa magkakasu-

nod na paraan para mapadali ang pagkaunawa at pananatili sa alaala.

26. Ang bahagi ng Mga Tanong at Mga Sagot sa bawat kabanata ay naglalayong tumugon sa dalawang pangangailangan. Una, ang pangangailangan ng mga Katoliko ng mga malinaw na kasagutan sa mga tanging katanungan tungkol sa Pananampalataya na tinutuligsa ng mga hindi Katoliko, o mga hindi nauunawaan maging ng mga mananampalataya. Tinatangka ng bahaging Mga Tanong at Mga Sagot sa Katesismong ito na talakayin ang mga naturang tunay at tiyak na katanungang bumabagabag sa mga nakatatandang Pilipinong Katoliko sa ngayon. Ikalawa, layunin ng bahaging Mga Tanong at Mga Sagot na ilahad kung ano ang pinakamahalaga at pinakatampok na nilalaman ng bawat kabanata, na nilalagom ang makabuluhan sa mga ito. Samakatuwid, naibibigay ng Mga Tanong at Mga Sagot kung ano ang itinatagubilin para sa pagsasapuso ng pinag-aaralan sa pamamagitan ng pagsasaulo. 27. Sintesis. Kung gayon, ang katesismong ito ay mailalarawan sa sumusunod na maiikling paglalagom: Ano? Isang Pambansang Katesismo na naglalahad ng pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Katoliko, na inihanda ng CBCP alinsunod sa mga alituntunin ng NCDP at batay sa CCC at ng PCP II kalakip ang NPP,

OP

Para Kanino? sa mga Pilipinong Katoliko na nasa Gawain ng paghahatid ng Pananampalataya at sa lahat ng nagnanais na maragdagan ang kaalaman tungkol sa Pananampalatayang Katoliko ngayon,

--

Bakit? upang mailahad ang pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Katoliko sa paraang napapanahon, buo, sistematiko at nagsasaalang-alang sa kulturang Pilipino: Paano? sa pamamagitan ng matatag at di-pabago-bagong pagbabatay ng mga pahayag nito ayon sa Biblia at sa turo ng Simbahan habang patuloy na iniuugnay sa karanasan at kulturang Pilipino, maging pansarili man o panlipunan,

PAUNANG

SALITA

9

Sa Anong Paraan? @

e

e

Sa balangkas na naaayon sa Santatlong paglalahad ng Pananampalataya, na nakasentro kay Jesu-Kristo, ang ating Katotohanan, ang ating Daan at ating Buhay, at nananawagan para sa isang buhay-pagtugon sa Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig, na pinasisigla ng halimbawa ni Mariang Ina ng ating Tagapagligtas at ganap na alagad niya. binubuo ng 29 na kabanata, bawat isa ay may Panimula, may Kalalagyan, may masusing Paglalahad, may tanging halimbawa sa Pagbubuo, at nagtatapos sa isang paglalagom sa anyo ng Mga Tanong at Mga Sagot. may panghuling kabanata, ang Pangwakas na Salita, na siyang naglalagom ng buong aklat.

cMga

Daligan

12

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

Ang pambungad na bahagi ng pambansang katesismong ito ay binubuo ng apat na kabanata na nagsisilbing haligi ng buong katesismo: ang Pahayag at Pananampalataya sa konkretong karanasang pantao ng mga Pilipino, pansarili at panlipunan. Sa Kabanata 1 ay inilalarawan ang Pilipinong Katoliko na siyang pinatutungkulan ng katesismong ito. Napakahalaga ang “pag-aangkop sa kultura” ng lahat ng katesismo ngayon lalo na para sa isang “pambansang” katesismo na ang tiyak na layunin ay ipahayag ang mga pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Kristiyano habang isinasaalang-alang ang pananaw nating mga Pilipino. Ito ang hamong inihaharap sa atin ng PCP II. Sa Kabanata 2 ay inilalahad ang Pahayag ng Diyos bilang saligan ng ating Pananampalatayang Katoliko. Agad itong sinusundan ng Kabanata 3 na tumatalakay naman sa Pananampalataya, ang ating positibong pagtugon sa Pahayag. Hindi lubusang mauunawaan ang alinman sa Pahayag o maging sa Pananampalataya kung ito'y magkahiwalay. Hindi ito mga haka-haka lamang na mahirap maunawaan kundi ang katotohanan ng Diyos na buhay na aktibong nag-aanyaya sa atin upang tayo ay malaya at personal na tumugon sa pananampalataya at pag-ibig. Ang Diyos ay ipinahayag ni Jesu-Kristong ating Panginoon, na siyang namagitan upang tayo ay makatugon sa pananampalataya sa pamamagitan ng Espiritu Santong isinugo ng Ama at ni Kristong Muling Nabuhay. Ang Kabanata 4 ay tungkol naman sa laganap na suliranin sa kasalukuyan maging sa Pilipinas, ang Kawalan ng Paniniwala. Ang pagpapahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili at ang ating tugon sa Pananampalataya ay hindi nagaganap sa isang hungkag na lugar kundi sa tiyak na “kalagayang pantao” nating mga Pilipino na naglalagay ng napakaraming hadlang sa ating buhay na pananampalataya. Ang pangunahing suliranin ay hindi ang paniniwalang walang Diyos, kundi ang “kawalan ng paniniwala ng mga mananampalataya”--lubhang marami ang nagsasabing mga Kristiyano sila ngunit hindi naman nakikita ang epekto ng Pananampalatayang Kristiyano sa kanilang buhay... Sa masusing pagkakabuo ng katesismong ito, ang saligan ay inilagay para sa pagsisimula ng isang matatag, mapanuri, napapanahon, at tunay na umaangkop sa kultura sa pag-aaral ng Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsambang Katoliko. Masasabing ang layunin ng tatlong Bahagi ng Katesismong ito at ang sumusunod na mga kabanata nito ay may natatanging gampanin na isa-isang tukuyin ang mga pangunahing kahulugan ng pagkakaloob ng Diyos ng Kanyang Sarili sa pamamagitan ng Kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at ang personal nating tugon sa pananampalataya, sa paniniwala, sa pagkilos at sa pananalangin bilang mga alagad ni Kristo, sa loob ng Simbahan na kanyang Katawan.

KABANATA

1

Sino ang Pilipinong Katoliko? Sia

Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak. (Jn 1:14) Tayo [mga Pilipino] ay mga tagasunod ni Kristo, mga alagad niya. Ang pagsunod natin sa mga bakas ng kanyang yapak ay [nangangahulugan ng] pag-bigkas ng kanyang salita sa pag-ibig sa kapwa sa bisa ng kanyang pag-ibig, pamumuhay sa bisa ng kanyang buhay... Ang paghinto sa pagsunod sa kanya ay pagkakanulo sa ating pagkakakilanlan. (PCP Il, 34)

PANIMULA 28.Ito

ay isang aklat tungkol sa buhay kay Kristo, buhay na naaayon sa

Ebanghelyo. Ang “Mabuting Balita” ay ang pagkakatawang-tao ng Diyos kay JesuKristong ating Panginoon, na naparito upang iligtas tayo sa kasalanan at patnubayan tayo sa kaganapan ng buhay. Ito ang Ebanghelyong tinanggap nating mga Pilipino. Tulad ng ipinagmamalaking ipahayag ng PCP II: “Para sa ating mga Pilipino, ang unang siglo ng darating na milenyo ay magtatakda sa ika-500 taon mula nang tanggapin natin, bilang isang bayan, ang Pananampalataya” (PCP Il, 3). Ito ang nagtuturing sa atin bilang tanging bansang Kristiyano sa gitna ng mga kapatid nating taga-Asya. May mga malalim na pagkaka-ugnay ang mensahe ni Kristo at ang mga natatanging takbo ng pag-iisip at pagkilos ng mga Pilipino. “Malaking bahagi ng Ebanghelyo ang naging bahagi na rin natin--ang pagkahabag, pagpapatawad, pagkalinga, kabanalan--na siyang dahilan ng ating pagiging isang bayang marangal (PCP II, 15). Sa nakalipas na mga siglo, hanggang sa mahirap na panahon natin ngayon, ang pagiging ganap sa pagsunod kay Kristo ay nangangahulugan ng pagiging higit na tunay at totoong Pilipino.

14

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

29. Itinuturo ng Vaticano II na ang mga Katoliko ay “dapat magbigay-pahayag sa bagong buhay Kristiyanong ito sa sarili nilang lipunan at kultura at sa paraang naaayon sa mga tradisyon ng sarili nilang bayan.” Kung gayon, patungkol sa ating mga Pilipinong Katoliko, sinasabi ng Konsilyo na dapat (nating) kilalanin ang ating kultura, padalisayin at pangalagaan ito, at paunlarin ito ayon sa kalagayan ng kasalukuyang panahon. Dapat nating gawing ganap ito kay Kristo upang ang pananampalataya kay Kristo at ang buhay ng Simbahan ay hindi maging banyaga sa lipunang tinatahanan natin, sa halip ay simulan ng mga itong baguhin at pasukin ang kultura. (AG, 21) 30. Binibigyang-diin ng PCP II ang pag-uugnayan sa pagitan ng Pananampalatayang Kristiyano at ng kulturang Pilipino. “Kaya dapat nating tingnang mabuti kung paanong mapalalakas ng mga pagpapahalagang mayroon tayo mula sa Pananampalatayang Kristiyano ang mabubuti sa mga pagpapahalagang mula sa ating kultura, at iwasto kung anuman ang kalabisan sa mga ito at punuan ang kanilang mga kakulangan” (PCP IT, 22). Gayundin, kailangang isapuso ang Pananampalataya upang maging ganap ito sa pag-ibig.

Bilang isang bayang may sarili't natatanging kultura at sariling mga paraan ng pag-iisip at pagpapahalaga, dapat nating personal na pahalagahan at tangkilikin ang mga turo at gawain ng Simbahan. Dapat mag-ugat ang Pananampalataya sa

kaibuturan ng ating pagka-Pilipino upang tunay tayong manampalataya at umibig bilang mga Pilipino. (PCP Il, 72)

KALALAGAYAN 31. Tayong mga Pilipino ay may mahabang kasaysayan ng mga karanasang panrelihiyon na lubhang matindi at makulay: mula sa mga panahong bago dumating sa atin ang Kristiyanismo, sa. daan-daang taong pagpapalaganap ng ebanghelyo ng mga Kristiyanong Kastila, tuloy sa pagdagsa ng Amerikanong Protestante noong panahon ng Commonwealth at sa pananakop ng mga Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, hanggang sa makalipas ang “Ikalawang Pentekostes” ng Vaticano II at sa “People Power” at hanggang sa mga “Basic Christian Communities” ngayon at ang PCP II. Ang pagkaunawa at pag-ibig natin kay Jesu-Kristo ay nakulayan ng ating mga pansarili at pambansang karanasan ng pagdurusa at pakikibaka, ng tagumpay at pagdiriwang. Ang pananampalataya natin kay Jesus ay natatakan ng ating malalim na debosyon kay Maria na kanyang Ina at ating Ina at Huwaran. Kahit papaano, ang lahat ng mga karanasang ito ay nagbigay linaw at katiyakan sa ating natatanging pagkakakilanlan bilang mga tao, bilang mga Kristiyano, bilang mga Pilipino, bilang isang bansa. 32. Ang PCP II ay isinagawa “upang suriin kung nasaan na tayo: upang tingnan kung saan tayo patungo: upang muling papag-alabin ang buhay natin kay Kristo: upang pagkaisahin ang lahat ng bagay sa Kanya (PCP II, 7). Kung gayon, ang ating

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

15

Pananampalatayang Katoliko ay dapat nakaangkop sa ating natatanging kulturang Pilipino na may bahagi rin sa paghubog ng ating mga karanasan sa pananampalataya sa paglipas ng mga taon. Ang Katesismong ito ay kumakatawan sa isang seryosong pagsisikap na makapaglahad ng mga mahahalagang nilalaman ng Pananampalataya na nakaangkop sa kultura ng mga Pilipinong Katoliko ngayon.

PAGLALAHAD 33. Upang malaman natin kung ano ang ibig sabihin ng Pilipinong Katoliko” ay kailangan nating itanong: Kanino natin likas na kinukuha ang ating sariling-pagkakakilanlan? Saan natin natatagpuan ang pinakamalalim na kahulugan sa ating buhay? Paano natin hinaharap ang pagdurusa? Paano natin pinaninindigan ang ating mga adhikain sa buhay? Ano ang pananaw natin sa daigdig sa kailaliman nito at sa lihim na katotohanan nito? Ang maiikling sagot sa mga katanungang ito ay maaaring mabalangkas sa pamamagitan ng pagbibigay-tuon sa limang nangingibabaw na mga katangiang Pilipino, kasama ang limang pinakamahalagang katangian ni Jesu-Kristo, kapwa ito uunawain sa karaniwang “pamamaraang Pilipino” patungo kay Jesus. Sa pamamagitan nito ay agad mabibigyang-kahulugan kung sino ang Pilipinong Katoliko, at maipakikita rin na sa ating bansa, ang pagiging higit sa pagka-Kristiyano ay ang pagiging higit na tunay at totoong Pilipino. A. Sariling-pagkakakilanlan 34. Una, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa pamilya. Mahalaga para sa atin ang ugnayang anak at magulang. Ang ama, ina at anak ay mahalaga sa ating kultura at damdamin sapagkat tayong mga Pilipino ay nagpapahalaga sa kaugnayan natin hindi lamang sa ating sariling pamilya kundi pati na rin sa mga pamilyang “karugtong” nito (mga ninong, ninang at iba pa). Ang pagsesentrong ito sa pamilya ang nagdudulot sa atin ng damdaming tayo ay kabilang, matatag at ligtas. Para sa ating mga Pilipino, ang likas na pinanggagalingan ng ating sariling- pagkakakilanlan ay ang ating mga pamilya. 35, Si Jesus, bilang Anak ng Diyos (Son of God) at Anak ng Tao (Son of Man), ay naglalapit ng kanyang sarili sa ating mga Pilipino na makapamilya o nakasentro sa pamilya. Bilang Anak ng Tao, inihahatid tayo ni Jesus sa kanyang Inang si Maria (Ina ng Diyos) na kanyang ibinahagi sa atin (Tingnan Jn 19:26-27). Kaya naman pinatutuloy niya tayo sa kanyang tahanan, iniaalay niya ang sarili bilang kapatid natin at sa pamamagitan ng Sakramento ng Binyag ay dinala niya tayo sa isang bagong pagkakakilanlan at patungo sa buhay-pamilya ng kanyang Ama sa langit (Tingnan Jn 3:5-7). 36. Ano pa ba ang higit na makapagpapaalala sa atin ng ating kamusmusan 0 higit na makatutugon sa likas na pagkagiliw natin sa mga bata kundi si Jesus na Sto. Nirio? Sa gulang na labindalawa, si Jesus ay isa nang marunong at mapagsapalarang bata ngunit nanatili siyang masunurin sa kanyang mga magulang (Tingnan Lu 2:41-

16

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

51). Sa kanyang buhay-publiko, niyakap niya ang mga batang maliliit at pinangaralan ang kanyang mga alagad na maging tulad ng isang bata sa pagiging bukas at sa kababaang-loob (Tingnan Mt 18:2-4). Tunay nga na dahil sa pagpapahalaga natin sa pamilya ay madali tayong maakit kay Jesus na taga-Nazaret, Anak ng Diyos at Anak ng Tao. Kaya naman sa artikulo 46-48 ng PCP II ay binibigyang-diin ang natatanging kahalagahan ng pamilyang Pilipino bilang tagapagtaguyod at tagatanggap ng ebanghelisasyon. B. Kahulugan sa Buhay 37. Ikalawa, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa salu-salo o kainan. Dahil nga itinuturing natin ang halos lahat bilang bahagi ng ating pamilya (parang pamilya), tayong mga Pilipino ay kilala sa pagiging maasikasong punong-abala at pagiging panauhing marunong tumanaw ng utang na loob. At ang paglilingkod sa ating mga panauhin sa pinakamahusay na magagawa natin ay likas na mahalaga sa mga Pilipino, mayaman man o mahirap. Mahilig tayong magdiwang ng lahat o kahit anong okasyon sa pamamagitan ng isang salu-salo o handaan. Kahit na ang mga panauhing dumating ay hindi inaasahan o hindi inanyayahan, sinisikap pa rin nating mga Pilipino na asikasuhin silang mabuti, gaano mang kaliit, kasabay ang karaniwang pagbati: “Tuloy po kayo at kumain muna tayo.” 38. Si Jesus bilang Eukaristiya ay hindi lamang ang may-handa ng bagong Hapunan ng Paskuwa (Tingnan 1 Cor 11:23-26), at ang pagkain, ang tinapay ng buhay (Tingnan In 6:48-58), kundi siya rin ang panauhin sa bawat pagtitipon (Tingnan Mt 18:20, Pah 3:20). Sa Bagong Tipan ay binabanggit nang mahigit sa dalawampu'ttimang ulit ang kainan. Pagsasalu-salo sa iisang hapag kasama ni Kristong muling nabuhay (Tingnan 1 Cor 10:17). Ang “Komunyon” kung gayon ay nagsisilbing pangunahing patotoo ng sinaunang Simbahan bilang isang Eukaristikong sambayanan. Kaya tayong mga Pilipino ay madaling mabihasa sa paghati ng tinapay kasama ni Jesus. Ang “buhay-espirituwal (ng PCP II) para sa panlipunang pagbabagong-anyo ay nakatatagpo sa Eukaristiya hindi lamang ng kabusugan kundi pati na rin ng ganap na madasaling pakikipagkaisa sa Panginoon ng kaligtasan at paglaya” (Tingnan PCP II,

281).

K. Mga Pagdurusa sa Buhay 39. Ikatlo, tayong mga Pilipino ay magiliwin sa kundiman. Ang kundiman ay isang malungkot na awiting Pilipino tungkol sa sawing pag-ibig. Likas sa mga Pilipino ang maakit sa mga bayaning handang mag-alay ng buhay sa ngalan ng pag-ibig. Labis tayong matiisin at mapagpatawad: “Magpapaka-alipin ako nang dahil sa iyo.” Ang pagtanggap na ito sa pagdurusa ay nagpapakilala sa isang malalim, positibo at espirituwal na pagpapahalaga ng kaloobang Pilipino. 40. Si Jesus, ang Nagdurusang Lingkod sa aklat ni propeta Isaias ay naisasalarawan sa mga paborito nating imahen ng Padre Jesus Nazareno, ng Santo Entierro

Tannapanegangapi.

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

a

GG BANA

17

o ng Mahal na Puso. Sa mga larawang ito ay nakikita natin si Jesus bilang isa sa “pinakamaliit nating kapatid”: ang nagugutom at nauuhaw, ang walang damit, ang maysakit, ang malungkuting dayuhan at ang bilanggo (Tingnan Mt 25:31-46). Kung gayon, kay Jesus, ang Nagdurusang Lingkod, ay nakikita nating mga Pilipino ang isang nagpapagaling at nagpapatawad na Tagapagligtas na nakakaunawa sa ating mga kahinaan, mga kabiguan natin, pangamba, kalungkutan at panghihina ng loob. Sapagkat ang lahat ng ito ay dinanas mismo ni Jesus. Sa ating mga Pilipino na nagagawang ipagdiwang maging ang mga pagdurusa at kahirapan ng buhay sa pamamagitan ng awit ay tumatawag si Jesu-Kristo: “Lumapit kayo sa akin, kayong lahat na napapagal at nabibigatan sa inyong pasanin at kayo'y pagpapahingahin ko” (Tingnan

Mt 11:28).

D. Pananagutan sa Buhay 41. Ikaapat, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa bayani. Ang bayani ay isang kinikilatang tao. Tayong mga Pilipino ay likas na tagasunod sa mga likas na bayani. Dahil sa ating pagiging matiyaga at matiisin, hindi tayo madaling sumuko o tumanggap ng pagkatalo at kabiguan. Madalas likas nating iniuugnay sa sarili ang anumang mabuting layunin bilang namumuno, ang layunin nito ay ipagtanggol ang mahihina at naaapi. Upang ipagtanggol ang ganitong likas na karangalan ng ating pagkatao, tayong mga Pilipino ay handang mag-alay maging ng ating buhay. 42. Si Jesus bilang Kristong Hari (Cristo Rey) ay lubos na nakatutugon sa Pilipinong mapagpahalaga sa bayani. Bilang ipinanganak na mapanuri sa lipunan, mga tagapagtatag at martir, nakikita natin si Jesu-Kristo bilang Mananakop ng daigdig sa pamamagitan ng kanyang misyon bilang propeta, hari at pari (Tingnan PCP II, 57-61). Naparito si Jesus bilang sugo ng Ama, upang tuparin ang kalooban nito (Tingnan Jn 5:30). Sinugo siya “upang ipangaral sa mga dukha, ang Mabuting Balita upang ipahayag sa mga bihag na sila'y lalaya at sa mga bulag, na sila'y makakikita upang bigyang-kaluwagan ang mga sinisiil” (Tingnan Lu 4:18). Bagamat siya mismo ay isang “tandang hahamakin” (Lu 2:34), dinala niya ang kaharian ng Diyos sa kanyang bayan sa pamamagitan ng kanyang pangangaral (Tingnan Mt 7:29) at mga tanda. “Nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Tingnan Lu 7:22). Kaya bilang mga nagpapahalaga sa bayani, iniluluklok nating mga Pilipino ang imahen ng Kristong Hari. Tinitiyak niya sa atin na ang lahat ay magiging maayos sa bandang huli. Lubos na nagtagumpay ang Kristong Hari laban sa kasamaan. E. Pananaw sa Daigdig 43. Ikalima, tayong mga Pilipino mapaniwala sa espiritu. Madalas na sinasabing tayo ay likas na mga “psychic.” May malalim tayong paniniwala sa mga kahimahimala at sa lahat ng uri ng espiritung nananahan sa mga tao, lugar at bagay. Maging hanggang ngayon sa panahon ng agham at teknolohiya, patuloy pa rin ang mga

18

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

Pilipino sa pagtawag sa mga espiritu sa iba't ibang gawain lalo na sa panggagamot sa pamamagitan ng pananalig (“faith healing”) at sa pagpapalayas ng masasamang espiritu (“exorcism”). 44, Si Jesus bilang “manggagawa ng mga himala,” na nangakong ipadadala ang kanyang Espiritu sa kanyang mga alagad upang bigyan sila ng bagong buhay, ay lubhang mapang-akit sa ating mga Pilipino (Tingnan Jn 15:26: 16:7, 13-14). Ang Espiritu Santo, na isinugo ng Ama at ni Kristong Muling Nabuhay, ang siyang nagbubuklod sa atin bilang sambayanan kung saan ang mga pamahiin at mapang-aliping mahika ay nadadaig ng tunay na pagsamba sa Ama “sa espiritu at sa katotohanan” (Tingnan Jn 4:23). Sa sambayanan ni Kristo, ang Simbahan, “ang bawat isa'y binigyan ng kaloob na naghahayag na sumasakanya ang Espiritu para sa ikabubuti ng lahat” (1 Cor 12:7). Ang Espiritu ring ito, na nagbigay ng kapangyarihan kay Jesus na makagawa ng mga himala, ang kumikilos sa kanyang mga alagad at nagbubuklod sa kanila sa turo ng mga apostol at sa pagtitipon ng sambayanang naghahati ng tinapay at nananalangin sa pamamagitan ni Kristong kanilang Panginoon (LG, 13). G. Ang Pamamaraang Pilipino 45. Ngunit ang pagtanggap

kay Jesu-Kristo

na tumutugon

sa mga

pangunahing

katangiang Pilipinong ito ay lumitaw sa kasaysayan at nagpapatuloy sa isang karaniwang paraang “maka-Pilipino.” Ang pangunahing katangian ng Simbahan sa Pilipinas ay ang pagiging “pueblo amante de Maria”--isang sambayanang nagmamahal kay Maria. Bago pa man dumating ang mga Kastilang misyonero, mayroon nang isang maliit at itim na imahen ng Mahal na Birhen na kilala lamang na “galing sa karagatan,” ang pinararangalan sa dalampasigan ng Manila Bay. Doon nagsimula ang debosyon sa Nuestra Seriora de Guia, Ang Mahal na Birheng Gabay ng Daan, ang natitirang pinakamatandang imahen ni Maria sa Pilipinas (PCP IT, 153). 46. Ang karaniwang “maka-Pilipinong” paraan ng paglapit kay Kristo, samakatuwid, ay kasama ni Maria at sa pamamagitan ni Maria. Ang debosyon kay Maria ay laging may matalik na kaugnayan kay Kristo. Ang dalawang pangunahing Misteryo ng ating Pananampalataya kay Kristo, ang Misteryo ng Pagkakatawang-tao na ipinagdiriwang tuwing Pasko at ang Pagliligtas na ipinagdiriwang tuwing Mahal na Araw (Semana Santa) ay may malalim na tatak ng pagpaparangal kay Maria. Malinaw na makikita ito sa Simbang Gabi (Misa de Gallo o de Aguinaldo) at sa Panunuluyan sa panahon ng Pasko at sa Salubong sa umaga ng Pasko ng Muling Pagkabuhay (NCDP, 242). 47. Tila bahagi na nga ng ating kalikasan bilang mga Pilipino ang debosyon at pananalangin kay Maria. Malaki ang bahagi ni Maria sa bawat isa sa limang katangiang Pilipino na naghahatid sa atin kay Kristo. Ang mga altar na matatagpuan sa maraming tahanang Pilipino ay nagpapatunay ng pagtanggap natin kay Maria bilang ina ni Jesus at espirituwal na ina. Samakatuwid, siya ay nasa sentro ng ating pagpapahalaga sa pamilya. Bilang mahiligin sa pagdiriwang at salu-salo, ang buwan ng Mayo na tinatawag na buwan ni Maria, ay kilala sa mga pista para sa kanyang

ogg

SINO ANG

SOON

PILIPINONG KATOLIKO?

TR

CARAGA

PREP

ON

AABANG

AO WRONG

19

karangalan at mga paglalakbay sa kanyang mga dambana. Sa ating pagdurusa sa buhay, kinikilala natin si Maria bilang Mater Dolorosa, ang Nagdadalamhating Ina, na ang “Laging Saklolo,” habag at pagmamahal ay ating hinihingi, sa pamamagitan ng mga kalat na nobena at iba pang debosyon. Dahil mapagpahalaga tayo sa mga bayani, itinuturing natin si Maria bilang Reyna natin, ang mapagmahal na ina ni Kristong ating Hari. Gayundin naman, siya ang dalagang nagtalaga ng buhay: “Maganap nawa sa akin ang iyong sinabi” na tatlong ulit na binabanggit sa “Orasyon” (Angelus). At panghuli, bilang mga Pilipinong mapaniwala sa espiritu, pinararangalan natin si Maria bilang babaeng nililiman ng Espiritu Santo upang ang isisilang niya'y matawag na Anak ng Diyos (Tingnan Lu 1:35). Ang maraming grotto ng Lourdes sa iba't ibang panig ng bansa ay nagpapatunay lamang na tayong mga Pilipino ay madaling maakit sa kanyang maraming pagpapakita. 48. Malaki ang naitutulong ng debosyon kay Maria, ang Mahal na Birhen, sa mga karaniwang Pilipino upang manatili silang mga Katoliko. Ang malalim na debosyon nila sa Ina ng Diyos ay naging matinding lakas nila sa pagpapanatili ng kanilang buhay na pananampalataya (Ang Mahal na Birhen, 67). Noon at ngayon, si Maria ay nananatiling maalab na inspirasyon na nagbibigay-lakas sa pagdadala ng higit na malalim na pagpapahayag ng Ebanghelyo sa ating masang Pilipino, “ang pananggalang sa pagpapanatili ng ating Katolikong Pananampalataya at ang saligan ng mas malalim at ganap na pagpapahayag ng Ebanghelyo” (Ang Mahal na Birhen, 72-73). H. Ang Pilipinong Katoliko 49. Mula sa maka-Mariang paraang ito ng pag-unawa sa pagkakaugnay ng limang katangiang Pilipino at ng mga pangunahing katangian ni Jesu-Kristo, makagagawa tayo ng pahapyaw na paglalarawan sa Pilipinong Katoliko. Una sa lahat, tayo ay mga Pilipinong mapagpahalaga sa pamilya na madaling makipag-usap sa Diyos Ama sa pamamagitan, ng kanyang bugtong na Anak na nagkatawang-tao, ang ating Panginoong Jesu-Kristo. Ang malalim na katotohanan ng ating sariling-pagkakakilanlan ay nakikita sa debosyon natin sa Sto. Nirio at sa Mahal na Birhen. Ikalawa, nakatagpo tayo ng kahulugan sa ating buhay at natututo tayong humarap sa pagkagutom at paghihikahos na nasa ating paligid sa pakikipagtagpo kay Jesus bilang Eukaristiya sa ating parokyang sambayanan. Sa paligid ng hapag ng Panginoon, tayong mga Pilipinong Katoliko ay natitipon sa pananalangin upang magbahagi ng ating panahon, lakas at maging ng ating buhay, para sa paglilingkod sa mga kapatid nating nangangailangan at para sa pagbubuo ng mga tunay na Kristiyanong pamayanan ng katarungan, pagibig at pagpapagaling. 50. Ikatlo, dahil nakatagpo na natin si Kristo bilang Nagdurusang Lingkod, sa kanyang Pagpapakasakit (Pasyon), maaari tayong manalangin tungkol sa kasalanan at kapatawaran, tungkol sa katarungan at pagkakasundo, tungkol sa pagdurusa at pagpapakasakit ng ating kababayang Pilipino ngayon. May lakas tayong maghandog ng sarili kasama ni Jesus bilang tinapay na hinati para sa daigdig, dahil naniniwala

NET

NS

aan

20

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

tayo, taglay ang matibay na pag-asa na ang ipinakong Kristo ay nabuhay na mag-uli at nagtagumpay laban sa kasalanan, sa kamatayan at sa daigdig. 51. Ikaapat, dahil tayo ay madaling hutukin tulad ng kawayan (madaling makibagay sa “ihip ng hangin”) at matibay tulad ng narra, inilalaan nating mga Pilipinong Katoliko ang ating sarili kay Kristo, ang bayaning-hari natin, bilang pasasalamat sa kaloob na pananampalataya at sa ating pagiging Pilipino. Panghuli, ang pananaw natin sa daigdig bilang mga Pilipinong Katoliko ay unti-unting pinagbabagong-anyo ng Espiritu-ni-Kristo-sa-daigdig na kumikilos sa ating Simbahang pamayanan. Sa kaloob-looban ng diwang Pilipino ay naroon ang pag-asam sa kaayusan, para sa katahimikan mula sa malaking kaguluhan, isang pag-asam para sa buhay na ipinagkaloob ng mapanlikhang Espiritu ni Jesus, isang kaloob na isa ring hamon (Tingnan PCP IT, 257). Sa pamamagitan ng mga pakikitagpo natin kay Kristo sa mga sakramento, nararanasan natin ang kapangyarihan ng kanyang Espiritung nagpapagaling at nagbibigay-lakas. Sa Espiritu ni Kristo, sa tulong ng inspirasyong dulot ng Mahal na Birhen, si Mariang ating Ina, ang pagpapatotoo nating mga Pilipinong Katoliko kay Jesus ay pinatutunayan ng paglilingkod natin sa ating mga kapatid at ng matiyaga nating pananalangin para sa minamahal nating mga yumao. 52. Sino, kung gayon, ang mga Pilipinong Katoliko? Tayo ang pamayanang nakaranas sa iba't ibang paraan, na ang ating pagkakakilanlan bilang Pilipino, kabuluhan, pagdurusa, pananagutan at pananaw sa daigdig ay kaugnay lahat kay Jesu-Kristo. Tulad ng isang diamanteng may libu-libong tapyas, nagagawa ni Kristong ibunyag sa bawat tao at bansa ang sarili nilang kaisahan at katotohanan at kahalagahan. Samakatuwid, tayong mga Pilipinong Katoliko ay pamayanan na: e sa pagiging mga binyagan sa pagka-alagad ni Kristo ay nakakatuklas sa ating pagkakakilanlan bilang mga ampong anak ng ating Ama at bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan, na pinag-aalab ni Mariang Ina natin:

e

e

e

e

e

sa paghahati ng tinapay sa hapag ng Panginoon, ay nakakatagpo ng kahulugan sa pakikibahagi natin sa kapatiran ng Simbahan, sa isa't isa at kay Kristong Pari at Eukaristiya natin, sa pakikipagtagpo natin kay Kristong Ipinako, ay pinalalakas sa gitna ng mga pagdurusa at kahirapan sa buhay at tumanggap ng kapatawaran sa ating mga kasalanan sa bisa ng kanyang mga sakramento: nagtatalaga ng ating sarili sa Panginoon nating Muling Nabuhay at sa kanyang misyon sa pamamagitan ng kaloob na Pananampalataya, na ipinagdiriwang nang may malaking Pag-asa sa mga Sakramento, at isinasabuhay sa Pag-ibig at paglilingkod sa kapwa: bumubuo ng ating pananaw sa daigdig sa patnubay ng Espiritu ni Kristong Muling Nabuhay, na nararanasan sa sambayanang Kristiyano, ang Simbahan at siyang nagpapasigla sa atin sa ating paglalakbay ng buhay-kay-Kristo, hayagang nagsasabuhay sa buhay-Kristiyanong ito ayon sa makapangyarihan at maalab na presensiya ni Mariang Ina at Huwaran natin,

TUT

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

21

PAGBUBUO 53. Ang “doktrinang” ito tungkol sa pagkakakilanlan, kabuluhan, pagdurusa, pananagutan at pananaw sa daigdig ng mga Pilipinong Katoliko ay isinasabuhay ayon sa Kristiyanong batayan ng pamumuhay, lalo na ang pangunahing utos ng Pagibig ni Kristo. Tayong mga Pilipino ay likas na mapagpahalaga sa tao. Inuuna natin ang mga personal na damdamin at pakikipagkapwa-tao nang higit pa sa mga umiiral na batas o anumang tungkulin. Ang likas na pagkamakataong ito ng labis na pagpapahalaga natin sa pamilya, kamag-anak, kaibigan o barkada ay patuloy na dinadalisay ng mensahe at Espiritu ni Kristo. Itinuturo ng Kristiyanong panlipunang batayan sa pamumuhay na lampasan natin ang ganitong maliliit na pangkat para sa kapakanan at kabutihan ng higit na malaking pamayanan. 54, Higit na kapansin-pansin ang ating pagkagiliw sa pagdiriwang. Ang ating pagkakakilanlang Kristiyano bilang mga Pilipino ay likas na kaugnay ng Kristiyanong pagsamba sa pagdiriwang natin ng Pasko, Mahal na Araw, mga pista at mga kapistahan ni Maria--bawat isa sa natatanging paraang Pilipino. Muli, ang Espiritu ni Kristo ay kumikilos mula sa loob upang dalisayin ang maalab na kabanalang dulot ng mga debosyon ng mga Pilipinong Katoliko mula sa lahat ng mga mapamahiing kaugalian o pagpapagaling na gumagamit ng mahika. Malaki ang naitutulong ng tunay na Kristiyanong panalanging pinag-aalab ng Espiritu upang gabayan ang ganitong mga payak na pagpapahayag ng nadaramang pag-ibig sa Ama sa pamamagitan ni Kristo. May natatanging kahalagahan ang mga nakaugaliang debosyong Pilipino kay Maria na umaayon sa at nagpapahayag ng malalalim na hangarin ng Pilipinong Katoliko.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 55, Sinu-sino ang mga Kristiyano? Ang mga Kristiyano ay mga babae at lalaking bininyagan sa pananampalatayang nagpapahayag na si Kristo ang Anak ng Diyos na nagkatawang-tao upang maging Tagapagligtas ng lahat. Nabubuklod sila sa Simbahan bilang Kristiyanong “bayan ng Diyos” at hayagang isinasabuhay nila ang pananampalatayang ito sa kanilang personal na paniniwala, masigasig na pagpapatotoo at pagsamba sa Diyos na kanilang Ama sa patnubay ng Espiritu. 56. Paano tayo magiging higit na tunay na Pilipino sa pamamagitan ng pagiging higit na tunay na Kristiyano? Sa pamamagitan ng pagtuklas at pagpapahayag natin kay Jesu-Kristo sa pansarili at pambansa nating kulturang Pilipino, tayong mga Pilipinong Katoliko-ay nagaanyaya kay Kristo upang tayo'y dalisayin at pagalingin, at pagkalooban tayo ng buhay na ganap sa kanyang Espiritu sa loob ng Simbahang pamayanan.

22

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

57. Paano Pilipino?

iniuugnay ng Simbahan

ang pagiging Kristiyano sa ating kulturang

Mayroong kapwa-kaugnayan: e e

ang “pagiging Kristiyano” ay bahagi ng ating pagkakakilanlan bilang Pilipino, ang pagiging ganap sa Pananampalatayang Kristiyano ay nagmumula lamang sa personal na pagsasaloob ng mensahe ni Jesus sa Pilipinong paraan ng pag-iisip, pagmamahal at pagpapahalaga.

Itinuturo ng Simbahan na kailangang makilala nating mga Kristiyanong Pilipino ang sarili nating kultura at sa pamamagitan ng ating Pananampalatayang Kristiyano kay Kristo, padalisayin, pangalagaan, paunlarin at gawing ganap ito. Gayundin, kailangang “iangkop natin sa kultura” ang ating Pananampalatayang Katoliko sa mga pamamaraan nating maka-Pilipino. (Tingnan AG, 21: PCP II, 202-11). 58. Ano ang ilan sa mga pangunahing katangian ng Pilipino? Ang mga Pilipino ay mapagpahalaga sa pamilya, mapagpahalaga sa salu-salo, matiyaga at matiisin, palahanga sa bayani, at may malalim na paniniwala sa daigdig ng mga espiritu. 59. Paano bumabagay si Jesu-Kristo ayon sa ipinahahayag ng aral-Katoliko sa mga katangiang Pilipino? Bilang Anak ng Diyos at Anak ng Tao, si Jesu-Kristo ang:

e

naghahatid sa ating mapabilang sa pamilya ng Diyos na ating Ama: bumubusog sa atin bilang Eukaristiya: nagliligtas sa atin bilang Nagdurusang Lingkod: nag-aanyaya sa atin na ilaan ang ating sarili sa Kanya bilang ating bayani at haring Muling Nabuhay: nararanasan natin sa kanyang sambayanan, ang Simbahan: nagkakaloob sa atin ng kanyang a? si Maria upang ating maging Ina sa biyaya.

60. Ano ang bokasyon hatin bilang mga Pilipinong Katoliko sa Asya? Tinatawag tayong mga Pilipinong Katoliko, bilang indibidwal at sama-sama bilang kaanib ng isang Simbahan, upang ibahagi si Kristo sa mga kapatid nating Asyano sa pamamagitan ng salita at pagpapatotoo, sa pamamagitan ng aktibong pagtataguyod sa katotohanan, katarungan, kalayaan at Kristiyanong pag-ibig sa lahat ng-tao. Ito ay nangangahulugan ng “paghayo sa patnubay ng Espiritu upang panibaguhin ang sanlibutan--ang higit na malawak na mundo ng Asya at sa labas pa nito, habang inilalaan natin ang ating sarili para sa pagpapanibago at pagkakaisa ng buong ong nilikha ng Diyos” (PCP IL, 7).

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

23

Ang tawag sa atin ay sumulong mula sa pagiging tunay na “Simbahan ng mga Dukha,” sa pamamagitan ng “Panibago at Buong Ebanghelisasyon,” tungo sa pagiging isang tunay na “Sambayanan ng mga Alagad ni Kristo” sa daigdig (Tingnan

NPP).

KABANATA2 Ang Tawag ng Diyos: Paghahayag she

lto ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos, at si Jesu-Kristo na iyong sinugo. (n 17:3) Magpasalamat tayo sa Diyos at Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo! Pinagkalooban niya tayo ng lahat ng pagpapalang espirituwal dahil sa ating pakikipagisa kay Kristo... upang lubos nating maunawaan ang kanyang lihim na panukala na isasakatuparan sa pamamagitan ni Kristo pagdating ng takdang panahon. Ang panukalang ito ay pag-isahin kay Kristo ang lahat ng nasa langit at nasa lupa. Kayo ma'y naging bayan ng Diyos.” (Ef 1:3, 9-10, 13)

PANIMULA 61. “Sa kanyang kagandahang-loob at karunungan, minarapat ng Diyos na ihayag ang Kanyang Sarili.... Sa pamamagitan, samakatuwid, ng paghahayag na ito, nagsasalita ang di-nakikitang Diyos buhat sa kaganapan ng kanyang pag-ibig na tumatawag sa mga tao bilang mga kaibigan, at kumikilos sa gitna nila upang anyayahan at tanggapin sila sa pakikiisa sa Kanya” (DV, 2). Nababatay ang buhay-Kristiyano sa paninindigang nagsalita ang Diyos sa atin at ipinahayag ang mga pangunahing katotohanan tungkol sa ating Pananampalataya. Nagpapatunay ang Kristiyanong Kasulatan na “Noong una, nagsalita ang Diyos sa ating mga ninuno sa iba't ibang panahon at sa iba't ibang paraan sa pamamagitan ng mga propeta. Ngunit ngayon, siya'y nagsalita sa atin sa pamamagitan ng kanyang Anak” (Heb 1:1-2).

KALALAGAYAN 62. Paano maiuugnay ang ideyang ito tungkol sa “paghahayag” sa karaniwang buhay-Pilipino? Nasa ating mga personal na pakikipag-ugnayan ang kasagutan. Isa sa 24

| |F

Ni

PARAN BTT

ANG TAWAG

AN

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

POTONGAN

APAN

25

mga pinakamagandang bagay na masasabi natin tungkol sa isang Pilipino ay: “Marami siyang kakilala.” o “Maraming nakakakilala sa kanya.” Sa kabilang dako, ang isa sa mga pinakamasamang masasabi tungkol sa isang Pilipino ay: “Wala siyang kakilala.” o “Walang kumikilala sa kanya.” Kaya sa mga pakikipag-ugnayan sa ating pamilya at pakikipagkaibigan, ipinahahayag natin ang ating sarili sa iba, at malugod na tinatanggap ang kanilang pagbibigay ng sarili sa atin. Ito ang bumubuhay ng loob ng Pilipino. 63. Ngayon, ang unang nakakikilala, at unang nagpakita ng pagkilala sa atin at unang nakipag-ugnayan nang personal sa atin--upang ating maging kakilala--ang Diyos. Sa ating pakikiugnay sa Diyos lamang nagiging ganap ang ating sarili. Sa pamamagitan lamang ng ating pagkilala sa Diyos umuunlad tayo tungo sa kaganapan ng ating tunay na sarili. Ngunit paano natin makikilala ang isa at tunay na Diyos? 64. Marahil, kakaunting bansa lamang ang makakapantay sa Pilipinas sa pagsisikap na maipakilala ang Diyos. Ang mga peryodiko, radyo, telebisyon at pelikula ay punong-puno ng mga bagong “tagapagpahayag,” mga pagdiriwang na panrelihiyon, mga debosyong publiko at walang-katapusang pagsusumamo para sa pagtatayo ng mga bagong kapilya at mga simbahan. Laganap ang mga manggagamot na gumagamit ng orasyon sa bawat sambayanan. Sinasabi ng mga taong sinasapian na higit nilang nailalapit ang kanilang mga mapaniwalaing deboto sa Diyos, o sa Sto. Nifio o sa Mahal na Birheng Maria. Sa dinami-rami at magkakaibang mga taong nagsasabing ipinahahayag nila ang Diyos, sino ang paniniwalaan natin? Paano nga ba maihahayag ng isa at tunay na Diyos ang Kanyang Sarili sa atin ngayon?

PAGLALAHAD l. Ipinahahayag

ng Diyos ang Kanyang

Sarili

A. Sa Pamamagitan ng Sangnilikha 65. Sa pamamagitan.ng sangnilikha ang unang paraan ng paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa atin. “Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa!” (Salmo 19:1). Sa sangnilikha, may natatanging lugar ang tao. “Sinabi ng Diyos: “Ngayon lalangin natin ang tao. At gagawin siyang kalarawan natin” (Gen 1:26). Binibigyan pa tayo ng Diyos ng bahagi sa kanyang paglikha: “Magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito” (Gen 1:28). Nililikha ng Diyos ang daigdig para sa lahat, upang itaguyod tayo sa buhay at ipahayag sa atin ang Kanyang sarili sa pamamagitan ng gawa ng Kanyang kamay. “Mula pa nang likhain niya ang sanlibutan, ang kalikasang di-nakikita, ang kanyang walang-hanggang kapangyarihan at pagka-Diyos ay maliwanag na inihahayag ng mga bagay na ginawa niya” (Ro 1:20). 66. Sa ating Ikaapat na Panalanging Eukaristiko, malinaw na ipinahihiwatig ang ganitong paghahayag ng Diyos sa kanyang sarili sa pamamagitan ng sangnilikha:

NN aasaran apang

26

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

Ama naming banal, tunay ngang marapat na Ikaw ay aming pasalamatan. Ikaw lamang ang Diyos na totoong nabubuhay nang walang-pasimula at walang-katapusan. Ikaw ay nananahan sa liwanag na di matitigan. Ikaw ang kaisa-isang mabuti at bukal ng tanang nabubuhay. Nilikha mo ang tanang umiiral upang puspusin ng iyong pagpapala ang lyong mga kinapal at upang paligayahin ang lahat sa luningning ng Iyong kaliwanagan.... Amang banal, nagpapasalamat kami sa lyong kadakilaan, karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng lyong kinapal. Nilikha mo ang tao na lyong kalarawan, ipinamahala mo sa kanya ang sanlibutan upang pangasiwaan ang lahat ng nilikha Mo bilang paglilingkod sa Iyo. M64 LIKAS NA TANDA

67. Para sa ating mga Pilipino, samakatuwid, ang daigdig at lahat ng naroon ay mga likas na tanda ng Diyos--ang paunang paraan ng pagpapakilala ng Diyos ng kanyang sarili sa atin. Subalit sa ating pang-araw-araw na karanasan, hindi lamang pag-ibig, pagkakaibigan, ang mabuti at ang kalugod-lugod ang ating nakakaharap kundi pati paghihirap, tukso at kasamaan. Napinsala ng kasalanan ang sangnilikha-“Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya” (Ro 5:12). Sinira ng polusyon, pagsasamantala, kawalang-katarungan, pang-aapi at pagdurusa ang likas na tanda ng Manlilikha. Kaya't pinili ng Diyos na ihayag ang kanyang sarili sa ikalawang paraan na higit na matalik, sa pamamagitan ng pagpasok sa kasaysayan ng tao na Kanyang nilikha. B. Nasa Kasulatan, sa Pamamagitan ng Kasaysayan ng Pagliligtas 68. Naitala sa Biblia ang pagpasok ng Diyos sa isang natatanging pakikipagtipan sa pakikiugnay niya sa kanyang piniling sambayanan, ang lahi ni Abraham, ang bayan ng Israel. “Ako'y sasakanila at ako ang magiging Diyos niya” (Exo 29:45). Muli, dinarasal natin sa Ikaapat na Panalanging Eukaristiko” Noong Ikaw ay talikdan ng tao sa pagsuway niya sa pagmamahal Mo, hindi Mo siya pinabayaang panaigan ng kamatayan. Buong-awa Mong tinutulungan ang

naghahanap sa lyo upang Ikaw ay matagpuan. Muli't muli mong inialok ang lyong tipan, at sa pamamagitan

ng mga propeta tinuturuan Mong umasa ang

mga tao sa pagdating ng kaligtasan. M6A TANDA MULA SA BIBLIA

69. Yugtu-yugto ang pagpapakilala ng Diyos sa tao. Sa Matandang Tipan, ipinahayag ng Diyos ang kanyang sarili sa pamamagitan ng mga Biblikal na tanda na binubuo ng mga salita at gawa. Nakipagtipan siya kina Noe, Abraham at Moises. Gumawa siya ng mga kahanga-hangang bagay para sa kanyang Piniling Lipi at inihayag ang kanilang nakapagliligtas na kapangyarihan at katotohanan sa pamamagitan ng mga salita ng mga propeta (Tingnan DV, 2: CCC, 56-64). Sa pamamagitan ng mga piniling lalaki at babae--mga hari, mga hukom, mga .propeta, mga pari at pan-

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

27

tas, ang Diyos ang nanguna, nagligtas at nagturo sa kanyang bayan. Pinatawad niya ang kanilang mga kasalanan. Sa gayon, ipinakilala niya ang kanyang sarili bilang Yahweh, Siya-kapiling-ng-kanyang-bayan. Siya ang “Panginoon, Diyos na mapagmahal at maawain, hindi madaling magalit at patuloy na ipinadarama ang pag-ibig at nananatiling tapat” (Exo 34:6). Ngayon, sa pamamagitan ng Kanyang nagbibigaysiglang salita sa Matandang Tipan, nagpapakilala ang Diyos ng kanyang sarili sa atin at binibigyan tayo ng inspirasyon upang makatugon sa kanyang pakikipagtipan. 70. Gayunman, kahit ang pagpapakilala ng Diyos sa kasaysayan ay pininsala ng mga kawalang-katapatan at katigasan ng puso ng kanyang Bayang Hinirang. Subalit sukdulan ang pagmamahal ng Diyos sa sanlibutan, kaya't sa takdang panahon, isinugo niya ang kanyang Bugtong na Anak upang maging ating Tagapagligtas, na kagaya natin sa lahat ng bagay maliban sa kasalanan (Tingnan Jn 3:16, Ga 4:4, Heb 4:15, CCC, 65). “Pinapaging-ganap at nilubos ni Jesu-Kristo ang pagpapakilala ng Diyos--sa mga salita at gawa, mga tanda at himala, ngunit higit sa lahat sa kanyang kamatayan at maluwalhating muling pagkabuhay mula sa kamatayan” (DV, 4). Kaya't ang Kristong nabuhay na mag-uli na tinukoy, noon pa man sa Matandang Tipan at inihayag ng mga apostol ay ang katangi-tangi, di-mapapalitan at tahasang Pagpapahayag ng Diyos. K. Sa Simbahan

71. Ngunit hindi natapos ang tahasang pagpapahayag ng Diyos kay Jesu-Kristo sa pag-akyat ni Kristo sa kanyang Ama. Si Kristo mismo ay nangalap ng isang pangkat ng mga alagad na siyang bubuo ng panimulang-buod (nucleus) ng kanyang Simbahan. Sa Simbahang ito, ang “Mabuting Balita” ni Jesu-Kristo ay ihahayag at ikakalat sa buong daigdig sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo na sinugo sa mga apostol noong Pentekostes (Tingnan Gw 1:8). “Itinagubilin ng mga apostol ang lahat ng bagay na makatutulong upang ang Sambayanan ng Diyos ay makapamuhay sa kabanalan at maragdagan sa kanilang pananampalataya. Sa ganitong paraan, pinananatili at ibinabahagi ng Simbahan sa bawat salinglahi ang lahat tungkol sa kanya, ang lahat ng kanyang pinaniniwalaan sa pamamagitan ng kanyang doktrina, buhay at pagsamba” (DV, 8: Tingnari CCC, 77-79). Nilalagom ito ng PCP II sa pagsasabing ang Banal na Kasulatan at ang buhay na tradisyon ng Simbahan ang nagbabahagi sa atin ng mga turo ni Jesus (PCP IT, 65). MGA LITURHIKAL/EKLESYAL NA TANDA

72, Patuloy na ipinamamalas ng Diyos ang kanyang sarili ngayon sa pamamagitan ng Espiritu Santo sa Simbahan. Nananahan ang Espiritu Santo sa pangangaral ng Simbahan sa katotohanan ng Kasulatan, sa pagsaksi nito na mapagmahal na paglilingkod at sa pamamagitan ng pagdiriwang ng kanyang mga sakramento na kaloob ni Kristo. Ang pagpapahayag ni Kristo sa Simbahan ay ang “bago at tahasang Pakikipagtipan na hindi kailanman lilipas. Wala nang inaasahan pang bago at pangmadlang pahayag bago sumapit ang pagdating ng ating Panginoong Jesu-Kristo . (1 Tim 6:14, Tito 2:13)” (DV, 4).

28

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO- MGA

SALIGAN

73. Sa paglalagom, samakatuwid, nararanasan ng Pilipinong Katoliko ang paghahayag ng Diyos ng kanyang Sarili ngayon. Una, ipinapakita ng Diyos ang kanyang Sarili sa mga likas na tanda ng kagandahan at kasaganaan ng likas na yaman ng ating kalikasan at ng ating mayamang kulturang Pilipino. Pangalawa, ang mga Biblikal na tanda sa nagpapasiglang Salita ng Diyos sa Kasulatan, ang aklat ng Simbahan ay inihahayag Siya. Pangatlo, sa liturhikal na tanda ng Simbahan, nakakatagpo natin ang muling nabuhay na Kristo sa mga Sakramento. Panghuli, ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa atin sa pamamagitan ng mga eklesyal na tanda ng pagpapahayag ng Simbahan ng Kredo at sa kanyang itinuturong batayan sa pamumuhay at pagtatalaga sa paglilingkod. D. Sa Ibang mga Relihiyon 74. Ngunit nagtatanong ang maraming Pilipinong Katoliko kung nakatatanggap ng paghahayag ng Diyos ang di-Kristiyano. Ang Simbahan, sa kanyang misyong pangpropeta “sa pagbabasa sa mga tanda ng panahon at pag-unawa nito sa liwanag ng Mabuting Balita” (GS, 4), ay nag-aaninag ng mga binhi ng Salita sa kasaysayan at kultura ng lahat ng taong may mabuting kalooban. Samakatuwid, maaaring makarating sa walang-hanggang kaligtasan kahit ang di-Kristiyano “na hindi nakaaalam sa Mabuting Balita ni Kristo o sa kanyang Simbahan ngunit naghahanap pa rin sa Diyos nang may matapat na puso, at sa pagkilos ng grasya, nagsisikap sila na gawin ang kalooban ng Diyos ayon sa kanilang alam sa tulong ng mga dikta ng kanilang budhi” (LG, 16). 75. Dahil tinatanggap ng Simbahang Katolika ang anumang totoo at banal sa mga kultura at relihiyon ng mga di-Kristiyano sapagkat “madalas na nagbibigay ito ng sinag ng katotohanang yaon na tumatanglaw sa lahat ng tao.” Kinakailangan, kung gayon, na “tanggapin, pangalagaan at pasiglahin ng mga Pilipinong Katoliko ang mga katotohanang espirituwal at moral na natatagpuan sa mga di-Kristiyano, gayundin ang kanilang panlipunang buhay at kultura” (NA, 2). Nagbibigay ng mga patnubay ang PCP II para sa usapan sa pagitan ng mga relihiyon. Kailangang mahigpit na nakabatay ito sa katotohanang ang kaligtasan kay Kristo ay inihahandog sa lahat, at ang Simbahan ang karaniwang daan tungo sa kaligtasan dahil nasa kanya ang kaganapan ng daan tungo sa kaligtasan (Tingnan UR, 3). Nagbibigay-daan ito sa “pagiging bukas sa pang-unawa sa matibay na mga panrelihiyong paniniwala ng iba. [Sapagkat] “nakabatay ang pag-uusap sa pag-asa at pag-ibig, at nagkakabunga ito sa Espiritu” (RM, 56)” [PCP II, 112-13],

Il. Jesu-Kristo: Tagapagpaganap, Nilalaman at Hantungan Paghahayag ng Diyos

ng

76. Gayunpaman, tayong mga Katoliko ay dapat sumaksi sa ating pananampalataya at paraan ng pamumuhay sa Simbahang Katolika na “nagpapahayag at may

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

29

nakatalagang tungkuling ipahayag nang walang pasubali si Kristo na siyang daan, katotohanan at buhay” (Jn 14:6) (NA, 2). Si Jesu-Kristo mismo ang “tagapamagitan at ang kaganapan ng lahat ng Pahayag” (DV, 2: Tingnan CCC, 65). Maliwanag na sinasabi ng PCP II: “Mga tagasunod tayo ni Kristo, mga alagad niya. Tinatalunton natin ang mga bakas ng Kanyang yapak sa ating kapanahunan upang bigkasin sa iba ang Kanyang salita. Ang umibig sa bisa ng Kanyang pag-ibig. Ang mabuhay sa bisa ng Kanyang buhay... Ang tumigil sa pagsunod sa Kanya ay ang ipagkanulo ang ating mismong pagkakakilanlan” (PCP II, 34). Samakatuwid, nakikilala ng mga Pilipinong Katoliko kay Jesu-Kristo ang hantungan, ang nilalaman at ang tagapagpaganap ng Pahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili. A. Mithiin

77. Bilang mithiin, si Jesus “ang susi, ang sentro at ang layunin ng buong kasaysayan ng tao” (GS, 10) at sa kanyang wangis tayong lahat ay matutulad (Tingnan Ro 8:29). Sapagkat sa pamamagitan ng Muling-Nabuhay na Kristo, makikibahagi tayo sa Santatlo at banal na buhay ng Ama, Anak, at Espiritu Santo. Samakatuwid, isang hamon sa atin ang ating makalupang-buhay ngayon na “isuot ang ating Panginoong Jesu-Kristo,” ayon sa payo ni San Pablo sa atin (Tingnan Ro 13:14), B. Nilalaman

78. Subalit si Kristo ay hindi lamang mithiin ng pahayag ng Diyos. Siya rin ang nilalaman, ang Siyang Ipinahayag. Sa pamamagitan ng kanyang sarili, sabay na ipinahahayag ni Jesus sa atin ang Diyos at ang tao. “Si Kristo, ang bagong Adan, sa mismong paghahayag ng misteryo ng Ama at ng Kanyang pag-ibig, ay ganap na nagpapahayag sa tao tungkol sa kanyang sarili at nagdudulot ng liwanag sa kanyang mataas na tawag” (G5, 22). Nakasentro ang ating Pananampalataya dahil na rin kay Kristo naniniwala tayo na “tinatawag tayo upang makiisa sa kanya na liwanag ng santibutan na pinagmulan natin, at sa pamamagitan nito'y nabubuhay tayo at siyang patunguhan ng buong buhay natin” (L16, 3). K. Tagapagpaganap 79. Bilang pangwakas, bukod sa pagiging mithiin at nilalaman ng paghahayag ng Diyos sa tao, si Kristo rin ang tagapagpaganap, ang tagapamagitan (DV, 2). Iisa ang Diyos at iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong Kristo Jesus, na naghandog ng kanyang buhay upang tubusin ang lahat” (1 Tim 2:5-6). Si Kristo ang tagapagpakilala sa pamamagitan ng kanyang bahagi sa paglilikha ng Diyos, sa kanyang pagiging tao, sa kanyang natatago at nakalantad na buhay at lalo na sa kanyang pagpapakasakit, kamatayan at muling pagkabuhay. Pagkatapos ng kanyang muling pagkabuhay, nagpapatuloy ang paghahayag ng muling nabuhay na Kristo sa pagsusugo ng kanyang Espiritu Santo, ang Espiritu ng katotohanan (Tingnan DV, 4). 80. Ngunit paano tumitimo ang nagpapahayag na Kristo sa Pilipinong Katoliko

30

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ngayon? Malinaw na sa pamamagitan ng kanyang Simbahan, ang bayan ng Diyos na nagkakaisa sa kanyang pangalan. “Itinatag dito sa lupa at patuloy na inaalagaan ni Kristo na ang nag-iisang tagapamagitan ng Diyos at tao, ang banal na Simbahan. Ito ang sambayanan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig, na isang lantad na organisasyon na sa pamamagitan nito'y ipinahahayag ni Kristo ang katotohanan at biyaya ng Diyos sa lahat ng tao” (L6, 8). Ang Simbahan mismo ang tumatanggap ng paghahayag ni Kristo. Itinuturing niya “ang Kasulatan, kasama ng banal na Tradisyon, bilang kataas-taasang pamantayan ng kanyang pananampalataya.” Sapagkat inilalahad nila ang “Salita ng Diyos sa isang di-matitinag na paraan, at muli't muling pinaaalingawngaw ang tinig ng Espiritu Santo sa mga salita ng mga propeta at mga apostol” (DV, 21).

Ill. Kung

Saan

Matatagpuan

ang Paghahayag

ng Diyos

A. Kasulatan at Tradisyon

81. Ang mga Banal na Kasulatan, na tinipon sa Biblia, ang kinasihang tala kung paanong nakitungo ang Diyos sa Kanyang bayan, at kung paano sila tumugon, gumunita at nagbigay-kahulugan sa karanasang iyon. Lumitaw ang mga Kasulatan, samakatuwid, bilang pagpapahayag ng mga tao ng kanilang karanasan sa Diyos at bilang pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Sa pagsasama-sama, bumuo ang mga Kasulatan ng “Aklat ng Bayan ng Diyos”---ang aklat ng Simbahan. Sinulat ang Biblia ng mga taong “mula sa bayan ng Diyos, para sa bayan ng Diyos at tungkol sa karanasan-sa-Diyos ng bayan ng Diyos” (NCDP, 131). 82. Hindi kailanman dapat ihiwalay, kung gayon, ang mga Kasulatan mula sa bayan ng Diyos na ang buhay at kasaysayan (Tradisyon) ay bumuo sa kalalagayan ng kanilang pagkasulat at pag-unlad. Lubos na naipakikita ito sa tatlong yugto kung paano nabuo ang mga Ebanghelyo. Ang unang yugto, ang buhay at turo ni Jesus---ano ang tunay na ginawa at itinuro ni Jesus, habang siya'y naninirahan sa gitna natin hanggang sa araw na siya'y umakyat sa langit, tungkol sa ating walang-hanggang kaligtasan. Ang pangalawang yugto, ang tradisyong di-naisulat o pasalita. Pagkatapos ng Pag-akyat ni Jesus sa langit, ipinasa ng mga apostol sa kanilang mga tagapakinig ang mga sinabi at ginawa ni Jesus. Ang pangatlong yugto, ang mga naisulat na Ebanghelyo. “Sa pagsulat sa apat na Ebanghelyo, pumili ang mga banal na manunulat ng ilang mga bagay na ipinasa sa kanila, sa paraang nakasulat na o pasalita. Ang iba naman ay nilagom nila o ipinaliwanag ayon sa kalagayan ng kanilang mga sambayanan habang iniingatan ang paraan ng pagpapahayag. Ngunit ito'y laging sa paraan na ang kanilang sinasabi sa atin ay ang matapat na katotohanan tungkol kay Jesus” (Tingnan DV, 19: CCC, 126). Ipinakikita nito kung paano lumago ang naisulat na mga Ebanghelyo mula sa tradisyong pasalita at kung paanong nabuo ayon sa konkretong buhay na “bayan ng

Bana PT

“TI

PARK

pA

AR

aan.

nen

ANG TAWAG

TC

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

WINE

T

TE

31

Diyos” ng mga naunang Kristiyanong pamayanan. Sa pamamagitan ng Kanyang kinasihang salita sa Kasulatan, patuloy na naghahayag ang Diyos ng Kanyang sarili sa atin ngayon. 83. Ang Banal na Tradisyon at Banal na Kasulatan, kung gayon, ay mahigpit na nabibigkis nang magkasama...bumabalong mula sa iisang bukal na banal at kumikilos patungo sa iisang layunin, at bumubuo ng iisang banal na lagakan ng Salita ng Diyos (Tingnan DV, 9, 10). Maaaring ituring ang tradisyon bilang proseso na kung saan ang banal na pahayag mula kay Jesus sa pamamagitan ng mga apostol, ay ipinatalastas at isiniwalat sa pamayanan ng Simbahan, o dili kaya'y bilang nilalaman ng pahayag na ipinatalastas. Kaya't ang buhay na Tradisyon ng Simbahan na kinabibilangan ng kinasihang salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan, ay ang daan na kung saan ang paghahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili ay dumarating sa atin. 84. Habang lumalago ang Banal na Kasulatan mula sa Tradisyon, ipinapaliwanag naman ito sa pamamagitan ng Tradisyon--ang buhay, pagsamba at turo ng Simbahan. Nakabatay ang Tradisyon sa Kasulatan bilang kanyang pamantayang-tala ng pinagmulan at pagkakakilanlan ng mga Kristiyano, habang kinakailangan naman ng Kasulatan ang buhay na Tradisyon ng Simbahan upang maiangkop ang mensahe ng Kasulatan sa mga bagong hamon at kalagayang nagbabago na kinakaharap ng mga Kristiyano sa bawat panahon. INSPIRASYONG BIBLIKAL

85. “Kinasihan” ang banal na Kasulatan sa isang natatanging paraan--hindi lamang kagaya ng pagka-“inspirado” ng isang pintor o manunulat sa pagguhit o pagsulat: Bagkus, nangangahulugan ito na ang banal at kanonikal (umaalinsunod sa batas) na mga aklat ng Matanda at Bagong Tipan, sa kabuuan nito at ang lahat ng bahagi, ay sinulat sa ilalim ng inspirasyon ng Espiritu Santo kaya't matatawag natin ang Diyos bilang “may-akda” ng mga ito at ang Biblia bilang “Salita ng Diyos” (Tingnan DV, 11,

CCC, 105-106). Pumili ang Diyos ng ilang mga tao na bilang mga tunay na manunulat ay gumamit ng kanilang mga kakayahan at talino samantalang pinatnubayan sila ng Espiritu Santo na nagpalinaw sa kanilang mga isipan at nagpakilos ng kanilang mga kalooban upang kanilang maisulat ang anumang nais ng Diyos na masulat. 86. Ang inspirasyong biblikal, samakatuwid, ay isang kaloob ng Espiritu na tumutukoy sa natatanging pagkilos ng Diyos na ipinatalastas sa natatanging manunulat, patnugot, at tagapagtala na kabilang sa sambayanan, para sa kapakanan ng sambayanan. Ito ay nagbunga ng mga banal na teksto sa Matanda at Bagong Tipan. Ang mga tekstong ito ang naging saligan ng Simbahan mula sa mga apostol na nananatiling may tanging kapangyarihan para sa atin at para sa lahat ng salinlahi ng mga Kristiyano. 87. Ngunit hindi lamang ang mga manunulat ang pinapatnubayan ng Gawain ng Espiritu Santo sa Kasulatan: pinapatnubayan din niya ang mga tagapagpahayag at tagapakinig ng salita. “Sapagkat sa mga banal na aklat na ito, buong pagmamahal na nakikipagtagpo ang Amang nasa langit sa kanyang mga anak at nakikipag-usap sa

32

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

kanila” (DV, 21). Kaya't itinataguyod at binibigyang-sigla ng Kasulatan ang Simbahan (Tingnan CCC, 131-33). Pinatatatag nito ang ating pananampalataya, nagbibigay ng makakain para sa ating kaluluwa, at nananatiling dalisay at walang-hanggang bukal para sa ating buhay espirituwal. Sa pamamagitan ng Espiritu, “ang salita ng Diyos ay buhay at mabisa” (Heb 4:12). Ngunit nauunawaan natin na anumang naisulat sa patnubay ng Espiritu ay dapat ipahayag at dinggin sa Espiritu. ANG KANON NG BANAL NA KASULATAN

88. Dahil sa mga pagtatalo, nakita ng Simbahan ang pangangailangan na gumawa ng isang tahasang listahan, isang “kanon” ng mga aklat na tunay na kinasihan ng Diyos, at kaya naman ang Diyos ang kanilang may akda (Tingnan CCC, 120). Nahahati ang Kanon ng Kasulatan sa mga aklat na sinulat bago pa nabuhay ni Jesus (ang Matandang Tipan) at yaong sinulat pagkatapos ng pag-akyat Niya sa langit (ang Bagong Tipan). Sa patnubay ng Espiritu Santo, itinakda ng Simbahan ang mga kinasihan at pamantayang mga aklat ng Bagong Tipan, batay sa kanilang mga pinagmulan na itinuturing na apostoliko, ang pagkakaayon ng mga ito sa mahalagang mensahe ng Ebanghelyo, at sa palagiang gamit ng mga ito sa liturhiya ng Simbahan. Paglipas ng mahabang pag-unlad, tinanggap ng Simbahan bilang kinasihan, banal at kanonikal ang 46 na aklat ng Matandang Tipan at ang 27 aklat ng Bagong Tipan na

matatagpuan natin sa Bibliang Katoliko. DI-MAGKAKAMALING

MAPANGLIGTAS

NA KATOTOHANAN

89. Dahil ang lahat ng Kasulatan ay sinulat, tinipon at isinaayos sa ilalim ng pamamatnubay ng Espiritu Santo, “dapat nating kilalanin ang mga aklat ng Kasulatan bilang matatag, matapat at walang-kamalian sa pagtuturo ng katotohanang ninais ng Diyos na mapabilang sa mga Banal na Kasulatan, para sa kapakanan ng ating kaligtasan” (DV, 11, Tingnan CCC, 107). Sa pagkilala sa Biblia bilang pamantayan, ipinahahayag ng Simbahan na kung ginagamit ng tama, ang Kasulatan ay nagbabahagi ng katotohanang mapangligtas na maaaring pagtiwalaang magdadala sa atin sa malalim na pakikiisa sa Diyos. 90. Ngunit kailangan nating kilalaning ang Biblia ay isang koleksyon ng mga makasaysayang salaysay, mga pagtuturo ng doktrina, mga tula, mga talinghaga, mga pangaral sa pamumuhay, mga pangitain tungkol sa katapusan ng daigdig, at marami pang ibang anyong pampanitikan. Sinulat ito nang mahigit sa isang libong taon, na nawalay sa atin ng mga dalawampung siglo. Samakatuwid, hindi madaling tukuyin kung ano ang “katotohanang nagliligtas” na ninanais ng Diyos na ibahagi sa atin sa pamamagitan ng isang takdang aklat o teksto ng Kasulatan. Bukod dito, pinaaalalahanan tayo ng CCC na ang Pananampalatayang Kristiyano ay hindi isang “relihiyon ng Aklat.” Ang Kristiyanismo ay ang relihiyon ng Salita ng Diyos, “hindi isang salitang nakasulat na hindi naman makapagsalita, kundi ang buhay at nagkatawang-taong Salita.”

ANG TAWAG NG DIYOS: PAGHAHAYAG

33

Kaya't hindi nananatiling patay na titik ang mga Kasulatan. Sa pamamagitan ng

Espiritu Santo, kinakailangan buksan ni Kristo na walang-hanggang Salita ng

buhay na Diyos, ang ating pag-iisip upang maunawaan ang mga ito (CCC, 108).

B. Pagbibigay-kahulugan

91. Sinasabi ni San Pablo na “lahat ng kasulata'y kinasihan ng Diyos at magagamit sa pagtuturo ng katotohanan, sa pagpapabulaan sa maling aral, sa pagtutuwid sa likong Gawain, at sa pag-akay sa matuwid na pamumuhay. Sa gayon, ang lingkod ng Diyos ay magiging handa sa lahat ng mabubuting gawain” (2 Tim 3:16-17). Ngunit ang suliranin ay kung paano matapat at tumpak na bibigyang-kahulugan ang Kasulatan. Para sa Pilipinong Katoliko, maliwanag ang kasagutan. “Ang tungkuling magbigay ng makatotohanang pakahulugan sa Salita ng Diyos ay ipinagkatiwala lamang sa maalab na gampanin ng Simbahan na magturo (Mahisteryo)” (DV, 10). APAT NA MAHALAGANG BAGAY

92. Apat na bagay ang may mahalagang bahagi sa pagbibigay-kahulugan sa Banal na Kasulatan: (1) ang hangarin ng kinasihang manunulat: (2) ang teksto mismo, (3) ang mambabasa ng teksto: at (4) pangkalahatang tanawing nag-uugnay sa kalalagayan ng naunang sambayanan sa kalagayan ng ating Kristiyanong sambayanang bumabasa nito ngayon. 93. Una, ang manunulat. Ang likas na pag-iisip natin ang nagsasabi sa ating hanapin kung ano ang nasa isip ng kinasihang manunulat kapag binibigyang-kahulugan ang isang teksto. Nangangailangan ito ng ilang pangunahing kaalaman tungkol sa mga panlipunan, pangkalakalan at pangrelihiyong kalagayan ng mga manunulat sa kanilang natatanging makasaysayang kalagayan. (Tingnan DV, 12, CCC, 110) 94. Pangalawa, ang teksto mismo. Kailangan nating tingnan ang kanyang kaanyuang pampanitikan (halimbawa, mga kuwentong pangkasaysayan, orakulo ng propeta, tula o talinghaga/parabula) na ginagamit ng manunulat (Tingnan DV, 12). Dagdag pa rito, kailangang tingnan ang teksto sa loob ng kabuuan ng buong Biblia (Tingnan CCC, 112). Binabasa ng mga Kristiyano ang Matanda at Bagong Tipan sa liwanag ng Muling Nabuhay na Kristo na Ipinako. Ang paggamit ng Bagong Tipan sa mga pangyayari, mga tao at bagay mula sa Matandang Tipan bilang mga tipo ay nagbibigay-halimbawa sa masiglang kaisahan ng dalawang Tipan. Halimbawa, sina Adan at Melchisedek ay mga katipo ni Kristo (Tingnan Heb 6:20-28): nagpapahiwatig ang baha (sa panahon ni Noe) sa Binyag (Tingnan 1 Ped 3:20-21): ang manna sa

ilang ay tipo ng Eukaristiya (Tingnan Jn 6:48-51) (CCC, 128-30).

Malaki ang maitutulong ng kaalaman tungkol sa kasaysayan ng pagpapaliwanag ng teksto, lalo na ang paggamit nito sa liturhiya ng Simbahan. 95. Pangatlo, ang mga mambabasa/tagapakinig. Lagi tayong nagtatanong sa Kasulatan tungkol sa mga bagong katanungan at suliraning hango sa ating mga pangkasalukuyang karanasan. Ibig ng bawat Pilipinong Katoliko na malaman kung

34

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ano ang ibig sabihin ng Kasulatan “sa akin/atin.” Kasabay nito, kinikilala natin na ang Biblia ay may dalang sariling kultura ng kahulugan at balangkas ng mga asal na tumutulong upang tayong mga mambabasa ay mahubog, mabago, at magbagonganyo ayon sa wangis ni Kristo. Hayaan nating “hubugin” tayo ng Biblia, kahit alam nating binabasa natin ito sa liwanag ng ating karanasan ngayon. Sa pagsasaliksik kung ano ang pakahulugan ng Kasulatan sa “akin/atin,” kailangan nating isaalang-alang ang pagsaksing inialay sa buhay ng mga banal na tao sa Simbahan sa nagdaang mga siglo. Para sa Kristiyanong sambayanan ngayon, ang anumang tunay na pakahulugan sa teksto ay kinakailangang karugtong at katugma ng tradisyong ito ng kahulugan, na lumago mula sa bisa ng teksto sa Kristiyanong sambayanan sa loob nang mahabang panahon (Tingnan DV, 21: CCC, 131-33). 96. Pang-apat, ang pangkalahatang tanawin na unang nag-uugnay sa lahat ng mga aklat ng Biblia tungo sa pangunahing pagkakaisa, at ikalawa, nag-uugnay sa kalalagayan sa teksto ng Kasulatan at sa kanyang tradisyon sa ating kasalukuyang kalagayan sa pagbabasa ngayon. Ang tanawing ito ay ang bago at walang- hanggang tipang itinatag ng Diyos sa atin sa

pamamagitan

ng Kanyang

Nagkatawang-taong

Anak, si Jesu-Kristo. Sa pagbibigay-kahulugan ng Kasulatan, sinasaliksik natin ang katotohanang ninanais ipahatid sa atin ng Diyos ngayon sa pamamagitan ng Kasulatan. Ginagabayan tayo rito ng maalab na gampanin ng Simbahan bilang tagapagturo (Mahisteryo) na “gumagamit ng kanyang kapangyarihan sa ngalan ni Jesu-Kristo, hindi bilang isang lingkod nito” (DV, 10). 97. Kaya't nakikita natin na “ayon sa pinakamarunong na panukala ng Diyos, magkakaugnay at magkakasama ang banal na Tradisyon, ang banal na Kasulatan, at ang gampaning magturo ng Simbahan (Mahisteryo) sa paraang hindi maaaring makatayo ang isa kung wala ang dalawa. Lahat sama-sama, at ang bawat isa ayon sa kani-kanilang paraan sa ilalim ng pagbubunsod ng iisang Espiritu Santo, ay mabisang kumikilos para sa ting kaligtasan.” (DV, 10) .

PAGBUBUO 98. Ang panganib ay kung ang lahat ng aral-pananampalatayang ito tungkol sa Pahayag at sa mga pinagbatayan nito mula sa Kasulatan at Tradisyon, ay mananatiling “kaalamang pang-isipan” lamang at nakahiwalay sa araw-araw nating pamumuhay. Ngunit may ipinadarama sa atin ang Diyos, tinatawag tayo upang makipagugnayan sa Kanya sa isip, sa salita at gawa. Sa pamamagitan ng ating buhay-karanasan sa araw-araw--ang ating araw-araw na ugnayan sa ating mag-anak, sa trabaho at sa libangan--gayundin sa pagdarasal at mga Sakramento, napapalapit ang Diyos sa atin. Binibigyang-liwanag ng Kasulatan at Tradisyon ang ating mga karanasan sa dalawang paraan: 1) sa pamamagitan ng pagpapakita sa atin kung paano kumilos bilang mga alagad ni Jesu-Kristo at 2) sa pamamagitan ng pagtulong sa atin na mawatasan ang pagkilos ng Diyos sa ating pang-araw-araw na buhay.

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

35

99. “Ang pagpapakita sa atin kung paano ang pagkilos bilang mga sumasampalataya kay Kristo” ang layunin ng pagtuturong moral sa mga Katoliko. Unti-unting hinuhubog ng Banal na Kasulatan at buhay na tradisyon ng Simbahan ang budhi ng Pilipinong Katoliko. Inaakit tayo sa estilo ng buhay ng isang anak ng Ama sa langit, na sumusunod kay Jesu-Kristo, ang Anak na Nagkatawang-tao, at binibigyang-lakas at sigla ng Espiritung nananahan at nabubuhay sa Simbahan, ang inaangking sambayanan ni Kristo. Ang mga Utos ng Diyos, at ang “Mapapalad” ni Kristo ay hindi nagpapataw ng mga mabibigat na obligasyon na sumasakal sa ating tunay na kalayaan. Bagkus, ipinahahayag at ipinagtatanggol nila ang ating dangal na di-maisasalin bilang tao sa pamamagitan ng pagtukoy sa tungkuling moral ng lahat at bawat isa. Ang tawag ng Diyos sa katarungan at katapatan ang lumilikha ng ating tunay na kalayaan. 100. “Upang mawatasan ang kilos ng Diyos sa ating mga pang-araw-araw na buhay,” kailangan ng espirituwal na pandama na nagmumula lamang sa tunay na Kristiyanong panalangin at pagsamba. Nangangahulugan ito na ang ating pansariling panalangin ay nakasalig sa pahayag ng Diyos sa Kasulatan at sa tradisyong buhay ng Simbahan. Dito lamang tayo makatitiyak na sumasamba tayo “sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24). Kailangang tingnan ang lahat ng mga nakaugaliang debosyong Pilipino at mga uri ng pagpapakabanal sa liwanag ng Ebanghelyo.

Sapagkat tinuruan tayo ni Jesu-Kristo na dasalin ang “Ama Namin” (Tingnan Mt 6:913) at binigyan tayo ng Sakramento ng kanyang pag-ibig upang maging ating handog-pansamba sa kanyang Ama sa Espiritu Santo.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 101. Ano ang “Paghahayag” Ang Paghahayag ay ang personal at mapagmahal na pagpapakilala ng Diyos ng Kanyang sarili sa atin at ang Kanyang planong ililigtas tayong lahat sa Kanyang pagibig. Ang Diyos ang siyang lumalapit sa atin sa pakikipagpagkaibigan upang makilala at ibigin natin Siya. 102. Paano ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili? Ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang sarili sa:

e. e.

e.

Paglikha sa atin at sa lahat ng ating nakikita, naririnig, nahahawakan-mula sa simula magpahanggang-ngayon [mga likas na tanda]: Kanyang mga Salita at Gawa sa Banal na Kasulatan na siyang talaan ng kasaysayan ng kaligtasan, na binuo at ginawang ganap ng Kanyang Anakna-naging-tao, si Jesu-Kristo [mga tanda mula sa Biblia]: Patuloy niyang pananahan sa pamamagitan ng Espiritu Santo sa Kanyang bayan, ang Simbahan [mga pansimbahang tanda]:

36

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

o. @.

Panalangin at pagsambang Sakramental, aral-pananampalataya at paglilingkod na moral ng Simbahan [mga liturhikal na tanda]: Kanyang panloob na pananahan (Grasya) sa ating budhi at sa lahat ng mga pangyayari sa ating pang-araw-araw na buhay, sa mga pangyayari sa daigdig, na nakikilala bilang “tanda ng panahon.”

103. Paano sa buhay na ito maihahayag ng Walang-Hanggan at Lubos na Espiritung Diyos ang Kanyang Sarili sa atin? Ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa atin sa pamamagitan ng Kanyang mga ginawa sa kasaysayan at sa mga salitang nagpapahayag sa Kanyang mga ginawa at nagpapaliwanag ng kanilang tunay na kahulugan (DV, 2). Ang mga salita at mga gawaing ito ang nagpapakita na kapiling natin ang Diyos at ang Kanyang layuning iligtas tayo. 104. Para e e e

Gaano kahalaga si Jesu-Kristo sa paghahayag ng Diyos? sa mga Kristiyano, si Jesus ang: ang Tagapagpahayag ng Diyos na ating Ama, Larawan mismo at Salita ng Diyos: at ang Pinakahuling Layunin ng paghahayag ng Diyos, ang ating kahuli-hulihang tadhana.

105. Paano ipinahahayag ni Kristo ang Diyos sa atin ngayon? Ipinahahayag ni Kristo ang Diyos sa atin sa pamamagitan ng Simbahan, sa kanyang Banal na Kasulatan, at buhay na Tradisyon kung saan dumarating sa atin ang Espiritu Santo. 106. Kanino ipinahahayag ng Diyos ang kanyang sarili? Ang Diyos ang may “ibig na maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4), at sa mga paraang parehong nalihim at malinaw, tinatawag ang lahat ng tao kay Kristo na siyang layunin, nilalaman at tagapagpaganap ng paghahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili, at “ang tunay na liwanag na tumatanglaw sa lahat ng tao” (Jn 1:9).

107. Paano natin mauunawaan ang kinasihang Salita ng Diyos sa Kasulatan? Sa ilalim ng inspirasyon ng Espiritu Santo, lumago ang Banal na Kasulatan mula sa buhay, pagsamba at turo ng sinaunang Simbahan. Kaya ang Simbahan ang kanyang tunay na tagapagpaliwanag, sa ilalim ng aktibong gabay ng Espiritu Santo ring ito. 108. Ano ang ibig nating sabihin na di-magkakamaling mapangligtas na katotohanan ng Biblia? Sa pamamagitan ng karisma ng inspirasyon mula sa Espiritu Santo, ang mga taong may-akda ng Biblia ay matapat at walang-kamaliang sumulat ng katotohanang ibig ng Diyos na iparating para sa ating kaligtasan (DY, 11: 2 Tim 3:16-17).

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

37

109. Paano mauunawaan ng mga Katoliko ang Banal na Kasulatan/ang Biblia? Naririnig ng mga Katoliko ang Bibliang ipinahahayag sa bawat Misa. Masusing pinipili at inaayos ang mga Pagbasa mula sa Matanda at Bagong Tipan ayon sa pangliturhiyang taon ng Simbahan. Bukod dito, ang mga parokya ay nagtatatag ng mga grupo para sa pag-aaral ng Biblia at nagmumungkahi ng isang Katolikong Biblia sa bawat tahanan sa pagbabasa at pagdarasal ng pamilya.

N 110. Paano nabuo ang mga Ebanghelyo? sariling pangaang una, Nabuo ang mga Ebanghelyo sa loob ng tatlong yugto: ang pasapangalawa, lupa: sa dito siya nabubuhay ngaral ni Kristo noong panahong ni ginawa at sinabi mga ang apostol mga ng ipinasa saan kung tradisyon litang Jesus: at pangatlo, ang pagsusulat ng mga Ebanghelyong natutunghayan pa natin

hanggang ngayon. 111. Paano ipinaliliwanag ng mga Katoliko ang kahulugan ng Kasulatan? Sa pagpapaliwanag ng kahulugan ng Banal na Kasulatan, hinahanap natin: (1) ang pakahulugan ng taong sumulat, (2) ang buod ng teksto kaugnay ng buong Biblia, (3) na napapaloob sa ating sariling paghahanap ng kahulugan, (4) sa ilalim ng patnubay ng Espiritu Santo sa pamamagitan ng matapat na pagbibigay-kahulugan ng Mahisteryo, ang nagtuturong Simbahan. Gaano kahalaga ang Banal na Kasulatan sa ating pang-araw-araw na buhay? Diyos ay patuloy at personal na nagsasalita sa atin sa pamamagitan ng kinasihang Salita sa Kasulatan, na siyang tumutulong sa ating maunawaan ang tunay na kahulugan ng mga bagay na nangyayari sa ating buhay araw-araw, e gumagabay sa ating moral na kilos patungo sa tunay na kalayaan at mapagmahal na paglilingkod sa kapwa, at e umaakit sa atin sa isang madasaling pakikipag-isa kay Kristong ating Daan, ating Katotohanan at ating Buhay, sa kanyang Simbahan.

112. Ang Kanyang e

113. Paano dumating sa atin ang Biblia? Ang salitang “Biblia” ay galing sa salitang Griego na nangangahulugang “mga aklat.” Kaya't ang Biblia ay isa talagang koleksiyon ng “mga aklat. " Ang nilalaman ay unang ipinasa sa pamamagitan ng pasalitang tradisyon sa loob nang mahabang pana-

hon bago ito nasulat. . Ang Matandang Tipan ay isinulat sa Hebreo at isinalin sa Griego noong ikalawa at ikatlong siglo bago isinilang si Kristo. Ang Bagong Tipan ay isinulat sa Griego noong ikalawang bahagi ng unang siglo, A.D.

KABANATA 3 Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo Sta

Tayo'y may pananalig kung nagtitiwala tayong mangyayari ang mga inaasahan natin, at naniniwala sa mga bagay na di natin nakikita. (Heb 11:1) Ang pananampalataya ay isang personal na pakikipag-ugnayan kay Kristo bilang Panginoon at Tagapagligtas. Sa pamamagitan Niya, sa Ama, at sa Espiritu Santo, isang pasiya ito ng pagaan ng sarili sa Kanya, ng pagsunod sa Kanya, ng pagalam at pagtanggap ng mga katotohanang patuloy Niya ipinangangaral sa pama-

magitan ng Kanyang Simbahan. (PCP Il, 64-65)

PANIMULA 114, Para sa maraming tao, “paniniwala sa Diyos” ang kahulugan ng pananampalataya. Ang Pananampalatayang Kristiyano ay paniwalaan ang Diyos na ipinahayag mi Jesu-Kristo. Ang Katolikong Pananampalatayang Kristiyano ay nangangahulugan ng pagsampalataya na ipinakikilala ni Kristo ang Diyos sa atin sa loob at sa pamamagitan ng Simbahang Katolika, na katawan ni Kristo, at kaisa ng Espiritu Santo. Dito ang “sumasampalataya” ay nangangahulugang gawing ganap ang pagtawag sa atin ng Diyos upang ibahagi ang Kanyang banal na buhay--ito ang Kanyang pagpapakilala sa atin. Ang pananampalataya ang ating tugong personal bilang “mga alagad ni Kristo” sa pagtanggap sa kanya “bilang Panginoon at Tagapagligtas.” Ito ang ating “Tuloy po kayo!” kay Kristo na nakatayo sa may pintuan at kumakatok (Pah 3:20, PCP I1, 64). Ngunit paano natin malalaman kung paano tayo tutugon sa Kanya? Ano itong tugon na tinatawag nating “pananampalataya?” 115. Ginagamit natin ngayon ang “pananampalataya” upang bigyang-kahulugan ang iba't ibang bagay. Minsan, nangangahulugan ito ng ating lubusang pagtugon sa pahayag ng Diyos. “Ito ay upang kilalanin, mahalin, at sundin si Kristo sa Simbahan na Kanyang itinatag” (PCP IT, 36). O, maaari nating gamitin ang “pananampalataya” upang ipakahuluga'y kabutihang asal (paniniwala) na iba sa pag-asa at pagmamahal. 38

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

39

Ang pananampalataya sa ganitong kahulugan ay ang ating personal na pagkakilala sa Diyos kay Kristo na ipinahayag sa mga natatanging paniniwala sa mga tiyak na kakahutotohanang pinaninindigan natin kay Kristo. Sa kabanatang ito, binibigyang ngunit Kristo kay buhay buong ating lugan natin ang pananampalataya bilang may pangunahing pansin sa personal na pagkakilala kay Kristo bilang ating Katotohanan. Ang moral na kilos ng pagmamahal ang pagtutuunan ng pansin ng Ikalawang Bahagi ng katesismong ito, si Kristo ang ating Daan, samantalang ang ating Kristiyanong pag-asa ang siyang pauunlarin lalo na sa Ikatlong Bahagi, si Kristo ang ating Buhay.

KALALAGAYAN 116. Kilala ang Pilipinas sa pagiging kaisa-isang Kristiyanong bansa sa Asya. Ang Pananampalatayang Kristiyano ang isa sa mga ipinagkakaibang katangian ng ating bayan. Ngunit karaniwan na ngayon ang marinig ang pag-amin ng mga Pilipinong Katoliko na kakaunti ang kanilang nalalaman tungkol sa kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Marami ang umaamin na ipinagwawalang-bahala nila ang kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Nagiging bahagi ito ng kanilang buhay sa pamamagitan ng mga seremonyang panrelihiyon na nakaugnay sa mga pamilyang pagdiriwang gaya ng mga binyag, mga kasal, mga libing at mga pagbabasbas ng tahanan. Ito ay isang pananampalatayang tradisyonal na kilos sa pagpapakabanal at kung minsan, ng mga pamahiing nanggaling sa ating panlipunan, relihiyoso, at kultural na kapaligiran. Ma-

panganib ang ganitong pananampalataya sapagkat bukas sa panghihikayat ng iba't

ibang sektang relihiyoso o nabulok sa pamamagitan ng mga pang-aakit ng makamun-

dong sekularismo (Tingnan Mt 13:4-9, 18-23).

117. Inilalarawan ng PCP II ang ganitong kalagayan: Para sa karamihan ng ating mga kababayan ngayon, nakatuon ang pananampalataya sa pagsasagawa ng mga ritwal na kabanalang pambayan. Hindi sa Salita ng Diyos, hindi sa mga aral-pananampalataya, ni sa mga pagsambang sacramental (maliban sa binyag at kasal). Hindi sa pamayanan. Hindi sa pagtatayo ng ating daigdig sa pagiging kalarawan ng kaharian. Al sinasabi naling ito'y dahil sa di-nakikibahagi sa Simbahan, ang higit na nakararami sa aling mga kababayan, ay lubhang salat sa kaalaman at pagkahubog sa pananampalataya. (PCP Il, 13) Kadalasan, tinatawag itong “Katutubong Katolisismo.” 118. Ngayon, maraming Pilipino ang naghahangad ng isang higit na ganap na pananampalatayang Katoliko at buhay-panalangin. Ngunit laganap rin ang mga asal at kalakarang nagdudulot ng paghahati-hati. May mga taong nangangaral ng aralKristiyano sa paraang pundamentalista at hindi binibigyang-pansin ang mas malawak na hinihingi ng Kristiyanong pagmamahal at paglilingkod. Labis na diin naman ang ibinibigay ng iba sa pangakong ideolohikal para sa “katarungan at sa mahihirap” kaya halos wala nang pagpapahalaga sa panalangin at pagsamba. Panghuli, ang pana-

40

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

nampalataya pa rin ng ilan ay may tatak ng “makasariling kabanalan” na madalas kaalinsabay ng “bahala na” o malabis na pagpapaubaya ng sarili sa tadhana, Nagbibigay ang mga kalabisan 0 kamaliang ito ng isang huwad na larawan ng tunay na Pananampalatayang Katoliko. Ipinakikita rin nito kung gaano kahalagang maunawaan ang kahulugan ng Pananampalatayang Katoliko, at kung paano ito dapat kumilos sa ating pang-araw-araw na buhay.

PAGLALAHAD l. Ang Pananampalataya

sa Ating Pakikipag-kapwa

Tao

119. Ang pananampalataya sa pinakamalawak na kahulugan nito ay isang pangunahing katotohanan sa buhay-Pilipino. Ito'y isang pang-araw-araw at “likas” na isinasaalang-alang sa lahat ng ating pakikipagkapwa at paggawa araw-araw. Halimbawa, sa pagtanggap ng salita ng iba ipinakikita na natin ang ating paniniwala sa kanila. Agad nating sinusunod ang iniaatas ng mga taong nakatataas sa atin, sa tahanan, sa trabaho, sa ating mga sambayanan. Ipinagkakatiwala pa natin ang ating sarili at kapakanan sa ating kapwa: sa mga doktor, mga guro, mga hukom, mga namumuno sa bayan at gayundin sa mga kusinero, mga tsuper ng dyip, atbp. Kung wala ang ganitong pangunahing pananampalatayang pantao kasama ng mapanalig na pagtanggap, masunuring pagkilos at personal na pagtitiwala, imposibleng mabuhay ang tao. Samakatuwid, pangunahin ang pananampalataya bilang isang makataong katotohanan sa ating pang-araw-araw na buhay. 120. Para sa mga Pilipino, napakalinaw itong makikita sa ating buhay-pamilya at mga pakikipagkaibigan. Lumalaki tayo, inaalagaan at itinataguyod ng pagtitiwala, pagmamahal at katapatan ng ating pamilya. Nagiging ganap tayo sa pamamagitan ng isang proseso ng pagbubuo ng pakikipagkaibigan, una, bilang mga bata at pagkatapos bilang mga binata't dalaga, at panghuli, bilang matatanda. Ngunit sa bawat, isa rito, may nagaganap na unti-unting pagbubukas ng ating sariling kalooban sa kaibigan at isang malayang pagtanggap sa pagbubukas ng kanyang sarili sa atin. Upang lumago at maging ganap ang pagkakaibigang ito, kailangan ang “pagharap” sa kapwa, na isang pagbabagong-loob. Kinikilala natin ang ating pangangailangan at pagtitiwala sa pakikipagkaibigan ng ating kapwa sa pamamagitan ng pakikinig at pakikiisa sa ating kaibigan. 121. Bukal at likas ito sa mga Pilipino, ngunit may kahirapan. Kung minsan, lumalayo tayo o tumatangging makinig, o hindi tayo tinatanggap ng ating kapwa. Ngunit ang mga tunay na pagkakaibigan ay lumilikha ng mapagmahal na pagkilala sa pagitan ng bawat isa. Sa kanila natin nararanasan ang isang bagay na nagpapalaya sa atin mula sa ating makitid na pag-iisip at nagbubukas sa atin sa higit na ganap na buhay at pagmamahal. Nauunawaan natin na ang pagkakaibigang malayang inihandog sa atin ng iba ay nangangailangan din ng ating malayang pagtugon, Ito ay isang pagtugon na hindi lamang minsanan kundi isang mahabang proseso ng pagla-

Seb

nope:

-

lean

AE AG

AG BAHA.

paa.

Ana Paa cap

paaa

paasa, Pa.

GA

NG a

AA

41

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

t go sa matalik na pakikipag-ugnayan sa ating kaibigan. Hindi maiiwasang masangko Diyos. ang na, lalo lalong , kasamahan dito ang ating pamilya at mga ll. Pananampalataya

sa Diyos

122. Ang pananampalataya sa Diyos ay nasasalig sa mismong paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa pamamagitan ng Kanyang mga salita at gawa sa kasaysayan ng kaligtasan. Maraming kadahilanan ang nagpatibay rito para maniwalang ginawa ito sa loob ng mga dantaon na tumutugon sa hamon ng Biblia na: “Humanda lagi na magpaliwanag sa sinumang magtatanong sa inyo tungkol sa inyong pag-asa”

(1 Ped 3:15). A. Mga Katangian ng Pananampalatayang Kristiyano LUBOS AT GANAP 123. Pinaghambing na ng Matandang Tipan ang pananampalataya sa “taong dimakapagligtas” at taong may pananampalataya sa “Diyos na lumikha ng kalangitan at ng lupa... na walang-hanggang Hari” (Tingnan Salmo 146:3, 5-6, 10, Jer 17:5-8). Tanging ang Pananampalataya sa Diyos ang tumatawag para sa isang lubos at ganap na pagkatig (Tingnan CCC, 150). Si Kristo mismo ang nagkakaloob, lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay, ng pinakamagandang halimbawa ng lubos at ganap na paglalaang ito ng sarili sa Diyos. SANTATLUHAN

124. Para sa ating mga Kristiyano, ang Pananampalataya ay isang pagkatig sa Santatlong Diyos na ipinahayag ni Jesu-Kristo, ang ating Panginoon. Ito ang ating pakikipagkaibigan kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo kasama ng Ama, sa kanilang Espiritu Santo. Sa pamamagitan ng pagsaksi ni Kristo sa Kanyang Ama sa kanyang turo, pangaral, mga kababalaghan at lalung-lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay, naniniwala tayo kay Kristo, ang ating Tagapagligtas, sa Ama, at sa Espiritu Santong ipinadala sa ating Tagapagligtas, sa Ama, at sa Espiritu Santong ipinadala sa ating mga puso. Ang ating Pananampalataya bilang mga Katoliko, kung gayon, ay binubuo ng ating personal na pananalig at paniniwala sa Diyos na ating Ama, na ipinakilala ni Jesu-Kristo, ang Kanyang sariling banal na Anak-na-naging-tao, at sa kanilang pananahan sa atin sa pamamagitan ng Espiritu Santo, sa Simbahan (Tingnan PCP Il, 64: CCC, 151-52). NAGMAMAHAL, NAGPAPAGANAP AT MAY MISYON

125. Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay tunay na nagbibigay-buhay at ganap sa pamamagitan lamang ng Pag-ibig, sapagkat “ang hindi umiibig ay hindi kumikilala sa Diyos, sapagkat ang Diyos ay pag-ibig” (1 Jn 4:8). At upang maging Kristiyano, ang pag-ibig na ito ay kailangan hindi magkahiwalay na pag-ibig sa

42

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

Diyos at pag-ibig sa kapwa, gaya ng kay Kristo. Kaya hinihikayat tayo nitong magmisyon, ipahayag ang Ebanghelyo sa pamamagitan ng pagdadala ng Mabuting Balita sa iba (Tingnan 1 Cor 9:16). Ang ganitong diwang misyonero ang surian ng tunay na Pananampalataya sapagkat mahirap isiping maniniwala ang isang tao sa Salita at Kaharian ni Kristo nang walang kasamang pagsaksi at pagpapahayag nito (Tingnan EN, 24: PCP II, 67-71, 402). Nangangahulugan ito na tinatawag tayong lahat na makibahagi sa may tatlong misyon ni Kristo bilang pari, propeta at hari (Tingnan PCP Il, 116-21, LG, 10-13), MULAT AT PANSAMBAYANAN

126. Iginigiit ng PCP IT na dapat “mulat” ang Pananampalatayang Katoliko na ibig sabihi'y, naniniwala sa mga salita ni Jesus at tinatanggap ang kanyang mga turo, at nagtitiwalang nasa kanya ang “mga salitang nagbibigay ng buhay na walang-hanggan” (Tingnan Jn 6:68, NCDP, 147). Dapat “pansambayanan” ito dahil ang Simbahan ang naghahatid sa atin ng pahayag ni Kristo sa pamamagitan ng Banal na Kasulatan at ng kanyang buhay na Tradisyon, at siya lamang ang nagbibigay daan para tayo'y makatugon nang sapat sa pananampalataya (Tingnan PCP II, 65). NAKABATAY SA KULTURA

127. Hindi kailanman nakahiwalay ang ating pananampalatayang Katoliko sa Diyos at kay Jesu-Kristo sa karaniwang pananalig ng Pilipino sa pamilya at mga kaibigan. Sa isang banda, isinasabuhay pa nga natin ang ating pananampalataya sa Diyos sa ating mga pang-araw-araw na ugnayan sa pamilya, mga kaibigan, mga kasamahan sa trabaho, atbp. Sa kabilang banda, bawat isa rito ay masidhing naaantig ng ating Pananampalatayang Katoliko sa Diyos na ating Ama, kay Jesu-Kristo na Kanyang bugtong na Anak at ating Tagapagligtas, at sa kanilang Espiritu Santong nananahan sa atin sa biyaya ng Diyos. “Kung kayo'y nag-ibigan, makikilala ng lahat na

kayo'y mga alagad ko” (Jn 13:35: Tingnan PCP II, 72-73, 162, 202-11).

B. Ang Tatlong Mahalagang Dimensyon ng Pananampalataya 128. Ang paliwanag ng Vaticano IT tungkol sa tugon-pananampalatayang ito ay ang sumusunod: “Sa pamamagitan ng pananampalataya, malayang itinatalaga ng tao ang kanyang buong sarili sa Diyos, isinasagawa niya 'ang buong paghahandog ng kanyang isipan at kalooban sa Diyos na nagpapahayag" at buong pusong tumatanggap sa pahayag na ibinigay ng Diyos” (0V, 5). Ang Pananampalatayang Kristiyano, kung gayon, ay sumasaklaw sa bawat bahagi natin: sa ating isipan (paniniwala), sa ating saloobin (pagkilos) at ating puso (pagtitiwala). Isa-isahin nating saglit na suriin ang bawat aspeto nito. PANINIWALA

129. Kalakip ng pananampalataya

ang ating

mga pangunahing paninindigan

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

43

bilang mga Kristiyano. “Kung ipahahayag ng iyong mga labi na si Jesus ay Panginoon at mananalig ka nang buong-puso na siya'y muling binuhay ng Diyos: maliligtas ka” (Ro 10:9). Nilagom ni Juan ang kanyang Ebanghelyo nang ganito: “Ang mga natala rito'y sinulat upang sumampalataya kayong si Jesus ang Mesiyas, ang Anak ng Diyos, at sa gayo'y magkaroon kayo ng buhay sa pamamagitan niya” (Jn 20:31).

Ang Pananampalataya, kung gayon, ay pagkilala ngunit hindi lamang “pagkilala sa isip” ng ilang mga katotohanang di-lubos na malinaw. Kagaya ito ng malalim na pagkakilala natin sa ating mga magulang o sa sinunang labis nating minamahal. Ang Pananampalatayang Kristiyano, samakatuwid, ay personal na pagkilala kay JesuKristo bilang “Panginoon ko at Diyos ko” (Jn 20:28). Matapat na tinitiyak ni Kristo sa bawat isa sa atin: “Nakatayo ako sa labas ng pintuan at tumutuktok. Kung diringgin ninuman ang aking tinig at bubuksan ang pinto, ako'y papasok sa kanyang tahanan at magkasalo kaming kakain” (Pah 3:20). PAGKILOS

130. Ngunit bukod sa paniniwala, pagkilos din ang pananampalataya. Sinulat ni

Santiago: “Mga kapatid, ano ang mapapala ng isang tao kung sabihin man niyang siya'y may pananampalataya, ngunit hindi naman niya pinatutunayan sa gawa?” (San 2:14). Si Kristo mismo ang nagturo: “Hindi lahat ng tumatawag sa akin, "Panginoon, Panginoon, ay papasok sa kaharian ng langit, kundi yaon lamang sumusunod sa kalooban ng aking Amang nasa langit” (Mt 7:21). Samakatuwid, ang pananampalataya ay isang pagtatalaga na sumunod sa kalooban ng Diyos para sa atin. Nakikita natin ang halimbawa nito kay Mariang nagsabi: “Ako'y alipin ng Panginoon. Mangyari sa akin ang iyong sinabi” (Lu 1:38). Tinatalakay ng PCP IT ang bahaging “pagkilos ng pananampalataya bilang “pagsaksi” sa pamamagitan ng “mapagmahal na paglilingkod' sa ating mga nangangailangang kapatid. Sa ating konkretong kalagayan, mahalaga ang mabilis na pagtugon sa tawag para sa 1) gawaing pangkatarungan at pag-ibig, at 2) pagtanggol at pangangalaga sa nanganganib na kapaligiran natin (Tingnan PCP II, 78-80). 131. Talagang tinatanggap natin na madalas na hindi natin ginagawa ang ipinahahayag natin sa pananampalataya. Ngunit ang kamalayang ito sa ating mga kabiguan ang lalong nagbibigay-diin sa napakahalagang bahagi ng asal sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano. Higit nitong iminumulat sa atin ang ating pangangailangan sa Espiritu ni Kristo upang maisabuhay natin ang pananampalataya sa ating mga pagkilos. “Sapagkat wala kayong magagawa kung kayo'y hiwalay sa akin” (Jn 15:5). “Bago maisabuhay ang pananampalatayang ito, kailangan ng tao ng biyaya ng Diyos upang pakilusin at tulungan siya, kailangan niya ng panloob na tulong ng Espiritu Santo na umaantig ng puso at nagpapabalik-loob nito sa Diyos” (DV, 5). PAGTITIWALA/ PAGSAMBA 132. Bukod sa paniniwala at pagkilos, ang pananampalataya rin ay nagtitiwala ng

44

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA

SALIGAN

sarili sa kamay ng Diyos. Sa pagsunod sa utos ng Diyos, iniwan ni Abraham, ang ating ama sa pananampalataya, ang lahat upang maglakbay patungo sa isang lupaing banyaga. Sa kabila ng lahat ng mga balakid, nagtiwala si Moises kay Yahweh sa pagpapalaya sa mga Judio mula sa kanilang pagka-alipin sa Ehipto. Sa Bagong Tipan, gumawa lamang si Jesus ng mga palatandaan at pagpapagaling sa mga taong nagtiwala sa kanya. Nangako siya sa ama ng batang sinaniban ng demonyo: “Mapangyayari ang lahat sa may pananalig” (Mc 9:23). 133. Samakatuwid, mula sa puso ang pananampalataya: ang nagmamahal, nagtitiwala at umaasa sa Panginoon na nagmumula sa pagmamahal ng Diyos na dumadaloy sa ating mga puso. Ang nagtitiwalang pananampalataya ay “nabubuhay at lumalago sa pamamagitan ng ating pananalangin at pagsamba”--isang personal at taospusong pakikipag-usap sa Diyos na taliwas sa di-isinasaloob at mekanikal na paguulit-ulit ng isinaulong mga pormula ng dasal. Nakatatagpo ang tunay at personal na pananalangin at pananalangin nang sama-sama ng kanilang bukal ng inspirasyon at rurok ng kaganapan sa Liturhiya, ang opisyal na pangkalahatan at Santatluhang pagsamba ng Sambayanang Katoliko sa Ama, sa pamamagitan ni Jesu-Kristong ating Panginoon, sa Espiritu Santo (Tingnan PCP II, 74-77). K. Ang Pananampalataya at ng Tatlong Katanungang Di-Lumilipas

134. Ang tatlong aspeto ng ating Pananampalatayang Kristiyano--paniniwala, pagkilos, at pagtitiwala sa panalangin--ay tumutugon sa tatlong katanungang dilumilipas na itinatanong ng bawat tao sa buhay, at tungkol sa bantog na tatlong kahulugan ng pananampalataya ayon kay San Agustin. Sa katanungang “Ano ang maaari kong malaman?” tumutugon ang Pananampalatayang Kristiyano na maaan nating malaman ang Diyos bilang Ating Ama at si Kristo bilang Ating Panginoon (credere in Deum/Christum). “Alam nating tayo'y anak ng Diyos... At nalalaman nating naparito ang Anak ng Diyos at binigyan tayo ng pang-unawa upang makilala natin ang tunay na Diyos” (1 Jn 5:19-20). Pagkilala sa Ama, sa Anak at sa Espiritu Santo. 135. “Ano ang dapat kong gawin?” ay tuwirang sinasagot ng “sundin ang Kanyang mga utos” (1 Jn 2:3) na nangangahulugang “huwag umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:18). Humihingi ito ng pagkilos ayon sa pagiging kapani-paniwala ng aral ng Diyos kay Kristo bilang totoo at maaasahan (credere in Deum/Christum). 136. Pangwakas, sa tanong na “Ano ang ating magasahan?” Ipinagdiriwang ng Pananampalatayang Kristiyano sa panalangin at sakramento ang matibay na pagasang “ang kamatayan, ang buhay, ang mga anghel, ang mga pamunuan, ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, ang kataasan, ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). Sa maikling salita, ang pag-asang ito ay na-

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

45

ngangahulugan ng pagsampalataya sa Diyos “nang buong-puso, nang buong-kaluluwa at nang buong- pag-iisip” (Mt 22:37) at pagtitiwala ng ating sarili sa Kanya sa pag-ibig (credere in Deum/Christum). D. Pananampalataya at Kaligtasan

137. Ngunit ang pananampalataya ay hindi gaya ng “isang kahon ng mga kasagutan"--hindi ito isang “bagay” na hawak natin, na iniingatan at inaari. Bagkus, ang tunay na pananampalataya ay isang lakas na nasa loob natin na unti-unting bumabago sa ating pang-araw-araw na mga kaisipan, mga pag-asa, mga asal at pagpapahalaga sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Banal na Espiritu ni Kristo. Sa katawagang panrelihiyon, nalalaman natin na kailangan ang pananampalataya para sa kaligtasan--ito ang “simula ng ating kaligtasan” (Tingnan Trent, ND, 1935, CCC, 161). Sapagkat “hindi kinalulugdan ng Diyos ang hindi nananalig sa kanya” (Heb 11:6). Mula sa ating karanasan, napagtatanto natin na ang pananampalataya ay nagdudulot sa atin ng mas ganap na buhay na maisasalarawan sa tatlong pangunahing pagpapahalaga: ang tunay na personal na kaganapan sa pagkatao, ang kalayaan at ang kaligayahan. KAGANAPAN SA PAGKATAO

138. Ang pananampalataya ay isang paglago sa personal na kaganapan Sa pagkatao sapagkat tinutulungan tayo nitong “iwanan ang mga asal-bata” (1 Cor 13:11). Nililinang nito sa atin ang pangunahing katapatan sa harap ng Diyos at tao sa pamamagitan ng pagmumulat sa atin sa mga sakripisyong hinihingi ng tunay na makataong pag-ibig. Iniuugat nito ang ating pagkilala sa sarili sa katotohanang mga anak tayo ng Ama, na tinubos ng Dugo ni Kristong ating Tagapagligtas, at kinasihan ng kanilang Espiritu Santong nananahan. KALAYAAN

139. Ang ating pananampalataya kay Kristo ang nagpapalaya sa atin sa pagpili sa

“dilim kaysa liwanag” (Jn 3:19), “kalugdan sila ng tao kaysa kalugdan ng Diyos” (Jn

12:43). Kung wala tayong pananampalataya sa Diyos, nasa awa tayo ng “nakapupukaw sa masamang pita ng laman, mga nakatutukso sa paningin, at ng karangyan sa buhay” kung kaya “walang puwang ang pag-ibig ng Ama sa atin” (1 Jn 2:15-16). Binabalaan tayo ng Banal na Kasulatan: “Mapaparam ang sanlibutan at lahat ng kinahuhumalingan nito: ngunit ang sumusunod sa kalooban ng Diyos ay mabubuhay mag-

pakailanman” (1 Jn 2:17). KALIGAYAHANG ESPIRITUWAL

140. Sa pagliligtas Niya sa atin, pinagyayaman ng pananampalataya kay Kristo ang kahalagahan ng kaligayahang espirituwal. Kaya ipinahayag ni Maria: “Ang puso ko'y nagpupuri sa Panginoon, at nagagalak ang aking espiritu dahil sa Diyos na aking

46

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

Tagapagligtas” (Lu 1:46-47). “Labis ang katuwaan” ni Juan Bautista nang marinig ang tinig ni Kristo--“Lubos na ang kagalakan ko ngayon” (Jn 3:29). Si Kristo mismo ang nagturo sa kanyang mga alagad “upang makihati kayo sa kagalakan ko, at malubos ang inyong kagalakan” (Jn 15:11), “ang kagalakang hindi maaagaw ninuman” (Jn 16:22). Sapagkat Pananampalatayang Kristiyano ang ating tugon sa “Mabuting Balita” ni Kristo na nabubuhay sa Espiritung ang mga bunga'y “katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22). lll. Mga

May-Kabalintunaang

Katangian

ng Pananampalataya

141. Ipinapakita sa atin ng Pananampalatayang Kristiyano ang ilang kabalintunang tumutulong sa atin upang maunawaan

ang masalimuot na katunayang ito.

A. Tiyak Subalit May Kalabuan 142. Ang una ay ang Pananampalataya ay parehong tiyak subalit may kalabuan (Tingnan CCC, 157-58, 164). Sa karaniwang gamit tinutukoy natin ang “paggamit sa mga bagay-bagay sa pamamagitan ng pananampalataya” kapag hindi tayo nakatitiyak. Nabubuhay tayo sa isang makamundong panahon na kung saan ang “maging tiyak” ay nangangahulugan ng kakayahang patunayan ito sa pamamagitan ng eksperimento at “makaagham” na paraan. Subalit ito'y isang pangitaing makatuwiran. “Nabilog ang ating ulo” sa pamamagitan ng sarili nating gawain: ang agham at teknolohiya ngayon. 143. Bilang mga Pilipino, napapagtanto nating wala sa ating mga personal na mahahalagang pagpapasya maging sa ating mga pangunahing adhikain at pananaw sa buhay, kalayaan, pag-ibig, atbp. ang maaaring “patunayan” ng mga eksperimento ng agham. Ang ating pamilya, mga kaibigan natin, ang ating sambayanan, pati ating bokasyon sa buhay ay nakabatay lahat sa pananaw, inspirasyon at lakas na tinatawag nating “pananampalataya.” Ito ang “pinakatiyak” sa lahat ng ating nalalaman sapagkat ito ang saligan na siyang pinagtatayuan ng ating buhay. Ngunit paano tayo nakatitiyak sa “pananampalatayang-saligang” ito?

sama-sama at Sakramento.

|

a

144. Hindi maaaring manggaling sa ating sarili o sa kaninumang lalaki o babae ang tiyak na saligang ito. Hindi kailanman ito sisibol mula sa ilang katotohanang nababatay sa tanggap na o sa ilang makatuwirang kaisipan na nag-uudyok sa ating maniwala (Tingnan CCC, 156). Kinakailangang nakabantay ang lahat ng tao sa isang hindi matitinag na saligan. Ang mismong Salita ng Diyos lamang ang maaaring makapagbigay ng gayong saligan. Tiyak ang pananampalataya sapagkat nakabatay ito sa Diyos na nagpapakilala ng Kanyang Sarili sa katauhan ni Jesu-Kristong kapiling natin sa Kanyang Espiritu. Tiyak tayo sa ating Pananampalataya sapagkat ito ay ating personal na pagkilalang matatag at mapagmahal na batay sa mga kapani-paniwalang tanda ng Diyos na naghahayag ng Kanyang Sarili sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, at kapiling natin sa Kanyang Simbahan sa pamamagitan ng salita, paglilingkod, pagsa-

|

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

47

145. Ngunit hindi nangangahulugan na ang katiyakang ito ng Pananampalataya ay malinaw at kitang-kita. Sa halip, naniniwala tayo na “Misteryo” ang Diyos, ibig sabihi'y, lagi Siyang “higit pa” sa anumang ating maaaring maunawaan. Tinuturuan tayo ni San Pablo: “Sa kasalukuyan, tila malabong larawan ang nakikita natin sa salamin” (1 Cor 13:12). “Namumuhay ako ayon sa pananalig sa Diyos, hindi sa mga bagay na nakikita” (2 Cor 5:7). Ngunit ang kalabuang ito na nararanasan natin maging sa ating pinakamalalim na pakikipag-ugnayan sa kapwa-tao ay hindi sumisira sa katatagan ng pananampalataya. Likas nating nababatid na ang mga tao at lalo na ang Diyos na-panglahat-ng-tao ay hindi kailanman maibababa sa antas na dapat “patunayan” sa pamamagitan ng eksperimento buhat sa agham. B. Malaya, Subalit Dapat Tugunan

146. Ang pangalawang kabalintunaan ng pananampalataya ay parehong: malaya subalit may obligasyong moral (Tingnan CCC, 160). Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay isang malayang pagtugon. Walang makapipilit sa atin, kahit ang Diyos, na tayo ay maniwala. “Tinatawag ng Diyos ang lahat ng tao upang paglingkuran Siya sa espiritu at sa katotohanan. Samakatuwid, may tungkulin sila sa Kanya sa budhi subalit hindi pinipilit. Iginagalang ng Diyos ang dangal ng tao na Siya mismo ang lumikha: ang tao ay gagabayan ng kanyang sariling paghatol at tatamasahin niya ang kalayaan” (DH,

11).

Nararanasan nating mga Pilipino ang balintunaang pagsasama ng kalayaan at tungkulin sa ating mga ugnayang pampamilya at pakikipagkaibigan. Ang mga taong sa atin ngunagmamahal sa atin nang tapat ang pinaka-maykarapatang mag-angkin nit hindi pumipilit sa atin. Likas tayong tumutugon sa kanila sa pag-ibig. Ang Diyos na may pinakamalaking karapatang umangkin sa atin dahil sa kanyang walang-kaparis na pagmamahal sa atin ay nagpapaubaya at nagpapanatili sa ating malaya nang

higit pa kaysa lahat. K. Makatuwiran Subalit Higit sa Likas na Katuwiran

147. Ang pangatlong kabalintunaan ng Pananampalatayang Kristiyano ay parehong makatuwiran subalit higit pa sa likas na pangangatuwiran ng tao (Tingnan CCC, 155-56). Hindi salungat ang Pananampalatayang Kristiyano sa ating pag-iisip. Bagkus, tanging ang mga may isip na nilalang lamang ang maaaring maniwala. Subalit ang pananampalataya mismo ay isang biyaya na nagbibigay-liwanag sa ating isipan. “Hangga't hindi ka maniniwala, hindi mo mauunawaan” (sipi ni San Agustin ng Isa 7:9). Binibigyang-liwanag ng ating pananampalataya kay Kristo ang ating isipan sapagkat naniniwala tayo sa kanyang sinabi na “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman” (Jn 8:12, Tingnan, Vatican I: ND, 135).

48

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

D. Isang Pagkilos Subalit Isang Proseso

148. Binibigyang-diin ng pang-apat na kabalintunaan ang Pananampalataya na parehong isang natatanging gawa subalit pagtitiyaga rin ito sa isang habambuhay na proseso na siyang simula ng buhay na walang-hanggan (Tingnan CCC, 16263). Ipinapahayag ng Ebanghelyo ni Juan: “Ito ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). Ngunit ang pananampalataya kay Kristo ay higit sa isahan at personal na “pasya” para kay Kristo. Ito ay isang mapagbatang uri ng pamumuhay sa loob ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. Sa katunayan, ito ang panuntunan ng ating bagong-buhay kay Kristo na nagbibigay sa atin ng patikim sa buhay na kapiling siya sa kalangitan. Sinulat ni San Pablo: “Kung ako ma'y buhay, hindi na ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako ayon sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Ang pananampalataya bilang “pagsunod kay Kristo” ay kailangang dahan-dahan at matiyagang pinauunlad upang madama sa bawat bahagi ng ating buhay hanggang sa wakas ng ating buhay. E. Isang Biyaya Subalit Tayo ang Gagawa 149. Ang ikalimang kabalintunaan ng pananampalataya ay ang pagiging parehong biyaya mula sa Diyos ngunit isang bagay na dapat nating gawin (Tingnan PCP II, 68, CCC, 153-55). Biyaya ito sapagkat “Walang makalalapit sa akin,” ani Jesus, “malibang dalhin siya ng Amang nagsugo sa akin” (Jn 6:44). Pinatotohanan ito ni San Pablo: “At hindi rin masasabi ninuman, Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ang ating Pananampalatayang Kristiyano samakatuwid, ay hindi lamang sarili nating kagagawan. Nakabatay ito sa Diyos sa dalawang bagay: una, ang malayang handog ng Diyos ng paghahayag Niya ng Kanyang Sarili sa buong kasaysayan ng kaligtasan: pangalawa, sa biyaya ng kaliwanagang panloob na at inspirasyon na “nagbibigay sa lahat ng kagalakan sa pagsang-ayon sa katotohanan at paniniwala rito” (Vat IE: DS, 3010, ND, 120). 150. Ngunit hinihingi ng “biyaya” ng pananampalatayang kaloob ng Diyos ang ating malayang pakikiisa sa ibang tao. Ipinaliwanag ito ni San Pablo: “Kaya ang pananampalataya ay bunga ng pakikinig: at makakapakinig lamang kung may mangangaral tungkol kay Kristo” (Ro 10:17). Nakabatay ang pakikinig natin sa Salita ni Kristo sa pagpapahayag at pangangaral ngayon tulad ng ginawa nila noong panahon ng mga Apostol (Tingnan Mt 28:20: Gw 2:42, 4:25). Ang “pakikinig” na ito ay hindi lamang pakikinig sa Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan at sa pagtuturo ng Simbahan. Nangangahulugan din ito ng pag-aninag sa pagka-nandirito ng Diyos sa mga pangyayari sa ating buhay, sa ating mga kasama, sa ating saloobin, mga adhikain at pangamba, atbp. Sa maikling salita, ang pananampalataya ay ang atin ding aktibong pagtugon sa pagsaksi kay Kristo at sa Ebanghelyong ibinigay sa atin ng ibang tao. Ang aktibong pagtugong ito ay pinag-alab at kinasihan sa pamamagitan ng panalangin at pagsamba na ating ibinabahagi kaisa ng iba pang mga kasamahan sa Simbahan ni Kristo.

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

49

G. Personal Subalit Pangsambayanan (Eklesyal) 151. Ang pang-anim na kabalintunaan ng pananampalataya ay ang pagiging personal nito ngunit likas na pangsambayanan (eklesyal). Una sa lahat, ito ang Simbahang nananalig at kaya naman nagagabayan niya at napalulusog ang ating pananampalataya (Tingnan CCC, 168-69). Tinanggap natin ang biyaya ng pananampalataya noong tayo'y bininyagan at tinanggap sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. Sa loob ng ating mga Kristiyanong pamilya at ating parokya, tumutubo at nagiging ganap ang pananampalatayang itinanim sa Binyag. Sa pamamagitan ng katekesis, sa pamamagitan ng Sakramento ng Kumpil, sa pamamagitan ng Salita ng Diyos na ipinaliwanag at ipinangaral at lalo na sa pamamagitan ng Eukaristikong pagdiriwang ng Sakripisyong Pampaskuwa ni Kristo, umuunlad tayo sa pananampalataya. Ang ating personal na pananampalataya kay Kristo ay itinataguyod at pinatitindi ng ating mga kasamahan sa parokya o BCC, ayon sa sariling plano ng Diyos. Sapagkat “niloob ng Diyos na gawing banal ang tao at iligtas sila hindi bilang mga indibiduwal na walang bumibigkis o kaugnayan ang bawat isa, manapa'y gawin silang isang bayan” (1G, 9). 152. Maraming iba't ibang tagapagtaguyod at anyo ang pananampalatayang Kristiyano kahit dito sa ating bansa. Ngunit isang pangunahing katangian ng Pananampalatayang Katoliko ang kanyang balangkas bilang Simbahan. Sa Matanda at Bagong Tipan, laging ipinakikilala ng Diyos ang sarili sa anyo ng isang sambayanan. Bukod dito, isinalin sa atin ngayon ang pahayag na ito sa pamamagitan ng tradisyon ng Simbahan. Nararanasan natin sa Simbahan ang kapangyarihan ng MulingNabuhay na Kristo sa pamamagitan ng kaloob ng Espiritu Santo. Sa Simbahan, ang Katawan ni Kristo, nakakaharap ng Pilipinong Katoliko si Kristo: sa Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan: sa turo ng Simbahan: sa liturhikal, sakramental na pagpupuri at pagsamba sa Diyos: at sa gawaing paglilingkod sa isa't isa. 153. Si Kristo ang personal na Tagapagligtas para sa mga Pilipinong Katoliko hindi bilang pribadong tao kundi bilang mga kaanib ng isang sambayanan ng kaligtasan kung saan nakakatagpo natin si Jesus at nararanasan ang kanyang kapangyarihang mapagligtas. Hindi lamang isang bagay na pribado o pansarili ang pananampalataya kundi isang pakikiisa sa pananampalataya ng Kristiyanong sambayanan. Ang pananampalatayang ito ay buhay na nagpapatuloy ng Simbahang mula sa mga apostol, gayundin sa pagiging kaisa ng lahat ng mga Katolikong sambayanan ngayon sa buong mundo, Isinasalarawan ng Vaticano II ang mga pinagmumulan ng pangsimbahang dimensyong ito ng pananampalataya. 154. “Bilang panganay sa maraming magkakapatid at sa kaloob ng Espiritu, itinatag ni Kristo pagkatapos ng kanyang Kamatayan at Muling Pagkabuhay, ang isang bagong kapatiran ng lahat ng tumatanggap sa kanya sa pananampalataya at pag-ibig, ito ang pagkakapatiran ng kanyang sariling katawan, ang Simbahan, kung saan ang bawat isa bilang mga kasapi ay maglilingkod sa isa't isa ayon sa iba't ibang kaloob na ibinigay sa kanila” (GS, 32).

50

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

IV. Maria: Huwaran ng Pananampalataya

155. Marahil, mas maraming natututuhan ang maraming Pilipinong Katoliko tungkol sa Pananampalataya mula sa kanilang debosyon sa Birheng Maria kaysa iba pang mga paraan. Ganap na nakabatay ito sa Kasulatan na naglalarawan kay Maria bilang ganap na huwaran ng pananampalataya. Sa pamamagitan ng kanyang “Oo” sa Pagbati ng Anghel, siya'y “nagiging huwaran ng pananampalataya” (Ang Mahal na Birhen, 35: Tingnan CCC, 148). Binibigyang-diin ni Lucas ang pagkakaiba ng pananampalataya ni Maria sa kawalan ng paniniwala ni Zacarias sa pagbati ni Elizabet. “Mapalad ka sapagkat nanalig kang matutupad ang ipinasabi sa iyo ng Panginoon” (Lu 1:45). Sinulat ni Juan Pablo II na “sa mga katagang “mapalad kang nanalig” ay matatagpuan natin ang isang uri ng 5usi” na magbubukas para sa atin ng kaloob-loobang katotohanan ni Maria, na binati ng anghel bilang, “napupuno ng grasya” (Tingnan RMa 19). 156. Ganap na isinabuhay ni Maria ang mga karaniwang kahulugan ng pananampalataya bilang “buong pagpapasailalim ng pag-iisip at kalooban” at ang “pagsunod ng pananampalataya" (Ro 16:26, 1:5: Tingnan DV, 5). Ngunit personal niyang ginawa

ito,

kasama ng lahat ng kanyang pantao at pambabaeng “ako” at ang tugong ito ng pananampalataya ay kinapapalooban ng ganap na pakikiisa sa “biyaya ng Diyos na nangunguna at tumutulong,” at ganap na pagbubukas ng sarili sa kilos ng Espiritu Santo na “laging nagdadala sa pananampalataya tungo sa katuparan sa pamamagitan ng kanyang mga kaloob” (DV, 5. Tingnan LG, 56). Ipinagpatuloy ni Lucas ang ganitong tema ng pananampalataya ni Maria sa kanyang ikalawang kinasihang aklat kung saan inilarawan niya ang pagkakabilang ni Maria sa “mga sumampalataya” sa sambayanang apostoliko pagkatapos ng MulingPagkabuhay (Tingnan Gw 1:14). 157. Tunay na isang mabisang inspirasyon si Maria para sa atin sapagkat lagi niyang isinabuhay ang pananampalataya sa lahat ng katotohanan ng karaniwan at pang-araw-araw na pamumuhay, kahit sa mga krisis sa pamilya. Nagbibigay ng isang ganap na halimbawa ang salaysay ni Lukas tungkol sa “paghahanap nila sa batang Jesus sa Templo” (Tingnan Lu 2:41-52). Mayroong unang yugto ng pagkamangha sa pagkakita kay Jesus sa templo sa gitna ng mga guro. Ang pagkamangha ang kadalasa'y simula ng pananampalataya, ang tanda at kondisyon upang mabago ang “takbo ng ating isip” at matuto ng mga bago. May natutunan si Jose at Maria mula kay Jesus

ng araw na yaon.

158. Pangalawa, mayroong pagkabahala at pag-aalala, tunay na dalamhati at pagdurusa. Kagaya ng sa mga propeta, nagdudulot ang Salita ng Diyos ng mabuti at masamang kapalaran. Si Maria ay “pumapasan na ng Krus” ng isang alagad ni Kristo. Pangatlo, madalas mayroong kakulangan ng pang-unawa. Si Maria at Jose, at nang

lumaon “ang Labindalawa” ay hindi makaunawa sa ibig sabihin ni Jesus. Ang pananampalataya ay hindi “maliwanag na kabatiran” kundi “pagtingin nang may kala-

buan, gaya ng sa salamin” (1 Cor 13:12).

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

51

Bilang panghuli, mayroong ikaapat na yugto ng paghahanap kung saan hindi kinalimutan ni Maria ang pangyayari kundi “itinago ang lahat ng bagay na ito sa kanyang puso.” Ang pananampalataya ay patuloy na paghahanap ng kahulugan ng saysay na nagaganap sa pamamagitan ng pagtuklas sa kawing na nag-uugnay sa mga ito. Gaya ng “eskriba na kumikilala sa paghahari ng Diyos,” kumilos si Maria “tulad ng isang puno ng sambahayan na kumukuha ng mga bagay na bago at luma sa kanyang taguan” (Mt 13:52). 159. Dahil ang pananampalataya ang susi ng buong buhay ni Maria mula sa kanyang banal na pagka-ina hanggang sa kanyang “pagkatulog sa Panginoon,” isang tunay na “paglalakbay sa pananampalataya” ang kanyang buhay (LG, 58). Ito ang dahilan kung bakit siya ang ating huwaran at tagapagtaguyod sa pananampalataya. Ngunit bukod sa ating pansariling buhay-pananampalataya, ipinakita ni Juan Pablo Il ang higit na malawak na kahulugan nito. “Nais kong pagnilayan ang “paglalakbay sa pananampalataya" kung saan nanguna ang Mahal na Birhen.... Hindi lamang ito tungkol sa kasaysayan ng buhay ng Inang Birhen, ng kanyang personal na paglalakbay sa pananampalataya.... Tungkol din ito sa kasaysayan ng buong-bayan ng Diyos, ng lahat ng taong kasama sa iisang “paglalakbay sa pananampalataya” (KMa 5. Tingnan 14-18).

PAGBUBUO 160. Ang pananampalataya ay isang katotohanang tumitimo sa ating buong pagkatao--sa ating mga isipan (mga paninindigan), sa ating mga kamay at kalooban (gawaing may pagtatalaga) at sa ating mga puso (pagtitiwala). Ang nilalayong aspeto ng pananampalatayang Kristiyano na binigyang-anyo sa Aral-Pananampalataya (ang Kredo), Asal-Pamumuhay (ang mga Utos) at Pagsamba (ang mga Sakramento) ay nagpapakita rin sa kabuuan ng pananampalataya. Samakatuwid, ang Pananampalatayang Kristiyano ay hindi isang bagay na kalat. Isa itong maalab na uri ng pamumuhay na nag-uugnay sa ating mga isipan, puso at kalooban na may kasamang AralPananampalataya, Asal-Pamumuhay at Pagsamba sa gitna ng isang nagpapatuloy na sambayanan ng mga kapwa-alagad ni Kristo. 161. Upang maunawaan ang “Doktrina” o katotohanan kung ano ang pananampalataya, kinakailangang kilalanin ang dimensiyong Pangpamumuhay at Pagsamba nito. Laging binibigyang-diin ito ng Kasulatan. “Nakatitiyak tayong nakikilala natin ang Diyos, kung sinusunod natin ang kanyang mga utos” (1 Jn 2:3). At ang paraan ng pananalangin ay “sa pamamagitan niya, kasama niya, at sa kanya, kasama ng Espiritu Santo, ang lahat ng papuri at karangalan ay sa iyo, makapangyarihang Ama, magpakailanman. Amen.”

52

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

MGA TANONG AT MGA SAGOT 162. Ano ang kahulugan ng “pananampalataya” sa Ang pananampalataya sa malawak na kahulugan ay pagtanggap at positibong pakikipag-ugnayan sa iba, mamahal, at katapatang nararanasan natin sa pamilya

pang-araw-araw na buhay? ang paraan ng ating pagkilala, lalo na ang pagtitiwala, pagat mga pakikipagkaibigan.

163. Ano ang kahulugan ng “pananampalatayang Katoliko?” Ang Pananampalatayang Katoliko ay “kilalanin, mahalin, at sundin si Kristo sa Simbahang Kanyang katawan” (PCP II, 36). Ito ay ang asal, pagkilos at proseso na sa pamamagitan ng kapangyarihang dulot ng biyaya ng Diyos tayo ay: e malayang nagtatalaga ng ating buong sarili sa Diyos, e nag-aalay ng ating kalayaan, ng ating pang-unawa at ng ating buong-kalooban sa Diyos na naghahayag ng kanyang sarili at kanyang plano, at e buong-pusong sumang-ayon sa Kanyang Pahayag. (Tingnan DV, 5) 164. Ano ang kakailanganin ng pananampalataya bilang “pagtatalaga ng ating buong sarili sa Diyos?” Ang pananampalataya bilang isang aktibong pagtugon sa Diyos ay sumasaklaw sa e ating isipan, na naniniwala sa Diyos na tumatawag sa atin sa kaligtasan kay Jesus:

e e

ating kalooban at mga kamay, na gumagawa ng kalooban ng Diyos, at ating puso, na naghahabilin ng ating sarili sa Diyos sa panalangin at pagsamba.

165. yano? Ang e e

Ano ang ilan sa mga pangunahing katangian ng Pananampalatayang KristiPananampalatayang Kristiyano ay: buo at lubusang pagtatalaga, nakatuon sa Banal na Santatlo, ang ating Amang nasa langit, kay Jesu-Kristo ang kanyang banal na Anak-na-naging-tao at ang kanilang Espiritu Santo, sa isang mapagmahal na kaalaman" na tumutulong sa ating umunlad at maging ganap bilang mga Pilipino, sa loob ng ating kultura at pagpapahalagang Pilipino at “nagsusugo” sa atin na humayo upang ipahayag ang Ebanghelyo.

166. Gaano kahalaga ang pananampalataya? Kinakailangan ang pananampalataya upang maging totoo tayo sa sarili: at sa gayo'y makamit ang ating kaligtasan, ang ating pakikipag-ugnay sa Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo. Sa tatlong katanungang di-lumilipas ay tumutugon ang Pananampalataya: e Ano ang maaari kong malaman? Ang Diyos na ating Ama at Kristong ating Panginoon.

PAARARO CAO LNG

AR

AURA

Na

RA

NS

Maam Na liar:

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

e e

53

Ano ang dapat kong gawin? Ibigin ang kapwa gaya ng ginawa ni Kristo. Ano ang maaari kong asahan? Ang presensiya ni Kristo at buhay na walanghanggan.

167. Ano ang nagagawa sa atin ng pananampalataya kay Kristo? Ang pananampalataya kay Kristo ay: e tumutulong sa ating umunlad sa pagiging mga taong may sapat na pag-iisip na maaaring makipag-ugnayan sa iba nang mapanagutan at ganap, e nagpapalaya sa atin mula sa pagka-alipin ng kasalanan, at e nagbubukas sa atin sa malalim na kagalakan at kaligayahan sa Panginoon. 168. Ano ang mga kabalintunaang katangian ng pananampalataya? Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay parehong: e tiyak na handang pag-alayan ng buhay, ngunit isang “misteryo” sapagkat gaya ng pag-ibig, mayroon pang laging kailangang unawain, e isang malaya at personal na tugon sa Diyos, subalit may hinihinging pananagutang moral sa budhi, e makatuwiran, subalit lampas sa ating likas na paraan ng pag-unawa, 0 e isang isahang pagkilos ng ating isipang kaloob subalit isa ring habambuhay na proseso, e isang biyaya ng Diyos sa pamamagitan ng Pahayag at panloob na inspirasyon, subalit isang bagay na ating isinasakatuparan na walang maaaring “maniwala" para sa atin, e isang isahang personal na tugon, ngunit posible lamang bilang kaanib ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. 169. Paano tayo makatitiyak sa ating pananampalataya? Ang pananampalataya ay katulad ng ating mapagmahal na pagkakilala sa ating pamilya at mga kaibigan. “Nakatitiyak” tayo sa kanilang pagmamahal at sinisikap nating makatugon dito. Gayundin, sa pamamagitan ng Pahayag ng Diyos kay Kristo, lubusan tayong nakatitiyak sa Kanyang pag-ibig sa atin at sinisikap tumugon sa pamamagitan ng biyaya ng pananampalataya.

SN Amay aaa

-An AA Tiara Oa

KABANATA

4

Ang Ating Kawalan ng Pananampalataya

Kaya sinabi ni Jesus, “Huwag kayong magbulung-bulungan. Walang makalalapit sa akin malibang dalhin siya ng Amang nagsugo sa akin, at ang lalapit sa akin ay muli kong bubuhayin... Sinabi ko na sa inyo na mamamatay kayo sa inyong mga kasalanan. Mamamatay nga kayo sa inyong mga kasalanan kung hindi kayo maniniwalang “Ako'y si Ako nga.” (In 6:43f: 8:24)

PANIMULA 170. Walang tigil na nananawagan para sa pananampalataya si Kristo sa mga Ebanghelyo. Pinuri ni Jesus ang Romanong Senturyon dahil sa kanyang matibay na pananampalataya (Tingnan Mt 8:8-10). Tinuya niya ang mga taong labis ang pagaalala sa pagkain at kasuotan dahil sa kanilang mahinang pananampalataya (Tingnan

Mt 6:30). Hindi siya makagawa ng mga kababalaghan sa mga taga-Nazaret dahil sa kawalan nila ng pananampalataya (Tingnan Mc 6:5). Sa binabagyong lawa, tinanong ni Jesus ang kanyang mga nanginginig na apostol: “Wala pa ba kayong pananalig?”

(Mc 4:40 NIB). At sa kanyang Huling Hapunan, sinabi ni Jesus kay Pedro: “Idinada-

langin ko na huwag lubusang mawala ang iyong pananampalataya” (Lu 22:32). 171. Alam natin mula sa karanasan na ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakatatagpo ng iba't ibang uri ng pagtanggap sa atin, at sa loob natin, sa ating buong buhay. Kung minsan sa ating pag-iisip naglalagay tayo ng mga kondisyon para maniwala gaya ng nagdududang si Tomas: “Hindi ako maniniwala hanggat di ko nakikita ang butas ng mga pako sa kanyang mga kamay” (Jn 20:25). Sa ibang pagkakataon, ipinagkakanulo ng ating mga pagkilos ang ating pananampalataya gaya ng 54

aaa AA -

"Lahing walang pananampalataya! Hanggang kailan ako dapat na manatiling kasama ninyo? Hanggang kailan ko kayo paglitiisan?... Mapangyayari ang lahat sa may pananalig.” Kaagad sumagot nang malakas ang ama ng bata, “Nananalig po ako! Tulungan ninyo ako bagamat ako'y nagkulang.” (Mc 9:19, 23-24)

er

Site

|

IC

ON

AA"

IR! AANO

RANA YA

AA

a apa

Ta

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

55

tatlong ulit na pagtatatwa ni Pedro: “Hindi ko nakikilala ang taong iyan” (Mt 26:72). O marahil sa ating pagtitiwala at pag-asa nagsisimula tayong magduda, katulad ng mga alagad ni Juan Bautista: “Kayo ba ang 'Siya na darating, o maghihintay pa kami ng iba?” (Lu 7:20).

KALALAGAYAN 172. Nahaharap ngayon ang pananampalataya ng Pilipinong Katoliko sa maraming panggigipit at tukso laban sa pananampalataya. Nagbago na ang ating buong panglipunang kalalagayan ng Pananampalatayang Kristiyano at ng Simbahan. Noon, nabubuhay ang mga Pilipino sa isang higit na matatag na lipunan kung saan ang Simbahan ang isa sa nangingibabaw. Karaniwang ang kawalan ng paniniwala ay sumasakop lamang sa iilang taong hindi nagsasabuhay ng pananampalataya na hinihikayat ng Simbahang bumalik sa mga Sakramento. Ngayon, nabubuhay tayong mga Pilipino sa isang lipunang nagbabago, na kung saan maraming relihiyoso at di-relihiyosong tinig ang umalingawngaw sa buong lupain. Mga buong pangkat-pangkat ang nahahatak na lumayo sa Pananampalatayang Katoliko. Nakatuon ang tugong pastoral ng Simbahan sa pagbubuo ng bagong maliliit at istrukturang pang-Simbahan tulad ng “Basic Christian Communities,” o Mga Batayang Pamayanang Kristiyano upang ipahayag ang Ebanghelyo nang higit na mabisa. 173. Isinasalarawan ng Vaticano II ang ganito mismong kalagayan: marami ang humihiwalay mula sa pagsasabuhay ng relihiyon. Noong unang panahon, hindi pangkaraniwan ang ipagkaila ang Diyos at relihiyon hanggang sa puntong iiwanan ang mga ito, at mangilan-ngilan lamang ito, ngunit ngayon parang pangkaraniwan na ang tanggihan sila bilang salungat sa pagsulong ng agham at sa isang bagong uri ng humanismo (GS, 7). 174. Sa Pilipinas, ang ating suliranin ng kawalan ng pananampalataya ay karaniwang bunga ng labis na pagbibigay-diin sa isang pangunahing dimensyon ng pananampalataya, samantalang kinaliligtaan ang iba ngunit kasing-halaga ring dimensyon. Binibigyang-diin ng mga Pundamentalista na si Jesus bilang kanilang personal na Tagapagligtas, ang pag-ibig sa Biblia at ang pag-aaruga sa kanilang mga kasapi, ngunit madalas na sarado sa Katolikong tradisyon, sa pag-unlad ng aral-pananampalataya, sa buhay-sakramental at sa higit na malawak at panlipunang pagmamalasakit (Tingnan PCP II, 219, 223-28). Matinding isinusulong ng mga aktibista ang paglaban para sa katarungan at pakikipag-isa sa mga mahihirap kaya kaunting panahon na lamang ang kanilang iniuukol sa panalangin at pagsambang Sakramental. May ilang Karismatiko ang labis na nagbubuhos ng panahon sa mga pagdiriwang na tigib ng Espiritu, ngunit nakakaligtaan na ang paglilingkod sa kapwa. Madalas na kulang ang tatlong pangkat sa tamang paninimbang at lawak ng isipan na isang tanda ng tunay na Pananampalatayang Katoliko.

rn

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

IPON ET

56

l. Mga Hadlang sa Paniniwala, Pagkilos at Pagsamba A. Kawalan ng Paniniwala laban sa May Paniniwala

176. Sa Kasulatan, ang suliranin ng kawalan ng paniniwala ng bayan ng Diyos, kaiba sa pagsamba sa mga diyus-diyusan ng mga pagano, ay isang paulit-ulit na sagabal. Tatlong pangunahing uri ng “kawalan ng paniniwala” ang mapupulot natin at nananatiling may kaugnayan sa ating panahon ngayon. Una, ang simpleng pagtatatwa na mayroong Diyos o na “si Jesu-Kristo ay Panginoon, ang bugtong na Anak ng Diyos.” “Wala namang Diyos!” ang sabi ng hangal!” (Salmo 14:1). “Sino nga ang sinungaling? Hindi ba ang tumatangging si Jesus ang Kristo?” (1 Jn 2:22). Karaniwan na ang ganitong pagtatatwa ay bunga ng maling kaisipan tungkol sa tao at sa Diyos (Tingnan CCC, 2126). “Nagbubunga ng mahinang pananampalataya ang maling kaisipan nila tungkol sa pagiging tao.... Ang iba nama'y may napakamaling pagkakilala sa Diyos na... ang pagtatatwa nila ay walang kinalaman sa Diyos ng mga Ebanghelyo "

(GS, 19).

177. Ikalawa, ang kasalungat na uri ng kawalan ng paniniwala ay ang paghahanap ng “di-pangkaraniwang kaalaman” tungkol sa kapalaran at hinaharap ng isang tao. Matagal ng ipinagbabawal ang dibinasyon (kulto), pangkukulam at salamangka. “Sinuman sa inyo'y... huwag manghuhula, huwag gagawin ang ginagawa ng mga mananawas, ng mga mangkukulam, ng mga manggagaway, ng mga espiritista, at ng mga salamangkero. Huwag din kayong makikipag-usap sa mga espiritu ng patay” (Deut 18:10-11, Tingnan CCC, 2115-17). Ngayon mayroon pa rin tayong mga “faith healers”, mga may pangitain at mga kagaya nito na pinaglalaruan ang payak na paniniwala ng mga karaniwang Kristiyano at inaakay sila patungo sa mga “bagay na ka-

suklam-suklam sa Panginoon” (Deut 18:12: Tingnan NCDP, 136).

Ka UTANG RANA

175. Ano, kung gayon, ang mga malalaking sagabal sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano sa Pilipinas ngayon? Ipinaliliwanag sa Ikatlong Kabanata ang ilan sa mga kabalintunaan ng Pananampalataya. Ang katiyakan at pagkamakatwiran ng Pananampalataya ay maaaring mag-akay sa ilan tungo sa makatuwirang pag-aaral sa pananampalataya (dogmatismo) samantalang ang kalabuan nito ay nagtutulak sa iba upang maging mapamahiin. Ang pananampalataya bilang isang kaloob ay nagbubunsod kung minsan sa isang paniwalang “bahala na.” Ang pagbibigay-diin sa kalayaan ng pananampalataya ang nagdadala sa ilan sa isang makasarili at pansariling pananampalataya. Kahit ang personal na katangian ng pananampalataya ay maaaring maipagkamali na mangahulugan na pansarili lamang at tinatanggihan ang anumang pansambayanang dimensyon. Maaaring pangkatin ang mga sagabal sa tunay na pananampalataya ngayon ng mga Pilipino batay sa tatlong saligang dimensiyon ng pananampalataya: paniniwala, pagkilos at pagsamba.

UA

PAGLALAHAD

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

57

178. Ang ikatlong sagabal sa Kristiyanong paniniwala ay ang likas na pagkamakasarili o kapalaluan na tumutukso sa lahat ng tao upang tingnan ang anumang pagtitiwala sa Diyos na laban sa kalayaan at kaganapan ng tao. Mula sa ganitong asal-pananaw umuusbong ang pag-aalinlangan, mga pagdududa at kawalan ng paniwala. Sinasabi nila: “sinong “makabagong' tao ang makatatanggap sa ganyang mga makalumang paniniwala!” (Tingnan CCC, 2088-89). Nakabatay ang ganitong kaisipan sa isang maling larawan: 1) ng Diyos bilang isang makapangyarihang Hukom na walang-pakundangang iginigiit sa atin ang kanyang kagustuhan, at 2) ng ating kalayaan na walang-anumang kaugnayan sa Diyos. TUGON

179. Iminumungkahi ng PCP II na ang pangunahing tulong na ating kailangan sa pagharap sa mga hamong ito ay ang isang “Pinanibagong Katekesis” na nagbibigaydiin sa pagpapanibago sa panlipunang paglilingkod at pagsamba. Nangangahulugan ito ng isang katekesis na nakasentro kay Kristo, nakaugat sa mga buhay na Salita ng

Kasulatan at tunay na maka-Pilipino at sistematiko (Tingnan PCP II, 156-64). Ang la-

yunin ay upang maipahayag sa angkop na paraan ang “totoong aral” ng Ebanghelyo (Tingnan GS, 21). Ang pangunahing “katotohanang” ipinakikita sa Kasulatan ay nilikha tayo ng Diyos na malaya na may kaukulang pagsasarili. Hinahangad ng Diyos ang ating sariling kabutihan. Ngunit hindi nito itinatakwil, sa anumang paraan, ang ating lubusang pangangailangan sa Diyos. Walang nalikhang daigdig kung walang Manlilikha (Tingnan GS, 36).

180. Mapangangalagaan ang tunay na dangal ng tao sa pamamagitan lamang ng pagtingin sa bawat tao na kaugnay ng Diyos na Siyang pinagmulan at huling hantungan ng lahat. Nakasalalay ang ating tunay na dangal sa katotohanang tinawag tayo upang makapiling ang Diyos. Ayon sa Vaticano II: Kung umiiral tayo, ito ay dahil nilikha tayo ng Diyos sa pamamagitan ng pagibig at sa pamamagitan din nito ay patuloy Niya tayong pinaiiral. Hindi tayo mabubuhay nang ganap ayon sa katotohanan kung hindi natin malayang tatanggapin ang Kanyang pagmamahal at ipapaubaya ang ating mga sarili sa ating Manlilikha (GS, 19). 181. Ipinakita ni Kristong Muling Nabuhay kung paano natin maisasakatuparan sa angkop na paraan ang isang 'pinanibagong katekesis' sa kanyang pakikipagtagpo sa dalawang alagad papunta sa Emmaus. Una, sumabay si Kristo sa paglalakad ng dalawang nagdududang alagad at nakinig sa kanilang salaysay. Pangalawa, kanyang “ipinaliwanag sa kanila ang lahat ng nasasaad sa Kasulatan tungkol sa kanyang sarili” (Lu 24:27). Sa wakas, inalok niya sila ng pagkakataong maniwala sa pamamagitan ng kanyang paghahati ng tinapay kapiling nila. Kayat iniwan ni Kristo ngayon sa kanyang mga tagasunod ang kanyang salita at “pagkain para sa paglalakbay sa Sakramento ng pananampalataya. Dito ang mga bagay na nagmula sa lupa, ang mga bunga ng ating pagsisikap, ay nababago sa pagi-

58

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ging maluwalhating Katawan at Dugo Niya, bilang isang hapunan ng pakikipagkapwa at isang patikim sa darating na makalangit na piging” (G5, 38). 182. Bilang paglagom, ang Kristiyanong doktrina o aral ay isang buhay at nagbibigay-buhay na katotohanang umuunlad sa loob ng maraming panahon sa inspirasyon ng Espiritu Santo. Bukod dito, hindi kailanman masasabing ang sumasampalataya kay Kristo ay katumbas ng pagtanggap sa “tunay na aral.” Sapagkat kay Kristo natatagpuan ng sumasampalataya ang kaligtasan: “Hindi ninyo siya nakita kailanman, ngunit siya'y inibig na ninyo. Hindi pa rin ninyo siya nakikita magpahanggang ngayon, ngunit nananalig na kayo sa kanya. Dahil dito'y nag-uumapaw na sa inyong puso ang kagalakang di kayang ilarawan sa salita. Sapagkat inaani na ninyo ang bunga ng inyong pananampalataya, ang inyong kaligtasan” (1 Ped 1:8-9). Isang katotohanang umiiral ngayon ang kaligtasang ito at sumasaklaw sa lahat ng ating iniisip at ginagawa, at inaasahan, sa bawat araw ng ating buhay. B. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagkilos

183. Ngunit mayroong isang “praktikal na di-pagkilala sa Diyos (practical atheism)” na naging higit na laganap kaysa sa anumang pangkaisipang kawalan ng pananampalataya: mga Pilipinong nabubuhay na para bang walang Diyos. Gaya ng mga Hebreo noong unang panahon, hindi sila nagtatanong: “Mayroon bang Diyos?” Sa halip, pinag-uukulan nila ng pansin ang praktikal na tanong: “Nasa piling ba natin ang Diyos o hindi?” (Exo 17:7). “Kailangan ba tayong mabahala tungkol sa Kanya?” “Sasaktan ba tayo ng Diyos sa anumang paraan?” Walang pakialam sa pag-ibig ng Diyos ang mga “praktikal” na taong ito na dikumikilala sa Diyos. Napapatunayan ito sa kanilang kawalan ng utang na loob, pagwawalang-bahala at katamarang espirituwal (Tingnan CCC, 2094). Bigo silang makita ang mga tanda ng pag-iral ng Diyos. “Hanggang kailan ako mamaliitin ng mga taong ito? Bakit hanggang ngayo'y ayaw pa nila akong paniwalaan, sa kabila ng mga kababalaghang ginawa kong nakita nila?” (Bil 14:11). Ang pagkabulag na ito ay karaniwang mauugat sa dalawang pangkalahatang dahilan. 184. Una, mayroong isang kaisipang pabagu-bago (pragmatic) at makamundo (secularistic) na sinusukat ang lahat ng tagumpay ng tao alinsunod sa “pagpapalayang pangkabuhayan at panlipunan” (GS, 20). Sinasabi ng PCP II ang tungkol sa isang “namamayaning konsumerismo sa ating lipunan” (PCP II, 634). Inilarawan ni San Juan ang pangunahing sanhing nasa bawat isa sa atin--ang ating likas na pagkiling sa kasamaan nitong “makamundong pananaw”: “Ang nakapupukaw sa masamang pita ng laman, ang mga nakatutukso sa paningin, at ang karangyaan sa buhay--ay hindi nagmumula sa Ama kundi sa sanlibutan” (1 Jn 2:16). 185. Ikalawa, higit pang naaangkop sa ating Pilipinong kalalagayan na masasabing sanhi ng kawalan ng paniniwala sa asal ay ang kahirapan at kawalang-katarungan sa ating paligid. May mga mabibigat na pahayag ang PCP IT tungkol dito sa mga pambansang sanhi ng ating pagkamakasalanan: “Sa kahirapan at kakulangan ng

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

59

kaunlaran sa ating bansa, sa mga hidwaan at mga pagkakahati-hati nito, nakikita natin ang kamay ng pagkamakasalanan ng tao, lalo na sa mapangkamkam na mga galamay ng kasakiman para sa pakinabang at kapangyarihan” (PCP II, 266). 186. Malaking bilang ng mga tao ang may matinding kamalayan sa kanilang kawalan ng mga yaman ng daigdig sa pamamagitan ng kawalang-katarungan at dimakatarungang pamamahagi” (65, 9). “Sa gitna ng maraming inagawan ng mga pangunahing pangangailangan upang mabuhay, mayroong iilan na nabubuhay sa karangyaan at inaaksaya ang kanilang kayamanan... Magkatabing umiiral ang luho at karalitaan” (GS, 63). Sinasabi ng PCP II kung paano dapat mabagabag ang budhing Kristiyano sa mga kasalanang ginagawa laban sa maralita: napakaraming mga manggagawa ang hindi pinagkakalooban ng makatarungang pasahod upang sa gayon mapanatili ang mga pamantayan ng pamumuhay ng iilang nagmamay-ari na nang lubos sa mga bagay na kailanman ay hindi matitikman ng mga kapus-palad, patuloy na binubungkal ng mahihirap na magsasaka ang mga lupang kailanman ay hindi mapapasakanila, makasariling ginagamit ang kapangyarihang pang-ekonomiya at pulitikal upang pagsilbihan ang interes ng iilan (PCP Il, 267). 187. Ang ganitong kawalang-katarungan ay isang pangunahing sanhi ng kawalan ng pananampalataya hindi lamang ng mga pinagsasamantalahan at inaapi kundi pati rin ang mga lumalabag sa katarungan. Itinatatwa ng mga mapagsamantalang ito ang Diyos sa pamamagitan ng pagtanggi sa mga karapatang-galing-sa-Diyos ng kanilang mga biktima. Sa kabilang banda naman, itinatakwil ng mga inaapi ang Diyos sapagkat hindi nila makita ang katotohanan ng Kristiyanong pananaw at pangako sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Kaya nga ang kawalan ng pananampalataya sa pagkilos ay unti-unting nagiging isang katotohanang pangkultura para sa mga taong naghihirap sa laganap na kawalan ng katarungan. 188. Ang kulturang ito ng kawalan ng pananampalataya ay maaaring magkaroon ng sistematikong anyo sa pampulitika o pangkabuhayang balangkas na nagkakait ng mga pangunahing karapatang-pantao. Sinisisi ng mga Pilipinong tagasunod ni Marx ang pananampalatayang pangrelihiyon kasama ang piyudalismo, burukratikong kapitalismo at imperyalismo sa mga suliranin ng lipunang Pilipino (Tingnan PCP II, 265). Ipinapahayag nila na ang relihiyon ay isang panlipunang pampakalma na nangangako sa mga mahihirap at inaapi ng isang makalangit na gantimpala kung mananatili lamang silang sunud-sunuran ngayon. TUGON

189. Ang tulong na inaatas ng PCP II upang malutas ang kawalan ng pananampalataya sa “pagkilos” ay “Pinanibagong Apostoladong Panlipunan” tungo sa “Panlipunang Pagbabago” (Tingnan PCP II, art. 15: 20-27: dokumento. 165-66, 256-329). Isinasagot natin sa mga tagasunod ni Marx na hindi kailanman nangako si Kristo ng isang makalangit na gantimpala sa mga “hindi kumikilos” na mga alagad, (yaong mga

60

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO ---MGA

SALIGAN

sumisigaw lamang ng “Panginoon, Panginoon”). Ang gantimpala ay para lamang sa mga tumutupad sa kalooban ng Ama (Tingnan Mt 7:21). Ang tunay na Pananampalatayang Kristiyano sa kanyang etikal at propetikong gampanin ay nagpapaunlad sa mga pangunahing pagpapahalagang-pantao na pansarili at panlipunan. Hinuhubog nito ang uri ng pamumuhay ng mga Kristiyano ayon sa mga pinahahalagahan ng Ebanghelyo at tunay na pananagutang pantao at katarungan. Sa labas ng pananampalatayang ito, maliit lamang ang nakapagwawasto sa “Kasalanan ng Mundo” na nananatiling umiiral at pangkalahatang ugat ng pagsasamantala ng tao sa tao. 190. Hindi lamang inilalahad ng PCP II ang mga kasalukuyang panlipunang turo ng Simbahan sa isang paraan na napapanahon sa tunay na kalagayan ng Pilipinas. Binibigyang-diin nito ang mga tunay na saksi at konkretong ambag na malaon ng inialay ng napakaraming tao, BCCs, NGOs, atbp. (Tingnan, PCP II, Art 42, 4: dokumento 390). Bukod sa mga ibinibigay na tulong na materyal, ang higit na malalim at higit na tatagal na ambag ay ang pagpapakita ng “mabuting halimbawa” sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng pananampalataya. Lalong mabisa ang ganitong “mabuting halimbawa” kapag sinamahan ng maaasahang patnubay at tagubilin sa mga pangunahing Kristiyanong asal at tugon sa mga hamon ng panahon ngayon. Maaaring makatwirang angkinin ng Simbahang Katolika sa Pilipinas na sadyang mapalad siya sa dalawang bagay na ito. K. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagtitiwala/Pagsamba

191. Sa ikatlong larangang ito ng pananampalataya--ang Pagsamba--isang karaniwang pagtuligsa mula sa ilang kasalukuyang sikolohiya na nagpaparatang na ang relihiyon ay isa lamang ilusyon, isang pambatang paglalarawan ng animo'y nawawalang ama. Sinasabi nila na nag-iimbento tayo ng amang-diyos upang magbigay ng kapanatagan laban sa ating mga takot sa malupit na mundong ito. Bunga nito, tinutuligsa nila ang batayan ng Kristiyanong Pag-asa, kaya nadadala nila ang ilan sa pagkasira ng loob at maging sa kawalang-pag-asa. Natutukso ang iba sa kapangahasan: sa pagiging pangahas sa kakayahan lamang ng tao o kaya'y sa awa ng Diyos na wala namang pagsisisi at pagbabago ng kalooban (Tingnan CCC, 2091-92). 192. Ipinakikita ng PCP II ang kabaligtarang anyo ng kawalan ng pananampalataya kaugnay sa pagsamba. Sa Pilipinas, sa kasamaang-palad, madalas na ang pagsamba ay nahihiwalay sa kabuuan ng pamumuhay, Hindi nakikita ang liturhiya bilang bukal at taluktok ng buhay ng Simbahan. Sa halip, itinuturing itong isang departamento ng buhay na walang malalim na kaugnayan sa buhay-panlipunan, pang-ekonomiya, at pampulitika (PCP Il, 167). Totoo ring madalas na may ilang mga nakagawiang tanyag na gawang-kabanalan at kaugalian na nagmumukhang parang pamahiin, at mga makasarili at mapagsariling asal kaysa tunay na Kristiyanong panalangin.

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

61

TUGON

193. Malinaw na “Isang Pinanibagong Pagsamba” ang paraan sa pagtugon sa mga pagbatikos dahil sa kawalan ng pananampalataya laban sa pananampalataya bilang pagsamba (Tingnan PCP II, 167-81). Inaatasan ng Konsilyo Plenaryo ang isang aspeto ng kinakailangang lunas: May mahigpit na pangangailangan na bigyang-diin sa mga Pilipinong Katoliko na dapat maging isang kilos ng pagsamba ang kabuuan ng buhay, tulad ng sinasabi ni San Pablo sa kanyang sulat sa mga taga-Roma (Ro 12:1), Hindi natin masasamba ang Diyos sa ating mga simbahan at mga banal na lugar samantalang binabale-wala Siya sa pang-araw-araw na kalakaran ng buhay (PCP Il, 168). 194. Ang pagpapanibago sa pagsamba ng ating mga kababayan ay nangangailangan ng pagpapanibago sa kanilang buhay-panalangin at mga tanyag na relihiyosong kaugalian. Tungkol sa huli, pinapayuhan tayo ng PCP II na “Ang ating asal ay kinakailangang maging isang mapanuring paggalang, mapanghikayat, at mapanibago. Dapat humantong sa liturhiya ang mga gawaing ito. Kinakailangan silang maging makabuluhang nakaugnay sa buhay-Pilipino, at tumutugon sa layunin ng ganap na kaunlarang pantao, katarungan, kapayapaan, at ang dangal ng sangnilikha. Dapat tayong magkaroon ng lakas-loob na iwasto ang anumang nagdadala sa panatisismo o nagpapanatili sa mga taong maging parang sa bata sa kanilang pananampalataya.” At, idinadagdag pa, “kasabay nito, samantalang nakikita kung gaano pinahahalagahan ng marami sa ating mga kababayan ang mga gawaing ito na pangrelihiyon, dapat nating gamitin ang mga ito bilang mga behikulo ng ebanghelisasyon tungo sa pagsamba sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24, PCP II, 175). Ngayon, ang batayan para sa pagpapanibago ng ating buhay panalangin at gawaing pangrelihiyon ay ang Santatluhang Panalangin ng Simbahan. 195. Santatluhang Panalangin/Pagsamba. “Ang tungkulin ng Simbahan ay ipakita ang presensiya ng Diyos Ama at ang Kanyang Nagkatawang-taong Anak na parang talagang nakikita samantalang walang tigil sa pagpapanibago at paglilinis ng kanyang sarili sa paggabay ng Espiritu Santo” (GS, 21). Ang pagsamba ng mga Katoliko sa Ama, Anak at Espiritu sa Kristiyanong sambayanan ang maaaring pinakamabisang paglilinis at pagpapagaling sa ating panalanging may “ilusyon” at nakasentro sa sarili at pansariling kapakanan. Sapagkat tinatawag tayo ng Santatluhang panalanging lumayo mula sa huwad na “pananampalataya” na naghahanap ng pansariling kapanatagan tungo sa bukas-loob na pagbibigay ng sarili sa pakikibahagi sa mapangligtas na misyon ni Kristo at ng Simbahan sa mapagmahal na paglilingkod. “Kung kayo'y mag-ibigan, makikilala ng lahat na kayo'y mga alagad ko” (Jn 13:35). Ipinakikita ito sa paglilingkod sa bawat isa “sa pinakahamak sa mga kapatid kong ito” (Mt 25:40). 196. Ang panalanging Kristiyano, kung gayon, ay hindi isang pambatang pagla-

62

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

larawan ng isang “iniidolong ama” o isang “Nido Jesus” na nagsisilbing mga larawan ng pagtakas mula sa hapdi ng paglaki at pagmamahal sa tunay na mundo. Ang pagtuligsa ng sekular na Sikolohiya ay tumutukoy sa pag-abuso ng pananampalatayang pangrelihiyon sa halip na sa tunay na katotohanan nito. Ang tunay na Kristiyanong panalangin at pag-asa ay nakabatay sa isang ganap at personal na pag-unawa sa PRESENSIYA ng Diyos at sa ibinubunga sa ating pagtanaw ng utang-na-loob, pasasalamat, pagsamba at pagmamahal sa Kanya. 197. Ang Santatluhang panalangin ang humihikayat sa Pilipinong Katoliko, sa pamamagitan ng pananahanan ng Espiritu Santo, tungo sa pakikibahagi sa sariling karanasan ni Kristo ng “ABBA, Ama,” na ang kalooban ay ipinapanalangin nating “sundin... dito sa lupa para ng sa langit” (Ama Namin). Bilang nakaugat sa pagsamba ng buong Simbahan sa Diyos Ama, Anak, at Espiritu Santo, ang Pilipinong Katoliko ay nagaganyak sa pinakamahalagang pananagutan sa kapwa-tao at pinapatnubayan ng walang-hanggang pag-uugnayan, mapanlikha at mapangligtas na pagmamahal ng Santatlo. Tigib ng ganitong Pag-ibig, sama-samang tumutugon sa liturhiya ang mga Katoliko kasama ang isang umaalingawngaw na “AMEN!” sa pagtatapos ng lahat na mga Eukaristiyang Panalangin: Sa pamamagitan ni Kristo [Nabuhay na Mag-uling Anak na Nagkatawang-tao], kasama Niya at sa Kanya, kasama ng Espiritu Santo, ang lahat ng pangaral at papuri ay sa iyo Diyos Amang Makapangyarihan, magpasawalang-hanggan. 198. Makatutulong rin ang Santatluhang panalangin sa mga Pilipinong Katoliko sa “pag-uusap sa pagitan ng mga relihiyon” na binanggit sa PCP II. Samantalang pinagtuunan ng pansin ng Konsilyo Plenaryo ang mga panuntunan para sa pangebanghelisasyong misyon sa mga Pilipinong Muslim, Buddista, Taoista, atbp. (tingnan PCP II, 110-15), ito ay nagpapahiwatig sa higit na malawak na misyong umaabot sa lahat ng ating mga kapwa Asyano na sumusunod sa mga dakila at tradisyunal na kulturang pangrelihiyon ng Silangan. Ang pagtatalaga ng sarili kay Kristo, ang Salita ng Diyos na Nagkatawang-tao, ang batayan ng pakikipag-usap ng mga Kristiyano sa mga Muslim at Judio na gumagalang din sa Salita ng Diyos. Ang hangarin ng mga Buddista ay makawala sa lahat ng mga makataong pagnanasa patungo sa walang-tinag na katahimikan ng Nirvana. Ito ang nag-uugnay sa pagsamba ng Kristiyano sa Ama, na “kailanma'y walang nakakita” (Jn 1:18) at siyang naranasan ng mga Kristiyanong mistiko bilang “wala, wala, wala....” ng ating kamulatan sa mundo. At panghuli, ang Hinduismo ng Advaitan ay maaaring lapitan sa pamamagitan ng Kristiyanong karanasan ng Espiritu Santo, ang bukal ng pagkakaisa sa pagitan ng sarili at Diyos na nag-aanyaya sa lahat ng tao sa higit na malalim na ugnayan sa pag-ibig. Il. Mga Hadlang sa Paniniwala sa Pagiging Sarili 199. Bukod sa mga hadlang sa tatlong pangunahing makatotohanang (objective) dimensiyon ng tunay na pananampalataya (ano ang ating pinaniniwalaan, ginagawa

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

63

at sinasamba) ang iba'y tumatalakay sa mga mapansariling (subjective) dimensiyon (paano tayo naniniwala, gumagawa at sumasamba) sa ating likas na proseso ng pagiging ganap sa Pananampalataya. Mahalagang bigyang-pansin ang maling kaisipan ng maraming kabataang Pilipino na masama “ang pagtatanong tungkol sa pananampalataya.” Nagmumula ito sa maling pananaw, na malimit ikintal sa isip ng mga may magagandang hangarin subalit mali sa pagtuturo ng relihiyon, na ang pananampalataya ay isang bagay na tinatanggap lamang mula sa mga nasa mataas na katungkulan. Sa aktuwal na nangyayari dahil ang pananaw na ito'y napakadalas ibinabahagi sa pagkabata, nagiging madaling pangangatwiran ito kalaunan sa pag-iwas sa personal na pananagutan para sa mga pansariling paniniwalang pangrelihiyon. TUGON

200. Ang nakatutulong ng malaki rito ay ang ating patuloy na pagmumulat sa Pananampalatayang Kristiyano na kinapapalooban ng aktibong pakikibahagi ng ating pamilya, mga kaibigan, BCCs, parokya, Katolikong Sambayanan, atbp. Nananawagan sa atin si Kristo at ang Simbahan para sa isang matalinong pagsunod, na kung saan ay ginagamit natin ang lahat ng kakayahan ng ating isip, kalooban, imahinasyon, at mga pandama. Kailangang malinaw nating makita ang pagkakaiba ng dalawang magkaibang takbo ng kaisipan. Ang una ay ang matapat na pagtatanong na naghahanap na makilala nang higit ang ating Panginoon sa pamamagitan ng sariling pag-aaral, pagninilay at pakikipag-usap para Siya'y mahalin natin nang higit na marubdob at masundan Siya nang higit na malapit. Ang pangalawa ay ang makasariling asal ng tunay na pagdududa, gaya ng nag-alinlangang si Tomas, kapag nagbibigay tayo ng mga pangunang kondisyon bago maniwala sa Diyos (“Hindi ako maniniwala hangga't di ko nakikita...” [Jn 20:25]). 201. Hinahamon tayo ng ating buhay-pananampalataya na patuloy na umunlad sa pang-unawang pangrelihiyon, pananaw na moral at pagsasanay, at taimtim na panalangin. Matutupad ito kapag pinalalakas at pinagtitibay tayo ng ating mga kapwa-Katoliko na nagkakaisa sa lokal na Simbahan na siyang sambayanan ng mga alagad ni Kristo.

PAGBUBUO 202. Tinalakay sa paglalahad na ang mga hamon sa tunay na pananampalataya ay maaaring manggaling sa alinman sa tatlong pangunahing makatotohanang dimensyon ng doktrina, moral na pamumuhay at pagsamba. Ang mga hadlang ay tumatalakay nang tiyak sa ating Pananampalataya sa pagsasabuhay natin nito sa ating tanging personal at panlipunang kapaligiran. Tayo'y mga Pilipino ng ikadalawampung siglo na nabubuhay sa isang partikular na kalalagayang pangkabuhayan, pampulitika, panlipunan, pangkultura, at pangrelihiyon. Nagkakaroon ng mga malilinaw na

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

“mukha” ang mga hamon sa tunay na pananampalataya. Nasa magiting na pagharap sa mga ito nang sama-sama sa ating mga Kristiyanong sambayanan na tayo'y tumutugon sa mapagmahal na tawag ni Kristong ating Panginoon. 203. Kung hindi tayo “maniniwala” sa pangunahing doktrina ng mga Katoliko, tiyak na hindi tayo magiging masigasig sa pagtupad sa mga pangunahing alituntuning Moral ng Katoliko o makibahagi nang makahulugan sa Katolikong Pagsamba. Maging dahil man ito sa pagmamataas, pagdududa o manhid na pagwawalang-bahala, hindi tayo magtatalaga ng ating mga sarili sa paglilingkod sa kapwa para sa kapakanan ni Kristo, at hindi rin magbibigay-halaga para sa tunay na pagsamba sa buhay na Diyos na ipinahayag sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Kaya ang pagtangging maniwala sa Diyos, kay Kristo at sa Simbahan ay nagtataglay ng maraming masasamang bunga para sa mga indibiduwal na tao, mga pamilya, at sa kalakhang sambayanan. 204. Kaya hinihiling natin sa Diyos na “tulungan tayo dahil sa kawalan natin ng pananampalataya” bilang tanging paraan ng dahan-dahang pagdating sa “katotohanan” ng ating mga sarili, ng ating mga kapwa, at ng Diyos, sa ating mga pag-iisip, sa ating maayos na pagkilos, at sa ating panalangin. Tanging kay Kristo lamang at sa Espiritu Santo tayo patuloy na makatutugon sa mga hamon ng “buhay kay Kristo” ngayon.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 205. Ang lahat ba ay may pananampalataya? Ang lahat ay may likas na pananampalataya, paniniwala sa isang bagay o isang tao. Ang pagsampalataya sa Diyos ay handog ng Diyos na ibinibigay Niya sa bawat isa sa iba't ibang pamamaraan. Nais ng Diyos na “ang lahat ng tao ay maligtas at makaalam ng katotohanan.” (1 Tim 2:4). Ngunit ang karanasan ay nagpapakita na maaaring magamit natin sa maling paraan ang ating kalayaan at tanggihan ang alay ng Diyos, o kaya'y lumayo tayo sa Diyos sa pamamagitan ng kasalanan. 206. Kristo? Ang e e

Anu-ano ang mga hamong hinaharap ng ating buhay-pananampalataya kay

ating buhay-pananampalataya kay Kristo ay hinahamon ng ating sariling kapalaluan at makasalanang pagka-makasarili: ang karukhaan, pagdurusa, at kawalang-katarungan ng marami na pinatingkad ng pagwawalang-bahala at masamang halimbawa ng iba: e. kamangmangan sa relihiyon, maling paglalahad ng Ebanghelyo, at mga kaugaliang may isahang pagkiling: at e mga paganong aral-pananampalataya at maluhong pananaw at pagpapahalagang laganap sa ating kapaligiran.

207. Paano nahahadlangan ang pananampalataya ng mga kaugaliang may isahang pagkiling?

"OZ

64

:

7 OT

"ma

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

ION

GAN

TGA

NG

65

Ang labis na pagbibigay-diin sa isang dimensyon lamang ng Pananampalataya ay nagbubunsod sa maling paglalahad ng dimensyong ito at pagsasawalang-bahala sa iba. Kung ang Pananampalataya ay mauuwi lamang sa: e doktrina, ang magiging karaniwang resulta nito ay isang dogmatismo na walang damdamin at kulang sa panalangin na walang kaugnayan sa tunay na buhay, e maka-aktibistang pakikipaglaban para sa katarungan, ang pananampalataya ay nagiging isang ideolohikal at di-makatarungang paghahangad ng mga pansariling layunin, e mga pagdarasal, mga debosyon, at pagsisimba, ang pananampalataya'y nagiging kapalit para sa tunay na maka-Kristiyanong pagkakawanggawa. 208. Sinu-sino ang mga “di-naniniwala” ngayon? Ang mga “di-naniniwala” ngayon ay e ang mga praktikal na walang-kinikilalang Diyos na ang hangad lamang ay magkamit ng kayamanan, katanyagan, o kapangyarihan kaya wala na silang panahon para sa Diyos, e o ang iba na nagpapahayag na mayroon silang di-pangkaraniwang kaalaman at kapangyarihang mula sa Diyos. Alinman dito'y hindi kumakatawan sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano kay Jesu-Kristo. 209. Paano tayo makatutugon sa kawalan ng paniniwala sa doktrina? Kailangan natin ang pinanibagong katekesis sa katotohanan ng Ebanghelyong nakasentro kay Kristo, na tumatawag sa ating tumugon sa tawag ng Kristiyanong paglilingkod sa ating kapwa-tao at sa tunay na pagsamba sa ating mapagmahal na Ama sa Espiritu at sa katotohanan, sa Kristiyanong sambayanan. 210. Paano tayo makatutugon sa kawalari ng paniniwala ng “HINDI paggawa”? Ipinapakita ng “pinanibagong panlipunan paglilingkod” ang mahalagang pagpapahalagang-pantao ng pagsunod kay Kristo ngayon sa konkretong paglilingkod sa mahihirap at inaapi tungo sa pagbabagong panlipunan. 211. Paano tayo makatutugon sa kawalan ng paniniwala ng “HINDI pagsamba?” Ang panawagan ng PCP II para sa “pinanibagong pagsamba” ay nangangahulugan ng pagtulong sa lahat ng mga Pilipinong Katoliko na tunay na maunawaan ang Kristiyanong pagsamba sa Diyos ating Ama, sa pamamagitan ni Kristong Anak Niyang-naging-tao, sa kanilang Espiritu Santo. Nangangahulugan ito ng pag-aaral na maiugnay ang ating mga personal at umiiral na pagsamba sa liturhikal na pagsamba ng Simbahan. Makakamit lamang ito kung sasamba tayo sa Diyos ng may pananam-

RAANARAN

O

"UTONGNAE:

66

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA SALIGAN

palataya, sa pamamagitan ng personal na pakikipag-ugnayan kay Jesu-Kristo bilang mga kasapi ng Kanyang Katawan, ang Simbahan, at hindi lamang sa pamamagitan ng itang mga panlabas na ritwal. 212. Ano ang nakatutulong sa atin sa pagtugon sa mga hamon ng pananampalataya? Makatutugon tayo nang sapat sa mga hamon

ng pananampalataya

sa pamamagi-

tan lamang ng Espiritu Santo na kumikilos sa kalooban natin: at sa pamamagitan ng ating pamilya at mga kaibigan, at sa pamamagitan ng pagtuturo ng Simbahan at mga Sakramento nito, lalung-lalo na ang Eukaristiya. 213. Paano tayo uunlad sa pananampalataya? Uunlad tayo sa ating Katolikong pananampalataya sa pagpapalalim ng ating pagka-unawa sa mapangligtas na mensahe ni Kristo (paniniwala), sa “pagsasagawa” ng katotohanan sa Kristiyanong paglilingkod, at sa “pagdiriwang” ng makatotohanang panalangin at pagsamba sa Sakramento sa pamamagitan ni Kristo sa Espiritu Santo. 214. Paano tayo makikipag-usap sa mga taong tapat na nag-aalinlangan at nagtatanong sa Kristiyanong pananampalataya? Matutulungan natin ang mga taong nag-aalinlangan tungkol sa pananampalataya sa pamamagitan ng: e paglilinaw sa mismong pagsasabuhay ng paniniwala, sa pamamagitan ng mga pangkaraniwang halimbawa na hango sa kanilang sariling pakikipagugnay sa buhay-pamilya at mga pakikipagkaibigan: e pagpapaliwanag sa mga pangunahing katotohanan ng ating pananampalataya (Ang Kredo) at paano isinasabuhay ang mga ito sa mga pagpapahalagang moral at pagsambang sakramental, at e pagpapakita sa kanila kung paano nababatay at pinauunlad ng Pananampalatayang Kristiyano ang mga pangunahing pagpapahalagang kultural ng Pilipino, pansarili man o panlipunan. 215. Nagbabago ba ang Kristiyanong Paniniwala? Nananatili ang mga pangunahing katotohanan ng pananampalatayang Kristiyano ngunit bilang Buhdy at nagbibigay-buhay, hindi patay at hindi nananatili sa dati. Bilang buhay, ang tunay na Pananampalataya ay patuloy na pinapatnubayan ng Espiritu para tumugon sa mga bagong hamon ng daigdig, kasama ng mga bagong pagpapahayag at mga bagong pagbibigay-diin upang manatiling tapat sa katotohanan ng Ebanghelyo.

UNANG BAHAGI

ESi EX visto, Ang

Sing

@EKatotohanan

68

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

Ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakatuon kay Jesu-Kristo, na siyang mismong “ang Daan, ang Katotohanan at ang Buhay.” (Tingnan Jn 14:6)

PAMBUNGAD Sa Unang Bahagi ay ipakikilala si Kristo, ang ating Katotohanan, o Doktrina. Ito ang magsisilbing batayan sa sumusunod: ang Ikalawang Bahagi, si Kristo, ang ating Daan, o Moral na Pamumuhay at ang Ikatlong Bahagi, si Kristo ang ating Buhay, o Pagsamba/Mga Sakramento. Bilang ating “katotohanan”, si Kristo ang bukal ng ating buhay bilang mga Pilipinong Katoliko, ang hinahanap natin para sa sariling pagkakakilanlan, para sa pangunahing kahulugan sa buhay. Nagbibigay-kahulugan siya maging sa ating pagdurusa, at itinutuon ang ating mga personal na pagtatalaga sa loob ng isang pananaw na bukas sa espirituwal. Matalik siyang nakikipag-ugnay sa atin sa pamamagitan ng kanyang Inang si Maria. Kaya si Kristo ang nasa sentro ng mismong Pagpapahayag ng Diyos ng kanyang sarili na dumarating sa pamamagitan ng kalikasang nakapaligid sa atin, sa Biblia, sa Simbahan, at sa ating mga personal na karanasan sa pang-araw-araw na buhay. Siya ang sentro ng ating tugon sa pananampalataya, sa pag-iisip, pagkilos at pananalangin. Habang ipinagmamapuri ang ating Kristiyanong Pananampalataya, araw-araw tayong nakikipagbuno sa mga tukso at sa hatak pababa ng kawalang-pananampalataya. Si Kristo sa Kredo ang umaakay sa atin tungo sa katotohanan ng Diyos nating Ama na NGAYO'Y lumilikha sa atin at sa buong daigdig sa pinananahanan ng kanyang Espiritu. Si Kristo, na ipinangako sa pamamagitan ng mga sinaunang propeta, ay dumarating sa atin sa mga kinasihang pahina ng Ebanghelyo at sa mga sulat sa Bagong Tipan. Itinuturo nila sa atin kung sino si Jesus at isinilang sa ating daigdig sa pamamagitan ng Mahal na Birhen, at “itinalaga” ng Ama upang maging ating Tagapagligtas. Sa pamamagitan ng kanyang Krus at Muling Pagkabuhay, pinalaya tayo ni Kristo mula sa pang-alipin ng kasalanan at naghayag sa atin ng pangako ng buhay na walang-hanggan. Muling nabuhay at umakyat sa kanyang Ama, si Kristo ay nananatili sa atin hanggang sa wakas ng panahon sa pamamagitan ng pagsusugo sa atin ng kanyang Espiritu.

KABANATA 5 Doktrinang Katoliko: Si Kristo ang Ating Katotohanan Ste

“Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko: makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo.” (Jn 8:31-32) “Iyan ang dahilan kung bakit namin ipinangangaral si Kristo. Pinaaalalahanan namin ang lahat, at buong linaw na tinuturuan ayon sa aming makakaya upang maiharap namin sa Diyos ang bawat isa, sakdal at walang kapintasan dahil sa pakikipag-isa kay Kristo.” (Co 1:28)

PANIMULA 216. Ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakasentro kay Jesu-Kristo, na siya mismo “ang Daan, ang Katotohanan, at ang Buhay” (Jn 14:6). Bilang Katotohanan, si Kristo ang “tunay na ilaw na tumatanglaw sa lahat ng tao na dumarating sa sanlibutan” (Jn 1:9). Ipinahahayag niya ang Ama (Tingnan Jn 14:6) at isinusugo ang Espiritu Santo, ang Espiritu ng Katotohanan (Tingnan Jn 14:17) na gumagabay sa atin sa lahat ng katotohanan (Tingnan Jn 16:13). Sa pamamagitan ni Kristo tayo ay nagiging mga “itinalaga sa katotohanan” (Tingnan Jn 17:19), lumalakad sa daan ng

katotohanan (Tingnan 2 Jn 4), kumikilos sa katotohanan (Tingnan Jn 3:21), nakiki-

bahagi sa gawain ng katotohanan (Tingnan 3 Jn 8) at sumasamba sa Espiritu at katotohanan (Tingnan Jn 4:24). 217. Ipinapahayag ng doktrinang Katoliko ang katotohanang hatid ni Kristong ating Panginoon. Hindi nilulutas ng katotohanang ito ang lahat ng suliranin at palaisipan ng ating pang-araw-araw na pamumuhay. Hindi nito inaagawan ng puwang ang ating pagpaplano sa kung ano ang dapat nating gawin, o kaya ay sa pagbabahagi ng ating mga karanasan sa iba, at sa bagay na natututunan natin mula sa kanila. Ngunit 69

70

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ATING KATOTOHANAN

bilang mga Kristiyanong bukas sa katotohanan ni Kristo sa ating pananampalataya, mayroon tayong pinatutunguhan at batayang pananaw sa buhay. Higit nating naisasakatuparan ang ating personal na tugon sa mga pangunahing katanungan ng sangkatauhan: Sino ako?, Bakit ako naririto?, Paano ako makikitungo sa iba?... Ipinagkakaloob ng katotohanan ni Kristo sa bawat tao “ang lakas upang makapantay sa kanyang pinakamataas na tadhana” (GS, 10).

KALALAGAYAN 218. May tunay na hamon ngayon Sa mga Pilipinong Katoliko. Sa lahat ng panig ay may mga katanungang malaon nang tinanggap ng nakararaming Pilipino. “Bakit ninyo sinasamba ang Mahal na Birheng Maria?” tanong sa mga Katoliko. “Bakit kayo nagtitipon ng mga imahen ng Sto. Nifho?” “Bakit sa Pari pa mangungumpisal?” Tunay nga bang Diyos si Jesus?” “Bakit makikialam sa pulitika at sasama sa mga welga sa larangan ng pangkabuhayan?” 219. Kung gayon, ang pangangailangang maunawaan ang pagsasabuhay ng Pananampalatayang Katoliko ay biglang tunay na naging napapanahon. Sa Unang Sulat ni Pedro tayo ay kanyang pinaaalalahanan: “Humanda kayong lagi na magpaliwanag sa sinumang magtatanong sa inyo tungkol sa inyong pag-asa. Ngunit maging mahinahon at mapitagan kayo sa inyong pagpapaliwanag” (1 Ped 3:15-16a). Hindi na sapat sabihin lamang ng isang Katoliko: “Hindi ko alam kung bakit, basta't ganyan na ang nakagawian naming gawin.” Gayundin, ang mabatid kung “bakit” tayong mga Katoliko ay ganito ang pagsasabuhay ng ating Pananampalatayang Katoliko ay HINDI nanggagaling sa pagsasaulo ng mga inihandang pormula. Sa halip, nangangahulugan ito ng pag-unlad at kaganapan sa ating personal na pananampalataya kaya Kristong ating Panginoon, sa loob ng kanyang Katawan, ang Katolikong sambayanan.

PAGLALAHAD 220. Ang katotohanang dulot ni Kristo ay parehong isang kaloob ng Diyos at isang tungkulin. Bilang kaloob, ang katotohanan ni Kristo ay parehong nagbibigaybuhay at nagpapalaya. “Kapag kayo'y pinalaya ng Anak, tunay nga kayong malaya” (In 8:36). Gayundin, ito ay isang patuloy na tungkulin ng 1) katotohanang pinagninilayan, at 2) ipinahahayag ito nang may kagitingan. Kailangan din nating untiunting matutuhan na kilalanin ang “kaibahan ng espiritu ng katotohanan mula sa espiritu ng kamalian” (1 Jn 4:6). “Sapagkat ang taong di-nagtataglay ng Espiritu ay ayaw tumanggap ng mga kaloob mula sa Espiritu ng Diyos... nauunawaan ng taong nagtataglay ng Espiritu ang kahalagahan ng bawat bagay” (1 Cor 2:14-15). Sa sandaling makilala, kinakailangan nating “magsalita ng katotohanan sa diwa ng pagibig, maging ganap kay Kristo na siyang ulo” (Ef 4:15).

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

71

221. Inihahatid sa atin ng doktrinang Katoliko ang katotohanan ni Kristo. Sa katotohanang ito nasasalig sa tamang pag-uugali ang ating pagsamba at pananalangin. Una, tungkol sa asal-pamumuhay, batid nating tayo ay nakatalaga sa katotohanan kung ating tinutupad ang mga utos ng Diyos. “Ito ang kanyang utos: manalig tayo sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at mag-ibigan, gaya ng iniutos ni Kristo”

(1 Jn 3:23). “Patay ang pananampalatayang walang kalakip na gawa” (San 2:17).

Ikalawa, bilang mga Katoliko, “dapat tayong sumamba sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24). Ang tunay na pagsamba ay maiaalay lamang sa pamamagitan ni Kristo, sapagka't “kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong

na Anak--siya'y Diyos---na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18).

222. Samakatuwid, para sa mga Pilipinong Katoliko, ang maniwala kay Kristo ay nangangahulugan ng pagkilos, pagdama, pag-asa, pagtitiwala, pag-ibig, pananalangin--lahat ay tinataguyod at binibigyang-sigla ng isang pangunahing paninindigan. “Tisa ang Diyos at iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Hesus na naghandog ng kanyang buhay upang tubusin ang lahat.” (1 Tim 2:56). Sa madaling salita: “Panginoon si Jesus” (1 Cor 12:3). “At hindi rin masasabi ninuman, “Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ang pananampalataya kay Kristo, kung gayon, ay totoong Santatluhan. Kung kaya sa pahayag ng PCP Il: Dapat tayong bumalik kay Kristo, ituon sa Kanya ang ating buong-buhay ng pagka-alagad, maging isang sambayanang kawangis ng banal na Santatlo-upang tayo nawa'y maging tunay na bayan Niya (PCP Il, 600). 1. Kasaysayan ng mga Kredo

223. Sa Binyag natin unang tinanggap ang Kredo bilang tuntunin ng ating pananampalataya. Ipinahahayag ng “Kredo,” na hango sa salitang Latin “Credo” na nangangahulugang “sumasampalataya ako,” ang mga mahahalagang katotohanan ng Kristiyanong Pananampalataya. Ang dalawang pangunahing Kredo ng mga Katoliko, na magkasabay na ipinalathala ng Vaticano sa Catechism of the Catholic Church ay: 1) Ang Kredo ng mga Apostol o ang Sumasampalataya Ako, na binibigkas sa Misa tuwing Linggo sa Pilipinas at nagsisilbing isang malawak na pagpapaliwanag ng sinaunang “Kredo Romano” ng ikatlong siglo, at 2) ang Kredo ng Nicea, na pinagtibay ng Unang Konsilyo ng Constantinopolis noong 381. “Pinatunayan nito ang pananampalataya ng Nicea,” ang unang Konsilyong Ekumenikal na ginanap noong 325 (Tingnan CCC, 185, 194-96). Binuo ang mga kredong ito at nagpasalin-salin sa pamamagitan ng Tradisyong Katoliko ng Mahisteryo, ang Simbahang nagtuturo. Sa pamamagitan ng mga ito, napanghahawakan natin ang buhay na buod ng Kristiyanong

pangangaral. A. Mga Kredong Biblikal 224. Sa nakararaming

Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay tinatanggap sa pagbi-

72

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

binyag ng mga sanggol mula sa ating mga magulang. Maaari itong tanggapin nang personal sa pagbibinyag sa may sapat na gulang. Mahaba ang kasaysayan ng mga Kredong Katoliko sa Banal na Kasulatan at Tradisyon. Una, mayroong mga Kredong Biblikal o mga pagpapahayag ng pananampalataya mula pa sa panahon ng Matandang Tipan. “Pagkat ang Panginoon ang ating hukom, Siya ang mamamahala, Siya rin ang haring sa ati'y magliligtas” (Isa 33:22). “Walang ibang Diyos maliban sa kanya” (Deut 4:35). Sa Bagong Tipan, nakatuon ang mga sinaunang pagpapahayag ng pananampalataya kay Kristong Muling Nabuhay: “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus. Iniakyat siya ng Diyos sa kanyang kanan bilang Tagapanguna at Tagapagligtas, upang bigyan ng pagkakataon ang mga Israelita na magsisi't tumalikod sa kanilang mga kasalanan, at sa gayon, sila'y patawarin” (Gw 5:30-31). B. Mga Kredong Liturhikal at Kateketikal 225. Mula sa naunang pangangaral ng Mabuting Balita ng muling pagkabuhay ni Kristo ay umunlad ang pansambang pagbubunyi ng mga sinaunang sambayanang Kristiyano: “Mayroong iisang Panginoon, iisang pananampalataya, iisang binyag: iisang Diyos at Ama ng lahat, na higit sa lahat, kumikilos sa lahat at nasa lahat” (Ef 4:5-6). Habang ang mga sinaunang Simbahang pamayanan ay nabuo, gayundin ang mga kredo. Sapagkat kinailangan ang mga ito sa pagtuturong kateketikal upang ihanda ang mga nagbagong-loob para sa binyag. Madaling nagkaroon ng pirmihang anyo ang mga Kredong ito tulad ng hayagang binanggit ni San Pablo: “Ipinaaalala ko sa inyo, mga kapatid, ang Mabuting Balita na ipinangaral ko sa inyo. lyan ang ebanghelyo

na inyong tinanggap at naging saligan ng inyong

pananampalataya. Sa pamamagitan nito'y naliligtas kayo, kung matatag kayong nananangan sa salitang ipinangaral ko sa inyo--liban na nga lamang kung kayo'y sumampalataya na di iniisip ang inyong sinampalatayanan. Sapagkat ibinigay ko sa inyo itong pinakamahalagang aral na tinanggap ko rin: si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan: inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa labindalawa” (1 Cor 15:1-5). 226. Ang

mga

sinaunang

Kredo

ay mga

pagpapahayag

ng

pananampalataya

na

ginamit sa mga Pagbibinyag na nagsalaysay ng mapangligtas na mga pangyayari na nagpatatag sa pananampalataya ng mga pamayanang Kristiyano (Tingnan CCC, 187-89), May tatlong mahahalagang pangyayari ang nangingibabaw sa Kristiyanong salaysay: Ang mapanglikhang pagkilos ng Diyos, ang Kanyang mapangligtas na pagkilos kay Jesu-Kristo, at ang Kanyang mapagpabanal na presensiya sa lahat sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Mula sa mga sangkap na ito ng salaysay umunlad ang Santatluhang balangkas ng ating di-lumilipas na mga Kredo. Una ay ang Ama bilang Tagapaglikha, sumunod and Anak, na naging tao, namatay at muling nabuhay mula sa kamatayan

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

73

para sa ating kaligtasan, at ikatlo, ang Espiritu Santo na pinag-iisa tayo sa Simbahan ni Kristo (Tingnan CCC, 190-91). Ngunit ang Santatlo ay nakikita sa pamamagitan ng pagtutuong nakasentro kay Kristo, sapagkat sa pamamagitan ni Kristo, kasama Niya at sa Kanya natin natututuhan at nararanasan ang Ama at ang Espiritu Santo. K. Ang Kredo Ngayon 227. Para sa nakararaming Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay karaniwang isang bagay na sinasaulo ng mga bata sa paaralan o kasama ng katekista ng lokal na parokya. Ito ay binibigkas--humigit-kumulang nang taimtim, kasabay sa Misa tuwing Linggo. Maaaring bihirang naituro sa mga Pilipino kung papaanong ang labindalawang artikulo ng Kredo ay bumubuo ng isang mahalagang kaisahan. Ito'y ang kanilang pagiging angkop sa pagsasama-sama nang may mas-mahusay na pagkakaugnayugnay. Hindi rin naturuan ang mga karaniwang Pilipinong Katoliko kung papaanong ang mga pahayag ng Kredo ay hindi mga patay na panukala kundi mga buhay na katotohanang umunlad sa kasaysayan ng mga Kristiyanong pamayanan, ang Simbahan. Nakapanghihinayang na iilan lamang sa mga Pilipinong Katoliko ang naturuan kung napapanahon ang mga katotohanan ng Kredo para sa atin ngayon sapagkat ang mga ito ay katotohanang mapanligtas at mapagpalaya (Tingnan NCDP, 172-79).” ll. Mga Pagtutol sa Kredo 228. Ang isang pangunahing pagtutol ngayon ay para sa maraming Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay nananatiling hindi personal, mahirap maunawaan, walang halagang patay na pormula. Sa tulong ng panibagong Katekesis na hinihingi ng PCP II, dapat nating maipakita kung papaanong ang Kredo ay isang di-mapapalitang pamamaraan para sa pagpapanibago ng ating pananampalataya. Ipinahahayag nito ang isang personal at pansambayanang salaysay-pananampalataya ng makapangyarihang pagkilos ng Diyos sa pamamagitan ng mga nakakapukaw na mga pagsasalarawan at kuweritong hinango mula sa sariling kinasihang salita ng Diyos. 229. Ang iba nama'y tumututol na ang Kredo at ang doktrinang Katoliko, sa pangkalahatan, ay humahadlang sa Kristiyanong pagkakaisa. Ayon sa kanila, “ang doktrina ay humahati, at ang paglilingkod ay nagbubuklod.” Ngunit ang pagsasantabi sa mga katotohanang ipinahahayag ng Kredo ay maaaring humantong sa walang-isip na pagkilos dahil kulang ito ng matatag na batayan. Ibinibigay ng katotohanang mula sa Kredo ang saligang-batayan sa maka-Kristiyanong pamantayang moral na kinakailangan sa pagpapasya kung ano ang tama, makatarungan at kung ano ang hindi. Ang Kredo sa Latin: Credo ay maaaring maihalintulad sa Latin na “cardo,” na ibig sabihin ay bisagra, kung saan ang lahat sa pananampalatayang Kristiyano ay nakasalalay. 230. Ang higit na seryosong pagtutol sa Kredo ay yaong ginagawa nitong ang Pananampalatayang Katoliko ay tila tulad ng isang talaan ng mga doktrina at hindi isang personal na pagtatalaga kay Jesu-Kristo. Ngunit mali nitong inihihiwalay ang ganitong pananaw na “personal” mula sa katotohanan, ang banal na pagnanasa mula

74

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

sa mismong paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa pamamagitan ni Kristo Jesus. Gayunpaman, ang totoo ay marami sa mga bumibigkas ng Kredo nang sabay-sabay sa publiko ang waring hindi nag-uugnay nito sa Biblia. Hindi nila nakikita ang kaugnayan sa pagitan ng Ebanghelyo at ng personal/pansambayanang pagpapahayag ng Diyos kay Kristo sa Kredo. Dahil dito, bigo sila sa pagsunod kay San Pablo: Hayagan kong ipinangaral ang katotohanan... tungkol sa kaningningan ni Kristo na siyang larawan ng Diyos... sapagkat ang Diyos... ay siya ring nagbigay-liwa-

nag sa aming mga isip upang makilala ang kadakilaan ng Diyos na nahahayag sa mukha ni Kristo (2 Cor 4:2, 4, 6). 231. Samakatuwid, inilalapit tayo ng Kredo kay Jesus sa pamamagitan ng paglalagay sa Kanya sa dakilang pagkilos ng Diyos at siyang nagpalaya sa atin mula sa ligaw na kabanalan at posibleng pamahiin. Ang Kredo ay tulad ng isang kalansay, isang balangkas ng mga katotohanan na siyang nagdurugtong ng ating ugnayan kay Jesus, sa Diyos at sa ating mga kapwa, at sa ating buong-buhay. Ang kalansay ng tao ay hindi ang buong nabubuhay na tao ngunit nagbibigay ng isang balangkas at katibayan na kung wala nito'y walang maaaring mabuhay o kumilos. Gayundin naman, ang Kredo ay hindi ang kabuuan ng ating buhay na pananampalataya. Bagkus, ang labindalawang artikulo o mga “hugpong” ang nagbibigay ng pangbalangkas na tukod na kinakailangan para sa makatotohanang pag-unlad at kasiglahan ng ating personal na pagtatalaga ng sarili kay Kristo (Tingnan CCC, 191). Il. Mga Gampanin ng Kredo 232. Sa pagdaan ng mga siglo, ang Kredo ay naglingkod sa Simbahan at sa bawat isang mananampalatayang Katoliko sa maraming paraan. Tatlong gampanin ang naging katangi-tangi: 1) bilang paglalagom ng mga paniniwalang Katoliko: 2) bilang panata ng katapatan sa Diyos at Simbahan, at 3) bilang pagpapahayag ng pagkilala sa sarili. Ang bawat isa rito ay may mga pangunahing tungkulin na sumasaklaw sa ilang mga tanging papel na ginampanan ng Kredo sa Kristiyanong Tradisyon. A. Lagom ng mga Paniniwala 233. Bilang lagom ng pangunahing paniniwalang Katoliko, ang Kredo ang naging napakamahalagang pamamaraan ng Pananampalataya para sa Simbahan at sa bawat Katoliko. Para sa Simbahan, ang Kredo ay binuo: 1) upang ipagbigay-alam ang Kristiyanong mensahe sa sanlibutan, 2) upang bigyang-batayan ang lumalalim nitong kabatiran sa katotohanan ni Kristo, 3) upang pag-isahin ang mga Katoliko sa kanilang panlahatang pagtatalaga kay Kristo, at 4) para sa pakikipag-ugnayang panrelihiyon sa mga hindi Kristiyano (Tingnan NCDP, 169). 234. Ang kasaysayan ng mga Kredo ay nagpapakita ng tatlong pangunahing aspeto ng doktrinang Katoliko. Una, ang mga Kredo ang nagpakita ng panloob na kaisahan at kabuuan ng mga doktrina ng Pananampalataya. Ikalawa, ipinapakita nila ang pag-unlad ng doktrina. Samantalang kumikilos ang unang Simbahan mula sa pag-

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

75

papahayag kay Kristo bilang Manliligtas na muling nabuhay tungo sa higit na maunlad na pagtuturo, gayon din ang pag-unlad ng mga Kredong pahayag mula sa “kerigmatikal” tungo sa kateketikal. Ikatlo, pinatunayan ng mga Kredo ang kahalagahan nito sa bawa't panahon. Tinanggap ang mga Kredo ng mga sinaunang konsilyo ng Simbahan bilang pamantayan o “panukat ng pananampalataya,” na dumadaloy mula sa paggigiit ng Bagong Tipan tungkol sa tamang doktrina (Tingnan 1 Tim 4:6: 6:20: 2 Tim 1:13f: 4:3). Patuloy nilang tinupad ang gampaning ito hanggang sa kasalukuyan (Tingnan NCDP, 172-76). B. Panata ng Katapatan 235. Ang Kredo ay nagsisilbing isang panata ng katapatan sa Diyos at sa Simbahan. Ang mga Kredo ay mga pampublikong pagpapahayag ng Kristiyanong pananampalataya sa Santatlong Diyos. “Sapagkat kung ipahahayag ng iyong bibig na Panginoon si Jesus at sumasampalataya kang siya'y muling binuhay ng Diyos ay maliligtas ka” (Ro 10:9). Kung gayon, ang Kredo ay nag-aalay ng papuri at pasasalamat dahil ipinahahayag nito ang katotohanan ni Kristo “na anupat ang lahat ng nilalang na nasa langit, nasa lupa, at nasa ilalim ng lupa ay maninikluhod at sasamba sa kanya. At ipahahayag ng lahat na si Jesu-Kristo ang Panginoon sa ikararangal ng Diyos Ama” (Fil 2:10-11). 236. Bukod sa pagpupuri sa Diyos, ang Kredo ay nagpapahayag din ng katapatan sa “Simbahan na siyang haligi at saligan ng katotohanan” (1 Tim 3:15). Dahil dito ang Kredo ay nagiging apolohetiko (o depensa) para sa pananampalataya ng Simbahan, Nagbibigay ito “ng inyong pag-asa” (1 Ped 3:15) at ipinagtatanggol ang pananampalataya laban sa lahat ng “salungat sa katotohanan at wala nang iniisip na kabutihan, anupat napatunayang hindi karapatdapat ang kanilang pananampalataya” (2 Tim 3:8). Samakatuwid, tumutugon ang Kredo sa b2dpupunyi ng PCP IT para sa aa katesismo”: .. Mula pa sa kanyang pagsilang dumanas na ng bagbabatikos ang Simbahan at naipagtanggol naman niya ang kanyang sarili. Kailangang sagutin ni Jesus ang mga pagtutol sa Kanyang mga pangaral, gaya ng pinatutunayan ng Ebanghelyo. Kinakailangan ding sagutin ni San Pablo ang mga pagkakamali ng sinaunang Kristiyano at utusan ang kanyang mga alagad na pangalagaan ang mga mananampalataya laban sa mga pagkakamaling yaon, habang pinananatiling walangdungis ang bukal ng pananampalataya. Sa tuwina, bahagi na ng tradisyong pastoral at teolohikal ng Simbahan ang pagpapaliwanag sa pananampalataya. Sa kasalukuyan, dapat tayong maging handa at may kakayahang maipagtanggol ang ating mga aral sa mga pagtitipong pampubliko.” (PCP Il, 222) K. Pagpapahayag ng Pagkakakilanlan 237. Ikatlo, sa tulong ng Kredo, nagkakaroon ng saligang batayan ng sariling pagkakakilanlan ang mananampalatayang Katoliko. Sa pagpapahayag ng Kredo, kini-

76

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ATING KATOTOHANAN

kilala nating mga Pilipinong Katoliko, na ang ating pangunahing pagkakakilanlan ng sarili ay, nagmumula sa pagkukusa ng Diyos sa paglikha sa atin sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu Santo upang maging isang sambayanan. Ang bawat isa sa atin, bilang mga binyagang Katoliko ay maaaring makapagsabi kaisa ni San Pablo: ”...hindi ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nagalay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sinabi ni Kristo sa bawat alagad niya: “Hindi kayo ang pumili sa akin, ako ang pumili at humirang sa inyo upang kayo'y humayo at mamunga, at manatili ang inyong bunga” (Jn 15:16). 238. Samakatuwid, pata sa bawat Pilipinong Katoliko, kinikilala ng Kredo kung sino tayong mga Katoliko at ano ang ating pinaninindigan bilang mga alagad ni Kristo, na nagkakaisa sa Kanyang Simbahan. Sa ganitong gampanin, ang pampublikong pagbigkas ng Kredo sa Misa tuwing Linggo ay nakatutulong sa atin sa maraming paraan. Una, pinag-iisa tayo nito bilang isang sumasambang pamayanang Katoliko na nagkakaloob sa bawat isa sa atin ng lakas at pagtataguyod. Ikalawa, nagkakaloob ito ng basehan para gabayan ang ating maalab na pagkarelihiyoso at kabanalang pandebosyon, at sa paghusga sa napakaraming mga pangkat na pangrelihiyon at mga sekta na biglang nagsulputan sa ating bansa nitong mga nakaraang taon. Ikatlo, nakatutulong din ito lalu na sa pagbibigay-kahulugan sa ating mga karanasan sa araw-araw sa paraang tunay na maka-Kristiyano. Ikaapat, naglalagay ito ng isang bukas at malayang pakikipag-usap sa mga pangkat at mga Pilipinong hindi Kristiyano. (Tingnan NCDP, 170) 239. Ang sama-samang pagpapahayag ng ating pangkalahatang pansambayanang pamana bilang mga Katoliko sa Kredo ay maaaring magbuklod sa atin nang higit sa anupamang bagay. Mayroon tayong katiyakan sa pagharap sa iba sa pagkakaroon ng isang pangkalahatang batayan na malalim at pangmatagalan nang higit kaysa anumang maaari nating magawa sa ating sarili. Ang Kredo ay maaaring maging isang mabisang pamamaraan upang unti-unting mabuo ang isang tunay at personal na “diwa ng pagiging kabilang" sa Simbahang Katolika, isang damdamin ng pagiging “nasa sariling pamamahay.”

PAGBUBUO 240. Ang doktrinang Katoliko na nagsasaad ng katotohanan ni Kristo, na nilalagom sa Kredo, ay naipakita nang kaugnay, ayon sa kalikasan nito, sa pampublikong pagsamba at pasasalamat sa Diyos. Anumang panalangin at pagsamba, kung hindi matibay na nakasalalay sa katotohanan ni Kristo, ay mauuwi lamang sa maraming kabanalan, ritwalismo at maging mapamahiing pagsamba sa diyus-diyosan. Sa kabilang dako naman, kung walang tapat at makatotohanang panalangin at pagsamba, marami ang humahantong sa “paniniwala sa kasinungalingan sapagkat hindi nila tinanggap at inibig ang katotohanan upang maligtas” (2 Tes 2:11:10).

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

77

241. Ang malalim na ugnayan sa pagitan ng katotohanang aral tungkol kay Kristo at ng moral na buhay ng mga Kristiyano ay maayos na pinag-diinan ni San Pablo. Pinaghahambing niya ang pamumuhay ng mga pagano na sarado ang isipan at nalalabuang pang-unawa sa mga taga-Efeso na tinuruan ng katotohanan na walang iba kundi si Jesus, na:

“Iwan na ninyo ang dating pamumuhay. Hubarin na ninyo ang dating pagkatao, na napapahamak dahil sa masasamang pita. Magbago na kayo ng diwa at pagiisip, at ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan.” (Ef 4:22-24), 242. Isang halimbawa ng pagbubuong ito mula sa Kasulatan ay madaling malilikha upang: “sumampalataya ka sa Panginoong Jesus” (Gw 16:31) na ang ibig ipakahulugan ay “sinusunod natin ang kanyang mga utos” (1 Jn 2:3), at manalangin “sa pamamagitan Niya, kasama Niya at sa Kanya” (Panalanging Eukaristiko), sa pag-uulit ng pagsamo ng mga sinaunang Kristiyano na “Sana'y dumating ka na, Panginoong Jesus” (Pah 22:20).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 243. Saan matatagpuan ng mga Katoliko ang mga pangunahing katotohanan ng kanilang buhay? Ang doktrinang Katoliko ang nagpapahayag kung paanong matatagpuan natin ang dahilan kung sino tayo, bakit at papaano tayo mabubuhay at kung saan ang ating huling hantungan kay Jesu-Kristo at sa Espiritu Santo, na pawang sinugo ng ating Ama sa Simbahan. 244. Hindi ba sapat na mag-ibigan na lamang, nang hindi na kinakailangang malaman pa ang doktrinang Katoliko? Hindi, kailangan nating malaman ang doktrinang Katoliko upang: e mabatid natin kung papaanong magmahal nang wagas bilang Kristiyano, e magbigay-liwanag sa ating paglilingkod at pagsamba bilang mga Katoliko, e umunlad tayo sa ating ugnayan kay Kristo at sa bawat isa upang maitaguyod ang Kristiyanong sambayanan. [Ngayong malinis na kayo dahil sa inyong pagsunod sa katotohanan, anupat naghahari na sa inyo ang tapat na pag-iibigan bilang magkakapatid, nawa'y maging maalab at taos sa puso ang inyong pagmamahalan.” (1 Ped 1:22)] 245, Ano ang doktrinang Katoliko? Ang doktrinang Katoliko Kristo sa atin, na Kanyang kalooban (paano gawin ang puso (tunay na pag-ibig at

ay ang pagpapahayag ng katotohanan na inihahatid ni ipinatutungkol sa ating isipan (ano nga ba ito), sa ating katotohanan, at kumilos sa katotohanan) at sa ating mga pagsamba).

78

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ATING KATOTOHANAN

[“Huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa.” (1 Jn 3:18)] 246. Ano ang mga pangunahing doktrinang Katoliko? Ang mga pangunahing doktrinang Katoliko ay nilalagom sa Kredo na nakaugat sa Banal na Kasulatan, na naghahayag sa Diyos bilang Manlilikha, na nagsugo sa Kanyang Anak na si Jesu-Kristo upang tubusin tayo, at sa Espiritu Santo sa Simbahan upang ihanda tayo sa buhay na walang-hanggan.

247. Bakit mahalaga ang Kredo? May mahalagang tungkuling ang mga Kredo sa pagpapalaganap ng Pananampalatayang Kristiyano sa “lahat ng bansa,” na malinaw na pinatototohanan ng Bagong Tipan at Liturhiya ng Simbahan at sa Katesismo. Ang lahat ng Kredo ay nagpapakita ng magkakatulad na Santatluhang balangkas at nakatuon kay Kristo bilang sentro. 248. Paanong iminumulat sa katotohanang Katoliko ang mga Katoliko? Sa Binyag, ang Kredo ay ginagamit upang ipahayag ang bagong buhay ng pagtatalaga kay Kristo sa pamamagitan ng Espiritu Santo, sa loob ng sambayanang Kristiyano, ang Simbahan. Ipinahahayag ng Kredo ang mga katotohanan na kung saan ang ating buhay bilang mga anak ng Diyos Ama ay nakasalalay. 249. Paano naiuugnay ng Kredo ang ating buhay kay Kristo? Ipinakikita ng Kredo ang Banal na Santatlo, ang Ama, Anak at Espiritu Santo, mula sa pananaw na nakasentro kay Kristo. Pinatitingkad nito ang mapanligtas na Misteryong Pampaskuwa ni Kristo bilang susi sa pag-unawa sa kabuuang pakikipag-ugnayan ng Diyos sa atin, mula pa sa paglilikha hanggang sa ating huling hantungan. 250. Bakit may mga tumututol sa Kredo? May ilang nagpapalagay na ang Kredo ay isang katipunan ng mga balangkas na hindi personal, malabo at hindi na napapanahon kung kayat ang pananampalatayang Kristiyano ay itinuturing na isang “talaan ng mga dapat paniwalaan.” Ang mga pagsalungat na ito ay nagpapahiwatig ng maling pagkaunawa sa tunay na kalikasan ng Kredo. Ngunit sa kasamaang palad, ang kanilang maling pagkaunawa ang kumakatawan kung paanong ang Kredo ay nakikita ng marami sa mga mananampalataya. 251. Paano tayo tutugon sa mga pagpunang ito?

Ang ating tugon ay ipakita lamang kung papaanong ginamit ang mga Kredo, ng mga sambayanang Kristiyano mula pa sa panahon ng Bagong Tipan sa kanilang pangangaral, pagpapahayag ng kanilang Panampalataya kay Kristo at sa pagsuri sa katotohanan ng Ebanghelyo at sa kamalian. 252. Ano nga ba ang nagagawa ng Kredo sa ating buhay-pananampalataya?

Papasa ab. AA |

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

a

79

Nagsisilbing tulad ng kalansay ang Kredo na nagdudulot ng balangkas at suportang kinakailangan upang mabuhay at umunlad (maging ganap) ang ating Pananam-

palatayang Katoliko. 253. Ano ang pangunahing gampanin ng Kredo? Ang Kredo ay gumaganap sa tatlong pangunahing paraan: e bilang paglalagom ng mga katotohanang Katoliko na kinakailangan sa pakikipagtalastasan at pagbibigay-kaalaman tungkol sa Ebanghelyo, e bilang pagpapahayag ng katapatan sa Diyos at sa Simbahan, at e bilang pahayag ng ating sariling pagkakakilanlan bilang mga alagad ni Kristo, na muling isinilang sa Espiritu sa loob ng kanyang katawan, ang Simbahan. 2564. Paano makakatulong ang Kredo sa pagpapaunlad ng buhay-Kristiyano? Ibinabahagi ng Kredo ang pangunahing doktrinang batayan para sa tunay na pamumuhay-Kristiyano. Kabilang dito ang: e ang mapagmahal nating paglilingkod sa bawat isa sa pagtatatag ng lokal na Kristiyanong sambayanan: at e ang ating sakramental na pagsamba sa Diyos sa Espiritu at katotohanan.

KABANATA 6 Ang Diyos Amang Makapangyarihan Ske

“Ako ang Makapayangyarihang Diyos. Sumunod ka sa akin...” (Gen 17:1) “Sa ganang atin ay iisa lamang ang Diyos, ang Ama na lumikha ng lahat ng bagay, at tayo'y nabubuhay para sa Kanya. lisa ang Panginoon, si JesuKristo...” (1 Cor 8:6)

PANIMULA 255. Ang sentro ng ating panrelihiyong Pananampalataya ay ang Diyos, “ang simula at ang wakas” (Isa 44:6). Mahalagang-mahalaga, kung gayon, kung papaano natin nakikita at “isinasalarawan” ang Diyos. Mula sa Tipanang ginanap ni Moises sa Bundok Sinai, minana ng mga Kristiyano ang isang napakagandang larawan ng Diyos. “Ang Panginoon, ay mapagmahal at maawain, hindi madaling magalit, ipinadarama ang pag-ibig at nananatiling tapat” (Exo 34:6). Ayon sa awit ng Salmista: “Purihin ang Panginoon sapagkat siya'y butihin:... Ang Panginoong ating Diyos ay dakila at malakas” (Salmo 147:1, 5, Tingnan Pah 15:3-4). Ngayon, higit kailanman ang pangangailangan sa wasto at personal na pagkaunawa sa Panginoon. 256. Ipinapahayag ng Kredong Kristiyano ang Santatlong Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo. Ang Kredo at ang buong katesismo binabalangkas ayon sa Santatlong Diyos: tinatalakay sa Bahagi I ang Ama, kasama ng Anak, na ang mga turo tungkol sa moral na pamumuhay ay tinatalakay sa Bahagi II, at ang Espiritu Santo sa Bahagi II. Tulad ng Kredo, nagsisimula tayo agad sa Diyos Ama, na siyang pinatungkulan ni Kristong ating Panginoon sa pagtuturo sa atin para manalangin (Tingnan Lu 11:2).

KALALAGAYAN 257. Ang isang kapansin-pansin sa ating mga Pilipino ay kung gaano tayo bukas80

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

81

loob sa pakikitungo sa Diyos. Isang karaniwang halimbawa nito ay ang mga sumusunod na halaw mula sa Pasyong Tagalog. 0 Diyos sa Kalangitan, Ikaw ang Amang tibobos Hari ng Sangkalupaan, Na nangungulilang lubos, Diyos na walang kapantay, Amang di matapus-tapos, Mabait, lubhang maalam Maawai't mapagkupkop At puno ng karunungan. Sa taong lupa't alabok.” 258. Ang ganitong pagiging kaugnay ng Diyos ay hindi pangnakaraan lamang. Kahit ngayon, saan ka man makakita ng isang itinatayong bagong programang pabahay na sinisimulan, isang kapilya ang karaniwang itinatayo. Parang walang hangganan ang bilang ng iba't ibang pangkat panrelihiyon sa buong lupain. Sa mga Pilipino, tanggap na nila na ang Diyos ay sentro ng kanilang buhay-sambayanan, at kapakanan, maging sa pamilya at mga sariling interes. 259, Ngunit sino itong Diyos na siyang sentro sa buhay? Paano Siya pinaglilingkuran at sinasamba? Ang ilang mga nag-aabuloy sa pagpapagawa ng simbahan o kapilya pagkatapos ay bihira nang makita sa mga gawaing pagsamba ng simbahan at mga gawain. Ang lumang kasabihang “Mga Kristiyano sa Kasal, Binyag, Libing” ay di lamang tumutukoy sa mga di-nagsisimbang mananampalataya. Ipinahihiwatig din nito ang pangkaraniwang pangyayari na marami sa ating mga Pilipino ang hindi natuturuan nang maayos tungkol sa kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Marami ang nagrereklamong, “Hindi ko kailanman naunawaan ang aming ginagawa.” Para sa mga Kristiyanong ito, sino ba talaga ang Diyos na ito na madalas na siya'y waring ipinagwawalang-bahala. 260. Para sa mga Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay ipinalalagay na opisyal na pinagmumulan ng katotohanan para liwanagin kung Sino ang Diyos, at kung Paano tayo nakaugnay sa Kanya. Ngunit madalas na kakaiba ang totoong nagaganap. Kapag tinuturuan ang mga Pilipino sa tunay na Kristiyanong larawan ng Diyos at ng pagsamba sa kanya, malimit silang namamangha na matuklasang napakarami sa kanilang kulturang pagpapahalaga bilang Pilipino ang nasa pangunahing Kristiyanong katekesis. Halimbawa, ang paggalang ng mga bata at ang “utang na loob” sa kanilang mga magulang ay larawan ng ating makataong pagpapasalamat sa ating Amang nasa Langit. Ang “bahala na”, na inuunawa sa tamang paraan, ay nag-uugnay sa mga Pilipino sa kagandahang-loob ng Diyos. Ang “malasakit” ay maayos na naglalarawan ng walang-sawang pangangalaga ng Diyos sa tao na Kanyang nilikha. Kahit ang ating pinahahalagahang “kagandahang-loob” ay nagpapahiwatig ng ganap na kagandahang-loob ng Diyos na laging naglalayong mailabas ang pinakamabuti sa atin. 261. Ang panimulang salita ng Kredo ay naglalahad sa atin ng tatlong pagsasalarawan ng Diyos. Ang Diyos ay Ama, ang Makapangyarihan at ang Manlilikha ng la“Pagsasalin ng panalangin ng Pasyong Tagalog, ni Dr. Jose Panganiban, sinipi mula sa T. del Castillo and B. Mediana, eds. Philippine Literature from Ancient Times to the Present (Q.C.: T. del Castillo, 1986), p. B0.

82

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO...

ngit at lupa. Sa kabanatang ito, pagtutuunan natin ng pansin ang dalawang nauna, Ama at Makapangyarihan, at ilalaan ang detalyadong pagtalakay sa “Manlilikha” sa Kabanata 7. Ngunit tatlong bagay muna ang dapat nating liwanagin.

PAGLALAHAD l. Mga Paunang-Pansin 262. Ang unang pansin ay ang lakas ng mga paglalarawang ito na iangat tayo mula sa ating mga sarili at ituon ang ating mga mata sa Diyos, at sa lahat ng ginawa Niya sa kasaysayan para sa atin. Walang maling damdaming panrelihiyon tungkol sa kung ano ang ating ginagawa para sa Diyos o kaya ay sa ating mga tungkulin. Pinalalaya tayo ng Kredo mula sa pagkamakasarili sa pamamagitan ng pagtuon ng ating pansin sa IISANG DIYOS na walang iba kundi Pag-ibig. Bilang panalangin, tinuturuan tayo ng Kredo na sumampalataya, magtiwala, manindigan hindi sa ating nararamdaman, o sa ating ginagawa, 0 sa ating kailangan o kaya ay kung sino tayo, bagkus kung sino ang Diyos, kung ano ang ginagawa ng Diyos, ano ang kalooban ng Diyos at kung ano ang inihahandog ng Diyos sa pamamagitan natin at para sa atin. 263. Ang ikalawang paunang-pansin ukol sa nararapat na pagkakakilanlan ng Diyos. Tunay na ang Kredo ay tumutugon sa pangkalahatang pangangailangan ng tao sa Diyos. “Kung paanong yaong batis ang hanap ng isang usa: gayon hinahanap ang Diyos ng uhaw kong kaluluwa. Nananabik ako sa Diyos, Diyos na buhay, walang iba” (Salmo 42:1-2). Sa buong kasayayan, kapwa ang lalaki at babae ay nakipag-ugnayan sa Diyos sa kanilang pagkaranas sa Kanya sa ganda ng kalikasan at sa kanilang sariling kasayayan (Tingnan Ro 1:20). 264. Sa Matandang Tipan. Inihayag ng Panginoon ang Kanyang sarili sa kasaysayan ng pagliligtas sa mga Israelita tulad ng nasusulat sa Matandang Tipan. Iisa lamang ang Diyos na dapat mahalin (Deut 6:4-5), na nagpapahayag ng kanyang Ngalan “Ako nga,” (Exo 3:14) na siyang Katotohanan (2 Sam 7:28) at Pag-ibig (Os 11:1, CCC, 200-21). Ang maniwala sa ganitong Diyos ay nakaaapekto nang malaki sa ating buong-buhay. Nangangahulugan ito ng pagkilala sa kadakilaan ng Diyos (Job 36:26), na nabubuhay sa pagkilos ng Kanyang biyaya (Salmo 116:12), nang may buong pagtitiwala sa Kanyang kagandahang-loob, kumikilala sa pagkakaisa at dangal ng bawat tao (Gen 1:26), at sa atas ng pangangalaga sa buong-kalikasan (CCC, 222-27). 265. Ngunit ang Diyos ng Kredo, habang matibay na nakabatay sa pahayag sa Matandang Tipan, ay ang mismong Diyos na nahayag sa mga konkretong karanasan ng Muling Pagkabuhay at Pentekostes. Siya ang Diyos na inihayag ni Jesu-Kristo, ang Diyos na naranasan ng mga alagad ng muling nabuhay na Kristo, sa kapangyarihan ng Espiritu. Ang “Ama” sa Kredo ay nangangahulugan, higit sa lahat, ng “Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo,” at tanging sa pananaw na ito, Ama ng lahat ng tao. 266. Ang pagkilala sa “Ama” sa Kredo samakatuwid ay pagpapakita ng nagpapa-

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

83

hiwatig ng natatanging ugnayan ni Jesus sa Ama batay sa kasulatan. Nang tanungin si Jesus ni Felipe: “Panginoon, ipakita po ninyo sa amin ang Ama, at masisiyahan na kami.” Sumagot si Jesus, “Ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama.... Ang Amang sumasaakin ang gumaganap ng kanyang mga gawain” (Jn 14:9-10). Naghahatid ito sa atin sa ikatlong paunang pansin, ang Santatlo bilang tiyak na “Kristiyanong” larawan ng Diyos. 267. Banal na Santatlo/Grasya. Ang Diyos na inihayag ni Jesus, ang Banal na Santatlo, ay ang sentro ng Misteryo ng Pananampalataya at Buhay-Kristiyano. “Kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong na Anak--siya'y Diyos---na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18). Ipinahahayag sa atin ni Jesus, ang nagkatawang taong Anak, ang walang-hanggang Ama at ang kanyang kaisahan sa Ama (Jn 10:30). Kaisa ng Ama, isinusugo ng Muling Nabuhay na Kristo ang Espiritu Santo, “ang espiritu ng pagiging anak na nagbibigay sa atin ng karapatang tumawag ng “Ama! Ama ko!” Ang Espiritu nga ang nagpapatotoo, kasama ng ating espiritu, na tayo'y mga anak ng Diyos... mga tagapagmana ng Diyos, at kasamang tagapagmana ni Kristo” (Ro 8:15-17: Tingnan CCC, 232-67). 268. Ang Santatluhang larawan ng Diyos ay sumasaatin na sa simula pa ng ating buhay Kristiyano. Tayo ay bininyagan sa Ngalan ng Ama, Anak at Espiritu Santo (Tingnan CCC, 249). Ang Binyag ay isang patuloy na katotohanan sa ating buhay, na sa pamamagitan nito'y tinatawag tayong makibahagi sa banal na buhay ng Pag-ibig, kahit ngayon dito sa lupa sa pamamagitan ng Biyaya, sa kabila ng di maaninag na kalabuan ng ating pananampalataya, at sa walang-hanggang liwanag ng langit pagkatapos ng kamatayan (Tingnan CCC, 265). Sinisimulan natin ang bawat panalangin bilang mga Katoliko sa tanda ng banal na Krus: “Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo” (CCC, 232). Ang bawat pangsambayanang pagdiriwang ng Banal na Eukaristiya ay sinisimulan natin: “Nawa'y sumainyong lahat ang pagpapala ng Panginoong Jesu-Kristo, ang pag-ibig ng Diyos at ang pakikipagkaisa ng Espiritu Santo” (2 Cor 13:13). Sa madaling salita, ang buo nating buhay Kristiyano ay may tanda ng Santatlo. 269. Kasama ng pangkalahatang kaalamang ito sa Diyos sa Matandang Tipan at sa Kristiyanong pananaw, maaari pa nating simulang pag-aralan ang kahulugan ng “Ama” at “Makapangyarihan” sa Kredo. ll. Ang Diyos Bilang Ama 270. Paano kayang nangyayari, maayos at totoo para makatawag tayo sa Diyos nating Ama? Limang pangunahing kadahilanan ang maaaring ibigay kung bakit ang Diyos ay ating Ama. ATING MANLILIKHA

271. Una, ang pinakamalinaw na kadahilanan ay sapagkat tayo ay nilikha niya. “Ang Diyos ang lumikha't nagladlad ng kalangitan... at nagbigay-buhay sa lahat ng bagay

84

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,,.,

dito sa daigdig, at ngayon ang Panginoong Diyos ay nagsabi sa kanyang lingkod, “Akong Panginoon, tumawag sa iyo, binigyan kita ng kapangyarihan” (Isa 42:5-6). Bilang mga Kristiyano alam nating, “Tayo'y kanyang nilalang, nilikha sa pamamagitan ni Kristo Jesus” (Ef 2:10). ATING TAGAPAGKALINGA

272. Ikalawa, ang Diyos ay ating Ama sapagkat ipinagkakaloob niya lahat ng ating pangangailangan. Ipinahahayag ng Salmista: “Ang Panginoon ang aking pastol: hindi ako magkukulang” (Salmo 23:1). Isinugo niya sa atin si Jesus, “ang mabuting Pastol,” na nagturo “kung ang mga damo sa kabukiran... ay dinaramtan ng Diyos, kayo pa kaya? Kay liit ng pananalig ninyo sa kanya!” (Lu 12:28). ATING MANUNUBOS

273. Ikatlo, ang Diyos ay Ama sapagkat tayo ay tinubos niya. “Ikaw, Panginoon, ang aming pag-asa't Amang aasahan: tanging ikaw lamang yaong nagliligtas ng aming buhay” (Isa 63:16). Ang katubusang ito ay isang karagdagang sagisag ng pagibig ng ama. “Gayon na lamang ang pag-ibig ng Diyos sa sanlibutan kaya ibinigay niya ang kanyang bugtong na Anak, upang ang sumampalataya sa kanya ay hindi mapahamak, kundi magkaroon ng buhay na walang-hanggan” (Jn 3:16). ANG NANANAHANG ESPIRITU NG DIYOS

274. Ikaapat, bilang ating Ama isinusugo ng Diyos ang kanyang Espiritu upang ibahagi sa atin ang kanyang banal na buhay. “Kung tayo'y nag-iibigan, nasa atin ang Diyos at nagiging ganap sa atin ang kanyang pag-ibig. Nalalaman nating nananatili tayo sa Diyos at siya naman sa atin, sapagkat pinagkalooban niya tayo ng kanyang

Espiritu” (1 Jn 4:12-13). ANG ATING SARILING PAGKAKAKILANLAN/ TADHANA

215. Panghuli, tulad mismo ng kay Jesus, ang Diyos bilang ating Ama ay batayan ng ating sariling pagkakakilanlan. Dahil lahat tayo'y mga anak ng Diyos, itinalaga tayo para sa buhay na walang-hanggan kapiling Niya. Napapaloob sa mga katagang “Ama, Ama ko!” ang natatanging ugnayan sa Diyos na naranasan ni Jesu-Kristo. Tayong lahat ay inaanyayahan ni Jesus na makibahagi sa ganitong ugnayan. Ang maging Kristiyano samakatuwid, ay nangangahulugan ng pagkilala na lahat ng tao ay tinatawag upang maging ampong anak ng Ama kay Kristo Jesus. Kung gayon, ang maka-anak na pag-ibig ng Diyos na ating Ama ay nananawagan para sa mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa-tao. ANG ATING MAKAINANG AMA 276. Ang mga kadahilanang ito kung bakit ang Diyos ay Ama ay hinding-hindi

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

85

nagsasabing ang Diyos ay may kasarian, ibig sabihi'y, siya ay lalaki o babae. Ang kaganapan ng buhay ng Diyos ay kinapapalooban ng aspeto ng pag-ibig na parehong makaama at makaina, at higit pa rito. Inilarawan ni Isaias kung paanong nangangako ang Diyos “aaliwin kita tulad ng pag-aliw ng ina sa kanyang anak” (Isa 66:13). Inilarawan ni Kristo ang kanyang hangaring tipunin nang sama-sama ang mga anak ng Jerusalem gaya ng “paglukob ng isang inahin sa kanyang mga sisiw” (Mt 23:37). Ngunit, upang lubusang mapahalagahan na ang Diyos ay tunay na Ama, kailangan nating balikan ang mga salaysay ng mga dakilang pangyayari sa kasaysayan ng kaligtasan mula sa Biblia. ll. Ang Diyos ay Inihayag Bilang Ama sa Kasulatan A. Si Yahweh sa Matandang Tipan 277. Inilalahad ng Matandang Tipan ang kinasihang salaysay ng Diyos na tumipon sa Kanyang sariling bayan sa pamamagitan ng pagbubuo ng natatanging ugnayan sa kanila. Ang tipanang ito ay isang panawagan para sa higit na ganap na buhay at kaligtasan. Una, tinawag ng Diyos si Abraham mula sa lupain nito at pinangakuan siya: “Pararamihin ko ang iyong mga anak at apo at gagawin kong isang malaking bansa. Pagpapalain kita” (Gen 12:1-2). Sa pamamagitan ni Abraham, nangako ang Diyos: “pagpapalain ang lahat ng bansa sa daigdig sapagkat ikaw ay tumalima sa akin” (Gen 22:18). Kung kaya ipinakita ng Diyos ang kanyang sarili na isang personal na Diyos, na nananabik na naigawad sa kanyang bayan ang lupain, mga materyal na yaman at di-mabilang na inapo. 278. Ang pagtawag kay Moises ay nagbibigay ng higit na matingkad na larawan ng Diyos bilang nagpapalaya sa kanyang bayan. Mula sa nagliliyab na palumpong, winika ng Panginoon: “Nakita kong labis na pinahihirapan ng mga Egipcio ang aking bayan... at narinig ko ang kanilang daing... kaya, papupuntahin kita sa Faraon upang ilabas mo sa Ehipto ang aking bayan” (Exo 3:7, 10). Ipinakita ng Diyos ang kanyang sarili na “Ama” sa mga Israelita sa pamamagitan ng paghirang sa kanila “bilang bayang tanging sa Kanya lamang.” Ito ay hindi dahil sa sila ang pinakamalaking bansa sa lahat, kundi dahil “ibinaling Niya ang Kanyang Puso” sa kanila at inibig sila (Tingnan Deut 7:6-8). Sa ganang kanila, ang mga Israelita ay may tungkuling tupdin ang mga utos ng Diyos, Ang “Sampung Salita,” upang gabayan sila tungo sa ganap na kalayaan bilang Kanyang mga anak (Tingnan Exo 20:1-17). 279. Ang mga sumusunod na kasaysayan ng mga Israelita ay nagpakita ng kawalang-katapatan na katulad ng ating nararanasan ngayon sa pakikipag-ugnayan sa Diyos. Gayunpaman, sa kabila ng kanilang pagmamatigas at pagtataksil, nanatiling tapat ang Diyos. Nakipagtipan Siya kay David at nangako sa kanya: “Isa sa iyong mga anak ang ipapalit ko sa iyo... Kikilanlin ko siyang anak at ako nama'y magiging ama niya” (2 Sam 7:12, 14). Pagkatapos ng Pagkakatapon, ipinangako ng Diyos sa pamamagitan ng kanyang mga propeta ang Bago at Walang-Hanggang Tipan: “Ako'y magiging kanilang Diyos at sila ang magiging bayan ko (Tingnan Jer 31:31-34).

86

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO...

Ito ang larawan ng Diyos na ipinahayag sa Matandang Tipan at inilarawan sa Ikaapat na Panalanging Eukaristiko: Amang banal, nagpapasalamat kami sa iyong kadakilaan,

karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng iyong kinapal. Nilikha mo ang tao na iyong kalarawan, ipinamahala mo sa kanya ang sanlibutan upang pangasiwaan ang lahat ng nilikha mo bilang paglilingkod sa iyo. Noong ikaw ay talikdan ng tao sa pagsuway niya sa pagmamahal mo, hindi mo siya pinabayaang panaigan ng kamatayan. Buong awa mong tinutulungan ang naghahanap sa iyo upang ikaw ay matagpuan. Muli't muli mong inialok ang iyong tipan, at sa pamamagitan ng mga propeta

tinuturuan mong umasa ang mga tao sa pagdating ng kaligtasan. Kung kaya ito ang larawan ng Diyos na binigyang katuparan ni Jesus. B. Ang Ugnayang- “Abba” ni Jesus 280. Natatangi ang ugnayan ni Jesus sa Ama. Sa Matandang Tipan, kalimitang tinutukoy ang “Diyos ng ating mga ninuno.” Pinangalanan lamang ang Diyos bilang “Ama” sa labing-isang bahagi at hindi kailanman sa tahasang pagtukoy. Ngunit malimit banggitin ni Jesus and Diyos bilang Ama (higit sa 170 ulit) sa Bagong Tipan. Lalo itong totoo sa mga napakamahalagang yugto sa buhay ng ating Panginoon--sa kanyang Binyag, sa kanyang Pagbabagong-anyo, sa kanyang Huling Hapunan sa piling ng mga Apostol, at higit sa lahat sa kanyang Pagpapakasakit sa Kamatayan. Sa bawat maigting na sandaling ito, naranasan ni Jesus ang natatanging ugnayang ito sa Diyos, ang kanyang “Abba.” Nabuhay siyang bilang Anak ng kanyang Ama sa pamamagitan ng kanyang maka-anak na pagmamahal, pagtalima at ganap na pagtatalaga ng kalooban ng kanyang Ama. Naunawaan din ni Jesus na ang karanasang ito ay natatangi sa kanya: “Walang nakakikilala sa Anak kundi ang Ama, at walang nakakikilala sa Ama kundi ang Anak at yaong marapating pagpahayagan ng Anak” (Mt

11:27).

a

PA

281. Itinuro ni Jesus na ang Diyos ay Ama ng lahat, at tinuruan ang kanyang mga alagad na manalangin sa Diyos bilang “Ating Ama” (Mt 6:9). Sa pamamagitan nito ay binago niya ang pananaw at larawan ng Diyos. Para kay Jesus, ang Ama ay hindi isang Diyos na mahigpit at nagtuturing sa mga anak na parang musmos, kundi isang Diyos na may malasakit na di mapapantayan para sa atin, na mga anak Niyang inampon. Isinugo niya ang Matuwid, ang Immanuel, ang Diyos na sumasaatin. Siya ang isang

arang

ANG DIYOS AMANG MAKAPANGYARIHAN

B7

mapagpatawad na Amang buong-galak na sumasalubong sa kanyang alibugha at nagsisising anak (Tingnan Lu 15:20). Siya ay isang Ama na di-kayang suhulan, lamangan o paglinlangan sa anumang paraan. Sapagka't ang kanyang pag-ibig sa atin ay walang-hangganan. Sinugo niya pati ang kanyang bugtong na Anak upang mamatay sa Krus upang makamit nating lahat ang kaligtasan at bagong-buhay. 282. Ang pagpapahayag sa Diyos bilang Ama o latay ay upang maunawaan ang papel ng Diyos sa ating sariling pagkakakilanlan. Sa kaibuturan ng ating sarili ay hinahangad nating maging mga anak na ampon Niya. Kinikilala natin ang napakalaking utang na loob natin sa Diyos na ating Ama na nagtataguyod sa atin sa bawat sandali ng ating buhay. Ngunit nauunawaan din natin ang ating pananagutang iayos and ating buhay ayon sa mahal na kalooban Niya. Ang tanging hangad ng kanyang maka-Amang pagmamahal ay ang ating lubos na kabutihan. Kalooban ng Diyos na tayo ay umunlad sa kaganapan ng ating mga kakayahan, tungo sa ganap na kaligayahan. Kung kaya, lubos tayong totoo sa ating mga sarili, lubos tayong mapanglikha kung tumatalima tayo sa kanyang kalooban. Ang buong-pagtitiwala sa kanyang makaAmang Kagandahang-loob ay magpapalaya sa atin mula sa lahat ng nakalulumong takot, sa pamamagitan ng isang wagas at positibong asal ng “bahala na.” IV. Makapangyarihan 283. Ang Diyos Ama ay inilalarawan bilang “Makapangyarihan,” ang nag-iisang banal na katangiang binanggit sa Kredo. Ang kahalagahan nito ay maaaring ipaliwanag sa ilalim ng tatlong mga katangian. Naniniwala tayong ang kapangyarihan ng Diyos ay: 1) pangkalahatan o unibersal, 2) mapagmahal: at 3) isang misteryo (Tingnan

CCC, 268).

284: Pangkalahatan. Ang kapangyarihan ng Diyos Ama ay pangkalahatan dahil Siya ay “PANTOKRATOR,” ang Manlilikha at hari ng lahat ng bagay, higit sa sinumang amang naranasan natin dito sa daigdig (Tingnan CCC, 268). Ihinihinto tayo nito sa pagkarapa sa anumang maling sentimentalismo tungkol sa Diyos na ating mapagmahal na Ama. Sumasampalataya tayo na: “Naghahari at nasasakupan niya ang lahat ng bagay, sapagka't ang kaitaasan ng langit, at ang lalim ng mga kailaliman at ang hangganan ng mundo ay nasa kanyang mga Kamay” (San Teofilo ng Antioch). 285. Kaya mababasa natin sa Matandang Tipan ang Yahweh Sabaoth, “Panginoon ng mga Hukbo,” at “El Shaddai,” “Panginoon ng Kabundukan,” na nagpamalas ng kanyang kapangyarihan lalo na sa pagpapalaya sa Exodo. “Inilabas mo sa Ehipto ang iyong bayang Israel, kasabay ng mga tanda at kababalaghan, ikaw ang nag-akay sa kanila, sa pamamagitan ng iyong lakas at taglay na kapangyarihan” (Jer 32:21). Sa Bagong Tipan, nahayag ang kapangyarihan ng Diyos sa mga “sagisag” o himala ni Kristo, at lalo na sa Kanyang Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 269). 286. Ang makapangyarihang lakas ng Diyos ay nahahayag bilang Pangkalahatan (unibersal) sa paraang Siya ay parehong hindi maaabot higit sa lahat at gayunpaman, higit siyang malapit (malaganap) kaysa sa ating mga sarili. Ang kanyang lubos

88

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5/1 KRISTO...

na kahigtan ay ipinahayag ni propeta Isaias: “Ang aking isipa'y di ninyo isipan, at magkaiba ang ating daan. Kung paanong ang langit higit na mataas, mataas sa lupa, ang daa't isip ko'y hindi maaabot ng inyong akala” (Isa 55:8-9). Ngunit nauunawaan ng propetang nabanggit ang kahigtang ito ayon sa kabanalan ng Diyos: “Banal, banal, banal ang Panginoong Makapangyarihan!” (Isa 6:3). Inuulit natin ito sa Santo sa bawat Misa. Ang ganitong katangian ng kabanalan ay nagpapahiwatig na ang pangkalahatang kalaganapan ng presensiya ng Diyos. Kung kaya ipinagpapatuloy ng Santo ang mga salita ni Isaias: “Ang kanyang kaningninga'y laganap sa sanlibutan!” (Isa 6:3). 287. Mapagmahal. Ngayon sapagkat inaasahan nating lahat ang Diyos na laging pinakamalakas sa lahat at makapangyarihan, maaaring makaligtaan natin ang pinakakapansin-pansin tungkol sa banal na kapangyarihan sa Biblia. Para sa ating may ideya sa “Ama,” binabago ng Biblia ang ating ideya sa Diyos bilang “makapangyarihan.” Ang “makapangyarihan” sa Biblia ay personal, at makatuwiran, at hindi gumagamit ng makasariling lakas at naghahatid ng ligalig sa lahat ng nilikha. Sa halip, ang lakas ng makapangyarihang Ama ay ang mapanlikhang personal na lakas ng Pag-ibig na dimarahas. 288. Ang “mapagmahal na lakas” ng Ama, ang kanyang kagandahang-loob, ay nahahayag lalo na kay Kristong ating Panginoon, na sumasaatin sa pamamagitan ng Espiritu. Inaangkin tayo ng Diyos bilang kanyang “segullah”---balintataw ng Kanyang mata. Ang Kanyang makapangyarihang pag-ibig ay laging naghahangad na gumawa pa ng higit para sa atin, sa diwa ng “malasakit,” tulad ng inilarawan ni Kristo sa ating lahat sa kanyang talinhaga ng Mabuting Pastol (Jn 10:11: CCC, 270). 289. Isang Misteryo. Gayunman, ang pagpapahayag sa Diyos bilang makapangyarihang Ama ay di-bumubulag sa Kristiyano sa lahat ng kasamaan sa daigdig. Napakatotoo ng kasalanan at paghihirap ng maraming tao upang di-mapansin o mahanapan ng mababaw na dahilan. Kaya ang laging tanong: Kung ang Diyos ay tunay na makapangyarihan sa lahat, bakit di niya lipulin lahat ng masama? Hindi nagbibigay ng madaling tugon ang ating Pananampalatayang Kristiyano sa hiwagang ito. Ngunit naghahain ito ng ilang batayang katotohanan na magpapalakas sa atin laban sa kawalan ng kabuluhan at paghihirap na salat sa pag-asa. (Tingnan CCC,

309)

290. Ang Misteryo ng Kawalang-lakas ng Diyos. Ang kapangyarihan ng Diyos ay “misteryo” dahil malimit na nakikita itong kawalang-lakas. Higit na malinaw itong ipinamalas sa Paghihirap at Kamatayan ni Kristo. Ayon kay San Pablo “ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil. Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos. Sapagkat ang inaakala nilang kahangalan ng Diyos ay karunungan higit kaysa lahat ng karunungan ng tao, at ang inaakala namang kahinaan ng Diyos ay lakas na higit sa lahat ng kalakasan ng tao. (1 Cor 1:23-25). Kaya ang “kawalang-lakas” ng Diyos ay nananawagan ng pagbubunyi:

bibi...

mapara! (

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

89

“Nawa'y malaman ninyo... ang walang-hanggang kapangyarihan ng Diyos sa atin na mga nanalig sa kanya. Ang kapangyarihan ding iyon ang muling bumuhay kay Kristo at nagluklok sa kanya sa kalangitan, sa kanan ng Diyos. Kaya nasa ilalim ng kapangyarihan ni Kristo ang lahat ng paghahari, kapamahalaan, kapangyarihan at pamunuan. Higit ang kanyang pangalan kaysa lahat ng pangalan, hindi lamang sa panahong ito kundi pati sa darating. Ipinailalim ng Diyos sa kapangyarihan ni Kristo ang lahat ng bagay, at siya ang ginawang ulo ng simbahan” (EF 1:19-22. Tingnan NJB, CCC, 272),

Higit pa rito, matatag kaming naniniwala na “muling binuhay ng Diyos ang Panginoong Jesus, at tayo ma'y muling bubuhayin sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan” (1 Cor 6:14). 291. Ang Misteryo ng Kasamaan. Sa pagninilay sa misteryong ito, una, pinagtitibay natin ang ating di-matitinag na paniniwalang ang Diyos na ating Ama ay kumakalinga sa bawat isa at sa lahat sa atin, ngayon at dito, sa lahat ng ating mga pagkaligalig at paghihirap. Ikalawa, sinasabi ng ating Pananampalataya na ang kasamaan na nagmula sa pagsuway ng mga unang tao at hindi mula sa anumang pagkukulang ng Diyos at ng kanyang mapanlikhang kapangyarihan. Ikatlo, sa paglalarawan sa Pagsuway ni Adan bilang isang makabagbag-damdaming pangyayari, ipinaliliwanag ng Biblia ang kasamaang moral sa pamamagitan ng misteryo ng kalayaan, at hindi sa kahinaan ng mga nilikha. Ang kasalanan ay hindi bunga ng ating pagiging “tao lamang,” kundi sa ating malayang pagpili sa kasamaan (Tingnan CCC, 311). 292. Ang malawak na misteryo ng lahat ng paghihirap at kasamaan sa daigdig, pisikal at moral, ay nararapat na tingnan mula sa ating pagkakaugnay sa “daigdig na nasa proseso.” Naunawaan nating ang daigdig ay umuunlad sa isang umiimbulog na proseso na kaugnay ang ating sariling malayang pag-unlad sa lipunan. Ang tanging lakas na siyang humahadlang sa lahat ng kasamaan .ng daigdig mula sa pagiging mahirap tiisin at lubusang mapanalanta, ay sa Diyos. Minarapat ng Diyos Ama na pumasok sa ganitong proseso sa pamamagitan ng pagsusugo sa Kanyang Anak sa kanyang mapangligtas na misyon at sa pagpapadala sa Espiritu Santo upang ipagpatuloy ang misyon ni Kristo sa daigdig. Patuloy Niyang inaako sa kanyang sarili ang kasalanan at paghihirap ng sanlibutan, at sa gayo'y binabago ang maaaring maging sanhi ng pinakamasidhing kalungkutan upang maging bukal ito ng pag-asa, ngayon at para sa buhay na walang-hanggan. 293. Binibigyan tayo ng espirituwal na lakas ng ating Pananampalatayang Kristiyano upang harapin ang “kalagayang pantao” sa halip na anumang solusyong intelektuwal. Ang kasamaan sa daigdig ay hindi ilang “suliraning” kailangang lutasin, kundi isang “hiwagang” nararapat harapin. Ang tatlong “mukha” ng kasamaan-kapalaran, kasalanan at kamatayan--ay hindi kayang tugunan ng kahit na anumang mapangatuwirang “karunungang pang-ulo.” Ang tanging mabisa ay ang isang masiglang buhay espirituwal ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa Diyos Amang Makapangyarihan, sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon at Manunubos, sa kanilang Espiritu Santong nananahan.

5T

90

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG

KATOLIKO--S/ KRISTO....

Kaya maaari nating pagtuunan ang salaysay sa Matandang Tipan (Tingnan Gen 45:8, 40:20), at sa Misteryo ng Paskuwa ni Kristo upang ipakita kung paanong makagagawa ng mabuti ang Diyos Sapagkat umasa tayo sa Kanyang walang-hanggang mapagmahal “alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama

tungkol kay Jose sa Bagong Tipan, mula sa masama. na lakas at awa, ang mga nagma-

mahal sa kanya” (Ro 8:28, CCC, 312-14). PAGBUBUO 294. Sa tuwing ipinapahayag natin sa Kredo ang katotohanan na ang Diyos ay Ama at Makapangyarihan, itinatalaga natin ang ating mga sarili sa isang natatanging pananaw at estilo ng pamumuhay. Ang paninindigang ang Diyos ang ating Makapangyarihang Ama ang nagbibigay ng saligan hindi lamang para sa lahat ng ating mga itinatanging pagpapahalaga: kung paano natin nais, mag-isip at kumilos, maging at manalangin. 295. Moral na Buhay. Ang unang utos ay nagbibigay sa atin ng isang ganap na halimbawa ng kaugnayang ito sa pagitan ng paniniwala sa Diyos nating makapangyarihang Ama, at sa angkop na pagkilos. Una, ang katotohanan: “Ako ang Panginoon mong Diyos, na naglabas sa iyo sa lupaing Ehipto, sa bahay ng pagkaalipin.” Pagkatapos ay ang pagkilos: “Huwag kayong magkakaroon ng ibang mga diyos, maliban sa akin” (Exo 20:3: Deut 5:7). Ang ating utang na loob sa Diyos nating Ama ay nangangahulugan ng pagtakwil sa lahat ng ibang mga “diyos”--maging ito man ay kayamanan at mga pag-aari, karangyaan sa mata ng tao, o kaya'y makamundong lakas at tagumpay (Tingnan Mt 4:1-11). Nangangahulugan ito ng pagtanggi sa magkahiwalay na uri ng buhay ng Kristiyano na nag-aalay ng papuri ng labi sa Panginoon isang araw sa isang linggo (o kaunti pa!) at madalas na kumikilos nang di-iba sa isang pagano sa lahat ng oras. Ang manalig sa Diyos na ating makapangyarihang Ama ay nangangailangan ng tunay na pagbabagong-puso na siyang tanging magbubunsod sa sukdulang pagbabago ng estilo sa pamumuhay na siyang bumubuo ng tunay na buhay Kristiyano. 296. Iwinawaksi ng panlipunang dimensyon ng tunay na estilo ng pamumuhay ang lahat ng uri ng pagkakanya-kanya---ang pag-aaruga lamang para sa ating sariling pamilya, barkada, pangkat o rehiyon. Dahil ipinagkakait nito na tayong lahat ay mga magkakapatid sa Diyos, ang makalangit nating Ama. Nananawagan ang Pananampalatayang Kristiyano para sa panlipunang pagkahusto ng isipan na kumikilala sa ating mga pananagutan sa pamayanan. Ang Pakikisama ay nararapat na timbangin ng bayanihan. 297. Buhay-Panalangin. Sa sentro ng lahat ng panalanging Kristiyano ay ang Diyos bilang Amang makapangyarihan. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya, nagsisimula tayo sa pagkukumpisal ng ating mga kasalanan sa “makapangyarihang Diyos.” Sa Papuri tayo ay sumasamba, nagpapasalamat at nagpupuri sa “makapangyarihang Diyos

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

91

at Ama.” Ito ang pagsamba “sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24) kung saan si Kristo ay ipinahahayag. Ito ang paraan na ang utang natin sa Diyos ay ipinahahayag sa pamamagitan ng panalangin at pagsamba. Hinahamon ng PCP II ang mga Pilipinong Katoliko upang pugnawin ang lahat ng mapamahiing kaugalian at paniniwala sa mga kulto at espiritu. Dumating si Kristo upang palayain tayo mula sa mga ganitong pagkatakot at pagsamba sa mga diyosdiyusan. Hindi lamang tayo inaalipin nito, bagkus inilalantad ang ating pananampalataya sa pag-alimura ng iba. 298. Ang ating mga pansariling debosyon ay dapat nakabatay sa tunay na panalanging liturhiko ng Simbahan sapagkat IISA lamang ang DIYOS at “Siya lamang ang iyong paglilingkuran” (Mt 4:10, Deut 6:13). Tinitiyak ng panalangin ng Simbahan na ang ating mga pansariling debosyon ay di-lubusang naisasagawa kasama ng mga palagiang kahilingan, kundi pati ang mga mahalagang dimensyon ng pagsamba, pasasalamat at papuri. Bilang pangwakas, ang matapat at personal na paninindigan na ang Diyos ay tunay nating makapangyarihang Ama, ay maaaring pinakamabisang pananggalang laban sa “walang-lamang ritwalismo.” Sa halip na matuon sa mga panlabas na ritwal, o kaya ay sa paimbabaw at makabagbag-damdaming sentimentalismo, ang malakas na pagkagiliw sa makapangyarihan nating Ama ay nagbibigay-sigla sa angkop na espirituwal na pag-unlad ng puso (Tingnan NCDP, 103, 167, 327, 430).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 299. Paano nakikipag-ugnayan Sa pangkalahatan, kinikilala ng makapangyarihang Ama ay siyang Ang paglalarawang ito ay lubos halagang kultural ng mga Pilipino.

ang nakararaming Pilipino sa Diyos? nakararaming Pilipino ang Diyos bilang kanilang Panginoon ng lahat. na umaayon sa maraming kinasanayang pagpapa-

300. Paano inilalarawan ng Kredo ang Diyos? Ang Kredo ay kumikilala na ang Diyos ay ang Makapangyarihang Ama, Manlilikha ng lahat ng bagay, kasama ng banal na Anak na nagkatawang-taong si Jesu-Kristo, at ng Espiritu Santo, na naghahayag sa Banal na Santatlo. 301. Ano ang katangi-tanging pagpapahalaga ng unang ipinapahayag ng Kredo? Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng pananampalataya sa “Diyos, ang Amang Makapangyarihan,” inaakay tayo ng Kredo mula sa hangganan ng sarili at inuugnay tayo sa Diyos at hindi ng ating mga abang sarili lamang. 302. Paano nagiging bahagi ng ating buhay ang Diyos? Pumapasok ang Diyos sa ating Buhay sa pamamagitan ng ating karanasan:

92

KATESISMO

e e e e

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,...

sa ating malalim na paghahanap sa kabuluhan ng buhay at kaligayahan: sa ganda at buti ng kalikasan at ng ating pamilya, mga kaibigan at mga kapitbahay sa ating paligid: sa kasaysayan at kulturang Pilipino, at higit sa lahat, sa publikong Paghahayag ng Diyos sa kasaysayan ng pagliligtas na nakatala

sa Matanda at Bagong Tipan na humantong sa kasukdulan kay Jesu-Kristo. “Sapagkat sa pagmalas natin sa kalawakan at kagandahan ng sangnilikha, maki-

kilala natin ang Lumikha” (Kar 13:5). “Mula pa nang likhain niya ang sanlibutan, ang kalikasang di-nakikita, ang kanyang walang-hanggang kapangyarihan at pagka-Diyos ay maliwanag na inihahayag

ng mga bagay na ginawa niya” (Ro 1:20). “Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa!” (Salmo 19:1). 303. Ano ang batayang patotoo ng Biblia tungkol sa Diyos? Patunay ng Kasulatan: “Dinggin ninyo mga Israelita: Ang Panginoon lamang ang Diyos” (Deut 6:4), at “Ako ang Panginoong inyong Diyos... huwag kayong magkakaroon ng ibang diyos maliban sa akin” (Exo 20:2-3, Deut 5:6-7). Ang iisang Diyos ay mapanligtas na Diyos. “Ito ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos, at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). Ang aral ng Simbahan tungkol sa mga katangian ng Diyos ay malalagom sa mga sumusunod: “lisa ang totoo at buhay na Diyos, Manlilikha at Panginoon ng langit at lupa, makapangyarihan, walang-hanggan, di-masukat, di-malirip, di-maarok na karunungan at kalooban at sa bawa't kaganapan... isang natatanging buod pangespirituwal, tunay na payak at di-nagbabago... tunay at totoong naiiba kaysa sa mundo, pinakabanal sa Kanyang Sarili, at may di-maipahayag na kadahilanan sa lahat ng nabubuhay o maaaring maisip maliban sa Kanyang Sarili” (Vat. 1: DS, 3001: ND, 327).

304. Paano inihayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa kasaysayan ng kaligtasan?” Una, sa pamamagitan ng Kanyang ginawang Tipan sa mga Israelita sa pamamagitan ni Moises, ipinahayag ni Yahweh ang kanyang Sarili bilang Iisang Diyos, na Katotohanan at Pag-ibig. Ikalawa, sa pamamagitan ng kanyang personal na karunungan at malapit na ugnayan, itinuro sa atin ni Jesus ang Bugtong na Anak, na ang Diyos ay ating Ama. Bukod pa rito, ang Ama at si Kristo ay nananahan sa atin sa pagsusugo ng kanilang Espiritu sa ating mga puso. 305. Paano natin isinasabuhay ang “Santatluhang” ugnayang ito? Ang ating palagian at patuloy na ugnayan sa Banal na Santatlo ay:

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

93

e e

nagsimula sa ating Binyag sa Ngalan ng Ama, Anak, at Espiritu Santo, nagpapatuloy sa bawat Kristiyanong pananalangin na nagsisimula sa “Tanda ng Krus,” at tinatakan ng ating “Papuri...,” at e pinagtitibay sa ating Eukaristiya/pasasalamat sa Ama, sa pamamagitan ng paggunita sa Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ng kanyang Anak, na pinananatili sa kapangyarihan ng Espiritu Santo.

306. Bakit kinakatigan ng mga Katoliko na Ang Diyos ay “Ama”? Kinakatigan ng Kredo na ang Diyos ay Ama dahil tinuruan tayo ni Jesus na makipag-ugnayan sa Diyos bilang “Ama Namin” (Mt 6:9). Ang sariling karanasan ni Jesus sa Diyos bilang “Abba” (Aking Ama), ang siyang batayan ng kanyang pangangaral. “Kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong na Anak-siya'y Diyos--na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18). 307. Ano ang sinasaad ng ngalang “Ama” tungkol sa Diyos? Ang ngalang “Ama” ay nagsasabing ang Diyos ay personal, malapit sa atin, hindi isang puwersang walang-relasyon sa atin, malayo at di-maabot. Inaaruga niya tayo nang may makainang pagmamahal (Isa 66:13: 49:15: Os 11). Sa gayon, ang Diyos Ama ay hindi isang Diyos na mala-ama o mapag-utos na ama. Sa halip, Siya ay isang Diyos na tumatanggap at nagdiriwang sa pagbabalik ng bawat anak niyang namatay at muling nabuhay, nawala at nasumpungan (Tingnan Lu 15:24, 32). 308. Ano ang sinasaad ng “makapangyarihan” tungkol sa Diyos? Ang “Makapangyarihan” ay kumakatig sa Diyos na makapangyarihan sa lahat, una bilang Manlilikha na may kakayahang “gawin ang lahat ng bagay” (Job 42:2) at Naghahari sa lahat ng bagay (Pantokrator), ikalawa bilang Pag-ibig na nahayag sa Krus at Muling Pagkabuhay ni Kristo, na naglalagay sa lahat ng kapangyarihan sa ilalim ng presensiya ng kanyang pag-ibig na pinakaganap at nagtataguyod. “Panginoon, nilikha mo ang kalangitan at ang sanlibutan sa pamamagitan ng iyong kapangyarihan. Walang bagay na mahirap para sa iyo” (Jer 32:17). “Kung paanong ang langit higit na mataas, mataas sa lupa ang daa't isip ko'y hindi maaabot ng inyong akala” (Isa 55:9). 309. Kung ang Diyos ay “Ama” at “Makapangyarihan,” bakit pinahihintulutan niya ang labis na kasamaan at paghihirap? Una, ang karamihan ng kasamaan sa daigdig lalo na ang pisikal na kasamaan, ay bunga ng ating kinalalagyang kalawakan na may-hangganan. Ikalawa, ang kasamaang moral at marami sa paghihirap ng tao ay mula sa pagabuso ng tao ng kanyang kalayaan sa kasalanan. Ikatlo, ang malaking katatagan, kagandahang-loob, pagpapatawad, pag-asa at sakripisyo ay nagmumula sa paghihirap at mga kasamaan ng daigdig.

94

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,..

Panghuli, ipinakikita ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo kung paanong hinahango ng Diyos mula sa mga kalaliman ng kasamaan ang tagumpay ng Muling Pagkabuhay ni Kristo at ng kanyang mapagpanibagong pag-ibig. “Sa pamamagitan ni Kristo at sa Kanya, ang liwanag ay tumanglaw sa palaisipan ng paghihirap at kamatayan, na hiwalay sa mabuting balita, na kung hiwalay sa kanyang-Ebanghelyo-ay-gumagapi-sa- atin” (6S, 22). “Alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama ang mga nagmamahal sa kanya, ang mga tinawag ayon sa kanyang panukala, sa kanilang ikabu-

buti” (Ro 8:28).

aaa

KABANATA

7

Manlilikha

ng Langit at Lupa Se

Nang simulang likhain ng Diyos ang lupa at ang langit... Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa! (Gen 1:1, Salmo 19:2) Si Kristo ang panganay sa lahat ng nilikha. Sapagkat ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya... sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay. (Co 1:15-17)

PANIMULA 310. Lahat tayo'y nagtatanong paminsan-minsan: “Saan ba nagmumula ang lahat?” Ang tugon ng Salmista: “Sa utos ng Panginoon, nalikha ang langit, ang araw, ang bawa't talang maririkit... ang buong daigdig sa kanyang salita ay pawang nayari,

lumitaw na bigla” (Salmo 33:6, 9). Naitatanong natin: “Ano ang layunin ng lahat ng ito? Ano ang kahulugan ng ating buhay, at ng kamatayan?” (Tingnan CCC, 282). Kinakatigan ng doktrinang Kristiyano na “ang pinakaganap na tugon sa mga katanungang ito ay matatagpuan lamang sa Diyos, na lumikha sa atin ayon sa Kanyang larawan... at ang tugong ito ay nalahad sa pagpapahayag ni Kristong Kanyang anak na naging kaisa natin” (6S, 41).

KALALAGAYAN 311. Ang larawang agad maiisip ng Pilipino tungkol sa Diyos ay ang pagiging Manlilikha (Tingnan NCDP, 199). Marami sa mga Pilipinong alamat ay naglalarawan ng pagkamalikhain ng Diyos. Isang maikling kuwento ang nagsasalaysay kung paanong matapos hubugin ng Diyos ang mga iba pang bahagi ng daigdig, pinagpag Niya ang 95

ana

nu

96

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,..,

putik sa kanyang mga kamay at kaya lumitaw ang 7,141 pulo ng Pilipinas. Ang isa pang maikling kuwento ay nakatutuwang naglalarawan kung paanong matapos “ihurno” ng Diyos ang mga itim at mga puting lahi, ang Diyos ay nakabuo ng isang ganap na tao, ang “kayumangging” Pilipino. Ang mga ito at ang iba pang mga Pilipinong alamat tungkol sa paglikha ay nagpapahiwatig kung paanong taal sa ating kulturang Pilipino ang Diyos na Manlilikha. 312. Ngunit ngayon ang paniniwala ng mga Pilipinong Katoliko sa Diyos bilang Manlilikha ng langit at lupa ay nahaharap sa mga bagong hamon. Halimbawa, papaanong ang salaysay ng paglikha sa Genesis sa loob ng anim na araw ay maaaring ipakipagkasundo sa makabagong paliwanag ng agham tungkol sa teoriya ng ebolusyon? 0 kaya ay kung ang Diyos pala ay lumikha at nagtataguyod sa lahat, samakatuwid ay, bahala na, dahil ang lahat ay napagpasyahan na. O kaya, kung nilikha ng Diyos ang daigdig sa simula pa ng panahon, ano ang kinalaman nito sa mga kapalaran at suliranin natin ngayon? 313. Ang ganitong mga suliranin ay nagpapahayag ng matinding pangangailangan para sa mas maayos na pang-unawa kung ano ang ibig ipakahulugan ng Kredo: 1) sa pagpapahayag sa Diyos bilang Manlilikha at sa pagbibigay-diin sa kanyang mapanlikhang pagkilos: 2) sa paglalarawan sa kanyang nilikha na “langit at lupa”: at 3) sa pagpapanukalang hindi ito isang bagay na mapatutunayan ng paliwanag ng agham kundi isang pangunahing paninindigan sa ating personal na kilos-pagsampalataya bilang mga Kristiyano.

PAGLALAHAD 314. Kinakatigan ng doktrinang Katoliko ukol sa paglikha na: 1) ang daigdig at ang lahat ng naririto ay nagmumula sa mapagmahal na kapangyarihan ng Diyos na siyang pinaka-Pinagmulan, Naghahari, at Hantungan: 2) lahat ng nilikhang bagay at kasaysayan ng sangkatauhan ay may kahulugan, layunin, at patutunguhan, at 3) ang buhay ng bawat tao ay hindi isang “pansariling” pag-aari, kundi nilikha, itinataguyod at ginagabayan ngayon ng mapanlikha, mapanligtas na kalooban at pagibig ng Makapangyarihang Diyos. Ang Paglikha ang saligan ng mapanligtas na plano ng Diyos at ang simula ng kasaysayan ng kaligtasan na nagtatapos kay Kristo (Tingnan CCC, 280). Ang pahayag ng paglikha ng Diyos sa lahat ng bagay ay hindi maihihiwalay sa pahayag ng katuparan ng Kanyang Tipan sa kanyang bayan. (Tingnan CCC, 288) EI. Manlilikha

315. Maaaring ang pagiging “Manlilikha” ang pinakabatayang larawan na mayroon tayo tungkol sa Diyos. Ihinihiwalay nito ang Diyos sa lahat ng iba pang mga nilikhang bagay bilang natatanging Katotohanang Di-Nilikha. Gayundin, iniuugnay nito ang Diyos sa bawat tao, pook o bagay bilang kanilang Unang Sanhi ng pag-iral.

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

97

Kung gayon, ang Diyos na Manlilikha ay parehong nakahihigit (di-maaabot) sa lahat Niyang nilikha, bagama't malaganap (nananatili) ito na, laging nagtataguyod nito sa pag-iral. (Tingnan CCC, 300) 316. Ngunit ang Manlilikha na ating ipinapahayag sa pamamagitan ng pananampalataya sa Kredo ay hindi lamang isang Unang Sanhi na bunga ng katuwiran. Siya ang mapanligtas na Diyos ng tipanan. Kayat inaawit ng Salmista: “Sa daigdig, ikaw, Panginoon, kay rami ng iyong likha, pagkat ikaw ay marunong kaya ito ay nagawa. Sa dami ng nilikha mo'y nakalatan itong lupa” (Salmo 104:24). At “nawa'y pagpalain kayo ng Lumikha, ng Diyos na lumikha ng langit at lupa: magmula sa Sion, tanggapin ang pagpapala” (Salmo 134:3, Tingnan CCC, 287). 317. Gayundin inilahad mi propeta Isaias ang orakulo ng Panginoon: “Akong Panginoon, na iyong Tagapagligtas, ang lumikha sa iyo, ako ang lumikha ng lahat ng bagay” (Isa 44:24). Sa higit na mabisang paraan, ipinahayag niyang muli: Ang Panginoon, ang Diyos, daigdig, ginawa Niya itong “Akong Panginoon lamang Akin at kayo ay maliligtas,

ang lumikha ng kalangitan, Siya rin ang lumikha ng matatag at ito'y mananatili... Siya ang may sabing, ang Diyos at wala nang iba pa... Lumapit kayo sa kayong mga tao sa buong daigdig. Walang ibang

Diyos maliban sa Akin” (Isa 45:18, 22). ANG BANAL NA SANTATLO ANG MANLILIKHA

318. Tuwirang iniuugnay ng Kredo ang “Manlilikha” sa “Amang Makapangyarihan.” Naging sanhi ito sa sobrang simple at maling ideya na ang Ama lamang ang lumilikha (at ang Anak lamang ang tumutubos, at ang Espiritu Santo lamang ang nagpapabanal). Ang totoo, itinuturo ng Pananampalatayang Kristiyano na lahat ng tatlong Banal na Personal ay kumikilos nang sama-sama bilang ISANG DIYOS sa paglikha, pagtubos at pagpapabanal. Kinakatigan natin dito na ang Diyos Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng Kanyang Anak, na si Jesu-Kristo, sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Kung kaya sinulat ni San Pablo: “Sa ganang atin ay iisa lamang ang Diyos, ang Ama na lumikha ng lahat ng bagay, at tayo'y nabubuhay para sa kanya. Iisa ang Panginoon, si Jesu-Kristo, at sa pamamagitan niya'y nilikha ang lahat ng bagay at sa pamamagitan din niya'y nabubuhay tayo,” at ang Espiritu Santo na “nagbibigay-buhay” (1 Cor 8:6, 2 Cor 3:6: Tingnan Jn 1:1-3: Co 1:15-17). 319. Ipinaliwanag ni San Ireneo kung paanong ang Diyos ay Ama, Manlilikha, May-akda, na may gawa ng lahat ng bagay sa pamamagitan ng Kanyang Salita (Anak) at Karunungan (Espiritu), katulad ng Kanyang “dalawang kamay” (CCC, 292). Dahil kasama Siya (Ama) ay laging nananahan ang Salita at Karunungan, ang Anak at ang Espiritu, sa pamamagitan niya at sa kanya, malaya at kusa, ginawa Niya ang lahat ng bagay, na nagsasabing “Ating gawin ang tao sa ating larawan at wangis” (Adv. Her., Bk. 3, Chap. 20, sec. 1).

320. Pinagtitibay ng aral ng Simbahan na “ang iisang tunay na Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo, ang Lumikha sa lahat ng bagay” (Council of Florence, ND, 408). Bi-

98

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

nanggit din ni Leo XIII, “Sa katunayan, ang mga gawa ng Santatlo ay di-mahahati kung paanong di-mahahati ang esensiya ng Santatlo, dahil kung paanong hindi mapaghihiwalay ang tatlong Banal na Persona, hindi rin sila kumikilos nang magkakahiwalay” (Encyclical Divinum Illud, May 9, 1897, Tingnan, DS, 3326). Kung gayon, “bagamat ang gawain ng paglikha ay ipinatutungkol sa Ama, isa ring katotohanan ng pananampalataya na ang Ama, Anak at Espiritu Santo na magkakasama ang nag-iisa at indibiduwal na prinsipyo ng Paglikha” (CCC, 3166). Il, Ang

Malikhaing

Pagkilos

ng Diyos

321. Itinalaga ng Diyos ang kanyang sarili sa atin sa pamamagitan ng Kanyang malaya at malikhaing pagkilos. Inilarawan sa Genesis ang paglikha sa dalawang salaysay. Sa una (Gen 1:1---2:4a) inilalarawan ang Diyos bilang isang makapangyarihang Panginoon na nagtatatag ng sangnilikha sa isang kaayusang maayos binubuo ng anim na araw. Ang ikalawang salaysay (Gen 2:4b-25) ay naglalarawan sa Diyos na mas malapit ang ugnayan sa mga tao. Nililikha at inilalagay niya sila sa Halamanan ng Eden, at pinamamahala sila sa lahat ng mga nilalang. Malinaw na ang dalawang salaysay ay hindi makabagong pagpapaliwanag ng agham kung paanong ang lahat ay nalikha. Sa halip ipinakikita nila ang relihiyosong pananaw ng pananampalataya kung bakit ang lahat ng bagay ay intiral at ano ang kanilang pinakasukdulang kahulugan at kahalagahan. 322. Isa pang makulay na paglalarawan ng Manlilikha sa Biblia, na malapit sa mga Pilipinong alamat ng tungkol sa paglikha, ay ang magpapalayok na humuhugis ng putik sa anumang bagay na naisin niya. “Hindi ko ba magagawa sa bayang Israel ang ginawa ng magpapalayok sa luwad na iyon? Kayo'y nasa mga kamay ko, tulad ng luwad sa kamay ng magpapalayok. Akong Panginoon ang may sabi nito” (Jer 18:6). A. Mga Salaysay Ayon sa Biblia at Agham 323. Ang pagkakaiba ng mga salaysay na ito ayon sa Biblia at ang pagpapaliwanag ng paglikha ayon sa agham ay maaaring maihalintulad sa dalawang paraan ng paglalarawan sa isang gawang-sining, halimbawa, ay isang magandang ipinintang larawan. Ang “paano” (ayon sa agham) na pagpapaliwanag ay nakatuon sa mga materyales na ginamit, ang sukat, bigat, gulang, mga kulay at ang buong pamamaraan ng pagpipinta ng larawan. Ang kakaibang uri ng paliwanag ay ang “bakit,” na kapwa binibigyang-kahulugan ang mga layunin at hangarin ng artista, at ang “kahulugan at katotohanan” ng ipinintang larawan. “Ipinahahayag” ng ipinintang larawan ang pag-uugali at katauhan ng taong ipininta. Ang parehong uri ng “pagpapaliwanag” ay totoo at mahalaga. Pareho silang nagpupuno sa isa't isa at magkasamang nagbibigay ng mas buong pang-unawa sa ipinintang larawan. 324. Ang salaysay sa Genesis ukol sa paglikha ay nakatuon sa “bakit,” ang kahulugan at layunin ng lahat ng bagay. Hindi itinuturo ng Biblia kung paanong ang la-

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

99

ngit ay nabuo kundi kung paano makararating doon, tulad ng minsang binanggit ni Juan Pablo II. Ang salaysay sa Genesis ay hindi nagtuturo o kaya ay sumasalungat sa teoriya ng ebolusyon ayon sa agham. Ang anim na 'mga araw' ay hindi nangangahulugan ng 24 na oras sa isang araw (ang araw ay hindi pa nililikha hanggang sa “ika4 na araw"). Ito lamang ay pamamaraan ng kinasihang may-akda sa paglalahad ng mga katotohanang ipinapahayag ng Genesis sa tulang biblikal. Ngayon ay di tayo makagagawa nang higit pa. 325. Inilalahad ng Biblia ang malikhaing pagkilos ng Diyos bilang payak na paraan ng pananalita. “Sinabi ng Diyos, “Magkaroon ng liwanag” (Gen 1:3). “Ang buong daigdig sa kanyang salita ay pawang nayari, lumitaw na bigla” (Salmo 33:9). Maliwanag na tinatanggihan nito ang mga paganong alamat tungkol sa matinding labanan ng mga diyos nang may mga masamang lakas at kapangyarihan, o ang ilang bulag at walang nilalayong pag-imbulog ng lahat ng bagay sa kalawakan sa pamamagitan ng sapalaran. Sa halip, ipinapahayag ng Biblia ang isang Manlilikha, na pinanggalingan ng lahat ng umiiral, sa pamamagitan ng isang malaya at mapagmahal na pagkilos ng Kanyang banal na kalooban at karunungan. “Pagkat ikaw ay marunong kaya ito ay nagawa. Sa dami ng nilikha mo'y nakalatan itong lupa” (Salmo 104:24). “Aming Panginoon at Diyos! Karapat-dapat kang tumanggap ng papuri, paggalang, at kapangyarihan: pagkat ikaw ang lumalang sa lahat ng bagay, at ayon sa iyong kagustuhan, sila'y nilalang mo at pinananatili!” (Pah 4:11. Tingnan CCC, 295). B. Ang Turo ng Simbahan

326. Ang turo ng Simbahan sa paglikha ay maliwanag na tinalakay ng Unang Konsilyo Vaticano: Ang:isa at tanging totoong Diyos, sa kanyang sariling kabutihan at makapangyarihang lakas, hindi para sa ikalalago ng kanyang kaligayahan, o kaya'y sa ikatatamo niya ng kaganapan, ngunit upang ipakita ang Kanyang kaganapan... nang

may lubos na malayang pagpapasya, mula sa simula ng panahon, nilikha kaagad mula sa kawalan kapwa kaayusan ng mga nilikha, ang espirituwal at ang materyal, at pagkatapos ang tao, na nakikibahagi sa dalawang kaayusan na binubuo ng Espiritu at katawan (ND, 412).

327. Itinuturo nito, una, na ang Diyos ay lumilikha mula sa kanyang banal na kabutihan, upang ibahagi ang kanyang kabutihan sa iba, hindi dahil sa anumang pangangailangan o kakulangan. Ikalawa, lumilikha Siya sa pamamagitan ng isang malaya, binalak, may nilalayong pagkilos, hindi sa pamamagitan ng kahit na anong uri ng likas na pinagmulan, tulad ng sa nilalayon ng mga “panteista” o ng anumang likas na ebolusyon na di kumikilala sa kalayaan ng Diyos. Ikatio, lumilikha siya “mula sa kawalan,” na ang ibig sabihin ay, hindi mula sa anumang bagay o kaya ay ibang Diyos na umiiral na (Tingnan CCC, 296-98). Ang tinatawag na “dalawahang” pananaw (na ang bagay ay masama at ang espiritu ay mabuti) ay tinatanggihan. Ang mga nilikhang espirituwal at may katawan ay parehong mabuti.

100

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO...

Ngunit ano ba talaga ang nilikha ng Diyos? Ano ang layunin ng kanyang mapanlikhang pagkilos? lil. Ang Nalikhang Katotohanan 328. Salungat sa ilang pananaw ng mga relihiyon sa Asya, ang ating pananampalatayang Kristiyano ay nagpapahayag na ang lahat ng nilikha ay tunay (hindi isang

ilusyon), natatarok ng isip (hindi walang-kabuluhan at walang-layunin) at mabuti (walang nilikha na tunay na masama) (Tingnan CCC, 299). Maaaring lagumin ang Kristiyanong pananaw na ito sa mga sumusunod: 1) bilang bunga ng banal na karunungan, ang paglikha ay natatarok ng isip at may kabuluhan, samakatuwid 2) ang kasamaan ay hindi isang pangunahin o mahalagang bahagi ng ating pagiral, kung kaya 3) ang paglikha ay bukas sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos, at 4) ang ating kasalukuyang buhay ay mayroong napapaloob na banal na layunin na maaari nating wariin sa pananampalataya. A. Dalawang Kahihinatnan

329. Ang lahat ng paglikha, kung gayon, ay parehong nakasalalay nang lubos sa Diyos, at kasabay nito, ito ay tunay at totoong mabuti dahil sa pagsalalay na ito. Nangangahulugan ito na walang bagay sa daigdig na dapat katakutan ngunit wala ring bagay na dapat na sambahin. Maaari natin itong ipaliwanag nang maikli gaya ng sumusunod: 330. Una, dahil ang lahat ay nakasalalay sa Diyos, walang lakas sa sangnilikha na makalalaban sa Diyos. “Sapagkat natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay, ang mga anghel, ang mga pamunuan, ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, ang kataasan, ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya

sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). Samaka-

tuwid, ang mga Kristiyano ay pinalaya na mula sa nakakabahalang pagkatakot sa kahit anong lakas o kapangyarihan sa daigdig, nakikita man o hindi, o kahit na anong mapang-akit na bitag. 331. At ikalawa, wala ring anumang bagay sa sangnilikha ang maaaring sambahin. Ang pagsamba sa diyus-diyosan ay naging tanda ng ating pagtataksil sa Diyos mula pa sa simula. Ngayon, sa ating lumalaganap na makamundong kapaligiran, ang tukso na sambahin ang makamundong tagumpay ay higit na malakas. Ngunit ang pagtatakwil sa mga tuksong ito ay hindi dapat magbuyo sa atin sa pagtatatwa sa marapat na pagsasarili ng mga nilikhang bagay, gaya ng ipinanukala ng turo ng Simbahan. 332. Ganito naman ang pahayag ng Vaticano II:

|

|

fNG f

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

101

Ang mga nilikhang bagay at mga lipunan ay may kanya-kanyang batas at pinahahalagahan na dapat nating unti-unting mabatid, magamit at ayusin, sapagka't naaayon sa kalooban ng Manlilikha. Dahilan sa pagiging nilikha na ang lahat ng bagay ay pinagkalooban ng katatagan, katotohanan at kabutihan na tanging kanila, na may kani-kanyang mga batas at kaayusan. Kailangan nating igalang ang lahat ng ito... (GS, 36. Tingnan CCC, 339-40). 333. Hindi nito itinatatwa ang pangunahing pagsalalay ng lahat ng bagay sa Diyos, at higit na mahalaga, ang pagsalalay ng ating mulat na pagkilala sa Manlilikha sa paggamit sa mga bagay na ito. Dahil kung wala ang Diyos, ang lahat ng nilikha ay maglalaho nang tuluyan sa kawalan (Tingnan CCC, 338). B. Ang Tao bilang Tugatog ng Paglikha 334. Itinuturo ng pananampalatayang Kristiyano na ang tao ay ang tugatog at susi sa paglikha ng Diyos. “Ayon sa halos pinagkaisahang kuru-kuro ng mga mananampalataya at di-nananalig, ang lahat ng bagay sa lupa ay kailangang nakaugnay sa tao bilang kanyang sentro at tugatog” (Tingnan GS, 12: CCC, 343, 356ff). Maliwanag itong ipinahayag ng Salmista: “Ang anumang aking sangkap, ikaw, O Diyos, ang lumikha, sa tiyan ng aking ina'y hinugis mo akong bata. Pinupuri kita, O Diyos, marapat kang katakutan, ang lahat ng gawain mo ay kahanga-hangang tunay.” (Salmo 139:13-14) At gayon din: Ano nga ang tao upang 'yong alalahanin? Ay ano nga siya na sukat mong kalingain? Nilikha mo siya, na halos kapantay ng iyong luningning at kadakilaan! Pinamahala mo sa buong daigdig, sa lahat ng bagay malaki't maliit (Salmo 8:4-6). K. Nakikita at Di-nakikita: Ang mga Anghel 335. Sa pariralang “langit at lupa” idinagdag ng Kredo ng Nicea ang “lahat ng bagay na nakikita at di-nakikita.” Ipinahihiwatig nito na ang “lupa” ay tumutukoy hindi lamang sa ating planeta, kundi sa lahat ng bagay na ating “nakikita.” Kabaligtaran naman, “ang langit” ay sumasagisag sa hindi nakikitang espirituwal na daigdig ng Diyos, tulad ng sa mga anghel. Sinasabing ang mga anghel ay purong espi-

ritu, na nakasentro kay Kristo (Tingnan Mt 25:31, Heb 1:6). Ipinaliwanag ni San Agustin na ang katagang “anghel” ay hindi tumutukoy sa kanilang kalikasan, kundi sa kanilang tungkulin bilang “mga espiritung naglilingkod at mga sinusugo niya upang tumulong sa mga maliligtas” (Heb 1:14). Ang mga Ebanghelyo ay nagpapahayag ng pagkalinga ng mga anghel (Mt 4:11: 18:10, 26:53). Bilang puri at espirituwal na nilalang, ang mga anghel ay may isip at kalooban: sila ay mga nilalang na personal at walang-kamatayan, na lampas sa kaganapan sa lahat ng mga nilikhang nakikita, gaya ng pagsaksi sa ringal ng kanilang kaluwalhatian” (CCC, 330). Ang mga anghel ay may mahalagang papel na ginagampanan sa kasaysayan ng kaligtasan. Nagbibigay ang Matandang Tipan sa mga makapangyarihang espirituwal

102

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

na nilikhang ito ng iba't ibang pangalan na nagpapahayag ng kanilang tungkulin at magkakaibang antas ng pagiging ganap. Tinatawag silang: mga anghel, mga arkanghel, kerubim at serapim. May mahalaga silang papel na ginagampanan sa buhay ng mga taong tulad nina Lot, Abraham, Isaac, Jacob, Tobias (Tingnan ang aklat ng Genesis at Tobit)... at sa buhay ng bayan ng Diyos, lalo na sa pangangalaga sa kanila sa Exodo (Tingnan, halimbawa, Exo 14:19-20). Tunay, sa buong Matandang Tipan ang mga anghel at arkanghel ay hindi lamang kasapi ng korte ng Diyos sa langit kundi mga tanda at kasangkapan ng pagmamahal at pagkalinga ng Diyos sa Kanyang bayan. 336. Ang mga anghel ay malapit ding kaugnay ng panlupang pag-iral at misyon ng ating Panginoon. “Mula sa Pagsilang hanggang sa Pag-akyat, ang buhay ng Salitang Nagkatawang-tao ay napapaligiran ng pagsamba at paglilingkod ng mga anghel... Ipinagsanggalang nila ang batang si Jesus noong siya'y isilang, naglingkod sila sa kanya sa ilang, pinatatag nila siya sa Hardin”(CCC, 333). Si Jesus ang kanilang Panginoon na makakatawag ng lehiyon nila para siya matulungan (Tingnan Mt 26:53). Nang mabuhay siyang muli, mga anghel ang nagbalita sa mga babae ng dakilang pangyayari (Tingnan Lu 24:4-6). Sa katapusan ng panahon, sasamahan nila ang maluwalhating Anak ng Diyos kapag dumating siya upang hukuman ang lahat ng mga tao (Tingnan Mt 25:31). Naranasan din ng sinaunang Simbahan ang pangangalaga ng mga anghel ng Diyos lalo na sa panahon ng pag-uusig o mga kahirapan, gaya ng pagliligtas kay Pedro sa bilangguan at pagpapalakas sa loob ni Pablo sa mga darating na pagsubok (Tingnan Gw 12:6-11 at 27:23-25). Sa nakalipas na dantaon, natamasa din ng Simbahan ang pangangalaga at patnubay ng mga anghel, maging bilang Bayan ng Diyos o bilang mga sambayanan at mga indibiduwal na nagdurusa. Bilang tugon pinapupurihan ng Simbahan ang mga anghel sa liturhiya at hinihikayat ang lahat ng mananampalataya na magtiwala sa kanilang tulong at mamuhay sa kanilang presensiya. 337. Ang lubos na “pang-indibiduwal” at “personal” na pagmamahal ng Diyos sa bawat nilikha ay mapapatunayan din sa pagtatalaga sa bawat isa sa atin ng isang anghel para maging bantay at tagapagturo. Isinulat ni San Basilio, “ang bawat binyagan ay may anghel na tagapagtanggol at pastol, na umaakay sa kanya sa buhay” (Tingnan CCC, 336). Ang isa sa katotohanang nakapagbibigay-aliw at sigla sa mga katotohanan ng ating pananampalataya ay ang katotohanan ng mga anghel na nakatanod. “Mula sa pagkabata hanggang sa pagkamatay, ang buhay ng tao ay naliligiran ng kanilang pangangalaga at tulong” (CCC, 336). Ang pagmamahalan, pagsusunuran, pagpapasalamat at pasasalamat sa anghel na tagatanod ay masasabing hindi “para sa mga bata lamang.” Ito ay para sa lahat ng nangangalaga sa kanilang kabutihan at paano mapahahalagahan ang mga tanda ng pagmamahal ng Diyos. Dahil sa likas na paniniwala nating mga Pilipino sa supernatural at daigdig ng mga espiritu, tayong mga Pilipino ay walang hirap sa pagtanggap ng pag-iral ng mga anghel at pagsamba sa mga ito. Sa Binyag, marami sa atin ang binibigyan ng pangalang Angelo, Angela, Gabriel, Raphael, at laluna ng Miguel.

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

103

Nagtitiwala tayo sa pangangalaga at patnubay ng ating mga anghel na tagatanod, lalo na sa sandali ng pangangailangan. D. Bagong Paglikha

338. Mula sa isang Kristiyanong pananaw, lahat ng sangnilikha ay tinitingnan na nakatalaga at ginawang-ganap sa Bagong Paglikha na dulot ng PaghihirapKamatayan-Muling Pagkabuhay ni Kristong ating Panginoon, “ang Alpha at ang Omega, ang Simula at ang Wakas” (Pah 21:6. Tingnan, 2 Ped 3:13). "Kaya't ang sinumang nakipag-isa kay Kristo ay isa nang bagong nilalang. Wala na ang dating pagkatao: siya'y bago na. Ang Diyos ang gumawa ng lahat ng ito. Sa pamamagitan ni Kristo... upang panumbalikin sa kanya ang mga tao” (2 Cor 5:17-18). IV. Ang Kahulugan ng Paglikha para sa mga Tao

339. Likas sa ating mga Pilipino na tanggapin nang personal ang lahat ng bagay. Ang paglikha samakatuwid ay nagiging makabuluhan para sa atin kung tinitingnan natin ito mula sa personal na pananaw. Mula sa ganitong pagtingin, tatlong personal na aspeto ng paglikha ang makatutulong sa paggabay sa atin sa higit na masiglang pang-unawa sa paglikha. Una, lubos na nakakatawag-pansin ang diwa ng nagpapatuloy na paglikha ng Diyos na nagpapatuloy ngayon (Tingnan, CCC 301). Ang Manlilikha ang “Lumikha sa lahat ng bagay" (Ro 4:17). Siya ang Diyos na “nagbibigay ng buhay, hininga at ng lahat ng bagay sa sangkatauhan... Hawak niya ang ating buhay, pagkilos at pagkatao” (Gw 17:25, 28). Ang unang personal na aspeto ng doktrina ng paglikha, kung gayon, ay ang Diyos ay lumilikha, nagtataguyod sa bawat isa sa atin sa pag-iral ngayon! “Walang anumang bagay na mananatili kung hindi mo kalooban, at walang makapagpapatuloy kung hindi mo nilalang” (Kar 11:25). Ang ikalawang personal na dimensyon ay ang pananagutan na kung saan ang lahat ng mga tao ay itinalaga: “Lalangin natin ang tao. Ating gagawin siyang kalarawan natin. Siya ang mamamahala sa mga isda, mga ibon at lahat ng hayop” (Gen 1:26). Ang Diyos ang nagkakaloob ng layunin sa paglikha at ang mga tao ay bumubuo ng lakas na nag-uugnay. 340. Binigyang-diin ng PCP II ang “Pangkalahatang Layunin ng mga Bagay sa Daigdig” at ang “Dangal ng Sangnilikha.” Parehong nililinaw nito ang ating mga tungkulin bilang mga Pilipinong Katoliko tungkol sa pribadong pag-aari at ang pangangalaga sa daigdig (Tingnan PCP II, 297-303, 321-24), Nagmungkahi ang Vaticano Il ng mga pangunahing batayang ipinagkaloob sa atin ng ating Manlilikha para sa tungkuling ito: Nilikha sa larawan ng Diyos, kami ay inatasang pagharian ang mundo kasama ng lahat ng naririto at upang pagharian ang mundo nang may katarungan at kabanalan: kami ay kumikilala sa Diyos na Manlilikha ng lahat ng bagay at

104

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,...

iniuugnay ang ating sarili at ang kabuuan ng kalikasan sa Kanya, upang sa pamamagitan ng ating pamumuno sa lahat ng bagay, ang pangalan ng Diyos ay

maging dakila sa duong daigdig (GS, 34). 341. Ang “pananagutang” ito, kung gayon, ay nangangahulugan din ng ating makataong “pakikiisa”, ang “matatag at matiyagang paninindigang italaga ang sarili sa kabutihang-panlipunan, ang kabutihan ng lahat at ng bawat isa sapagka't tayo ay tunay na may pananagutan sa lahat” (PCP II, 295. Tingnan SRS, 38). Tayo ay tinatawagan na isagawa ang mapanagutang PANGANGASIWA sa lahat ng sangnilikha. Ang ganitong pangangasiwa ay naisasagawa sa ating pang-araw-araw na gawain. Ito ay ating maituturing bilang isang pagpapahaba ng patuloy na gawain ng paglilikha ng Diyos, at isang paglilingkod sa ating kapwa. Isang tanda ng “buhay na Pananampalataya” ay ang makilala natin ang magiliw, nagtataguyod na presensiya ng Diyos sa lahat nating mabubuting kaisipan, mga pananalita at mga gawain. Malayo sa pagiging “nakikipagpaligsahan sa Diyos”, kinikilala natin sa kalaliman ng ating mga puso at isipan, ang katotohanan ng pahayag ni Kristo: “wala kayong magagawa kung kayo'y hiwalay sa akin” (Jn 15:5). 342. Ang ikatlong personal na katangian ng Kristiyanong Doktrina ng Paglilikha ay ang pangako ng Manlilikha na maging kasama ng Kanyang mga nilikha. “Ako'y sasainyo, huwag kang matakot, Ako ang iyong Diyos, di ka dapat mangamba kaninuman” (Isa 41:10). Kung kaya buong sigla at lakas-loob na inawit ng Salmista” “Tulong nating kailangan ay sa Panginoon nagmumula, pagkat itong lupa't langit tanging siya ang lumikha (Salmo 124:8). Sa kabila ng lahat ng mga malalim na pagkatakot at alalahanin na kinakaharap nating lahat, ipinagkakaloob ng ating mapagmahal na Manlilikha: 1) ang isang pag-asa sa lubos na kaganapan ng lahat nating hangarin, 2) ang isang pangunahing pananaw at parisan ng magkakaugnay na kahalagahan ng mga bagay, upang maisaayos natin ang ating buhay nang nararapat, at 3) ang isang pangako ng panloob na lakas at kapayapaan ng kaluluwa na nagbubuo ng ating mga buhay. V. Ang

Banal na Kagandahang-loob

ng Diyos

343. Tayong mga Pilipinong Kristiyano ay may malalim na pagtitiwala sa kagandahang-loob ng Diyos na nakababatid ng lahat at mapagmahal. Dahil Siya ang Manlilikha na “ang ulap sa kalangitan ay siya ang naglalatag, masaganang ulan naman ang sa lupa'y bumabagsak, at ang damo'y binubuhay sa bundok at mga gubat” (Salmo 147:8). Sa pamamagitan ng Kanyang Kagandahang-loob iniingatan ng Diyos at pinamamahalaan ang lahat ng bagay na Kanyang nilikha. “Ang lakas niya'y abot sa lahat ng sulok ng daigdig. At maayos na pinamamahalaan ang lahat ng bagay” (Kar 8:1. Tingnan CCC, 302). Dahil “walang makapagtatago sa Diyos: ang lahat ay hayag at lantad sa kanyang paningin, at sa kanya tayo magsusulit” (Heb 4:13). Kabilang na rito maging ang “mga bagay na hindi pa nabubuhay sa pamamagitan ng malayang pagkilos ng mga nilalang” (Vaticano I: ND, 413).

105

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

344. Ang natatanging kagandahang-loob ng Diyos ay nauukol sa tao, ang tugatog ng Kanyang paglikha (Tingnan CCC, 307). Ipinaliwanag ng ilan kung papaano tayo ay “Kalatawan ng Diyos” dahil sa ating kakayahang mangatwiran, o dahil sa ating kaluluwang espirituwal o sa ating kakayahang makagawa ng mga kapasyahang moral. Binigyang-diin ng Vaticano II ang mga pakikipag-ugnayan ng tao, ang tao-sa-pamayanan, na nagsisimula sa pinakapangunahing pamayanan ng tao na inilarawan sa Genesis: “lumalang Siya ng isang lalaki at babae” (Gen 1:27). “Mula sa kanyang kaloob-looban, ang tao ay isang panlipunang nilalang, at hangga't di niya iniuugnay ang sarili sa iba, di siya mabubuhay at di niya mapapaunlad ang kanyang mga kakayahan” (65, 12). 345. Ang natatanging Kagandahang-loob ng Diyos kaugnay ng panlipunang kalikasan ng tao ay higit na nakikita ngayon sa ating pangkaraniwang pagbibigay-pansin tungo sa pagkakaisa--sa kabila ng lahat ng mga masaklap na sagabal na humahadlang sa ikapagkakamit nito. Kung kaya pinagdiinan ng Vaticano II ang pangunahing pagkakaisang ito ng buong pamilya ng sangkatauhan sa ilalim ng Diyos: Ang lahat ng tao ay bumubuo ng iisang pamayanan, iisa ang kanilang pinagmulan, dahil nilikha ng Diyos ang buong sangkatauhan upang manirahan sa ibabaw ng lupa. lisa rin ang kanilang layunin, ang Diyos. Ang Kanyang Kagandahang-loob, ang pagpapamalas ng kanyang kabutihan, ang Kanyang plano ng kaligtasan, na ipinagkaloob sa lahat ng tao (Tingnan 1 Tim 2:4) hanggang sa sandali na ang lahat ng hinirang ay tipunin sa Banal na Lunsod na walang ibang liwanag kundi ang kaluwalhatian ng Diyos, at ang mga bansa ay lumalakad sa Kanyang liwanag (Tingnan Pah 21:23f, NA, 1). 346. Batid nating hindi pinawi ng kagandahang-loob ng Diyos ang lahat ng kasamaan at paghihirap sa daigdig. Ngunit ipinagkakaloob nito sa mga mananampalatayang Kristiyano ang espirituwal na lakas at pag-asa na kinakailangan upang harapin ang mga kasamaang ito at tanggihan ang magapi ng mga ito (Tingnan CCC, 309-14). Kung kaya dalangin natin: ”... kundi ilayo mo kami sa masama. Amen” (Mt 6:13).

PAGBUBUO 347. Mga Dimensyong Moral. Ibinibigay ng PCP II ang “pagiging nilikha sa larawan at wangis ng Diyos” bilang tiyak na Kristiyanong batayan para sa ating di-maipagkakait na dangal at sa ating mga panlipunang pananagutan (Tingnan PCP II, 296: PP). Tayo ay tinatawag upang “tularan ang Diyos na ating Manlilikha sa pamamagitan ng paggawa at gayundin sa pamamahinga, dahil ang Diyos mismo ang naghangad na ipakita ang Kanyang mapanlikhang pagkilos sa anyo ng paggawa at pamamahi-

nga” (Lab Exer., 25). Kaya ang paninindigang patuloy na nililikha ng Diyos ang bawat tao sa Kanyang larawan at wangis ang siyang pinakamalapit na bukal sa ikalawa sa mga “dakilang utos”: “Ibigin mo ang iyong kapwa na gaya ng iyong sarili” (Mt 22:39).

106

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,...

348, Ang krisis sa ekolohiya na ngayon ay higit na nagpapatindi sa ating tungkuling moral, mula sa kaloob ng Diyos pamamahala natin sa buong daigdig na hindi lamang upang gamitin ang mga bagay nito nang may pananagutan, kundi upang ituring ito nang may tunay na paggalang bilang mga handog mula sa ating Manlilikha. Ang kahanga-hangang pagsulong sa larangan ng makabagong agham at teknolohiya ay nagpatindi nitong ating tungkuling moral nang di-masusukat. Simula ngayon, sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan, tayo ay may kakayahang pisikal na pauntarin o lubusang wasakin ang ating daigdig na tahanan. Nanawagan ang PCP II sa isang “malawakang teolohiya ng pagiging TAGAPANGASIWA [kung saan] ang ekolohiya ay isang natatanging apostoladong panlipunan... upang ang bawat isa'y maging tunay na tagapangasiwa ng sangnilikha ng Diyos” (PCP II Decrees, Art. 31, 1). 349. Dimensyong Pansamba. Ipinapahayag ng Vaticano II: “Kailangan matutunan ng mananampalataya ang pinakamalalim na kahulugan at kahalagahan ng lahat ng nilikha, at ang pagkiling nito tungo sa pagpupuri sa Diyos” (LG, 36). Ito ay ipinahayag sa liturhiya kung saan ang doktrina ng Diyos, na Maylikha ng langit at lupa, ay iuulit sa tuwina. Sapat na ang dalawang halimbawa. Sa bahagi ng Pag-aalay sa Misa, dinarasal ng tagapagdiwang: “Kapuri-puri ka Diyos Amang Lumikha sa sanlibutan, sa iyong kabutihan narito ang tinapay na aming iniaalay, mula sa lupa at bunga ng aming paggawa.” Gayundin sa Santo, dumadalangin ang buong mananampalataya: “Santo, santo, santong Diyos, na makapangyarihan, napupuno ang langit at lupa ng kadakilaan mo.” Malinaw na ang Diyos bilang Manlilikha ay nasa sentro sa liturhiya. 350. Ang natatanging Kristiyanong pananaw sa dimensyong pansamba ng sangnilikha ay nahahayag sa Misteryong Pampaskuwa. Kung kaya, “tayo'y kanyang nilalang, nilikha sa pamamagitan mi Kristo Jesus upang iukol natin ang ating buhay sa paggawa ng mabuti, na itinalaga na ng Diyos para sa atin noon pamang una” (Ef 2:10). Ang “mga mabubuting gawa” ng bagong pagsambang ito para sa lahat ng mga muling-nilalang kay Kristo ay naglalagom nang higit na payak at tahasan kaysa sa sinaunang panalangin: soli Deo gloria--ang kaluwalhatian ay sa Diyos lamang!

MGA TANONG AT MGA SAGOT 351. Ano ang ibig ipakahulugan sa “ang Diyos ay ang Maylikha ng-langit at lupa? Ang “lumikha” ay nangangahulugan ng paglalagay at pagpapanatili sa pag-iral nito. Ang Diyos ay Manlilikha dahil siya ang naglalagay at nangangalaga sa lahat ng umiiral. Siya ang tagagawa at huling hantungan ng bawat bagay na nabubuhay, lahat ng bagay na nakikita at di-nakikita. 352. Bakit mahalaga ngayon sa atin ang doktrina ng paglikha? Ang katotohanan .ng paglikha ay nangangahulugan na ang pagkamalikhain ng mapagmahal na Diyos ang lumilikha sa bawat isa sa atin ng kahulugan, layunin at hantungan na walang sinumang makapaghihiwalay sa atin.

"mg

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

INN

TUT

107

353. Ano ang sinasabi ng katagang “Manlilikha” tungkol sa Diyos? Ang “Manlilikha” ay nangangahilugan na ang Diyos ay lubusang natatangi at naiiba sa anumang nilikhang bagay bilang ang nag-iisang katotohanang Di-Nilikha ngunit malalim na kaugnay ng lahat ng nabubuhay sa pamamagitan ng Kanyang malikhaing kapangyarihan na nagpapatuloy. 354. Sino ang Diyos na Manlilikha? Ang Santatlong Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo, ang Manlilikha. Ang Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng Katiyang Salita (Anak) sa kapangyarihan ng kanilang Espiritu Santo. ' 355. May natatangi bang ideya ang mga Kristiyano tungkol sa paglikha? Oo, para sa mga Kristiyano, “ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo at para sa kanya. Siya'y una sa lahat, at sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay” (Co 1:16-17). 356. Lumilikha pa ba ngayon ang Diyos? Oo, patuloy na lumilikha ang Diyos at nagtataguyod sa pag-iral ang buong mundo at lahat ng naririto. At sa bawat sandali ng kanilang buhay, ang Diyos ay ang sukdulang simula at pinagmulan, ang Diyos ang tagapag-ugnay, at ang katapusang layunin ng lahat ng bagay. 357. Sinasalungat ba ng salaysay ng paglikha sa Genesis ang maka-agham na paliwanag ng ebolusyon? Hindi. Sa pagsang-ayon na ang Diyos ang sukdulang dahilan ng lahat ng nabubuhay, ibiriibigay nig Genesis ang sukdulang kahulugan at layunin. “Bakit nabubuhay ang daigdig?” Hindi nito tinatalakay kung “paanong” humantong sa kasalukuyang kalagayan ang mundo na siyang ipinaliliwanag ng teorya ng ebolusyon. 358. Bakit lumilikha ang Diyos? Malayang lumilikha ang Diyos mula sa kanyang pag-ibig upang makibahagi sa kanyang banal na buhay at kabutihan. Ang paglikha ang siyang unang hakbang sa plano ng kaligtasan ng Diyos para sa lahat sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. 359. Paanong lumilikha ang Diyos? Ang Diyos Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng simpleng pagkilos ng kanyang banal na Salita, ang Anak, sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Ang bawat banal na Persona sa Banal na Santatlo ay aktibo sa iisang banal na mapanlikhang gawain. “Sa pamamagitan Niya (ang Salita) nilikha ang lahat ng bagay, at walang anumang nalikha nang hindi sa pamamagitan niya” (Jn 1:3). 360. Ano ang mga epekto ng “pagiging nilikha” sa lahat?

108

KATESISMO PARA SA MGA

Nangangahulugan sang nakasalalay sa katakutan o kaya ay at kabutihang kaloob

ito na ang lahat ng bagay ay Diyos para sa kanila mismong sambahin, kundi igalang dahil ng Diyos, kasama ang kanilang

PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

pantay-pantay sa pagiging lubupag-iral, kung kaya, hindi dapat sa kanilang sariling katotohanan sariling batas at pagpapahalaga.

361. Sino ang nangingibabaw sa lahat ng nilikha? Itinuturo ng Pananampalatayang Kristiyano na ang mga tao ang sentro at tugatog ng lahat ng bagay sa daigdig. Pinatunayan ito ng pagdating ni Kristo upang iligtas tayo mula sa lahat ng sala at hanguin ang lahat tungo sa isang “Bagong Sangpnilikha” sa pamamagitan ng Kanyang Pagpapakasakit-Pagkamatay at Muling Pagkabuhay. 362. Paanong ang paglikha ay isang personal na katotohanan para sa atin? Personal na sumasaatin ang Diyos at itinataguyod ang bawat isa sa atin ngayon sa ating pang-araw-araw na pamumuhay. Higit pa rito, tinatawag niya ang bawat isa sa atin na magkaroon ng personal na pananagutan, sa pakikipag-isa sa iba kasama ng kapwa, para sa kabutihang panlipunan at ng daigdig. 363. Mayroon bang mga di-nakikita, subalit umiiral na espiritu? Pinatutunayan ng Banal na Kasulatan na bahagi ng paglikha ng Diyos ang mga purong espiritu. Kasulatan na bahagi ng paglikha ng diyos ang mga purong espiritu, ang mga anghel na naglilingkod sa Diyos bilang mga instrumento ng Kanyang banal na kagandahang-loob para sa atin. 364. Ano ang “Banal na Kagandahang-loob? Patuloy ang Diyos sa pagtataguyod at pangangalaga sa lahat ng Kanyang nilikha (pangkalahatang Kagandahang-loob), na may natatanging Kagandahang-loob na nagaanyaya sa lahat ng makasalanan pabalik sa Kanya sa pamamagitan ng mapanligtas na pagpapakasakit ni Kristo at ng biyaya ng Espiritu Santo. “Alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama ang mga nag-

mamahal sa kanya, ang mga tinawag ayon sa kanyang panukala, sa kanilang ikabubuti... Sapagkat natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay... o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:28, 38-39).

KABANATA

8

Ang Pagkababa

mula sa Kaluwalhatian ate

Kahit na kilala na nila ang Diyos, siya'y di nila pinarangalan bilang Diyos ni pinasalamatan man... nadimlan ang kanilang mga hangal na pag-iisip... nang lalikdan nila ang kadakilaan ng Diyos na walang kamatayan at sambahin ang mga larawan ng taong may kamatayan, ng mga ibon, ng mga hayop na may apat na paa, at ng mga nilalang na nagsigapang. (Ro 1:21-23) Palihim nang kumikilos ngayon ang kapangyarihang ito (ng Suwail)... Dapat kaming magpasalamat sa Diyos tuwina dahil sa inyo, mga kapatid na minamahal ng Panginoon. Nagpapasalamat kami sapagkat hinirang niya kayo upang maunang pagkalooban ng kaligtasan, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritung nagpapabanal sa inyo at ng inyong paniniwala sa katotohanan. Tinawag kayo ng Diyos sa pamamagitan ng Mabuting Balitang ipinahayag namin sa inyo upang makasama sa kaluwalhatian ng ating Panginoong Jesu-Kristo. (2 Tes 2:7, 13-14)

PANIMULA 365. Ang naunang kabanata, Kabanata 7, ay naglarawan sa kabutihan ng buong sangnilikha, lalo na ang mga taong nilalang na kawangis ng Diyos, na “pinutungan ng kaluwalhatian” (Salmo 8:6). Ang Diyos ay lubhang mabuti, at lahat ng kanyang mga gawa ay mabuti. Ngunit ang ating karanasan naman ay nagpapakitang napakaraming nasa sa atin ang hindi mabuti--ang ating pagkamakasalanan (Tingnan CCC, 385). Ang kaligayahang dulot sa atin ng kabutihan at kagalingan ay sinasalungat ng kalungkutan ng kasamaan at kasalanan (Tingnan GS, 13). Gayunpaman, ang kasamaang ating nararanasan ay hindi lamang ang ating sariling indibiduwal na kasalanan. Binibigyan tayo ng babala ng PCP II sa “mga makasalanang balangkas ng lipunan--ang mga palagiang pamarisan ng ugnayang pantao ay nabahiran ng kasalanan” (PCP IT, 82). Nagiging mulat kayo sa isang buong “network” 109

110

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO...

na sumisiil at umaalipin: ang mga estruktura ng karahasan at kalupitan, ang prostitusyon at pakikiapid, ang kahirapan at kawalang-katarungan. Ang mga ito ay ilan sa mga nakawawarak na bunga ng tinatawag ng doktrinang Katoliko na “kasalanang mana.” 366. Maikling isinalaysay muli ng Vaticano II ang salaysay sa Genesis tungkol sa pinagmulan ng ganitong kalagayan. Kahit na itinalaga ng Diyos sa pagiging matuwid, ang unang mga tao, sa panunukso ng Masama, ay umabuso sa kanilang kalayaan sa pasimula pa lamang ng kasaysayan. Iniangat nila ang kanilang mga sarili laban sa Diyos, at sinikap na abutin ang kanilang mithiin nang hiwalay sa Kanya. Kahit na nakilala nila ang Diyos, hindi nila pinapurihan Siya bilang Diyos, kundi nalabuan ang kanilang mga pusong walang-pakiramdam, at ang pinaglingkuran nila ay ang nilikha sa halip na ang Lumikha.

KALALAGAYAN 367. Kadalasan, tayong mga Pilipino ay lagi na lang may handang paumanhin sa ating sariling pagkakamali at sa iba: “Sapagkat tayo'y tao lamang.” Bagamat ito ay kapuri-puri sa pagpapasensiya at pagiging mahinahon, madali rin nitong iniiwasan ang katapatan sa harap ng kasamaan at kasalanan. Pinagagaan nito ang tunay na kapinsalaang personal na dulot ng kasalanan sa mga tao, mga pamilya at sa buong pamayanan. Karaniwan nating binibigyang pakahulugan ang ating mga kamalasan bilang kaparusahan mula sa Diyos dahil sa ating mga kasalanan (tadhana), o kaya ay bilang pagsubok mula sa Kanya. Ngunit ang mga ito'y maaaring magdala sa ating higit na pagtuunan ang parusa sa halip na ang tunay na kasamaan ng mismong kasalanan. 368. Ang tunay na bumabagabag sa karamihan sa atin ay hindi ang moral na kasamaan ng kasalanan kundi ang makadama ng kahihiyan na walang mukhang maiharap sa iba. Ang katagang “sorry” na madalas gamitin sa karaniwang pag-uusap na ang pakahulugan ay parang “pasensiya”, na hindi naman nagpapahiwatig ng tunay na kalungkutan o pagsisisi, na may matibay na hangaring babaguhin ang sariling aral. 369. Ngunit ang karaniwang hadlang sa pamumuhay bilang Kristiyanong bukas at may magandang-loob at mapagpatawad sa pang-araw-araw na buhay ay ang matinding pagpapahalagang karaniwang nadarama natin sa mga pamilya, ang kaibigan at “kamag-anak.” Sa kasawiang-palad ito ay kadalasang sinasamahan ng lubusang kawalang-pagpapahalaga sa iba. Isa pang karaniwang suliranin ay lumilitaw kapag sa kilalang diwa ng bayanihan ang ilang proyektong panlipunan ay nagsisimula. Madalas na hindi ito nagtatagumpay dahil sa maling ugaling “ningas-kugon” nang kawalang pagtitiyaga at pagsusumikap kapag lumipas na ang panimulang-sigla.

na

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN PAGLALAHAD

370. Ang pinakapangunahing aspeto ng Kristiyanong doktrina tungkol sa kasalanang-mana ay hindi ang “pangkalahatang pagkamakasalanan” kundi ang “pangkalahatang kaligtasan”. Ang pagkamakasalanan ang siyang masaklap na larawang kinakailangan upang maunawaan ang mapagmahal na plano ng Diyos sa pagliligtas sa lahat ng tao. Tanging sa liwanag ng Pahayag na ito ng pambihirang pag-ibig ng Diyos sa atin maaari nating malinaw na makita ang katotohanan ng kasalanan (Tingnan CCC, 387). Ang pagbibigay-tuong ito sa tumutubos na pag-ibig ng Diyos ay dumadaloy sa pinakaunang tradisyon na inihabilin ni San Pablo: “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan” (1 Cor 15:3). Ang “Mabuting Balita” ay hindi tungkol sa kasalanang-mana kundi tungkol sa tumutubos na pag-ibig ng Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. 371. Kaya inaawit ng Simbahan sa pinakabanal na bihilya ng Taon na Pangliturhiya ang Bihilya ng Muling Pagkabuhay: Ama, dakila ang lyong pag-iingat sa amin! Walang hanggan ang lyong mahabaging pag-ibig! Upang matubos ang isang alipin, ibinigay Mo ang Iyong Anak. O maligayang pagkakamali, O mahalagang pagkakasala ni Adan, na siyang nagtamo para sa amin ng dakilang Manunubos! l. Ang

Banal na Kasulatan tungkol sa “Pagkakasala”

ng Tao

A. Genesis 372, Ang inilalahad sa aklat ng Genesis ay ang salaysay ng Pagkakasala ng sangkatauhan mula sa plano ng Diyos ng paglikha at pagtubos. Inilalarawan ng Genesis kung papaano, sa simula ng ating lahi, ang lalaki at babae ay tumalikod nang may pagsuway at kapalaluan sa Diyos na kanilang Manlilikha, kung kaya tinanggihan ang

pakikipagkaibigan ng Diyos. Nais nilang maging “parang Diyos” (Gen 3:5), ngunit

“walang Diyos, na nakahihigit pa sa Diyos at hindi ayon sa Diyos” (CCC, 398). Sa ipinasyang di-pagsunod ng ating mga magulang, inilalarawan sa anyong “ahas” ng Kasulatan at Tradisyon ng Simbahan (Gen 3:1-5) ang isang masamang kapangyarihang tinatawag na “Satanas” o ang “diyablo.” Maging si Jesus ay tinukso ng diyablo (Mt 4:1-11) na tinawag niyang “buhat pa noong una ay mamamatay-tao na, sinungaling at ama ng kasinungalingan” (Jn 8:44). “Ang demonyo at iba pang mga demonyo ay nilalang ng Diyos, na may kalikasang mabuti, subalit naging masasama dahil sa kanilang pagkilos” (CCC, 391). Pinatibayan sa Kasulatan ang masamang impluwensya ng mga nilikhang ito na tinatawag ding “mga nagkasalang anghel.” Ang kapangyarihan nila'y nalilimitahan sa awa't pagkalinga ng Diyos “na tumutulong sa

112

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO,.

lahat ng bagay na ikapapanuto ng mga nagmamahal kanyang binabalak” (Ro 8:28: CCC, 391-95). 373. Sa paghihimagsik laban sa Diyos, sinira ng dating kaayusang kasama ang: e bawat isa (“nabatid nilang sila ay hubad”) e iba (ang pagpatay ni Cain sa kapatid niyang e sambayanan (ang Tore ng Babel) e kalikasan (“isinumpa ang lupa...”) (Tingnan

sa kanya, na tinawag ayon sa lalaki at babae ang kanilang

si Abel) CCC, 400f)

Sa katapusan, sapagkat ang lalaki at ang kanyang asawang babae ay hindi na ngayon makakabahagi sa bunga ng puno ng buhay (Tingnan Gen 3:22-24), ang kamatayan ay napasa-kanila. “Yamang sa alabok, doon ka nanggaling, sa lupang alabok ay babalik ka rin” (Gen 3:19). 374. Isinasalaysay sa Genesis ang tatlong sandali na batid nating lahat: tukso, kasalanan at hatol. Ngunit hindi natin dapat isipin na ang may-akda ng Genesis ay naroroon mismo sa Halamanan ng Eden. Sa halip ang kanyang salaysay ay banal at kinasihang pakahulugan sa kalagayan ng kasalanan sa daigdig noong kanyang kapanahunan. Saan ba nagmula ang lahat ng kasamaang ito? Ano ang simula ng pangkalahatang pagkakasala? (Tingnan CCC, 401) Ang salaysay sa Genesis tungkol sa “Pagkakasala” ay ang kinasihang tugon ng Kasulatan sa pangunahing katanungang ito ng tao sa bawat panahon. Hindi ang Diyos, kundi ang kauna-unahang lalaki at babae ang pinagmulan ng kasamaang moral. At hindi lamang “Bawa't Tao” tulad sa mga dulang “Medieval” kundi ang mga unang kabilang, ang pinagmulan ng ating lahi. Ito lamang ang makapagpapaliwanag sa pagiging pangkalahatan ng kasamaan sa ating lahi, at ang kasamaang moral na ating nararanasan sa ating daigdig ngayon. Subalit ang huling salita sa Kasulatan ay hindi, “ang sangkatauhan ay masama” kundi “ang Diyos ay Tagapagligtas.” B, San Pablo

375. Bilang karagdagan sa salaysay ng Pagkakasala sa Genesis binibigyang-diin ni San Pablo ang katotohanang, “ang lahat ay nagkasala at walang sinumang karapat-dapat sa paningin ng Diyos” (Ro 3:23. Tingnan rin 5:12). Ngunit iginigiit din niyang “kung paanong mamamatay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Adan, gayon din naman, mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo” (1 Cor 15:22). “Totoo ngang nagdala ng kamatayan sa marami ang pagsuway ni Adan, ngunit malaki ang kahigtan ng kagandahang-loob ng Diyos at ng kaloob na dumating sa napakarami sa pamamagitan ng isang tao--si Jesu-Kristo” (Ro 5:15. Tingnan CCC,

399-401).

ll. Ang Turo ng Simbahan tungkol sa Kasalanang-Mana 376. Mula sa mga nasabing pinagkunan sa Biblia, itinuturo ng Simbahan na “sa

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

113

pagsuway sa utos ng Diyos sa paraiso, si Adan, ang unang tao, ay kaagad nawalan ng kabanalan at katarungan na humubog sa kanya, at inanyayahan sa kanyang sarili... ang kamatayan.” Ang kabanalan at katarungang tinanggap mula sa Diyos ay nawala hindi lamang para sa kanya kundi para sa kanyang mga salinlahi (Trent, Tingnan ND, 508-9: CCC, 404). Tayong mga Pilipino ngayon, bilang mga kabilang sa lahi ni Adan, ay hindi nagmana ng kanyang sariling kasalanan, kundi ng makasalanang kalagayan na nagsimula sa pamamagitan ng kanyang “pinagmulang kasalanan.” Ito ay isang kalagayan na personal na kinasasangkutan ng bawat isa sa atin. Ang ating minana, ang kasalanang-mana, ay ang kalagayan ng pagkamakasalanan na kung saan tayong lahat ay isinilang. Ang pangkalahatang pagkamakasalanan ay pinatutunayan ng malinaw na pahayag ng Mabuting Balita na ang lahat ay tinubos ni Kristo. Sa madaling salita, ito ay isang “dogma” ng ating Pananampalatayang Kristiyano na lahat tayo ay kinakailangang tubusin! 377. Una sa lahat, sa paglalarawan ng kasalanang-mana tinutukoy natin ngayon ang “kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29: CCC, 408). Nangangahulugan ito ng “maruming kapaligiran” na sinilangan nating lahat. Ito ang dimensyong panlipunan ng kasalanang-mana: ang mga “makasalanang balangkas” ng kawalang-katarungan, pang-aapi at pagsasamantala na binibigyang-diin ng PCP II ngayon sa layunin nito para sa pagpapanibago at paghubog na panglipunan (Tingnan PCP II, 261-71).

378. Ikalawa, may personal na dimensyong panloob din ang kasalanang-mana: “ang puso ng kadilimang nasa loob natin” na nasa “lahat ng tao, at nauukol sa bawat isa" (Trent, ND, 510). Nararanasan natin ang aspetong ito ng kasalanang-mana lalo na sa isa sa mga epekto nitong nananatili kahit matapos ang Binyag, ang tinatawag na makamundong pagnanasa. Ang makamundong pagnanasa mismo ay hindi kasalanan, kundi ang “pag-uudyok na nagmumula sa kasalanan at nag-uudyok na magkasala” (ND, 512. Tingnan CCC, 405-6). Ipinahihiwatig nito na ang banal na kasaysayang isinalaysay sa Biblia ay muling nagaganap sa bawat isa sa atin. Sa pamamagitan ng biyaya ni Kristong manunubos na tinanggap sa Binyag, tayo ay tinatawag na “makipagtunggali at buong lakas na paglabanan” ang kalagayang ito at ang panloob na pag-uudyok na magkasala (ND,

512).

379. Ang doktrinang ito ng Simbahan ay nagpapaalingawngaw lamang ng tagubilin ng Biblia: “Iwaksi natin ang kasalanan, at ang anumang balakid na pumipigil sa atin, at tayo'y buong tiyagang magpatuloy sa takbuhing nasa ating harapan. Ituon natin ang ating paningin kay Jesus na siyang pinagmulan ng ating pananampalataya, at siya ring nagpapasakdal nito” (Heb 12:1-2). 380. Ikatlo, mayroong “pagpapatibay” ng kasalanang-mana sa ating makasalanang pag-iisip, mga salita at mga gawa. Ang ating mga kasalanan ay tunay na bahagi ng “kasalanan ng sanlibutan” para sa iba, gaya ng ang kanilang mga sariling kasalanan ay bahagi ng “kasalanan ng sanlibutan” para sa atin (Tingnan NCDP, 221).

114

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,

381. Para sa atin, nahahayag ang ating makamundong pagnanasa sa ilang mga pinagmumulan o pinag-uugatan ng kasalanan na nakaugalian nang tawaging pitong pangunahing kasalanan kung saan bumubukal ang marami pang mga kasalanan, Sinisira ng mga kasalanang ito hindi lamang ang bawat mga makasalanan, kundi mayroon din itong pangmaramihang dimensyon. Nananahan sila sa iba't ibang pamamaraan sa mga panlipunang samahan, mga institusyon, at iba't ibang balangkas ng lipunan. Ang mga kinikilalang “pangunahing kasalanan” ay kinabibilangan ng: kapalaluan: ang pag-aangat sa sarili ng higit sa nararapat at totoo: kamunduhan: di maayos na pagnanasa o labis na kasiyahan sa kalugurang seksuwal: galit: mapanirang pagkamuhi: katakawan: labis na pagkahumaling sa pagkain o inumin, inggit: di pagkilala sa kakayahan, tagumpay ng iba at paghahangad ng masama sa kanila: kasakiman: paghahangad ng anumang pag-aari ng iba, na humahantong sa kawalang katapatan, pagnanakaw, at kawalang-katarungan: at katamaran: pagkabatugan at pag-iwas sa anumang nangangailangan ng sikap. 382. Ang mga “pangunahing kasalanang” ito ay maaaring ihambing sa “mga gawa ng laman” na inisa-isa ni San Pablo: “pangangalunya, karima-rimarim na pamumuhay, kahalayan, pagsamba sa diyus-diyusan, pangkukulam, pagkapoot, pagkagalit, paninibugho, kasakiman, pagkakabaha-bahagi, pagkakampi-kampi, pagkainggit, paglalasing, walang taros na pagsasaya at iba pang tulad nito” (Ga 5:19-21). ANGKOP NA PAGLALARAWAN SA KASALANANG-MANA

383. Ang kasalanang-mana ay maaaring ilarawan Langan bilang kabilang ng lahi ng tao. Tayo nga ay sayan na nakaaapekto sa ating kakayahang ibigin upang tayo'y maging tunay at husto sa ating sarili, hana.

na ang kalagayang ating sininasa isang makasalanang kasayang Diyos nang higit sa lahat, at makamit natin ang ating tad-

e

Tinatawag itong “orihinal o mana” dahil ito ay mula pa sa simula ng lahi ng tao. Nangangahulugang ito ay pangkalahatan: ang lahat ay kailangang tubusin. e Tinatawag itong “kasalanan” hindi dahil sa ito ay isang personal na pagkakasala sa ating pag-iisip, salita, at kilos, kundi dahil ito ay isang kalagayang taliwas sa kalooban ng Diyos. Ito ay isang hadlang sa positibo at mapagmahal na pakikiugnay sa Diyos at sa Kanyang buong-sangnilikha na siyang dahilan kung bakit tayo ay nilikha. 384. Hindi dapat mahirap unawain ang doktrinang Katolikong ito dahil lahat tayo ay nakakaranas ng pagkahilig sa masama at sa kakulangan ng kaisahan sa atin mismong sarili, sa iba at sa lahat ng nilikha. Inilalarawan ng Genesis ang mga ibinunga ng pagkakasala bilang tuwirang resulta ng pagtanggi na kilalanin ang Diyos bilang malikhaing pinagmumulan ng lahat at ang huling hantungan ng bawat tao. Madalas pinagdiriinan ng Biblia ang ganitong karanasan ng kakulangan ng kaisahan sa pama-

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

115

magitan ng pagsasalarawan sa buhay bilang isang madulang pakikibaka sa pagitan ng mabuti at masama, sa pagitan ng liwanag at kadiliman (Ecclesiastico, Isaias: Roma). 385. Ang ating karanasan sa ganitong personal na kawalan ng kaisahan sa ating sariling kalooban ay makatawag-pansing isinalarawan ni San Pablo sa tangis ng dalamhati: “Sapagkat hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa.... Kahabag-habag ang kalagayan ko! Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan? Ang Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo na ating Panginoon! Salamat sa kanya!” (Ro 7:19, 24-25). 386. Higit na binibigyang-diin ngayon ang panlipunang kapinsalaan ng kasalanang-mana. Sa kabila ng maraming pagsusumikap na maihatid ang kapayapaan, katarungan, at maunlad na ekonomiya para sa lahat, ang balakid ng kasalanan ay tila isinaisantabi. Ang kasalanan ay hindi isang aktibong kategoriya sa pangkasalukuyang mga agham panlipunan, na kahit ang ilang Kristiyanong may mabuting layunin ay nag-aakalang maghahatid ng kaligtasan. Ngunit ang pagwawalang-bahala sa katotohanan ng ating sugatang pagkatao, ang ating pagkiling sa pagkamakasarili at kapalaluan, ay nagdulot ng “labis na kamalian sa larangan ng edukasyon, pulitika, panlipunang pagkilos at pamumuhay na moral” (CCC, 407-9: Tingnan CA, 25).

387. Bilang mga Pilipinong may malalim na tradisyong Katoliko, kailangang nakikilala natin ang pinakamabungang naibahagi ng mga agham panlipunan na hindi ito dinidiyos. Hindi tayo lubos na “maliligtas” ng anumang bagong panglimang-taong planong pang-ekonomiya, o kaya'y ng naiibang pamamaraang pampulitika. Tanging sa pagtugon, sa abot ng ating makakaya, sa biyaya ni Kristong ating Panginoon lamang tayo maililigtas ng lahat ng ating mga pagkilos na pang-ekonomiya, panlipunan at pampulitikal. md

388. Binibigyan tayo ng Vaticano II ng sulyap sa lalim at lawak ng tugong ito: Dahil may matayog na pakikibaka laban sa mga kapangyarihan ng kadiliman ang sumasaklaw sa ating kabuuang makataong kasaysayan. Ang labanan ay nagumpisa mula pa sa pinakasimula ng daigdig, at magpapatuloy hanggang sa huling araw (Tingnan Mt 24:13, 13:24-30). Bihag ng ganitong kaguluhan, tayo ay may pananagutang makibaka sa tuwina kung tayo ay papanig sa mabuti. Hindi natin matatamo ang kaganapan nang walang magiting na pagsusumikap :at tulong ng biyaya. (GS, 37) 389. Sa katapusan, tayong lahat ay kailangang humarap Sa pinakasukdulang pagsubok ng ating mga buhay: ang kamatayan. Dahil sa ating likas na matinding pagkatakot at pagkasindak sa lubusang pagpanaw at pagkawala, maaaring maging nakagigimbal na pagsubok ang kamatayan. Ang kamatayan ng katawan na ating nararanasan ngayon ay dahil sa Pagkakasala: Ang kamatayan ay hindi likha ng Diyos. Ang pagkamatay ng alinmang maybuhay ay hindi niya ikinalulugod. Ginawa niya ang bawat nilalang upang magpatuloy... Ngunit ang masasama ay naghahanap ng kamatayan sa pamamagitan

116

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,..

ng kanilang gawa, kinaibigan nila ang kamatayan at nakipagtipan dito, pagkat iyon ang nararapat nilang kasama (Kar 1:13-14,

16).

390. Maliwanag ding ipinahayag mi San Pablo ang kaugnayan ng kamatayan sa kasalanan: “Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya. Dahil dito, lumaganap ang kamatayan sa lahat ng tao sapagkat ang lahat ay nagkasala” (Ro 5:12). Ngunit ginawa niya ito upang ipakita na “kung paanong naghari ang kasalanan sa pamamagitan ng kamatayan, gayon din naman maghahari ang kagandahang-loob ng Diyos sa pamamagitan ng pagpapawalang-sala upang kamtan ang buhay na walang-hanggan sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesu-Kristo” (Ro 5:21). Inuulit ng Vaticano II ang ganitong mensahe: “Dahil tayo ay tinawag ng Diyos, at patuloy pa ring tinatawag, upang manatili

ang buo nating pagkatao sa Kanya sa pakikibahagi nang pangmagpakailanman ang isang buhay na banal at malaya mula sa lahat ng kabulukan. Napagtagumpayan ito ni Kristo nang muli siyang mabuhay, dahil sa pamamagitan ng kanyang kamatayan tayo ay pinalaya mula sa kamatayan” (GS, 18). lll. Ang

Kasalanang-Mana

at ang Buhay

Katoliko ng mga Pilipino

391, Ang katotohanan ng kasalanang-mana ay nagiging malinaw sa karamihan ng mga Pilipino sa pamamagitan ng dalawang pangunahing aspeto ng ating buhay Katoliko. Ang una ay ang ating kinasanayang Pagbibinyag ng Sanggol. Ang mga sanggol “na sa ganang sarili nila ay hindi pa nakagagawa ng kahit anumang kasalanan ay tunay na binibinyagan para sa kapatawaran ng mga kasalanan” (Trent, ND, 511). Dahil bilang mga kabilang ng lahi ni Adan sila ay nabahiran ng pagkamakasalanan nito. Sila ay nahihikayat sa panloob na buhay habang sila'y lumalaki, at sa panlabas na buhay sa pamamagitan ng buong kapaligirang nasa kalagayan. Sa sakramento ng Binyag ang bata ay binabasbasan sa ngalan ng Kabanal-banalang Santatlo. Binibigkis nito ang bata sa pamamagitan ni Kristong Muling Nabuhay sa kapangyarihan ng Espiritu Santo para sa “bayan ng Diyos,” ang Simbahan. Ang simbahan ay kinakatawan ng kanyang mga magulang, mga ninong at ninang, ang buong pamilya at mga kaibigan, at ang lokal na Kristiyanong pamayanan. 392. “Inaalis ng Binyag ang kasalanang-mana” sa kahulugang tinatanggap ng bininyagan ang Espiritu Santo na nagpapaganap ng mapanligtas na pag-ibig ni Kristong Muling Nabuhay at ng Ama. Pinauunlad ng biyayang ito ang binyagan sa isang uri ng pamumuhay na maka-Kristiyano: si Kristo ay ang Ulo, ang Espiritu ay ang panloob na lakas, ang makalangit na Ama ay ang mapanlikhang bukal at huling hantungan, at ang lokal na Simbahan ay ang pook ng katubusan. 393. Inilalarawan ng Vaticano II ang Kristiyanong pananaw kung saan ang binyagan ay ipinakikilala. Ang lahat ng pagkilos ng tao, karaniwang nanganganib dahil sa ating pagmamalaki at magulong pag-ibig sa sarili, ay kailangang maging dalisay at maging

| | |

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

117

ganap sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Krus al muling pagkabuhay ni Kristo. Dahil sa pagkakatubos ni Kristo at pinaging-bagong nilalang sa Espiritu Santo, layo ay may kakayahan, at nararapat lamang, na ibigin ang mga bagay na nilikha ng Diyos... tinanggap mula sa Diyos, at igalang at pagpitaganan ang mga ito bilang patuloy na dumadaloy mula sa kamay ng Diyos (GS, 37), 394. Ang ikalawang aspeto ng buhay ng Pilipinong Katoliko na nagpatingkad sa katotohanan ng kasalanang-mana ay ang pamimintuho kay Maria, ang Inmaculada Concepcion. Sa kabila ng maraming di-pagkakaunawa sa Katolikong doktrinang ito, ang mga Pilipinong Katoliko ay tinuruang manalangin kay Mariang “ipinaglihing walang-bahid ng kasalanang-mana.” Si Maria mula pa sa mga unang sandali sa sinapupunan ng kanyang ina, ay “biniyayaan” na ng Diyos bilang paghahanda sa kanyang misyon na maging ina ng bugtong na Anak ng Diyos ayon sa laman. Walang pagkakataon na siya ay naliliman ng kasalanan. Ang “natatanging biyaya ay karangalang ito” ni Maria ay ginanap ng “makapangyarihang Diyos na isinaalang-alang ang mga biyaya ni Jesu-Kristo na Manunubos ng sangkatauhan” (ND, 709). 395. Ang kalinis-linisang paglilihi ni Maria, samakatuwid, ay nagpapakita ng kapangyarihan ni Kristo sa pagtatagumpay laban sa kasalanan, at nagpapatotoo sa pangako sa ating lahat. Dahil kung sisikapin nating tularan ang lubos na maibiging katapatan ni Maria sa Diyos sa pamamagitan ng magiting na pakipagtunggali sa tulong ng kapangyarthan ng Espiritu Santo, para iwasan ang kasalanan, at sundan si Kristo nang may katapatan sa pang-araw-araw nating buhay, tayo rin isang araw, ay maaaring lumaya sa kasalanan at mamuhay nang ganap sa pag-ibig ng Diyos. Ang mga Katoliko sa buong daigdig, sa pagdaan ng mga siglo, ay nakatuklas na ang tapat na pamimintuho at pagpaparangal kay Maria ay isang napakabisang paraan tungo sa ganitong mithiin.

PAGBUBUO 396. Ang doktrinang Katoliko tungkol sa kasalanang-mana ay likas na karugtong ng paglikha dahil binabago nito ang pananaw ng mananampalataya sa lahat ng katotohanan. Tulad sa paglikha, ang ating Panginoong si Kristo ang nagkakaloob ng tunay na pang-unawa sa katotohanang ito. Hindi lamang natin nakikita si Kristo sa higit na liwanag bilang “ang Kordero ng Diyos na nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29)--ang ating Manunubos. Nakikita rin natin ang ating sarili at ang makasalanang daigdig, kabilang na ang lahat nitong mga sakuna, mga pagsubok at mga pagkabigo, na laging hinihipo ng Diyos na ating Ama, sa pamamagitan ng Kanyang bugtong na Anak-na-nagkatawang-tao, Nabuhay mula sa kamatayan, at ng Kanilang Espiritu Santo. Ang Diyos na ating Manliligtas ay nasa piling natin lalo na sa ating karanasan ng pakikipaglaban sa pangkalahatang pagkamakasalanang ito. 397. Ang doktrina ng kasalanang-mana ay labis na nakaaapekto sa ating moral na panuntunan at pananaw. Unti-unti nating naaarok ang lalim ng “kapangyarihan

118

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO...

ng kamatayan” na haharapin sa ating pagsusumikap na sundan si Kristo nang matapat sa pamamagitan ng isip, salita at gawa. Ang personal at panlipunang hamon ng mapanagutang buhay-Kristiyano ay magagapi kung hindi dahil sa pangako ni Kristo na mananatiling lagi sa atin sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu. At ang pananatiling ito ni Kristo at ng kanyang Espiritu ay nararamdaman lamang sa pamamagitan ng aktibong panalangin at buhay-sakramental. 398. Sa pagsamba, ang higit na wastong pag-unawa sa kasalanang-mana ay makatutulong sa mga Pilipinong Katoliko tungo sa higit na malalim na pagpapahalaga sa Binyag. Sa halip na maging isang “panlipunang” seremonya, na “naghuhugas” ng kasalanan ng isang tila walang malay na sanggol na parang salamangka, ang Binyag ay maaaring tingnan bilang isang tunay na lakas sa buong buhay natin bilang Kristiyano. Hinihingi ng Binyag ang ating matiyagang pagsusumikap na sundan si Kristo sa lahat ng ating gawain. Ang ating mga Pangako sa Binyag, na ating inuulit tuwing Pasko ng Pagkabuhay, ay kinakailangang ituring nang mataimtim bilang isang makatotohanang pagtatalaga kay Kristo. Tanging sa kapangyarihan at inspirasyon lamang ng Espiritu, na isinugo ni Kristong Muling Nabuhay at ng Ama, tayo magiging tapat sa kanila. Kinikilala natin sila bilang kaanib ng Simbahang lokal, ang sambayanang Kristiyano, dahil sa kanilang lakas at pagtataguyod na lubhang napakahalaga para sa ating aktibong buhay Katoliko. 399. Ang higit na pagkaunawa sa katotohanan ng kasalanang-mana ay nagbubunsod sa atin sa higit na malalim na buhay-panalangin at sa pagdalisay sa anumang pagkamakasarili nito. Isang “wagas at bukas na puso,” “payak na kababaang-loob, tulad ng sa bata,” at “matinding pagkalungkot sa kasalanan at matatag na paghahangad sa pagbabago,” ay hindi mga katangian na “kusa o likas na dumarating.” Kung nasasaatin na, kinikilala natin ang mga ito bilang mga handog ng Espiritu. Kung kaya ang pagsambang aspeto ng ating Pananampalatayang Katoliko ay lubos na naimpluwensiyahan ng kalagayang isinalarawan ng doktrina ng kasalanang-mana.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 400. Bakit may kasalanan at kasamaan sa daigdig? Itinuturo ng Biblia na ang kasalanan at kasamaan ay hindi nagmula sa Diyos na may likha ng lahat ng mabuti, kundi mula sa minsang pagsuway ng tao na inabuso ang kanyang kalayaang kaloob ng Diyos noon pa man sa pagbubukang-liwayway ng kasaysayan.

mo

NA

401. Ano ang ibig ipakahulugan ng “kasalanang-mana”? Dalawa ang maaaring tinutukoy ng “kasalanang-mana”. e ang “pinagsimulang kasalanan” na naghatid o nagpasimula ng kasamaan at kadiliman sa daigdig: o kaya e ang “pinagmulang kasalanan” o ang aktuwal na makasalanang kalagayan

“TG AY ATTY AR NG ROB

PAARRKA 237 N NAN

S

AA

RAANE

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

ma

119

kung saan tayo ay isinilang, ang buod nito ay ang pagkawala ng biyayang nagpapabanal, at ang ilang mga epekto nito ay makikita sa panlabas na makasalanang kalagayan (ang kasalanan ng sanlibutan), at sa panloob na epekto ng mga di-maayos na pagnanasa (makamundong pagnanasa) na nararanasan nating lahat sa loob ng ating pagkatao. 402. Bakit tinatalakay Ang “Mabuting Balita” sanlibutan upang ipakita Diyos sa pamamagitan ni

ng Biblia ang kasalanang-mana? ng Biblia ay nagsasalaysay ng kasaysayan ng kasalanan sa ang ating pangangailangan sa mapantubos na pag-ibig ng Jesu-Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo.

403. Ano ang itinuturo sa Genesis tungkol sa kasalanang-mana? Inilalahad sa Genesis ang sinaunang salaysay ng pinagsimulang kasalanan nina Adan at Eva at ang naging bunga nito sa kanila gayundin sa paglaganap ng kasamaan upang bigyang-katuwiran ang kasamaan na nararanasan natin ngayon. 404. Ano naman Itinuturo ni San ging makasalanan, isang tao [Kristo]”

ang itinuturo ni San Pablo tungkol sa kasalanang-mana? Pablo, na “sa pagsuway ng isang tao [Adan] ay marami ang nagayon din naman, marami ang pawawalang-sala sa pagsunod ng (Ro 5:19).

405. Paanong pinaliliwanag ng turo ng Simbahan ang kasalanang-mana? Nililiwanag ng Simbahan na hindi natin minana ang personal na kasalanan ni Adan, kundi ang mga bunga nito, ibig sabihi'y bilang mga kabilang ng sangkatauhan tayo ay isinilang pinagkaitan ng biyayang nagpapabanal, sa makasalanang kalagayan sa daigdig kasama na ang marupok na kalikasan ng tao bunga ng kanyang kasalanan. 406. Anu-ano ang tatlong aspeto ng kasalanang-mana? Ang doktrina ng kasalanang-mana ay binubuo ng: e “ang kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) na naglalarawan sa ating makasalanang kalagayan na ating sinilangan e ang “puso ng kadiliman” sa atin na ating nararanasan sa makamundong pagnanasa, at

e

ang ugnayan sa pagitan ng kasalanang-mana at mga pansariling kasalanan.

407. Bakit ito tinawag na “kasalanang-mana? Ito ay tinatawag na e “mana” dahil ang uri nito sa simula pa ng sangkatauhan ay sapat nang paliwanag sa pagiging laganap at pangkalahatan nito e “kasalanan” hindi dahil ito ay hindi isang personal na makasalanang kaisipan, salita at gawa, kundi dahil ito ay isang kalagayang taliwas sa kalooban ng Diyos. Naaapektuhan nito ang ating kakayahang ibigin ang Diyos, at

120

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

maging tunay nating mga sarili, at tamuhin ang ating tadhana kasama ng ating kapwa.

408. Paano natin nararanasan ang “puso ng kadiliman” sa ating kalooban dahil sa kasalanang-mana? Angkop na isinasalarawan ni San Pablo ang karanasang ito: “Hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa” (Ro 7:19). “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabu-

ting ninanasa ko” (Ro 7:18). 409. Ano ang ibig ipakahulugan ng “makamundong pagnanasa”? Ang makamundong pagnanasa ay ang malalim na kawalang-kaayusan sa ating mga panlasa at mga hilig na siyang pinagmulang-ugat ng marami sa ating personal na kasalanan, sa pamamagitan ng mapagligtas na biyaya ng Diyos tayo ay pinalalakas upang mapagtagumpayan ang kawalang-kaayusang ito sa ating kalooban. 410. Ano ang ibig ipakahulugan ng “mga pangunahing kasalanan?” Ang pangunahin o “pinag-uugatan ng mga kasalanan” ay mga pangunahing hilig sa kasamaan o mga maling pagpapahalaga (kapalaluan, kahalayan, galit, katakawan, inggit, kasakiman, katamaran) na siyang simula ng maraming makasalanang kaisipan, salita at gawa. Ipinakikita nila ang mga masamang hilig na nasa sa bawat isa sa atin na siyang epekto ng kasalanang-mana. 411. Paanong “nag-aalis ng kasalanang-mana” ang Binyag? Ang Binyag ay “nag-aalis ng kasalanang-mana” sa pamamagitan ng pagkakaloob sa binyagan ng kaloob ng Espiritu Santo, ang mapanligtas, at nagpapabanal na presensiya ng Diyos. Ang pananahan ng Espiritu Santo sa binyagan, ang gumagawa sa kanila upang maging mga ampong anak ng Ama, at mga tagapagmanang kasama ni Kristo, at ginagawa silang kabahagi sa Kanyang Katawan, ang Simbahan. 412. Bakit tayo nagbibinyag ng mga walang malay na mga bata? Ang pagbibinyag sa mga bata ay hindi nag-aalis ng anumang personal na kasalanan--sapagkat maliwanag na ang bata ay wala pang nagagawang kasalanan. Sa halip, binibiyayaan ng Binyag ang bata ng kaloob ng Espiritu Santo, sa loob ng Kristiyanong sambayanan ng mga magulang, ninong at ninang, at mga kapitbahay, upang mabisang isagisag ang Kristiyanong kapaligiran na kinakailangan upang lumaki bilang isang alagad ni Kristo sa pananampalataya, pag-asa at pag-ibig.

KABANATA9 Ang Diyos ay Nangako

ng Isang Tagapagligtas

he

Makikilala ninyong ako ang Panginoon, ang inyong Diyos, ang nagligtas sa inyo sa pagpapahirap ng mga Egipcio. Dadalhin ko kayo sa lupaing ipinangako ko. (Exo 6:7-8) Matatag at di kukupas ang pag-ibig niyang dulot, lagi siyang nahahandang sa sinuman ay tumubos. Ililigtas niya ang Israel... sa kanilang kasalanan. (Salmo 130:7-8)

PANIMULA 413. Ang “Pangako” ay isa sa mga pangunahing salita ng pag-ibig. Ang kuwento ng pag-ibig ng Diyos sa Matandang Tipan para sa Kanyang sambayanan ay nakasentro sa Kanyang pangako ng kaligtasan. “Nakita kong labis na pinahihirapan... ang aking bayan. Alam ko ang hirap nilang tinitiis at narinig ko ang kanilang daing... Kaya, bumaba ako upang sila'y iligtas” (Exo 3:7-8). Na ang Diyos ay nakatatalos sa paghihirap ng kanyang bayan ay nagpapakita sa Kanya bilang isang umiibig at kumakalinga sa mga inaapi, sa nagdurusa, sa mahihirapat mga nagugutom. 414. Kapagdaka matapos isalaysay ang pagkakasala ng lalaki at babae, at ang paglaganap ng kasamaan sa buong daigdig na kasama ang pakikipagtipan kay Noe pagkatapos ng baha, ipinakita sa aklat ng Genesis ang malasakit ng Diyos sa lahat na sangkatauhan (Tingnan Gen 9:1, 9-11). Ang pagmamahal Niya'y sumasakop sa lahat ng mga bansa sa kabila ng kanilang pagkamakasalanan at mga pagkakahatihati. Ang balak Niya ay tipunin silang lahat bilang isang banal na lipi. At sinisimulan Niya ang pagsasakatuparan sa Kanyang plano sa pagtawag kay Abraham at sa Kanyang tatluhang pangako ng lupa, mga salinglahi at ng misyon. Ang tatlong elementong ito ay nagpapakita na ang Diyos ay hindi nasasaklaw ng lugar o panahon, kundi kumikilos sa pangkalahatang antas, na sumasakop sa lahat ng tao sa ibabaw ng 121

122

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,,,,

lupa. Ang Diyos na nagliligtas ay matatagpuan kung saan ang kahirapan at pagkasira ng loob ang pinakamatindi at kung saan ang pangangailangan sa Kanyang biyaya ay sukdulan.

KALALAGAYAN 415. Maraming Pilipino ang may likas na pagkaakit sa Salita ng Diyos sa Matandang Tipan. Sa kanilang murang gulang ay masaya nilang pinakikinggan ang mga kuwento sa Biblia tungkol sa mga dakilang tauhang tulad nina Moises, Jonas, David, Samson, Solomon at iba pang mga tulad nila. Tuwing Linggo sa Misa ay nakakapakinig sila ng mga pagbasa mula sa Matandang Tipan. Ngayon, ang mga grupong nagaaral ng Biblia ay napakatanyag at ang mga nangangaral ng Biblia ay karaniwang maririnig sa buong kapuluan. Ipinagmamalaki ng PCP II ang mga “Laykong Lingkod ng Salita” sa maraming Munting Pamayanang Kristiyano lalo na yaong inatasan matapos isagawa ang nararapat na pagsasanay sa Panrehiyong Sentro ng Biblia (Tingnan PCP IT, 605). 416. Ngunit gaano kahanda ang karamihan sa mga Pilipinong Katoliko na tumutugon sa mapusok na pang-aakit ng maraming “Born Again” at mga Pundamelistang maka-Biblia? Ang aktibong tagapagpahayag na ito ay madalas na gumagambala sa pangkaraniwang Pilipinong Katoliko kasabay ng pagdagsa ng mga teksto ng Biblia na binabanggit nang mula sa memoriya. Madalas na ito ay hinango nang wala sa tunay na pakahulugan at ipinapaliwanag ayon sa kinagawiang pagtuligsa sa paniniwalang Katoliko. Kaya pinararatangan nila ang mga Katolikong hindi nangingilin kung araw ng Sabat bilang araw ng pagsamba, o kaya ay lumalabag sa pagbabawal sa isinasaad ng Biblia tungkol sa paglilok ng mga larawan ng Diyos at ng ibang NlaLanapa o ng pagkain ng dugo (Tingnan PCP IT, 219-19). 417. Maraming Pilipinong Katoliko ang nahihirapang tumugon sa gahitong mga paghamon dahil ang kanilang kasanayan sa Matandang Tipan ay karaniwang pinangingibabawan ng literal na pagtanggap ng “kung ano ang sinasabi ng Biblia.” Ang mga tagpo sa Biblia ay karaniwang inuunawa bilang mga simpleng kuwento at hindi pinagninilayan ang napapaloob na malalim na kahulugan. Kaya, magulong pagkaunawa ang nabubuo tungkol sa Diyos bilang nakatatakot na Hukom na nagpapataw ng nararapat na kaparusahan sa bawat kasalanan. O kaya'y tungkol sa pamumuhay na moral ng Matandang Tipan na maling inuunawa batay sa pamantayang “mata sa mata, ngipin sa ngipin” (Exo 21:24). 418. Ang ilan ay di sumasang-ayon sa pagiging tumpak ng Matandang Tipan para sa atin ngayon: Ang iba naman ay nagnanais na malaman kung anong mga bahagi na nananatiling sumasakop pa rin sa atin. Para sa marami, ang Matandang Tipan ay lipas na dahil mayroon na tayong kaganapan sa Pangako ng Diyos ng isang Manunubos kay Jesu-Kristo. Bukod dito, nakikita nilang kakaunti lamang ang kaugnayan nila sa sinaunang kasaysayan ng isang malayo nang bayan, na may maliit na halintulad sa

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

123

mga Pilipino ng ika-dalawampung siglo (20th Century) na mabilis na papalapit sa ikadalawampu't-isang siglo (21st Century). Ang PCP II, na nakababatid sa suliranin, ay nagpahayag ng “hamon sa atin na basahin, pag-aralan, pagdasalan, at isabuhay ang nasusulat na Salita ng Diyos.” Ipinahahayag nito ang matinding paghahangad na “ang Biblia, na binabasa sa Simbahan, ay may natatanging lugar ng karangalan na nauukol dito sa bawa't puso ng Katoliko, sa tahanan, at sa parokya” (PCP II, 224:1).

PAGLALAHAD 1. Ang Kahalagahan ng Matandang Tipan 419. Ang katotohanan ay ang Matandang Tipan ang buhay na Salita ng Diyos, na “higit na matalas kaysa alinmang tabak na magkabila'y talim. Ito'y tumatagos maging sa pinaghihiwalayan ng kaluluwa at espiritu, ng mga kasukasuan at ng utak sa buto,

at nakatatalos ng mga iniisip at binabalak ng tao” (Heb 4:12). Ang “Pangako” ng kaligtasan ay kasinghalaga para sa atin ngayon kaysa mga Israelita noon dahil ang kaligtasan ay hindi isang bagay, o isang materyal na handog, kundi ang buhay at nagpapabagong presensiya ng Diyos sa ating kalooban. Tayo ay mga manlalakbay, patungo sa liwanag at sa pamamagitan ng lakas ng nananatiling pangako ng Diyos: “Hindi kita pababayaan” (Exo 3:12). 420. Sa gayo'y mahalaga para sa atin ang salita ng Diyos sa Matandang Tipan at sa buong buhay natin upang higit na maunawaan si Kristong ating Manunubos. Iginigiit ng PCP II na wala at walang sinumang higit na makapagsasalita ukol sa Salita ng Diyos na Nagkatawang-Tao nang higit kaysa sa Kasulatan bilang Salita ng Diyos. Kapag binabasa ang Biblia sa Simbahan, si Kristo mismo ang nagsasalita sa atin (Tingnan SC, 7). Dapat muling maging pangunahing aklat ng katesismo ang Biblia. Ang pagkakaalam sa Biblia sa pamamagitan ng mapanalanging paggamit at pagaaral nito, ang nararapat na katangian ng mananampalatayang Katoliko, nguni't “ang kamangmangan sa kasulatan ay kamangmangan tungkol kay Kristo” (DV 5: PCP Il, 159).

421, Si Jesus mismo ang nagturo sa kanyang mga tagasunod sa Emmaus, “at ipinaliwanag sa kanila ang lahat ng nasasaad sa Kautusan tungkol sa kanyang sarili, simula sa mga aklat ni Moises hanggang sa sinulat ng mga propeta” (Lu 24:27). Ang pangunahing dahilan sa pagbibigay-diin sa Kasulatan ay hindi ang pag-uusig ng mga Pundamentalista, kundi ang katotohanan na “ang. plano ng kaligtasan ay matatagpuan bilang tunay na Salita ng Diyos sa mga aklat ng Matandang Tipan na, nasulat sa ilalim ng banal na inspirasyon, at nananatiling mahalaga” (DV, 14).

124

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO...

ll. Ang

Kanon

ng Matandang

Tipan

422. Ang biblikal na Pangako ng Kaligtasan sa Matandang Tipan ay hindi lamang tanong tungkol sa iisang teksto o kaya'y sa iisang serye ng mga teksto. Sa halip, ang buong Matandang Tipan ay pagsasalaysay na may tatlong yugto ng palabas sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos. Una ay nariyan ang Torah, na mga aklat ng pang-kasaysayan na nagpapahayag sa Diyos sa salaysay ng Kanyang Pangakong Tipan sa Israel. Ikalawa, ang “Salita ng Diyos” ng mga Propeta na nangako ng paglaya mula sa pagkaalipin at pagkakatapon. Ikatlo, ang mga Sulat ng mga paham, mga makata at mga nakakikita ng pangitain na naghahandog ng kinasihang paraan sa pagsusuri sa mapanligtas na presensiya ng Diyos sa pang-araw-araw na buhay (Tingnan CCC, 702). Ang talaan o “canon” ng Matandang Tipan ay inilalagom sa Jeremias: “May mga saserdote namang magtuturo sa atin, mga pantas na magpapayo, at mga propetang magpapahayag ng salita ng Diyos” (Jer 18:18).

A. Torah / mga Makasaysayang Aklat 423. Ang unang limang aklat ng Matandang Tipan, na tinatawag na Pentateuko, ay bumubuo sa buod ng Torah, o ng Batas. Ngunit di tulad sa ating mga batas ngayon, ang Torah ng Matandang tipan ay unti-unting nabuo bilang isang pasalaysay na pag-aalala ng tipan ng Diyos sa Kanyang bayan. Ito ang mapanghahawakan tugon sa katanungan: “Kung dumating ang araw na itanong ng inyong mga anak kung bakit kayo binigyan ng Panginoon ng Kautusan at mga tuntunin, ganito ang sabihin ninyo: Noong araw, inalipin kami ng Faraon sa Ehipto. Inialis kami roon ng Panginoon sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan. Nasaksihan namin ang maraming kababalaghang ginawa niya... upang dalhin sa lupang ipinangako niya sa ating mga ninuno. Ibinigay niya sa amin ang Kautusan at mga tuntuning ito upang magtaglay kami ng takot sa kanya. Sa gayon, kami'y mapapanulto at iingatan

niyang tulad ng ginagawa niya sa atin ngayon... (Deut 6:20-24). 424. Ang Tawag. Ang Torah o “Batas” ay nangangahulugan ng “pananagutang moral” na isang tawag, isang handog at isang pamamaraan ng buhay. Ang Torah ng Matandang Tipan ay isang tuluy-tuloy at matalinhagang salaysay ng makasaysayang karanasan ng bayang Israel sa kanilang Diyos ng Tipan. Sa sinuman ngayon na nagjisip na ang buhay ay binubuo lamang ng mga pansariling malalapit na karanasan, pinagdidiinan ng Torah ang mahalagang papel ng pamana ng pamayanan at ang “pagsasalin” ng isang buhay na tradisyon. 425. Nasa sentro ng alaala ng Israel ang Manlilikha ng Tipan, ang Diyos na kasama ng Kanyang bayan at para sa Kanyang bayan. “Makinig ka, Israel!... Lakasan mo ang iyong loob, huwag kang matatakot pagkat kasama mo ang Panginoon sa pakikibaka” (Deut 20:3-4).

Ang pangyayaring nagpanibago sa kasaysayan ng Israel ay ang Paglabas o “Exodus” mula sa Ehipto at ang Tipanan sa Sinai. Inutusan ng Diyos ang mga Israelita

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

125

na gunitain taun-taon ang dakilang sandali ng tipanan ng paglaya sa pamamagitan ng pagdiriwang ng Pista ng Paskuwa. “Sundin ninyo ang mga tuntuning ito at palagiang ganapin, pati ng inyong mga anak... Kapag itinanong ng inyong mga anak kung bakit ninyo ginagawa ito,

sabihin ninyong ito'y pag-aalaala sa Paskuwa ng Panginoon, nang lampasan niya ang bahay ng mga Israelita” (Exo 12:24-27). 426. Mga Kautusan. Para sa kanilang bahagi sa Tipanan, tinawag ang mga Israelita na tupdin ang “Sampung Salita” na ibinigay kay Moises sa Bundok ng Sinai (Tingnan Exo 20, Deut 5:6-21). Ang mga utos na ito ang magpapalaya sa kanila, tulad ng nasasaad sa kanilang paunang salita: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin” (Exo 20:2). Ngunit hiningi rin nila sa bayan ang pagpapasya sa kanilang kapalaran: isang matiyagang pagtatalaga sa mapagpalayang Tipan ng Diyos: “Nasa inyo ngayon ang kapasyahan. Kayo ang pipili ng buhay at kasaganaan o

ng kahirapan at kamatayan. Kapag sinunod ninyo ang kautusan... mabubuhay kayo... Ngunit kapag tumalikod kayo sa kanya... malilipol kayo” (Deut 30:15-18). 427. Sa madaling salita, nagkaloob ang Diyos ng Tipan ng kaligtasan sa Kanyang Bayan sa pamamagitan ng Kanyang aktibong presensiya. Nang pinahina ng pagtataksil ang presensiyang ito, nangako ang Diyos ng isang Bagong Presensiya sa isang Bagong Tipan, na hinubog sa pamamagitan ng Pangakong Manunubos. Bilang mga Kristiyano, tayo ay pumapasok sa Bagong Tipanang ito na Pampaskuwa na ginawa sa ngalan ni Kristo sa pamamagitan ng ating Binyag. Ngunit sa kasawiang palad, tulad ng mga Israelita noong una, ang Pangako ng buhay ng Diyos ng Tipan ay kalimitang nalilimutan o ipinagwawalang-bahala, at ang ating tugon sa Tipan sa ating mga Pangako sa Binyag ay paminsan-minsan lamang naaalala. B. Ang Salita ng mga Propeta 428. Madalas na napagkakamalan nating “propeta” ang isang manghuhula na humuhula kung ano ang darating sa kinabukasan. Ngunit hindi tulad nito ang mga propeta ng Matandang Tipan. Sila ay mga taong tinawag ng Diyos upang ipahayag ang Kanyang salita sa mga tao, binibigyang kahulugan ang kanilang kasalukuyang kalagayan ayon sa paningin ng Diyos at pinaaalalahanan sila sa maaaring gawin Niya sa kanila. Higit sa lahat, tinatawag ng mga propeta na manumbalik ang mga tao sa Tipanan. Dahil sa kabila ng walang-maliw na katapatan ng Diyos, ang kasaysayan ng Israel ay isang sunud-sunod na pagtataksil. Matapos ang unang antas ng mga mapanligtas na pagkilos ng Diyos sa pagpapalaya sa Kanyang bayan mula sa kanilang pagkaalipin sa Ehipto, ang ikalawang antas ay tungkol sa kanilang paglayang ipinahayag ng mga propeta, bago ang Pagkakatapon at pagkatapos nito, kung sila lamang

ay magbabalik-loob sa Panginoon. 429. Ang Pagbabalik-loob. Ang “salita” ng propeta ay dumarating bilang isang sorpresa: ito ay isang salita ng pagkagiliw, na nagdadala ng bagong pag-asa sa mis-

|

| 126

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KAISTO,..

mong panahon na kung kailan ang mga bagay ay ganap ng nawalan ng pag-asa. Ito ang “salita ng Panginoon,” malaya ngunit walang pinagbibigyan, na umaalpas sa la-

hat ng karaniwang inaasahan. Ito ang salita ng pagbabalik-loob: “Magbalik-loob kayo sa Diyos.” Ang paalaala ni Amos: “Lumapit kayo sa Panginoon at kayo'y mabubuhay... Gawin mo ang matuwid huwag ang liko... Sa gayon, sasaiyo ang Panginoon, ang Diyos na Makapangyarihan, tulad ng sinasabi mo!” (Amos 5:6, 14).

Ganito rin ang panawagan ni Isaias tungo sa pagbabalik-loob: “Magpakabuti na kayo, magbalik-loob sa akin, talikdan na ninyo ang masasamang gawain. Tumigil

na kayo

ng paggawa

ng masama.

Pag-aralan

ninyong

gumawa ng mabuti: pairalin ang katarungan, Itigil ang pang-aapi, Tulungan ang mga ulila: Ipagtanggol ang mga balo” (Isa 1:16-17). 430. Ang “pagbabalik-loob” ng mga tao ay hindi lamang bunga ng sariling kagagawan: kundi ito ay likha rin ng kanilang mapanligtas na Diyos: “Huwag kang matakot, ililigtas kita. Tinawag kita sa iyong pangalan, ikaw ay akin” (Isa 43:1). Napapaloob sa biyayang ito ng pagbabalik-loob ang pangako ng kapatawaran. Inihayag naman ni Isaias ang panig ng Diyos: “Halikayo at magliwanagan tayo, Gaano man karami ang inyong kasalanan, handa akong ipatawad ang lahat ng iyan. Kahit na kayo'y maruming-marumi sa kasalanan, kayo'y magiging busilak sa kaputian” (Isa 1:18). Pinagdiinan naman ni propeta Joel ang pangangailangan para sa tunay na pagtitika upang matamo ang habag ng Diyos: “Mataimtim kayong magsisi at manumbalik sa akin, kayo'y mag-ayuno, manangis at magdalamhati. Magsisi kayo nang taos sa puso, hindi pakitang-tao lamang. Magbalik-loob kayo sa Panginoong inyong Diyos. Siya'y may magandang-loob at puspos ng awa, mapagpahinuhod at tapat sa kanyang pangako, laging handang magpatawad at hindi magpaparusa” (Joel 2:12-13). 431. Ang panawagan ng Diyos sa pamamagitan ng mga propeta tungo sa pagbabalik-loob ay nagtatapos sa isang pambihirang pangako. Inilarawan ni Ezekiel ang pangako ni Yahweh bilang: “Bibigyan ko kayo ng bagong puso at bagong espiritu. Ang masuwayin ninyong puso ay gagawin kong masunurin. Bibigyan ko kayo ng aking Espiritu upang makalakad kayo ayon sa aking mga tuntunin at masunod ninyong mabuti ang aking utos” (Ez 36: 26-27), Gayunpaman, ang malalim na pagbabagong panloob na ito na pinasigla ng biyaya ng Diyos, ay hindi tanging sa tao lamang, kundi lalo na sa buong bayan. Sinasabi pa ng Panginoon, “Darating ang panahon na gagawa ako ng bagong pakikipagtipan sa Israel” (Jer 31:31).

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

127

432. Ang mga pahayag tungkol sa Mesiyas ay naghahayag nang higit na madetalye sa Tagapagligtas na gaganap sa ipinangakong bagong Tipan. Ang Tagapagligtas na ito ay magpapakita ng natatanging pagmamahal para sa mahihirap at ang katarungan ang kanyang magiging pangunahing bibigyang-pansin. “Bibigyan niya ng katarungan ang mga dukha, ipagtatanggol ang karapatan ng mga kawawa" (Isa 11:4). “Ito ang pangalang itatawag sa kanya: ang Panginoon ay matuwid” (Jer 23:6). “Ang hari mo dumarating na, mapagwagi at mapagtagumpay. Mapagpakumbaba siya at nakasakay sa isang bisirong asno” (Zac 9:9).

433. Mga Awit ng Lingkod. Nagpapahayag ng apat na “mga awit ng lingkod" si Isaias na nagbigay ng isang nakagugulat na bagong anyo kung paanong tutuparin ng Diyos ang kanyang pangako ng kaligtasan. Ang misyon ng nagdurusang lingkod na ito ay upang itatag ang katarungan: “Ito ang lingkod ko na aking itataas, na akirig pinili at kinalulugdan, Ibubuhos ko sa kanya ang aking Espiritu, At sa mga bansa ay Siya ang magpapairal ng katarungan” (Isa 42:1). Ang lawak ng kanyang mapanligtas na gawa ay pangkalahatan: “Gagawin kitang tanglaw ng mga bansa Jag upang lahat sa daigdig ay maligtas” (Isa 49:6).

434. Ang higit na kapansin-pansin sa lahat ay ang natatanging estilo ng pamumuhay ng Lingkod na ito: ang kanyang kahandaang magdusa. “Hindi ako tumutol nang bugbugin nila ako. Hindi ako kumibo nang ako'y kanilang insultuhin. Pinabayaan ko silang bunutin ang buhok ko't balbas. Gayon din nang lurhan nila ako sa mukha” (Isa 50:6). Ang pagdurusa ng Lingkod ay hindi para sa kanyang personal na kasalanan, kundi alang-alang sa ating mga kasalanan. “Dahil sa ating mga kasalanan kaya siya nasugatan, siya ay binugbog dahil sa ating kasamaan, Tayo ay gumaling dahil sa pahirap na tinamo niya At sa mga hampas na kanyang tinanggap. Tayong kahat ay parang mga tupang naligaw, Nagkanya-kanya tayo ng lakad. Ngunit inibig ng Panginoon na sa kanya ipataw ang parusang tayo ang dapat tumanggap” (Isa 53:5-6). 435. Ngunit higit pa sa pahayag tungkol sa Mesiyas at nagdurusang Lingkod ang ginawa ng mga propeta. Ang kanilang panawagan sa pagbabalik-loob ay isang radikal na pagbabago. Hinipo ng Diyos ang bibig ni Jeremias at sinabi sa kanya: “Ibinigay ko rin ngayon sa iyo ang kapangyarihan sa mga bansa't mga kaharian, sila'y bunutin at ibagsak, lipulin at iwasak, ibangon at itatag” (Jer 1:10). Ang dating daigdig ay malapit nang magwakas: binunot at winasak, sinira at giniba. Inihahatid ng Panginoon ang isang bagong daigdig sa pag-iral: sa pagtatayo at pagtatanim. “Gagawin ko

128

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,.,

sa buong daigdig... sino ang mangangahas tumutol sa pasiya ng Panginoon?” (Isa 14:26-27).

436. Makapropetang Pag-asa. Laging may taong dahil sa pagkatalong dulot ng mga pagsubok ng buhay, ay naniniwala na ang isang bagong daigdig ay imposibleng kahit para sa Diyos. Sa kanila nagpahayag ang Panginoon sa pamamagitan ng propeta: “Ako ang Panginoon, ang Diyos na lumikha sa lahat ng tao: walang bagay na mahirap para sa akin” (Jer 32:27). Kaya, ginawa ng Diyos ang Kanyang sarili bilang matibay na sandigan para sa pag-asang pinanghawakan ng mga tao sa pamamagitan ng mga propeta.

437. Una, ang maka-propetang pag-asa ay nakaugat sa alaala ng dakilang gawain ng pagliligtas ng Diyos noong una. “Ang inyong pagmasda'y ang batong malaki na inyong pinagbuhatan. Kayo ay magmasid sa mina ng batong inyong pinagmulan. Inyong gunitain ang nuno ninyong si Abraham, at ang asawa n'yang si Sara” (Isa 51:1-2). Kung gayon, dahil sa pagkakaugat nito, ang pag-asa ay kumikilos laban sa kawalang-ugat na siyang tumambad sa ating lahat ng makabagong sekularismo. Ikalawa, ang maka-propetang pag-asa ay tumatanaw nang totohanan sa kinabukasan at sa kasaganaan. Kung kaya tinutulungan tayo nitong mapagtagumpayan ang labis na pagkamakasarili. “Ang kaligtasan ko ay pangwalang-hanggan, ang tagumpay ay pangkatapusan” (Isa 51:6). Ikatlo, sa pagpapalaya sa atin mula sa pagkakasala, naghahatid kaginhawaan ang pangako ng propeta hinggil sa kapatawaran ng Diyos. “Aliwin ninyo ang aking bayan, sabi ng Diyos. Aliwin ninyo sila. Inyong ibalita sa bayang Jerusalem, na hinango ko na sila sa pagkaalipin” (Isa 40:1-2). 438. Ikaapat, naglalarawan ang maka-propetang pag-asa ng isang bagong buhay na nagwawaksi sa pagbibitiw at kawalang-pag-asa. “Ang nagtitiwala sa Panginoon ay magpapanibagong sigla. Ang lakas nila'y matutulad sa walang pagod na pakpak ng agila. Sila'y tatakbo nang tatakbo ngunit di manghihina, lalakad nang lalakad ngunit hindi mapapagod” (Isa 40:31). 439. makitid, hahatid “Ako Mga Kaya

At panghuli, ang maka-propetang pag-asa ang nagpapasambulat ng lahat ng at pagbagu-bagong pananaw ng mga mapanggamit sa pamamagitan ng pagng isang pananaw sa kinabukasan na tanging ang Diyos ang makalilikha. ay lilikha isang bagong lupa't isang bagong langit: pangyayaring pawang lumipas na ay di na babalik! naman kayo'y dapat na magalak sa aking nilalang.” (Isa 65:17-18)

440. Nangungusap sa atin ngayon ang Diyos sa pamamagitan ng mga propeta ng Matandang Tipan katulad noong una. Ang mensahe ng mga propeta ay nag-uudyok sa isang kakaibang aktibong paglilingkod sa Simbahang Katolika sa Pilipinas sa layunin nito para sa katarungan sa pamamagitan ng makiling na pagkatig sa mga dukha. Ang makapropetang mensahe ng pagbabalik-loob, ng pag-asa sa Panginoon, ng katapatan sa Tipanan kasama ang Diyos na ating Manliligtas, ay nananatiling laging bago at laging makabuluhan.

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

129

Sang-ayon sa ganitong pahayag, pinagtibay ng PCP II na ang:

“isang silabus ng katekesis na biblikal para sa panlipunang pakikisangkot ang dapat gawin. Dapat itaguyod ang katekesis na biblikal na ito sa ilalim ng paggabay ng mga obispo at bigyan ng pagpapahalaga sa gawain ng ebanghelisasyon at sa mga programa ng Simbahan para sa paghuhubog at pagkilos alangalang sa higit na panlipunang pagkamulat” (PCP Il, Art. 21, 3-4). K. Ang Tagubilin ng mga Paham

441. Ang ikatlong bahagi ng Matandang Tipan, na tinatawag na “Mga Sulat” ay nagpapakita ng pagkilatis na kinakailangan para sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ang Mga Salmo at ang panitikan ng Karunungan ay nagtuturo kung paano makikilatis ng mananampalataya ang presensiya ng Diyos sa kanilang araw-araw na pamumuhay. “Paanong nagkakaugnay-ugnay ang lahat ng bagay?” tanong ng isang paham. Maaari bang maghatid ng kaligtasan ang Diyos sa karaniwang araw-araw na pamumuhay sa pamamagitan ng kanyang Torah ng Tipanan at ng kanyang maka-propetikang Salita? “Itong kaalaman, saan kaya madudulang? At yaon ngang unawa'y saan masusumpungan?” (Job 28:12). 442. Sa mga Panitikan ng Karunungan, tumugon si Job hindi lamang sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa matatag na karanasan ng mapangligtas na presensiya ng Diyos noong una. Inaasam din niyang makita ang pagka-di-malirip na banal: “Panginoon ang nagbibigay, Siya rin ang kukuha” (Job 1:21). Maraming matututunan sa tagubilin ng mga paham. “Huwag mong ipangahas ang iyong nalalaman, matakot ka sa Diyos, lumayo sa kalikuan” (Kaw 3:7). Sa paggawa at sa oras ng walang ginagawa: “Ang taong masipag ay sagana sa lahat, ngunit ang hangal ay laging nagsasalat” (Kaw 12:11). Sa pakikipag-ugnayan sa tao: “Ang malumanay na sagot ay nakapapawi ng poot, ngunit nakagagalit ang salitang walang taros” (Kaw 15:1). 443. Ang ilang tagubilin ay “mapagpalaya” sa pamamagitan ng paglalantad sa mga kasamaang umaalipin. “Ang kinamumuhian ng Panginoon ay pitong bagay, mga bagay na kanyang kinasusuklaman: kapalaluan, kasinungalingan, at mga pumapatay

sa walang kasalanan: pusong sa kapwa'y walang mabuting isipan, mga paang ubod

kasamaan, saksing sinungaling, mapaglubid ng buhangin, paglaging gusto niyang gawin” (Kaw 6:16-19). Ang iba ay naghahangayong “paglilinaw sa pinahahalagahan.” “Mas maigi ang saway papuri ng isang mangmang” (Manga 7:5). 444. Ang katanungan ni Job, kung gayon, ay nasasagot ng mahalagang ugnayan sa pagitan ng buhay-karanasan at karanasan at Panginoon. Kapwa napapaloob ang dalawang ito sa: “Matakot ka sa Panginoo't magtatamong kaalaman. Magiging matalino ka kung ang sama'y lalayuan” (Job 28:28). Ang pinakamataas na karunungan ng tao ukol sa kaligtasan ay ang masuring pagsunod sa Panginoon. 445. Ang mga Salmo ay nagpapahayag ng isa pang dimensyon ng kaligtasan. Isang katangian ng mga Salmo ay ang kanilang tuwiran at personal na pagtawag sa

tulin sa landas ng awayin ang kapwa, tid ng katulad ng ng matalino kaysa

130

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S1 KRISTO...

Diyos, na nagpapahayag ng malalim na pananampalataya at pagtitiwala sa Panginoon. Matatagpuan sa mga Salmo ang lahat ng aspeto ng pang-araw-araw na buhay: e lahat ng mga pook tulad ng mga tirahan, taniman, lansangan, mga pagawaan at himlayan ng maysakit.

e lahat ng mga gawain tulad ng pagkain, pag-inom, pagtulog, pagbangon, paggawa at paglalaro. lahat ng gulang ng tao, mula sa pagkabata hanggang katandaan, kasama ng lahat ng uri ng personal na ugnayan: lalaki at babae, mga magulang at mga anak, magkakapatid at magkakaibigan. Inuulit ng mga Salmo ang natatanging kasaysayan ng Israel, kabilang na ang buong sangnilikha: ang mga bituin sa langit at lupa, hangin at mga ulap, punongkahoy at mga bulaklak. e

446. Ang mga Salmo ng papuri ay nagpapahiwatig ng pasasalamat sa mga ginawang pagliligtas ng Diyos, kasama ang isang panawagan sa patuloy Niyang pag-aaruga. Ang mga Salmo ng panaghoy ay nagpapahayag ng pag-aadya ng Diyos sa Kanyang bayan. Pareho itong nagpapahiwatig ng malinaw na paninindigan na tayo ay umiiral at nabubuhay lamang bilang nakikibahagi sa isang pamayanan at sa tuwirang ugnayan sa Diyos. Ang kaligtasan ay mula sa Diyos patungo sa atin bilang mga kabilang ng isang pamayanan, at hindi bilang mga tagapagpalayang sarili ang gumawa. Ang mga Pilipino ay likas na naaakit sa mga Salmo upang ipahayag ang kanilang utang na loob sa pambihirang kagandahang-loob ng Diyos sa kanila. 447. Ang pangunahing paksa ng mga Salmong ito ay ang malalim na pagtitiwala sa Diyos at sa Kanyang Kapangyarihang magligtas. Sa kabilang dako, ito ay mayroong matatag, at walang pasubaling pakikiisa sa Diyos. “Puso't kalul'wa ko kung nanghihina man, ang Diyos ang lakas kong tanging kailangan” (Salmo 73:26). Sa kabilang dako, mayroon itong isang matatag na katangian: ang pagbuo ng isang pasiya, ang pagpili ng mga panig: at manindigan laban sa iba. “Mahabag ka sana, kami ay tulungan,

Panginoong Diyos na Tagapagligtas. Dahil sa ngalan mo, kaming nagkasala'y patawaring ganap At ang pagpupuri sa iyo ng madla'y hindi maglilikat. Bakit magtatanong itong mga bansa ng katagang ito: Ang Diyos mo'y nasaan?” Ipaghiganti mo ang mga lingkod mong kanilang pinatay, Ang pagpaparusa'y iyong ipakita sa “yong mga hirang.”

(Salmo 79:9-10) 448. Ang huling mensahe ng kaligtasan ng mga Salmo, kung gayon, ay maaaring mabuod sa dalawang kaisipan: buung-buong pagtatalaga sa hiwaga ng pagkamalapit ng Diyos, at sa konkretong pang-araw-araw na pagtalima sa Kanyang Torah, ang

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

131

Kanyang kautusan. Inuulit nito ang natatanging palatandaan ng Israel sa Deuteronomio: “Sinong diyos ng ibang bansa ang handang tumulong anumang oras liban sa Panginoon? Aling bansa ang may tuntuning kasing-inam ng mga tuntuning ibinigay ko sa inyo ngayon?” (Deut 4:7-8).

449. Isang Diyos na napakalapit at ang Torah na napakamatuwid--ito ang mga batayan para sa pangakong kaligtasan. “Ikaw, Panginoon, ay malapit sa piling ko, ang pangakong binitiwan mo sa akin ay totoo” (Salmo 119:151). Ang pangako ng kaligtasan ay nangangahulugan na: “Ang dakilang pag-ibig mo sa akin ay ipahayag, Atayon sa pangako mo, Panginoon, ako ay iligtas... Susundin ko ang utos mo habang ako'y nabubuhay.

Ako nama'y mamumuhay nang payapa at malaya,

Yamang ako sa utos mo'y sumusunod namang kusa.” (Salmo 119:41-45)

450. Sa Bagong Tipan, makikilala nating si Kristong ating Panginoon na tumutugon sa ganito ring pamamaraan sa katulad na katanungan tungkol sa kaligtasan. Nang magtanong ang mayamang lalaki, “Ano po ang dapat kong gawin upang magkamit ng buhay na walang-hanggan?” Sumagot si Jesus: “Tuparin mo ang mga kautusan [Ang Torah na matuwid]... Kung nais mong maging ganap... sumunod ka sa akin!” [Ang Diyos na napakalapit] (Mc 10:17-22). Kay Jesu-Kristong ating manliligtas, ang Diyos ay sumasa atin, para sa atin. Kung gayon sundin Siya!

PAGBUBUO 451. Ang Matandang Tipan ay maliwanag na naglilingkod ng Bagong Tipan bilang pangunahing pinagmumulan ng lahat ng tatlong batayang aspeto ng Pananampalatayang Katoliko: doktrina, pamumuhay na moral at pagsamba. Nakapanunuksong iugnay ang tatluhang-bahagi ng kanon ng Matandang Tipan (ang Torah, mga Propeta at ang mga Sulat) sa doktrina, pamumuhay na moral, at pagsamba. Ngunit hindi ito mangyayari: dahil ang bawat pangunahing bahagi ng Matandang Tipan ay naglalaman ng lahat ng tatlong dimensyon ng ating Pananampalataya. 452, Gayundin, may mabuting dahilan sa hindi malinaw na paghiwalay ng tatlong bahagi ng Matandang Tipan. Sapagkat ang tatlong bahagi ay labis na magkakaugnay na sa masalimuot na paraan ng pagsasaayos ng Matandang Tipan sa ganap nitong nasusulat na anyo, na nagbunga ng maraming pagkakabuhul-buhol. Halimbawa, ang mga pahayag ng Torah ay nalipat sa mga aklat ng mga Propeta samantalang ang Salita ng propeta ay naging mahalaga sa pagbibigay kahulugan sa Torah at sa mga Sulat. Sa katapusan, ang mga aklat ng Karunungan at ang mga Salmo ay nakatutulong sa pagpapahalaga sa Torah at mga Propeta.

132

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO...

453. Dimensyong Doktrinal. Gayunpaman, iniuugat ng mga kinasihang salaysay ng Matandang Tipan ang lahat ng mga batayang doktrina ng ating Pananampalatayang Katoliko. Halimbawa, ang tungkol sa Diyos, Siya ang Ama at ang Manlilikha, na magsusugo ng Manliligtas upang tubusin tayo sa kasalanan, at lilikha sa atin ng bagong puso at isang bagong sambayanan sa piling natin, sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu. Samakatuwid, kinikilala natin ngayon kung papaanong may pagkiling at di-pantay ang pagkalarawan sa Diyos ng Matandang Tipan bilang dakilang mapaghiganti at benggatibong Jehovah. Sa halip makikita natin e

si Yahweh ang pastol na nagsabing “hahanapin ko ang nawawala, ibabalik

ang nalalayo” (Ez 34:16), e e

ang mag-uubas na nangangalaga sa kanyang ubasan (Tingnan Isa 5:1-7), ang Manliligtas na nagmamahal sa Israel bilang isang ama na nagmamahal sa kanyang anak (Tingnan Os 11:1), at may paggiliw ng isang ina sa anak ng kanyang sinapupunan (Tingnan Isa 49:15). Ang lahat ng ito ay paghahanda sa higit na dakilang pagpapahayag, dahil sa katapusan tanging si Jesu-Kristo, “ang bugtong na Anak na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18) ang maaaring magpahayag sa kabuuan ng hiwaga ng buhay na Diyos. 454, Dimensyong Moral. Ang kodigo moral ng “Sampung Salita” sa Sinai ay siya pa ring ugat ng panindigang moral ng Bagong Tipan, ayon na rin sa turo ni Jesus. Bukod dito, ang hiwaga ng kasamaang moral, ang kasalanan, ay madulang isinalarawan sa Genesis at sa kabuuan ng Matandang Tipan. Maaaring ang higit na mahalaga ay kung paanong ang panlipunang kalikasan ng kasalanan, at ang karampatang tawag sa mapagpalayang pagkilos ay maliwanag na isinalarawan ng mga propeta, tulad ng ipinapaliwanag ng Teolohiya ng Paglaya ngayon. Bilang karagdagan, nagbibigay ang aklat ng Kawikaan ng maraming halimbawa ng mga karaniwang tagubilin para sa “pagtuturo sa matuwid na paraan ng pamumuhay, katuwiran, katarungan at katapatan” (Kaw 1:3). 455. Dimensyong Pansamba. Ang liturhiyang pansamba ng Simbahan sa Banal na Eukaristiya ay tuwirang hinango mula sa pagdiriwang ng Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan sa sinagoga ng mga Judio, at lalo na sa dakilang kapistahan ng Paskuwa ng mga Israelita. Ang kasanayang ito ay bumubuo lamang ng mga halimbawa ni Kristo sa Huling Hapunan. Higit pa rito, lalo na sa mga awit ng Israel, ang mga Salmo, natagpuan ng Simbahang Katolika ang kinasihang paglalahad ng kanyang mga malalalim na hangaring espirituwal.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 456. Ano ang kahalagahan ng Matandang Tipan para sa mga Kristiyano ngayon? Ibinigay ng Matandang Tipan sa atin ang buhay na Salita ng Diyos na naghahatid sa atin ng pangakong kaligtasan. Ang kaligtasan ay hindi isang materyal na bagay,

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

133

kundi isang katotohanang espirituwal na unti-unting mauunawaan sa pamamagitan ng pangako nito. Nagbibigay ng larawan ang Matandang Tipan para sa pagbibigay-kahulugan sa ating sariling karanasan gayundin ng mga salita, halimbawa at presensiya ni Kristong ating Manliligtas. “Kapag ang banal na Kasulatan ay binabasa sa Simbahan, si Kristo mismo ang nag-

sasalita sa atin” (5C, 7). 457. Saan matatagpuan ang Pangako ng Kaligtasan ng Diyos sa Matandang Tipan? Ang Pangako ng Diyos ay matatagpuan sa lahat ng tatlong bahagi ng Matandang Tipan: Ang Batas (Torah), ang Mga Propeta, at ang mga Sulat (ang mga aklat ng Karunungan at mga Salmo). 458. Ano ang itinuturo ng bawat Batas sa atin ngayon tungkol sa Pangako ng Diyos? Ang Batas ng Kasunduan ng Matandang Tipan ay ang dakilang handog ng Diyos sa “Kanyang Bayan,” na nag-aanyaya sa kanila ng isang natatanging tawag at pamamaraan ng buhay bilang isang pamanang sambayanan. Ipinahahayag ng Batas ang isang Diyos para at kasama ng Kanyang Bayan, ang kautusan ay upang palayain ang Kanyang bayan, sa kabila ng kanilang kawalang katapatan sa Kanya. 459. Ano ang sinasabi ng mga Propeta sa Pangako ng Diyos? Binibigyang-kahulugan ng mga propeta ang kasalukuyang kalagayan ayon sa pananaw ng Diyos. Palagi silang nananawagan para sa pagbabalik-loob ng puso na isinagawa ng Diyos, sa piling ng Kanyang Bayan. 460. Ayon sa mga Propeta, paano ito tutuparin ng Diyos? Ipinahayag ng mga Propeta ang tungkol sa Haring Mesiyas na naghahatid ng kaligtasan sa kanyang bayan bilang ang “Nagdurusang Lingkod.” Inanyayahan nila ang bayan sa lubos na pagbabalik-loob, ang manumbalik sa Tipan ni Yahweh sa pamamagitan ng pagtatwa sa kasamaan at paggawa ng katarungan. 461. Ano ang ibig ipakahulugan ng “maka-propetang pag-asa”? Iniugat ng mga propeta ang pag-asa ng kaligtasan mismo sa Diyos, batay sa alaala ng mapanligtas na pagkilos ni Yahweh noong una, ngunit laging nakatanaw sa isang bagong-buhay sa hinaharap, na sa pamamagitan ng mapanlikhang kapangyarihan ng Diyos, maitaboy ang lahat ng pagbibitiw at kawalang-pag-asa. 462. Anong pangako ng kaligtasan ang hatid ng “Mga Sulat”?

134

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,..,

Pinaaalalahanan tayo ng mga aklat ng Karunungan kung paanong maging tapat sa Diyos sa mga pang-araw-araw na kilos at mga pangyayari. e Nilalaman ng Mga Kawikaan ang praktikal na karunungang moral sa pangka-

raniwang buhay sa araw-araw. Cm

..33..9

@ Png Job nama'y nakikibaka sa mga malalim na hiwaga ng kasamaan at kamatayan.

|

| |E

463. Ano ang natatanging kahalagahan ng mga Salmo para sa mga Kristiyano? Ginamit ng Simbahan ang mga Salmo, ang panalanging ginamit ni Kristo, upang ipahayag ang Bagong Tipanang nilikha ng Santatlong Diyos. Ang mga Salmo ay mga awit-tula ng papuri, panaghoy, pasasalamat at pagtitika na bumubukal mula sa mga pinakamalalim na paghahangad ng puso ng tao at nagaanyaya sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos sa piling ng Kanyang bayan. Nagpapahayag ang mga ito ng buong sariling pagtatalaga sa Diyos, ang Tagapagligtas ng Kanyang Bayan, sa araw-araw na pagsunod sa Kanyang Batas.

"

KABANATA 10 Jesu-Kristo: Misyon at Persona ate

“Kayo naman, ano ang sabi ninyo? Sino ako?” tanong ni Jesus sa kanila. Sumagot si Simon Pedro, “Kayo po ang Kristo, ang Anak ng Diyos na buhay.” (Mt 16:15-16)

Sumagot si Tomas, “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn 20:28)

PANIMULA 464. Si Jesu-Kristo ang sentro ng ating pananampalatayang Kristiyano. Kaya't Siya ang puso at sentro ng katekesis (Tingnan PCP II, 157-9: CCC, 426-29). Samakatuwid, ang pangunahing layunin ng katesismong ito na gawing ang lahat ng Pilipino'y “hindi lamang makadaop-palad kundi maging matalik na kaisa si Jesu-Kristo: tanging Siya lamang ang makapaghahatid sa atin sa pag-ibig ng Ama sa pamamagitan ng Espiritu Santo, at Siya ang makapagbabahagi sa atin ng buhay ng Banal na “Santatlo” (CT, 5). Katulad ng PCP II, hangad ng katesismong ito na maging daan ng “pakikipagtagpo kay Kristo.” Nakatuon ito sa Bagong Ebanghelisasyon na nakabatay sa pangangaral ni Kristong Ipinako para sa kasalukuyang mga Pilipino at taga-Asya... Upang maipahayag mula Aparri hanggang Jolo, ang kamangha-manghang gawang pagliligtas ni Kristong ating Panginoon. Upang papag-alabin muli ang ating buhay kay Kristo Jesus: upang pag-isahin ang lahat ng bagay sa Kanya” (Tingnan Mensahe ng Konsilyo at PCP II, 7). Ito ang una sa tatlong kabanatang tuwirang nakatuon kay Jesus gaya ng pagpapakilala.sa kanya sa atin ngayon sa pamamagitan ng aral, pagsaksi at buhay-panalangin ng Katolikong “Sambayanan ng Diyos,” ang Simbahan. 465. Sa isang maselang sandali ng kanyang paglilingkod sa madla, tinanong ni Jesus ang kanyang mga disipulo: “Ano ang sabi ninyo? Sino ako?” (Mt 16:15). Hanggang sa ngayon, ang tanong na ito'y inihaharap sa bawat Pilipinong Kristiyano. Ang 135

136

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO,...

natatanging kahalagahan nito ay sapagkat nakasalalay sa ating personal na tugon ang ating sariling pagkakilanlan at pakahulugan-sa-buhay bilang mga tao, na mga Pilipino at mga Katoliko. “Kinakailangang mapagnilayan natin ang mukha at ang puso ni Kristo” (PCP II, 36) upang tunay nating makilala ang sarili at ang pinakamalalim na kahulugan ng ating mga buhay. Tinatalakay sa kabanatang ito ang misyon at pagkakilanlan ni Jesu-Kristo. Binibigyang-diin sa sumusunod na dalawang kabanata ang mga pangunahing katotohanan ng kanyang Misteryong Pampaskuwa katulad ng ipinahayag sa Eukaristikong pagbubunyi: “Si Kristo'y namatay, si Kristo'y nabuhay, si Kristo'y muling babalik.”

KALALAGAYAN 466. Bilang natatanging “bansang Kristiyano” sa Timog-silangang Asya, maipagmamalaki nating mga Pilipino ang ating pananampalataya kay Jesu-Kristo. Inilarawan ng Kabanata I, ang Pilipinong Katoliko ayon sa limang larawan kay Kristo: bilang Anak ng Diyos at Anak ng Tao, bilang Eukaristiya, bilang Nagdurusang Lingkod, bilang Hari, at bilang “Manggagawa ng Himala,” alinsunod sa isang pamamaraang naaayon kay Maria. Layunin natin dito na bigyang-pansin kung paano magkakaroon ng isang mas malalim at tunay na pag-unawa tungkol sa kung ano ang ginawa ni Jesu-Kristo at kung sino siya. Nagsasabi ito sa atin ng ilang mga bagay tungkol sa tunay na JesuKristo na nabubuhay ngayon, at tungkol sa mga pagpapahalaga nating masidhing dinarama at mga pangangailangan bilang mga Pilipino, ang ating kalooban, bilang mga tinubos na “mga disipulo ni Kristo” (PCP IT, 34). 467. Ang tatlong tanyag na larawan ni Kristo para sa mga Pilipino ay sadyang mapagpahiwatig. Una'y ang Santo Nirio (ang Banal na Sanggol) na nagsasalarawan ng pagkamusmos, pagkapayak at pagkamanghang tulad ng sa bata ni Kristo. Bagamat tumutugon ito sa likas na pagkahilig ng mga Pilipino sa mga bata, ang larawan ni Kristo bilang bata ay paminsan-minsang buong pagsasalarawan kay Kristo, nagpapalaganap ng isang pagpansing may-kinikilingan, na nakakaligtaan ang ganap at maygulang na Kristo at ang mga pananagutan ng pagsunod sa kanya. Ang ikalawang pangkaraniwang larawan ay ang Jesus Nazareno na naglalarawan ng nagdurusang Jesus at nagpapaalab sa maraming katutubong panatang pandebosyon. Ang larawang ito ng nagdurusang pag-ibig ni Jesus ay nakapagpapalubag ng kalooban sa napakaraming Pilipinong nasa matinding karalitaan at mga tiisin. Subalit kung hindi ito babalansehin ng larawan ng muling Nabuhay na Kristo,--ang Nagtagumpay laban sa kasalanan at kamatayan--ito'y maaaring makapagpayabong ng

AG

pang-araw-araw na hamon ng buhay. ni Jesus--ang Mahal na Puso--ay karaniAng maamong bakas ng mukha nito'y humikanyang mga tagasunod. Ang nakaugaliang

a

sa malaya't malikhaing pagtugon sa mga 468. Ang ikatlong tanyag na larawan wang nakikita sa mga jeepney at tricycle. himok ng kahalintulad na pag-uugali sa

AS

isang asal na makasarili, walang damdaming paniniwala sa tadhana na humahadlang

oh

iE

Hi

|

H

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

137

pagkamapitagan at mapagpasensiya ng mga Pilipino sa harap ng pagpapasakit ay nakaugat sa relihiyon. Ngunit ang ganitong mahinahong anyo ay kailangang iugnay kay Kristong Tagapagpalaya, ma pinag-alab ng kanyang Misyong “magdala ng apoy sa lupa” (Lu 12:49). Ang larawang ito ni Kristong nagpapalaya sa ating personal na buhay at mga balangkas ng ating lipunan, na nakatawag ng natatanging pansin sa maraming mga Pilipino ngayon. 469. Dalawang katotohanan ang nangingibabaw sa kasalukuyang kalalagayan ng pangangaral tungkol kay Kristo. Sa isang banda, ang nakapagtatakang paglaganap ng mga grupong “Born Again” at Pundamentalista ay nagpapahiwatig ng isang malaganap na paghahangad ng mga Pilipino sa isang mas malapit, mas personal, mas matalik na ugnayan kay Jesu-Kristo. Hindi nag-aatubili ang PCP II sa pag-amin na “nabigo ang Simbahan sa maraming pagkakataon sa pagtugon sa pang-espirituwal na kagutuman ang marami sa mga sumasampalataya. Kinakailangan natin itong iwasto” (PCP II, 223). Sa kabilang dako, pinatutunayan ng patuloy na karahasan, tulad ng mga armadong pakikibaka at kidnapan, ang matinding mithiin ng mga Pilipino na makamit ang kalayaang panlipunan. Naghahanap sila ng isang paraan upang makalaya sa kawalan ng katarungan at sa mga mapaniil na balangkas na nagsasamantala sa kanila. Sa ganitong kalalagayan ng Pilipinas kinakailangang lapitan si Jesu-Kristo ngayon. Bilang “Simbahan ng mga Dukha” tayong mga Pilipinong Katoliko ay kailangang “magpasiyang sundan si Jesu-Kristo sa kahirapan at paniniil upang maipagpatuloy ang gawain ng kaligtasan” (PCP II, 135).

PAGLALAHAD 1. Mga Pala-palagay 470. Una, kailangan nating kilalanin na isang pang-habambuhay na gawain ang kilalanin nang tunay si Jesu-Kristo. Ito ang karanasan ng lahat nang sumasampalataya sa Kanya. Panghabambuhay ito sapagkat ang makilala si Jesus ay ang makilala ang bukod-tanging “muling binuhay ng Diyos” (Gw 2:32), na “nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29), at Siya na “puspos ng pag-ibig at katapatan bilang bugtong na Anak ng Ama” (Jn 1:14). Panghabambuhay rin ito sapagkat tanging jay JesuKristo lamang natin nakikilala ang ating tunay na sarili at ang pinakamalalim na kahulugan at hantungan ng ating buhay (Tingnan GS, 22: PCP II, 34). 471. Pangalawa, ay ang makilala si Jesus na isang buhay, nagbabago, lumalaki at lumalalim na karanasan. Hindi ito tulad ng pagkaalam sa ilang impormasyon o ang pagkaalam kung paano ginagawa ang isang bagay, ang ilang kakayahan. Bagkus, ang pagkakilala kay Jesus ay nangangahulugan ng pagpasok sa isang personal na pakikiugnay sa kanya. Bagkus ipinahayag ng PCP II na “ang mananampalataya ay nabubuhay kay Jesus at si Jesus ay nabubuhay sa kanya” (PCP II, 66). “Ang makilala Siya”

138

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO. -5/ KRISTO,...

ay nakapagpapa-alab at nakapagpapalaya sa atin sa paraang hindi magagawa ng iba pang relasyon. Sa katunayan, nalaman ng karamihan sa mga Pilipinong Katoliko ang tungkol kay Jesus noong turuan silang manalangin bilang mga bata pa. Nalaman natin ang tungkol kay Jesus, na ipinaglihi ng Birheng Maria na Kanyang Ina, at natutong dasalin ang Aba Ginoong Maria. Isinasama tayo ng ating mga magulang sa Banal na Misa tuwing Linggo at doo'y natutuhan nating pakinggan ang mga turo ni Kristo at ang Kanyang mga gawa ng kapangyarihan sa pakikinig ng pahayag ng Mabuting Balita ng Ebanghelyo. Kasama ang buong sambayanang nagkakatipon, ating sama-samang dinarasal ang Kredo. 412. Pangatlo, ang Jesus na ating nakilala'y parehong ang makasaysayang Jesus at ang Kristong Muling Nabuhay na sinasampalatayanan. Hindi maaring maipaghiwalay ang bawat isa. Ipinaliwanag ito ni San Pablo sa kanyang pahayag sa Ebanghelyo: Ang Mabuting Balita tungkol... sa kanyang Anak, ang ating Panginoong JesuKristo. Sa kanyang pagiging tao, siya'y ipinanganak mula sa lipi ni David, at sa likas na kabanalan ng kanyang espiritu, ipinahayag siyang Anak ng Diyos sa pamamagitan ng makapangyarihang gawa--ang kanyang muling pagkabuhay (Ro 1:3-4).

413. Pang-apat, ang makilala si Jesus ay nangangahulugan ng pangakong sumunod sa Kanya, bilang Kanyang disipulo (Tingnan PCP II, 34, 44). Katulad ng ipinahayag sa isang tanyag na awit ilang taon na ang nakalilipas, “ang makita” si Jesus nang mas malinaw ay nangangahulugan ng “mahalin siya nang buong paggiliw” at “sumunod sa Kanya nang mas malapit.” Walang makatotohanang “pagkilala kay Jesu-Kristo” nang hiwalay sa pagtatalaga ng sarili sa Kanyang mga turo at pamamaraan ng buhay. Ang pagkilala kay Jesus ay dapat magdulot ng pagkakaiba sa ating mga buhay. Nararapat na sabayan ito ng mapagmahal na paglilingkod sa kapwa ayon sa pananampalatayang buhay (Tingnan San 2:17). Kung hindi'y isa itong kaalamang “nagbubunsod upang magpalalo” sa halip na “nakapagpapatibay” (1 Cor 8:1). Ipinapahayag ng PCP II: “mahigpit na pangangailangan sa Pilipinas ang pagpapahiwatig ng ating pananampalataya sa pamamagitan ng mga gawain ng katarungan at pagmama-

hal” (PCP II, 80). 474. Dumadaloy mula sa ganitong praktikal na pangangailangan ng pagsunod kay Jesus upang higit Siyang makilala ang ikalimang saligang prinsipyo: ang makilala natin kung sino si Jesus mula sa kanyang ginawa, ang kanyang mapagpalayang misyon. Ito'y mapapatibayan sa pamamagitan ng isang pagbubunying Eukaristiko na nagpapahayag ng: “Sa krus mo at pagkabuhay kami'y natubos mong tunay, Poong Hesus naming mahal, iligtas mo kaming tanan ngayon at magpakailanman.” Sinulat rin alinsunod sa saligang prinsipyo ang Ebanghelyo ni Juan: “Marami pang kababalaghang ginawa si Jesus.... Ang mga natala rito'y sinulat upang sumampalataya kayong si Jesus ang Mesiyas, ang Anak ng Diyos, at sa gayo'y magkaroon kayo ng buhay sa pamamagitan niya” (Jn 20:30-31). Kaya babaling tayo sa mga Ebanghelyo

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

139

na “tapat sa pagsasalin ng tunay na ginawa at tinuro ni Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos, noong Siya ay nakipamuhay sa atin, tunay na gumawa at nagturo alangalang sa ating kaligtasan” (DV, 19). ll. Ang

Paglilingkod ni Jesus ng Kasaysayan

475. Ang hindi mapapalitang panimula sa pagkilala kay Kristo ay ang Jesus ng kasaysayan. Gayon ang sa mga unang disipulo ni Kristo, na ang pahayag noong Pasko ng Pagkabuhay, ay nanindigan na “ang Diyos ng ating mga ninuno, ang nagbigay ng pinakamataas na karangalan sa kanyang lingkod na si Jesus, Ngunit siya'y ibinigay ninyo sa maykapangyarihan at itinakwil sa harapan ni Pilato” (Gw 3:13). Gayon din sa ating mga Pilipinong Katoliko ngayon: nagkakaroon tayo ng personal na pananampalataya sa pamamagitan ng pagsaksi ng Kristiyanong pamayanan sa makasaysayang buhay ni Jesus: na nabibigyang-kahulugan sa tulong ng kinasihang Banal na Kasulatan at ng patuloy na inspirasyon ng Espiritu Santo sa buhay na Tradisyon ng Simbahan. Tanging ang butiay at gawain ng Jesus ng kasaysayan ang makapagbibigay ng pangunahing batayan sa pagpapatoong si Jesus ang Kristong Panginoon. 476. Bakit si Jesus ng kasaysayan? Ipinapahayag natin sa Kredo na bumaba mula sa langit ang Anak ng Diyos “alang-alang sa atin at sa ating kaligtasan.” Gayundin, ipinahahayag ng Banal na Kasulatan: “Sinugo ng Ama ang Kanyang Anak bilang Tagapagligtas ng sanlibutan” (1 Jn 4:14). Una, ang kahulugan nito'y sinugo ng Diyos ang Kanyang Anak upang magbayad-puri sa ating mga kasalanan (Tingnan 1 Jn 4:10). Ikalawa, dumating Siya upang ipahayag sa atin ang pagmamahal ng Diyos upang magkaroon tayo ng buhay sa pamamagitan Niya (Tingnan Jn 3:16). Ikatlo, dumating Siya upang maging halimbawa natin sa kabanalan, upang ika-apat, makabahagi tayo sa Kanyang pagiging Banal na Anak (Tingnan 2 Ped 1:4, CCC, 456- -60). Isang pasko'y ipinangaral ni San, Agustin: “Siya na Anak ng Diyos ay naging Anak ng Tao, alang-alang sa inyo upang kayo na mga anak ng tao'y maging mga anak ng Diyos. Upang maibigay Niya sa atin ang mga mabuting bagay, nakibahagi Siya sa ating kahinaan.” 4711. Matapos ilagay ang gawain nito sa “Mga Liwanag at Mga Anino” ng Pilipinas, ipinasiya ng PCP II na iulat nito ang mensahe sa pamamagitan ng “Ang Daan ni Jesus,” na sinundan ng “Ang Panawagan ni Jesus Ngayon,” upang patatagin ang ating Kristiyanong pamumuhay sa “Pagka-alagad sa Sambayanan--Ang Simbahan” (PCP IT, 37-144). Nilagom ng Ikalawang Konsilyo Vaticano ang aktuwal na gawain at paglilingkod ni Jesus sa sumusunod na paglalarawan: Si Jesu-Kristo'y “bumibigkas. ng mga salita ng Diyos (Tingnan Jn 3:34), at tumutupad sa gawain ng pagliligtas na ibinigay sa Kanya ng Ama... Ginawa Niya ito sa pamamagitan ng ganap na katotohanan ng kanyang pag-iral at paghahayag ng sarili---sa pamamagitan ng mga salita at mga gawa, mga palatandaan at himala, ngunit higit sa lahat, sa pamamagitan ng kanyang pagkamatay at muling pagkabuhay at sa katapusan, sa pagpapadala ng Espiritu ng Katotohanan” (DV, 4).

140

478. Alinsunod sa Vaticano IT, inilarawan ng PCP IT si Jesus bilang propeta, pari at hari (Tingnan LG, 10-13, PCP II, 57-61). Si kabanatang ito, pagsisikapan nating talakayin ang paglilingkod ng Jesus ng kasaysayan sa ilalim ng dalawang pangunahing paksa: propeta at Mananakop. Ang paglalahad kay Jesus bilang ari ay palalawakin sa aspeto ni Kristo bilang batayan ng ating pamumuhay sa Kabanata 15. Si Jesus bilang Pari ay ipinaliwanag sa bahagi ng Kabanata 28 na pinamagatang “JesuKristo” ang Tanging Tagapamagitan/Pari.

a

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSf KRISTO,

||

A. Si Jesus bilang Propeta 479. Ang bokasyon ng isang propeta sa Biblia ay kadalasang sumasaklaw sa tatlong pangkaraniwang gawain: 1) ipahayag ang salita ng Diyos nang may kapangyarihan: 2) sabayan ang salitang ito ng mga palatandaan at mga kababalaghan (mga gawa), at 3) pagdusahan ang kahihinatnan ng isang martir, ang kamatayan. Ito ang huwaran ng ministeryo ni Jesus na matatagpuan sa Ebanghelyo ni San Marcos. Si Jesus ay “propeta, katulad ng mga propeta noong una” (Mc 6:16). Ang kanyang ministeryo ang nag-udyok sa mga Pariseo na humingi ng mga palatandaan (Tingnan Mc 8:11), at hinatulan siya ng kamatayan dahil sa pagiging isang huwad na propeta (Tingnan Mc 14:65). 480. Mismong si Jesus ang nagsalaysay ng kanyang karanasan bilang isang propetang tinanggihan ng sariling bayan (Tingnan Mc 6:4) at ipinaris niya ang kanyang kapalaran sa kamatayan ng isang propeta sa Jerusalem (Tingnan Lu 13:33). Ngunit higit sa lahat, isinabuhay ni Jesus ang misyon ng isang propeta dahil taglay niya ang Espiritu. Sa sinagoga ng Nazaret, mapayapang ipinatungkol ni Jesus sa kanyang sarili ang teksto ni Isaias: “Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon, sapagkat hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 4:18). Nang tanungin siya ng mga disipulo ni Juan Bautista: “Kayo po ba ang ipanangakong paririto?”(Mc 11:3). Bilang tugon, tinukoy ni Jesus ang kanyang mga nagawa sa Espiritu:

“Bumalik kayo kay Juan at sabihin sa kanya ang inyong narinig at nakita: nakakakita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (M6 11:4-5), Isa-isahin nating talakayin ang tatlong dimensyon ng gampanin ng isang propeta--salita, gawa, at tadhana--katulad ng pagbibigay sa kanila ni Jesus ng ganap na kahulugan sa kanya mismong ministeryo. SALITA

481. Nakatuon ang turo at pangaral ni siglang simbolo ng aktibong pag-iral ng nakaugat ang kahariang ito sa pag-asa sa hon ng Matandang Tipan (Tingnan Salmo asang ito'y eskatolohikal, na ibig sabihi'y,

Jesus sa “Kaharian ng Diyos,” isang maDiyos sa kanyang bayan. Para kay Kristo, presensiya ni Yahweh noon pa mang pana91:1: 96:10: 97:1: 99:1 atbp.). Ang pagisang bagay na naririto na ngunit hindi pa

P

Ni

|

MOSTEGRN

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

141

lubos (Tingnan Mc 1:14s: Mt 4:17). Kahit hindi nagbibigay ng tiyak at tuwirang pagpapakahulugan kung ano ang kaharian ng Diyos, ginagamit ni Jesus upang masaklaw ang lahat ng biyaya ng kaligtasan, isang kaligtasang dulot ng aktibong presensiya ng Diyos sa pang-araw-araw na buhay ng tao, na nagpapalaya sa kanila mula sa mapaniil na lakas ng kasamaan, para sa mapagmahal na paglilingkod sa kanilang kapwatao.

Para sa mga Pilipinong Kristiyano ngayon, binabalangkas ng PCP II ang mga pangunahing pangangailangan ng Kaharian bilang “kaloob ng Diyos” na napasa-atin kay Jesus, at bilang isang “gampanin” at isang “pangako” (Tingnan PCP IT, 39-43). 482. Ang karaniwang paraang ginamit ni Kristo sa paghahatid ng kanyang salita tungkol sa Kaharian ay sa pamamagitan ng pagsasalaysay ng mga kuwento, o talinghaga. Binibigyang-diin miya sa mga ito ang pangkaraniwang buhay ng kanyang mga tagapakinig, at inaakit silang matuklasan rito ang presensiya ng Diyos. Itinuro ni Jesus sa mga tao na ang Diyos ay kanilang Ama na hindi nakikipagpaligsahan sa kanila. Sila'y hindi Niya tinatawag dahil sa kanilang pagkatao kundi upang magawang posible ang kanilang mga mapanlikhang pagpupunyagi sa pamamagitan ng Kanyang banal na presensiya. 483. Isa pang katangian ng pangangaral ni Jesus ay ang katangi-tanging paggamit niya ng “Amen.” Samantalang ang “Amen” ay pagsang-ayon sa sinabi ng iba, ginamit naman ito ni Jesus upang pasimulan ang sarili niyang mensahe. Ang “Amen” ni Jesus ay nagpahayag ng isang bukod-tanging paghahalo ng katiyakan, kapangyarihan, at kakayahan. Katiyakan sapagkat ipinahayag ni Jesus na ang kanyang sinasabi ay yaon lamang narinig niya sa Ama. “Wala akong ginagawa sa ganang sarili ko lamang: nagsasalita ako ayon sa itinuro sa akin ng Ama” (Jn 8:28). Kapangyarihan sapagkat hindi tulad ng mga nagdaang propeta noong una, nagsalita si Jesus sa bisa ng kanyang sariling pangalan: “Sinasabi ko sa inyo...” (Tingnan Jn 3:3, 11: 5:19, 29, atbp.). Iniuna ni Jesus ang kanyang salita sa mga salita ni Moses at ng Batas. “Narinig ninyo na noong una'y iniutos sa mga tao... Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo...” (Mt 5:21-22). Kakayahan sapagkat inangkin ni Jesus ang bukod-tanging relasyon ng anak sa Diyos na kanyang “Abba,” Ama. At inangkin niya ang kapangyarihang ibahagi ang relasyong ito sa iba. Ibinigay sa akin ng aking Ama ang lahat ng bagay. Walang nakakikilala sa Anak kundi ang Ama, at walang nakakikilala sa Ama kundi ang Anak at yaong marapating pagpahayagan ng Anak (Mt 11:27). MGA GAwA

484. Nagsimula ang talumpati ni Pedro noong Pentekostes sa: “Mga Israelita, pakinggan ninyo ito! Si Jesus na taga-Nazaret ay sinugo ng Diyos. Pinatutunayan ito

142

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,..

ng mga himala, mga kababalaghan, at mga tandang ginawa ng Diyos sa pamamagitan niya. Alam ninyo ito sapagkat lahat ay naganap sa gitna ninyo” (Gw 2:22). Ngunit si Jesus ay hindi isang karaniwang “tagagawa ng kababalaghan” na lumilikha ng malaking palabas upang makahikayat ng mga tagasunod. Sa halip, gumanap siya ng isang ministeryo ng pagpapagaling na siyang patuloy na tumatawag tungo sa personal na pananampalataya at pagiging alagad (Tingnan PCP II, 84). 485. Ang tuwirang kaugnayan sa pagitan ng pananampalataya at ng mga gawain ng pagpapagaling ay maliwanag na pinatotohanan ni Kristo sa marami sa Kanyang mga palatandaan. Halimbawa na'y: e nang pagalingin niya ang paralitiko (Mc 2:1-12), at ang babaeng dinurugo (Tingnan Mc 5:25-34). e nang binigyan niya ng paningin ang bulag na si Bartimeo (Tingnan Mc 10:46-52), at nang binuhay niyang muli ang anak na babae ni Jairo (Tingnan Mc 5:21-24, 35-43).

e

e

nang pagalingin niya sa Capernaum ang aliping lalaki ng kapitang Romano (Tingnan Mt 8:5-13), at nang pagalingin niya ang Anak na babae ng mapilit na babaeng Cananea (Tingnan Mt 15:21-28). nang pagalingin niya ang sampung ketongin, kung saan ang nag-iisang Samaritano lamang ang bumalik upang magpasalamat (Tingnan Lu 17:11-

19).

Sa lahat ng mga pagkakataong ito, iisa ang mensahe ni Jesus: “Iniligtas ka ng iyong pananalig: yumaon ka na't ipanatag mo ang iyong kalooban” (Lu 7:50). Sa kabilang dako naman, sa kanyang bayan ng Nazaret, walang ginawang himala si Jesus at “nagtaka siya sapagkat hindi sila sumampalataya” (Mc 6:5-6). 486. Sa buong paglilingkod ni Jesus, ang pananampalatayang pinuri niya ay hindi ang nagmamalinis, o ang makabatas na pananampalataya ng mga Eskriba at Pariseo. Sa halip, sa mga kumikilala sa kanilang sariling kahinaan, ito'y ang bukas na pagtanggap sa malayang kaloob ng Diyos na maging mapagmahal, ang nakagagaling na presensiya ni Kristo sa gitna nila. “Ang sumampalataya” ay nangangahulugan ng pagabot nang lampas sa kanilang hangganan, at sa kanilang pangangailangang yakapin ang handog na malayang ipinagkakaloob ng pag-ibig ni Kristo na nakapagbibigaybuhay at nagpapagaling. Ito ang pananampalatayang “nakapagliligtas” sapagka't nakikibahagi ito sa mismong kapangyarihan ng Diyos na aktibo sa loob ng ating pang-araw-araw na buhay. 487. Ngunit higit pa sa buong pusong pagtanggap, ang pananampalatayang pinupuri ni Jesus ay laging kinapapalooban ng pagiging alagad: isang pagpapahiwatig ng pagtatalaga. Tinatawag ang bawat isa na isabuhay ang biyaya ng buhay na malayang pinagkakaloob, sa lahat ng mga konkretong kalagayan ng ating pang-arawaraw na buhay, sa pamamagitan ng pagsunod sa landas ni Jesus. Ito ang hinihingi ng pakikipagkilala kay Jesu-Kristo sa bawat isang mananampalataya. Ang bawat isa ay may misyon mula sa Ama katulad rin ng kay Kristo. Kung gayon, ang kilalanin nang

gap rot

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

143

personal si Kristo ay unawain ang kahulugan ng konkretong buhay natin ayon sa Kaharian ng Diyos: ng ating pinagpalang pakikiisa sa Diyos (Tingnan PCP II, 62, 67,

79, 85).

488. Bukod sa kanyang pagpapagaling, ang ministeryo ni Kristo ay naaalala sa kanyang pagdiriwang ng Kaharian sa hapag-salu-salo. Hindi lamang siya nagpatawad ng mga makasalanan at nakihalubilo sa mga mambubuwis at mga latak sa lipunan (Tingnan Mc 2:15-17), kundi naiskandalo pa niya ang kanyang mga kapanahong relihiyoso nang nakisalo siya sa kanila sa pagkain. Ang ganitong hapag-salu-salo ay kumatawan sa buong misyon at mensahe ni Kristo na tipunin ang lahat sa Kaharian ng Kanyang Ama. “Naparito ako upang tawagin ang mga makasalanan, hindi ang mga banal” (Mc 2:17). Ito'y pahapyaw na naglalarawan ng panghabang-panahong salusalo sa Kaharian ng Diyos kung saan “marami ang darating buhat sa silangan at kanluran at dudulog sa hapag... Ngunit marami sa lipi ng Israel ang itatapon sa kadiliman sa labas” (Mt 8:11-12). 489. Ang kahalagahan ng hapag-salu-salo para sa paglilingkod ni Jesus ay pinatotohanan ng dalawang bagay. Ang una'y ang natatanging kahalagahan ng “pagpirapiraso ng tinapay” para sa mga sinaunang disipulo (Lu 24:35: Gw 2:46). Malamang na nagmula ito sa mismong kagawian ni Jesus. Ang ikalawa'y ang Ama Namin, ang panalanging itinuro ni Jesus sa kanyang mga disipulo. Nilalagom nito ang paglilingkod ni Kristo ayon sa “Abba” (Ama), ang Kaharian, tinapay, pagpapatawad at ang huling pagsubok. Ang lahat ng ito'y tumutukoy kahit paano sa hapag-salu-salo at sa marami pang iba. Hindi lamang ang kusang-loob na “pagsasama-sama” kundi ang koinonia, ang nakapagpapabagong pakikipag-isa na nasa atin sa pagdiriwang ng Eukaristiya bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo. TADHANA

490. Sa wakas humantong tayo sa ikatlong dimensyon ng propeta, ang dumanas ng kamatayan bilang martir. Tinukoy ni Jesus ang ganitong tadhana (Tingnan Lu 13:33-34). Gayunman, ibinigay niyang halimbawa si Juan Bautista na nauna sa kanya. Si Jesus mismo'y inakusahan ng paglapastangan sa Diyos dahil ipinahayag niya ang kapatawaran ng mga kasalanan at ang pagpapapalayas ng mga demonyo sa

kapangyarihan ni Beelzebul (Tingnan Mc 3:22). Sa

tuwina'y

tinutuligsa

si Jesus

ng

mga

may-kapangyarihan

sa

relihiyong

Judaismo. Ito'y dahil sinuway niya ang kanilang mga kaugaliang pang-relihiyon, lalo na ang tungkol sa batas ng Sabat at sa Templo. Ipinahayag niya ang kapangyarihan niya sa batas ng Sabat (Tingnan Mc 2:28, Lu 6:5) at hinamon ang makabatas na pagtanaw tungkol sa pagpapatupad nito (Tingnan Lu 13:10-17: 14:1-6). Gayundin, sa pamamagitan ng kanyang masagisag na paglilinis sa Templo, ginamit niya ang kan-

yang kapangyarihan laban dito (Tingnan Jn 2:13-22).

144

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,...

B. Si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos

491. Higit pa sa pagiging “propeta,” at bago pa man siya isilang, ipinahayag na si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos. “Ito'y pangangalanan mong “Jesus, sapagkat siya ang magliligtas sa kanyang bayan sa kanilang mga kasalanan” (Mt 1:21), Ang kahulugan ng pangalang “Jesus” ay “ang Diyos ay kaligtasan.” Maraming mga Pilipino ngayon ang higit na naaakit kay Jesus bilang kanilang personal na Tagapagligtas na “nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sa isang Eukaristikong aklamasyon, ipinahahayag natin: “Panginoon, sa pamamagitan ng iyong Krus at Muling Pagkabuhay, iniligtas Mo kami. Ikaw ang Tagapagligtas ng sandaigdigan.” Samakatuwid, maging ang Banal na Kasulatan at ang liturhiya ay nag-aanyaya sa ating makita si Kristong ating Panginoon ayon sa kanyang mga gawaing mapangligtas. 492. Ngunit sa lahat ng kawalang katarungan, karahasan at walang-kabuluhang pagdurusa na laganap sa buong daigdig ngayon, paano nating maihahayag nang matapat si Jesu-Kristo ang Tagapagligtas? Sa ano ba tayo inililigtas ni Kristo? Upang makatugon nang maayos, dalawang pangunahing pananaw ang kinakailangan. Una, “nagliligtas” si Kristo sa pamamagitan ng pagsaling sa espirituwal na ugat ng lahat ng kasamaang dinaranas ngayon, na walang iba kundi ang Kasalanan--ang kapalaluan ng mga tao, ang makasariling asal at mga gawain sa harap ng Diyos at sa isa't isa. Nang-aalipin ang kasakiman. “Alipin ng kasalanan ang lahat ng nagkakasala... kapag kayo'y pinalaya ng Anak, tunay nga kayong malaya” (Jn 8:34-36). 493. Ikalawa, ang kaligtasan na napagtagumpayan na ni Kristo para sa lahat ay hindi pa ganap. Kailangan itong tanggapin, akuin at malayang isabuhay ngayon ng mga sumasampalataya. Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at

huwag

nang paaalipin ulil... Tinawag kayo

huwag

ninyong

gamitin

ang

inyong

kalayaan

upang maging upang

malaya.

masunod

ang

Ngunit pita

ng

laman, kundi maglingkod kayo sa isa't isa dahil sa pag-ibig (Ga 5:1, 13, Tingnan 1 Ped 5:6-10). 494, Sa susunod na dalawang kabanata, tatalakayin nang puspusan ang gawaing pagliligtas ni Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa. Dito'y inilalarawan lamang nating pahapyaw ang gawain ni Jesus bilang Tagapagligtas sa pamamagitan ng pagtukoy sa tatlong pangunahing dimensiyon ng Kristiyanong pagliligtas ayon sa paglalahad ng Banal na Kasulatan. Katulad sa buong kasaysayan ng pagliligtas, naghahanap ng kaligtasan ang mga Pilipino ngayon: 1) mula sa malawakan at demonyong kapangyarihan ng kasamaan, 2) mula sa mapang-alipin, at mapaniil na mga puwersa sa larangan ng ekonomiya at sosyo-pulitika: at 3) mula sa kahangalan at kawalang-kahulugan ng personal na buhay. Sa bawat larangang nabanggit, ginampanan ni Kristo ang kanyang bukod-tanging pagliligtas.

aman Ta

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

145

PAGLILIGTAS MULA SA MALAWAKANG KASAMAAN

495. Sa kanyang paglilingkod sa publiko, napabantog si Jesus dahil sa kanyang pagpapalayas sa mga masasamang espiritu. “Ano ang pakialam mo sa amin, Jesus na taga-Nazaret? Naparito ka ba upang puksain kami? Kilala kita--ikaw ang Banal na mula sa Diyos” (Mc 1:24). Dito, “ang maligtas” ay nangangahulugan ng pagiging isang “bagong nilikha” kay Kristo. “Kaya't ang sinumang nakipag-isa kay Kristo ay isa nang bagong nilalang” (2 Cor 5:17). Kayo ay muling binuhay ng Diyos na kasama ni Kristo. Pinatawad niya tayo sa ating mga kasalanan at pinawalang-bisa ang lahat ng kasulatan laban sa atin, pati mga pananagutang kaugnay nito. Pinawi niya ang lahat ng ito nang ipako siya sa krus. Sa pamamagitan ng kanyang kamatayan sa krus, nilupig niya ang mga pinuno at kapangyarihan ng sanlibutan. Ang mga ito'y parang mga bihag na kanyang ipinarada sa madla bilang katunayan ng kanyang pagtatagumpay. (Co 2:13-15).

Subalit ang paglaban sa masasamang espiritu ay nagpapatuloy gaya ng babala ni San Pedro: Humanda kayo at magbantay. Ang diyablo na kaaway ninyo ay parang leong umaatungal at aali-aligid na humahanap ng masisila. Labanan ninyo siya at magpakatatag kayo sa inyong pananalig sa Diyos.... Pagkatapos ninyong magtiis ng maikling panahon, ang Diyos na bukal ng lahat ng pagpapala, ang siyang magbibigay sa inyo ng kaganapan, katatagan, at isang saligang matibay at dimatitinag. (1 Ped 5:8-10) PAGLILIGTAS MULA SA PANG-AAPING SOSYO-PULITIKAL

496. Ang pagpapalaya sa Exodo ng Matandang Tipan ang nasa likuran ng karanasang gawaing pagliligtas ni Jesus bilang bagong Moses. Nagtuturo siya ng isang bagong bahagdan ng mga pagpapahalaga na nagpaguho sa mga mapang-aping balangkas ng lipunan noong kapanahunan niya (Tingnan Lu 16:14-15). Ngunit paano ba talaga nagpalaya si Jesus? Una, inilantad niya ang mapang-alipin, nakapagpapasamang kapangyarihan ng kayamanan. Ipinakita ni Jesus na higit na mabuti ang magbigay kaysa kumuha, ang pagbabahagi'y mas nakapagpapalaya kaysa pagdaramot (Tingnan Lu 6:29-30: 14:13-14, Gw 20:35). Para kay Jesus, ang susi para sa pagpapalayang pang-ekonomiya ay may dalawang bahagi: 1) upang palayain ang puso ng mga tao mula sa kanilang kasakiman at pagkamakasarili: at 2) upang hikayatin sila sa paggalang sa iba, sa pagiging sensitibo at mahabagin sa mga kapus-palad, at pagbubukas-puso sa mga nangangailangan. 497. Ikalawa, itinuro ni Jesus na anumang kapangyarihang hindi nakaugat sa pakikiramay ay mapang-alipin at mapaniil. “Sinumang ibig maging pinuno ay dapat maging alipin ng lahat” (Mc 10:42-45). Sa wakas, pagmamahal lamang ang kapangyarihang nakapagpapalaya. Ikatlo, pinalaya ni Jesus ang kanyang mga tagasunod mula sa karaniwang maling

146

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KAISTO,..

pananaw panlipunan na bumubulag sa kanila. Ito'y ang mga kinagawiang paraan ng pagpaparangal sa mga pantas at mayaman samantalang isinasaisantabi ang mga banyaga, kababaihan, mga kilalang makasalanan at mga latak ng lipunan. Nagturo siya ng pagmamalasakit para sa “mga maliliit” ng Kaharian (Tingnan Mt 18:10). 498. Panghuli, pinalaya ni Jesus ang kanyang mga kapanahon mula sa panlabas at makabatas na relihiyosong pagsunod lamang sa batas sa pamamagitan ng pagsasaloob at paglalagay sa una ng mga tungkulin nito: Sa aba ninyo, mga eskriba at mga Pariseo! Mga mapagpaimbabaw! Ibinibigay ninyo ang ikapu ng: gulaying walang-halaga ngunit kinaliligtaan ninyong isagawa ang lalong mahahalagang aral sa Kautusan: ang katarungan, ang pagkahabag, at ang katapatan. Tamang gawin ninyo ang mga ito, ngunit huwag naman ninyong

kaligtaang gawin ang iba. Mga bulag na tagaakay! Sinasala ninyo ang niknik sa inyong inumin, ngunit nilulunok ninyo ang kamelyo! (Mt 23:23-24). PAGLILIGTAS MULA SA KAWALANG-KABULUHAN NG BUHAY

499. Nagligtas si Kristo sa pamamagitan ng pagiging pahayag ng Ama. Nangako si Jesus sa kanyang mga tagasunod: “Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko, makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo” (Jn 8:31ff). Pinalalaya tayo ng kanyang mga pangaral sapagkat naghahandog ang mga ito ng kahulugan at layunin sa buhay, at winawaksi ang kadiliman ng kamangmangan at kawalang-pag-asa. Itinuro ni Jesus: “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman” (Jn 8:12). “Ako'y naparito bilang ilaw ng sanlibutan, upang hindi manatili sa kadiliman ang nananalig sa akin” (Jn 12:46). lll. Ang Persona ni Jesus 500. Mula sa paglalarawang ito sa Biblia tungkol kay Jesus bilang Propeta at Tagapagligtas, ano ang maisasagot natin sa katanungan ni Jesus: “Ano ang sabi ninyo? Sino Ako?” (Mc 8:29). Maaari tayong magsimula sa pamamagitan ng pagtugon kasabay si Pedro: “Ikaw ang Kristo.” Kung gayon, ating pinagtitibay na ang makasaysayang Jesus ng Nazaret ang Mesiyas na siyang inihula ng mga propeta (Tingnan Gw 2:29-32), hinirang ng Espiritu Santo bilang propeta, pari at hari (Tingnan Gw 10:38). Sinugo siya ng Diyos upang maghatid ng kaligtasan sa sandaigdigan at isakatuparan ang buong kasaysayan (Tingnan CCC, 436-40). Ngunit upang matupad ang gayong misyon, sino nga ba dapat si Jesus? Mula sa kanyang mga nagawa, maari ba nating matuklasan kung sino siya? Pinatitibay ng Banal na Kasulatan ang tatlong napakahalagang katotohanan ukol sa Persona ni Jesus: si Jesus bilang totoong tao, totoong Diyos, at iisa (Tingnan CCC, 480, NCDP, 189). A. Jesus na Ating Kapatid: Totoong Tao 501. Ang Banal na Kasulatan at ang hindi nagbabagong turo ng Simbahan ay.nag-

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

147

kakaisa sa pagpapahayag na totoong tao si Jesus. Kaya't ipinahahayag ng ating Kredo: “Pinaglihi siya sa bisa ng Espiritu Santo at ipinanganak ni Santa Mariang Birhen” (Tingnan CCC, 484-87). Upang maging Tagapagligtas natin “kinailangang matulad siya (Jesus) sa kanyang mga kapatid sa lahat ng paraan. Sa gayon, siya'y naging isang dakilang saserdote, mahabagin at tapat, naglilingkod sa Diyos at naghahandog ng hain sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan ng tao” (Heb 2:17). “Isinilang siya ng babae, at namuhay sa ilalim ng Kautusan” (Ga 4:4). Si Jesus ay “umunlad sa karunungan at lalong kinalugdan ng Diyos at ng mga tao” (Lu 2:52). Naranasan niya ang kagutuman. Siya ay nagutom (Tingnan Lu 4:2), nauhaw (Tingnan Jn 4:7), tinukso (Tingnan Mt 4:1-11), mga matitinding damdamin (Tingnan Jn 11:33), at nahabag sa mga tao (Tingnan Mt 15:32). Sa madaling sabi, ipinakikilala ng Banal na Kasulatan si Jesus bilang ganap na tao. 502. Binigyang-diin ng Vaticano II ang pagkatao ni Kristo sa isang hindi malilimutang sipi: Siya na “larawan ng Diyos na hindi maaaring makita” ay ganap na tao... Sapagkat sa pamamagitan ng kanyang pagkakatawang-tao, nakipag-kaisa ang Anak ng Diyos sa bawat tao. Nagtrabaho siya sa pamamagitan ng kanyang mga kamay, nag-isip sa pamamagitan ng kanyang pag-iisip na pantao, kumilos siya sa pamamagitan ng kanyang pagpapasiyang pantao, at umibig siya sa pamamagitan ng kanyang pusong pantao. Ipinanganak ni Santa Mariang Birhen, tunay siyang naging kaisa natin, katulad natin sa lahat ng bagay, liban lamang sa kasalanan. (CS, 22)

503. Kung gayon, hindi mapagdududahan ang pagbibigay-diin ng pananampalatayang Katoliko na taong tunay si Jesus. Ngunit para sa maraming Pilipino, si Jesus bilang totoong tao ay hindi pangkaraniwang larawan (Tingnan NCDP, 182). Ang talagang problema ay hindi tungkol sa katotohanan na si Jesus ay tao, kundi kung paano ito isasabuhay sa isang tuluyang pinalalalim na relasyon kay Jesus, sa ating pagiisip, paggawa at pagdarasal. B. “Isang Panginoon, Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos" 504. Ang pananampalatayang Kristiyano ay tatayo o babagsak sa pagkilala na si Jesus ang bukod-tanging Anak ng Diyos, ang ating Panginoon (Tingnan CCC, 441-50). Binibigyang-batayan ng Banal na Kasulatan ang pagpapatotoo na ito sa dalawang paraan. Una, si Jesus bilang walang pinagmula't walang-hanggang Salita ng Diyos na bumaba upang akuin ang kalikasang-tao sa Pagkakatawang-tao. “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak” (Jn 1:14: Tingnan CCC, 461-63). Ikalawa, “itinaas” si Jesus sa Pasko ng Pagkabuhay. “Itong si Jesus ay muling

binuhay ng Diyos at, saksi kaming lahat sa bagay na ito. Nang itaas siya sa kanan ng Diyos... dapat malaman ng buong Israel na itong si Jesus na ipinako ninyo sa krus-siya ang ginawa ng Diyos na Panginoon at Kristo” (Gw 2:32-33, 36).

148

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,

Itong dalawang landas ay nauuwi kay Jesu-Kristo, iisang personal na taong totoo at Diyos na totoo. 505. Ipinapahayag ng dalawang dakilang awit ng Bagong Tipan ang panghabangpanahong pagka-Diyos ni Kristo. Ang una'y nasa sulat ni Pablo sa mga taga-Filipos, kung saan inuulit niya ang isang Salmong pang-binyag na ginagamit na noon pa mang panahon ng sinaunang simbahan. Sinasaklaw ng Salmo ang tatlong kalagayan ni Jesus. Una'y ang kanyang naunang pag-iral na maka-langit: “Bagama't siya'y Diyos, hindi nagpilit na manatiling kapantay ng Diyos” (Fil 2:6). Ikalawa, ang kanyang kalagayang makalupa. “Hinubad niya ang lahat ng katangian ng pagka-Diyos, nagkatawang-tao at namuhay na isang alipin... siya'y nagpakababa at naging masunurin hanggang kamatayan, oo, hanggang kamatayan sa krus”

(Fil 2:7-8).

At ikatlo, ang kanyang pagkakatampok: “Kaya naman, siya'y itinampok ng Diyos at binigyan ng pangalang higit sa lahat ng pangalan. Anupat ang lahat ng nilalang na nasa langit, nasa lupa, at nasa ilalim ng lupa ay maninikluhod at sasamba sa kanya. At ipapahayag ng lahat na si JESU-KRISTO ANG PANGINOON sa ikararangal ng Diyos Ama!” (Fil 2:9-11). 506. Nilalagom sa ikalawang awit (Co 1:15-20) ang lumalagong pagkamalay sa personal ni Kristo sa panahon ng Bagong Tipan. Una, Siya ang “bagong Adan”, Siya “ang larawan ng Diyos na di-nakikita, ang panganay sa lahat ng nilikha” (Co 1:15). Ikalawa, siya ay banal, “Sapagkat ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya. Siya'y una sa lahat, at sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay” (Co 1:16-17). Ikatlo, taglay ni Kristo ang pagkapangunahin at ang kaganapan: “Ipinasiya ng Diyos na ang kanyang kalikasan ay manatili rin sa Anak, at sa pamamagitan ng pagkamatay nito sa krus, nagkasundo nga ang Diyos at ang lahat ng nilikha sa langit at sa lupa” (Co 1:19-20). 507. Ang pagpapatibay ng Bagong Tipan sa pagka-Diyos ni Kristo ay nagdaang maligalig na kasaysayan noong panahon pagkatapos ng mga Apostol. Sa pagdaraan ng mga dantaon, unti-unting naging higit na malinaw at tiyak ang Simbahan sa pagpapahayag sa pagka-Diyos ni Kristo, at nilikha ang mga Kredo na siya nating ginagamit hanggang ngayon. Tinanggihan ng Konsilyo ng Nicea (325) ang maling pananampalataya ni Arius at inihayag ang pagsampalataya sa “iisang Panginoong Jesu-Kristo, ang Anak ng Diyos, ang bugtong na anak ng Ama, Diyos mula sa Diyos, Liwanag mula sa Liwanag, Diyos na totoo mula sa Diyos na totoo, isinilang kaisa ng Ama” (ND, 7). 508. Nagbigay ng mga paliwanag si San Agustin tungkol sa binabanggit na “Liwanag mula sa Liwanag” ng Kredo ng Nicea: “Tulad ng Amang hindi tumatanda, hindi rin nadaragdagan ang gulang ng Anak, hindi tumanda ang Ama, gayundin hindi nadagdagan ang bilang ng Anak. Sa halip, iniluwal nang magkapantay ang magkapantay, walang hanggan ang walang hanggan. Tulad ng apoy sa lupa na nagluluwal ng liwanag sa lupa, gayundin ang apoy at ang liwanag ay magkasing buhay ng liwanag na iniluluwal ng

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

149

apoy. Sa sandaling magdingas ang apoy, naroon na ang liwanag. Ipakita mo sa

akin ang apoy na walang liwanag at ipakikita ko sa iyo ang Ama na walang Anak (Mga Sipi tungkol sa Ebanghelyo ni Juan, 20:8).

nagpatuloy lamang sa sumunod na dantaon ang mga pagtatalo sa ibang lihis na paniniwala tungkol kay Kristo. Isang kilalang kasunsa Konsilyo ng Chalcedon (451) na siyang nagpaliwanag tungkol sa bilang: Siya at siya ring Anak, ang Ating Panginoong Jesu-Kristo... ang magkasabay na

509. Subalit paglitaw ng iba't duan ang nabuo persona ni Kristo

tunay na Diyos at tunay na tao, siya at siya rin na kaisa ng Ama sa pag-iral bilang

Diyos ang kaisa rin natin sa pag-iral bilang tao. Katulad natin sa lahat ng bagay, maliban lang sa kasalanan. Siya at siya ring iniluwal ng Ama sa pagka-diyos, bago pa magkaroon ng panahon, ay siya ring isinilang para sa atin at sa ating kaligtasan, bilang tao, sa pamamagitan ni Maria, Birheng Ina ng Diyos, nitong mga huling araw (ND, 614). K. Si Jesus ay lisang Persona

510. Maliwanag ang pahayag ng Banal na Kasulatan na “iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus, na naghandog ng kanyang buhay

upang tubusin ang lahat” (1 Tim 2:5-6). Ipinakikita ng Pasko ng Pagkabuhay kung

papaanong si Jesus ay kapwa sariling-kaloob ng Diyos sa atin at siya ring angkop na

tugon ng tao sa Diyos. Sapagkat tiyak na si Jesus na ipinako sa Krus ang muling

nabuhay (Tingnan Mt 28:5-6). Sinulat ni Pablo ang kamangha-manghang pagpapalitan: “Alam ninyo kung gaano kalaki ang pag-ibig ng ating Panginoong Jesu-Kristo na bagamat mayaman ay nagpakadukha upang yumaman kayo sa pamamagitan ng kanyang karukhaan” (2 Cor 8:9). 511. Tapat ang saligang pangangatwiran dito: e Maliban kung taong totoo si Jesus, hindi niya tayo maaaring iligtas. “Kinailangang matulad siya sa kanyang mga kapatid sa lahat ng paraan. Sa gayon, siya'y... naghahandog ng hain sa ikapagpapatawad ng mga kasala-

nan ng tao” (Heb 2:17).

e

Maliban kung siya ay Diyos, hindi niya tayo matutubos, sapagkat tanging ang kabanal-banalan, walang-kamatayang Diyos lamang ang: 1) makapag-

papalaya sa sangkatauhan mula sa kasalanan at kamatayan, at 2) makapag-

bibigay sa atin ng bahagi sa kaganapan ng buhay ng Diyos. 512. Kung gayon, hindi maaaring mahati si Jesus. Siya ay iisang persona, sapagkat ang taong si Jesus ang Walang-maliw na Anak ng Diyos na nagkatawang-tao. Ito ang “Mabuting Balita” na ipinahahayag ng ating pananampalatayang Katoliko. Ang taong si Jesus ang Anak ng Diyos na nakakikilala at nagmamahal sa atin. Maaari nating sambahin ang taong si Jesus, at paunlarin ang debosyon sa kaniyang Mahal na Puso sapagkat hindi siya nahihiwalay sa Diyos. Sa kanyang harap, kasama si Tomas, tayo'y dumadalangin: “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn 20:28).

150)

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KAISTO,.. IV. Maria, Ina ng Anak ng Diyos

513. Para sa maraming Pilipinong Katoliko, naging tunay na persona si JesuKristo sa kanilang buhay sa pamamagitan ng kanilang debosyon kay Maria, ang kanyang ina na higit na nakakikilala sa kanya.

Inilarawan

sa Kabanata

I kung

paano

tayong lumalapit kay Kristo na kasama at sa pamamagitan ng ating debosyon sa Mahal na Birhen Maria. Kamakailan, naharap sa matinding panunuligsa ang ating Katolikong debosyon kay Maria. Kaya naman, tinatawagan tayo upang palalimin ang

ating pag-unawa sa matibay na mga saligan mula sa Biblia, doktrina at liturhiya na

siyang pinagbabatayan ng ating tradisyunal na debosyon kay Maria (Tingnan Ang Mahal na Birhen, 78). Bahagya nating tatalakayin dito si Maria alinsunod sa pagkakalahad sa: Banal na Kasulatan at sa itinuturong doktrina ng Simbahan, kaugnay sa kanyang relasyon kay Kristo. A. Si Maria sa Banal na Kasulatan

514. Parehong ipinakilala nina Mateo at Lucas si Maria sa pamamagitan ng paggamit ng maraming paghahambing sa mga dakilang tao ng Matandang Tipan. Isinalaysay ni San Mateo ang birheng paglilihi ni Maria kay Jesus bilang katuparan sa inihula ni Isaias (Tingnan Mt 1:23: Isa 7:14). Inilarawan ni San Lucas ang tawag ng Diyos sa Birheng Maria na maging ina ni Jesus, ang Anak ng Diyos, sa pamamagitan ng Espiritu Santo, ang kapangyarihan ng Kataastaasan (Tingnan Lu 1:26-38: CCC, 487, 495). Ang pagbati ng anghel kay Maria ay nag-uugnay sa kanya sa “Anak na Babae ng Zion” (Sof 3:14-17). Ang pagbaba ng Espiritu Santo sa kanya, at ang pagdadala niya ng Sanggol sa kanyang sinapupunan ay nagsasalarawan kay Maria bilang buhay na Kaban ng Bagong Tipan kay Kristo na kanyang Anak. 515. Ang salaysay ni San Lucas ang nagbigay inspirasyon sa mga Ama ng Simbahan na ihambing si Maria kay Eba. Kung paanong tinanggap ni Eba ang salita ng ahas at nagsilang sa pagsuway at kamatayan, ang Birhen Maria, ang Bagong Eba, ay masunuring tumanggap sa salita ng anghel, at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo ay nagsilang sa buhay na kaligtasan ng lahat sa pamamagitan ng Anak ng Diyos (Tingnan LG, 56: CCC, 411, 726: AMB, 55). Ang pananampalataya ni Maria sa pagtanggap ng kanyang birheng paglilihi kay Jesus ang nag-uugnay sa kanya kay Abraham, ang ating ama sa pananampalataya, at sa pagsilang ng anak nitong si Isaac, ang sanggol ng pangako (Tingnan CCC, 165), Pinatotohanan ito ni San Lucas sa pamamagitan ng pag-ugnay niya kay Maria sa walang-kapintasang disipulo na nakikinig sa salita ng Diyos at tumutupad dito (Tingnan Lu 8:21: 11:27-28). 516. Sa dakong simula ng Ebanghelyo ayon kay Juan, tinutukoy si Maria bilang “Ina ni Jesus.” Ang kanyang kahilingan ang nagbunsod sa pinakauna sa “Mga Palatandaan” ni Jesus at sa “pagpapatunay ng kanyang kaluwalhatian” at sa gayo'y “nanalig sa kanya” ang kanyang mga alagad (Tingnan Jn 2:1-11). Tumugon si Jesus, at tinawag siyang “babae”, at sinabing hindi pa dumarating ang kanyang “Oras.” Ngunit taglay ang dakilang pananampalataya, binalikat na ni Maria ang kanyang

AO

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

151

nalalapit na tungkulin bilang kabahagi ng kanyang Anak sa gawaing pagliligtas. Sa “kasalan,” humingi siya ng isang palatandaan ng mga kapakinabangang dulot ng pagtubos. Tumalima si Jesus. Sa bandang katapusan ng Ebanghelyo ayon kay Juan, dumating ang “Oras” ni Jesus. Nakatayo sa paanan ng Krus, muling tinawag na “Babae” si Maria at itinakda siyang “Ina ng minamahal na alagad” ng nakapakong Jesus (Tingnan Jn 19:25-27). 517. Kung gayon si Maria, ang pisikal na ina ni Jesus na ating Tagapagligtas, ang naging espirituwal na ina ayon sa bahagdan ng biyaya para sa lahat, lalo na ng mga disipulo ni Kristo (LG, 54 at 61). “Maliwanag na siya ang ina ng mga kaanib ni Kristo... sapagkat ng dahil sa pag-ibig, nakiisa siya upang maisilang sa Simbahan ang mga sumasampalatayang kasapi ni Kristo, na Siya nilang pinuno” (16, 53, pagulit kay San Agustin. Tingnan CCC, 963). Ang pagwawakas ng maikling pagsulyap sa Banal na Kasulatan tungkol kay Maria ay naglalahad na mayroong matibay na batayan sa Banal na Kasulatan ang ating tradisyonal na debosyon ng mga Katoliko kay Maria. B. Si Maria sa Doktrinang Katoliko 518. Matatag din na pinagbabatayan ng ating debosyon kay Maria ang doktrinang itinuturo ng Simbahan. Ipinakikita ng Vaticano IT sa huling kabanata ng Dogmatikong Konstitusyon sa Simbahan (1.6) ang Mahal na Birhen Maria. Inilalahad sa apat na bahagi ang turo ng Simbahan tungkol kay Maria: ang papel ng Mahal na Birhen sa Plano ng Kaligtasan, ang Mahal na Birhen at ang Simbahan ang debosyon sa Mahal na Birhen sa Simbahan:

si Maria, Tanda ng Tiyak na Pag-asa at Kaaliwan ng Diyos. Bahagya nating tatalakayin ang papel ni Maria kasama sa Kaligtasan. Sa Kabanata 23 tatalakayin ang papel Kabanata 24 ang debosyon kay Maria at ang bukal ng pagSimbahan.

ng Naglalakbay na Bayan si Kristo sa Plano ng Diyos niya sa Simbahan, at sa asa para sa naglalakbay na

INA NG Diyos

519. Ang pamagat ng paglalahad ng Vaticano II tungkol kay Maria ay: “Ang Tungkulin ng Mahal na Birhen Maria, Ina ng Diyos, sa Misteryo ni Kristo at ng Simbahan” (LG, Kab. 8). Nagsisimula ito sa pamamagitan ng marahil ay ang pinakamatandang patibay sa Biblia: “Ngunit nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak. Isinilang siya ng babae... sa gayon, tayo'y mabibilang na mga anak

ng Diyos” (Ga 4:4-5: LG, 52). Malinaw na inilahad ang pinakabatayang katotohanan at ang pangunahing buod ng bukod-tanging karangalan at papel ni Maria sa plano ng kaligtasan ng Panginoon:

152

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,

Kinikilala at pinararangalan ang Birhen Maria bilang tunay na Ina ng Diyos at ng Tagapagligtas. Iniligtas sa isang higit na kapuri-puring paraan gawa ng mga katangian ng kanyang Anak--na siya niyang kaisa dahilan sa kaugnayang malaitat matibay---pinagkalooban si Maria ng mataas na katungkulan at karangaan bilang Ina ng Anak ng Diyos: samakatuwid, siya rin ay mahal na anak na babae ng Ama at ang templo ng Espiritu Santo (LG, 53). 520. Kung gayon, lahat ng nalalaman at pinagpipitagan natin tungkol kay Maria ay nakasalalay sa kanyang natatanging bokasyon na kaloob-ng-Diyos na maging “Ina ng Diyos at ng Manunubos.” Ipinahahayag ang doktrinang ito tuwing dinarasal natin ang Aba Ginoong Maria: “Santa Maria, Ina ng Diyos” (Tingnan CCC, 495). Ito ang nagpapatunay na hindi iisang “diyos” si Maria kundi ang kanyang Anak ay tunay na Diyos. Ibinibigay ni Maria kay Jesus ang anumang ibinibigay ng ina sa sarili niyang sanggol. Sa pamamagitan niya, si Jesus ay taong totoo. “Ang Anak ni Maria at ang Anak ng Diyos AY iisa at parehong persona, Emmanuel” (AMB, 52). Ang natatangi rito ay ang pagkilos ng Diyos: Ipinagkaisa ng Walang-hanggang Anak ng Diyos sa kanyang persona ang sanggol na ipinaglihi ni Maria sa kanyang sinapupunan sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Ang sanggol ma iniluwal ni Maria ay Diyos-tao, si Jesus. “Kung kaya't walang pag-aatubili ang mga banal na Ama ng Simbahan na tawaging “Ina ng Diyos” (Theotokos, 'tagapagdala-ng-Diyos') ang Mahal na Birhen (Konsilyo ng Efeso: ND, 605). MaHaL NA BIRHEN

521. Pinatutunayan ni Maria, Birhen at Ina, ang malaya at ganap na pagkukusa ng Diyos sa Pagkakatawang-tao ng Panginoon (Ang Salita ng Diyos/Anak na naging tao, Jn 1:14). Ang panghabang-panahong pagka-birhen ni Maria ay hindi lamang basta pagpigil sa pakikipagtalik na sekswal kundi ng positibong pagpapahalaga ng ganap at personal niyang dangal sa paghahandog niya ng buong sarili sa Diyos. Ang pagiging birhen ni Maria ay nagbunga ng kanyang pagka-ina hindi lamang para kay Jesus, ang panganay na anak ng lahat ng nilikha (Tingnan Ro 8:29, Co 1:15, 18) kundi pati na rin para sa lahat ng muling maisisilang sa bagong buhay sa kanya

(Tingnan In 3:3 1 Jn 5:11: LG, 57: CCC, 499-501).

Kaya, ang pagkapanganak sa Birhen ay hindi tanging karapatang nakaaapekto

lamang kay Jesus at kay Maria bagkus ito'y isang positibong tanda ng mabiyaya't

mapagligtas na pagmamahal ng Amang umaampon sa ating lahat sa pamamagitan ng pagpapadala sa Kanyang Anak, at ng Espiritung nagtataguyod sa bagong bayan ng Diyos na Katawan ni Kristo, ang Simbahan.

522. Laban sa mga kasalukuyang panunuligsa at pag-aalinlangan sa loob at sa labas man ng Simbahan, tungkol sa birheng paglilihi kay Maria at sa pagiging Ina, maaaring tumugon nang mahinahon ang isang pahayag ng pananampalatayang Katoliko na ang birheng paglilihi ni Maria ay hindi lamang matalinhagang paglalarawan, o paraang pampanitikan nina Mateo at Lucas upang mailarawan ang pamama-

|

Ib

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

153

gitan ng Diyos. Ni hindi ito kathang-isip lamang upang mabigyang-diin ang “pagkaDiyos” ni Jesus. Manapa'y ito sa katunayan, nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak (Ga 4:4). Tayong mga Pilipinong Katoliko ay sumasampalataya dito mula sa Banal na Kasulatan at mula sa patuloy at hindi nagbabagong aral ng Simbahan. ANG KALINIS-LINISANG PAGLILIHI (INMACULADA CONCEPCION)

523. Samakatuwid, si Maria ay may bukod-tanging misyon mula sa Diyos na maging Ina ng Kanyang anak-na-nagkatawang-tao, ang Manunubos. Sa gayo'y nakikibahagi siya sa natatanging paraan sa mapagligtas na misyon ni Jesus. Mula sa misyong ito dumadaloy ang kanyang bukod-tanging biyaya at tanging karapatan ng kalinis-linisang paglilihi (Tingnan CCC, 490). Ito'y nagpapahiwatig na si Maria, “mula't sapul sa paglilihi sa kanya ay pinangalagaan upang di mabahiran ng dungis ng kasalanang-mana alang-alang sa mga kagalingang dulot ni Kristo Jesus na Tagapagligtas ng sangkatauhan” (ND, 709). Samakatuwid, ang kalinis-linisang paglilihi ng Mahal na Birhen bilang handog ng Diyos kay Maria ay nakatuon kay Kristo sa dalawang aspeto: una, bilang kaloob sapagkat siya ang magiging Ina ni Kristo: at ikalawa, bilang pagpapakita na walang maliligtas nang nakahiwalay kay Kristo, maging ang mga nabuhay na nang ilang dantaon bago pa siya isinilang. Ang “alang-alang sa mga kabutihan ni Jesus” ay nangangahulugang si Maria ay pinaging banal sa bisa ng kanyang malapit na kaugnayan kay Kristo, ang bukal ng biyaya, sapagkat sa pamamagitan niya ay nilalang ang lahat ng bagay (Tingnan Co 1:15-17). ANG MALUWALHATING PAG-AAKYAT SA LANGIT SA MAHAL NA BIRHEN

524. Bukod pa riyan, ang “pinangalagaang maging malaya mula sa lahat ng bahid dungis ng kasalanang-mana, ang kalinis-linisang Birhen, ay iniakyat--katawan at kaluluwa--sa makalangit na kaluwalhatian pagkatapos ng kanyang paglagi sa lupa” (LG, 59: ND, 715: CCC, 966). Sa pag-aakyat sa kanya sa langit upang makapisan ang kanyang Anak na si Kristong nabuhay na mag-uli, at sa kaganapan ng kanyang katauhan, ipinahahayag ni Maria ang kaganapan ng gawaing pagtubos ng Diyos para sa ating lahat, “isang palatandaan ng tiyak na pag-asa at kaginhawaan para sa naglalakbay na bayan ng Diyos” (16, 68). 525. Ang dalawang natatanging karapatan ni Maria, ang Kalinis-linisang Paglilihi sa kanya at ang Maluwalhati niyang Pag-aakyat sa Langit, ay hindi mga taliwas na aral na naghihiwalay sa atin kay Maria. Sa halip ang mga ito'y mga natatanging karapatan ng kaganapan at kabuuan. Ang biyaya ni Maria ay pangkalahatang ibinabahagi: ang kanyang natatanging karapatan ay yaong sa kaganapan. Iginagawad ang dalang natatanging karapatang ito sa pamamagitan ng presensiya ng Espiritu, na kung saan tayong lahat ay tinatawag upang makibahagi. Kaya inilagay nila si Maria sa pinakabuod ng lahat ng mga tao at ng Simbahan.

154

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO...

Sa praktikal na pananalita, nangangahulugan ito na tulad ni Kristong walang kasalanan, si Maria ay hindi nabulag o nalito ng kapalaluan o huwad na pagkamakasarili. Higit na ganap at tunay na “makatao” kaysa atin, kaya tunay na napahahalagahan ni Maria ang mga pagsubok at kabiguan

nating mga tao.

Ang mga biyayang ito'y ibinigay kay Maria alang-alang sa kanyang bukod-tanging tungkuling gagampanan sa plano ng Diyos na iligtas ang lahat sa pamamagitan ng mapangtubos na misyon ni Jesus. TAGAPAMAGITAN

526. Itinuturo ng tunay na doktrinang Katolika na ang pamamagitan ni Maria ay hindi nakababawas sa anumang paraan, o nakadaragdag kaya, sa bukod-tanging pamamagitan ni Kristo (Tingnan 1 Tim 2:5-6). Dalawang paghahambing ang makatutulong sa atin upang maunawaan ito. Una, sa patuloy na Paglilikha ng Diyos, ang isang kabutihan ng Diyos ay naihahatid sa lahat ng nilikha sa magkakaibang paraan. Ikalawa, naibabahagi ang pagkapari ni Kristo sa maraming paraan, maging ng mga ministrong hinirang sa Banal na Orden at ng lahat ng binyagan. Kaya, gayundin, nababahaginan ang lahat ng bukod-tanging pamamagitan ni Kristo sapagkat tinatawag ng Diyos ang lahat na makipagtulungan sa mapangtubos na misyon ni Kristo sa iba't ibang pamamaraang makatao (Tingnan LG, 62). Nakikita ng mga Katoliko kay Maria ang isang katangi-tanging pakikipagtulungan dahil sa gampaning kaloob ng Diyos sa kanya sa gawaing pagliligtas sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu.

PAGBUBUO 527. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya tuwing Linggo, ipinahahayag ng mga Pilipinong Katoliko ang kanilang pananampalataya kay Jesu-Kristong bugtong na Anak, ang ating Panginoon. Ang doktrina tungkol sa misyon ni Jesu-Kristo at pagkakakilanlan sa kanya ang buod ng Kredo ng bawat Kristiyano. Ang magpatotoo na “Panginoon si Jesus” ay pangunahing paninindigan ng sambayanang Kristiyano. Sa katotohanang si Kristo ang Anak at Tagapagligtas nakasalalay ang lahat ng pangunahing doktrinang Katoliko: ang Diyos bilang “Santatlong Manlilikha, ang Simbahan bilang Katawang Mistiko ni Kristo, ang kaligtasan mula sa kasalanan sa pamamagitan ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, ang ating mabiyayang buhay sa Espiritu Santo, at ang ating huling hantungan sa piling ng Diyos sa buhay na walang-hanggan. 528. Ang mga dimensyong moral ng misyon ni Kristo at pagkakakilanlan sa kanya ay di-mabilang. Ang personal ni Kristo bilang Anak at Tagapagligtas ang nagiging pangunahing pamantayang sa pamumuhay ng Kristiyanong pagkilos. Sa kanyang Pagbabagong-anyo, maliwanag na ipinakita ang ugnayan sa pagitan ng katotohanan ng doktrina at moral na pagkilos. Ang katotohanang, “Ito ang minamahal kong Anak,” ay sinusundan agad ng kautusang moral, “Pakinggan ninyo siya!” (Mc 9:7). Hindi lamang mga araling moral, lalo na ang kanyang dakilang Sermon sa Bundok (Tingnan

a

apan

Naanan Nas

Gaan

"CR

Nia

PAn Amara”

YEY

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

"ABAPEN NG.

155

Mt 5:7) ang iniwan sa atin ni Kristo bilang propeta at Tagapagligtas. Higit na mahalaga, nagbigay-inspirasyon siya sa isang natatanging pananaw na moral tungkol sa mapagmahal na paglilingkod. Inihandog rin niya ang panloob na kapangyarihan ng kanyang Espiritu Santo upang maipagpatuloy ang pananaw na ito. “Nakatitiyak tayong nakikilala natin ang Diyos kung sinusunod natin ang kanyang mga utos. Ang nagsasabing, “Nakikilala ko siya, ngunit sumusuway naman sa kanyang mga utos ay sinungaling at wala sa kanya ang katotohanan” (1 Jn 2:3-4). 529. Ang pangunahing dimensyong pansamba sa misyon at personal ni Jesus ay nadarama sa dalawang larangan. Una muna ang kinalalagyan ni Kristo sa lahat ng Kristiyanong pagsamba. Ang sentro ng liturhiya ng Simbahan ay ang Eukaristikong Pag-aalay ng Katawan at Dugo---ang sakramental na paglalarawan at pagsasagawa ng sakripisyo ni Kristo sa Krus (Tingnan LG 28: SC, 7, 47: PCP II, 77, 180). Si Kristo mismo bilang Anak at Tagapagligtas ang pangunahing Sakramento ng presensiya sa atin ng Diyos. Ikalawa, mayroong panalanging naghahangad kay Kristo mismo na ipinahahayag sa mga sinaunang awit ng liturhiya: “Marana Tha! Dumating ka nawa, Panginoon namin!” (1 Cor 16:22, Tingnan Pah 22:20). Marami sa ating mga Pilipinong Katoliko ang nakatatagpo sa debosyon kay Maria, na Ina ni Kristo at ating Ina sa biyaya, na isang likas na daan patungo kay Kristo.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 530. Anong mga kalagayan sa Pilipinas ngayon ang nagpapahiwatig ng isang natatanging paghahangad kay Kristo? Ang pagkauhaw para sa isang personal na pakikipag-ugnayan kay Kristong ating Tagapagligtas (hal. mga “Born Again”) at kay Kristong Tagapagpalaya ng mga inaapi at pinagsasamantalahan, ay nagpapahiwatig ng isang malakas na paghahangad ng marami sa mga Pilipino ngayon kay Kristo. 531. Ano ba ang kinakailangan upang “makilala” si Jesu-Kristo? Ang makilala si Kristo ay isang banayad, panghabang-buhay at laging pinalalalim na ugnayang personal kay Jesus ng mga Ebanghelyo: na kapiling natin ngayon sa maraming paraan bilang Kristong Muling Nabuhay. Gayunpaman, ang “pakikipagkilala kay Kristo” ay nangangahulugan ng pagtataya ng sarili sa Kanya, bilang kanyang disipulo. 532. Paano natin makikilala kung SINO si Jesus? Makikilala natin kung sino si Jesus mula sa kanyang NAGAWA at patuloy na GINA-

GAWA. Kaya, mahalagang malaman ang makasaysayang buhay at ginawa ni Jesus sa pamamagitan ng palagiang pakikipag-ugnay sa mga Ebanghelyo upang sa gayon ay malaman natin sa pananampalataya na “Si Jesu-Kristo ang Panginoon” (Fil 2:11).

156

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO...

533. Bakit naging kaisa natin ang Diyos kay Jesu-Kristo? Ang Diyos Anak ay naging kaisa natin: e para sa ating kaligtasan, upang mailigtas tayo mula sa pagkakaalipin sa kasalanan, e Upang ipahayag sa atin ang walang-maliw na pagmamahal ng Diyos para sa atin: e upang maging huwaran natin, bilang Daan, Katotohanan at Buhay: e upang ibahagi talaga sa atin ang kanyang pagiging Banal na Anak 534. Paano naging propeta si Jesus? Lubos na tinupad ni Jesus, “Minamahal na Anak” ng Ama at puspos ng Espiritu Santo ang tungkulin ng isang propeta: e sa pagpapahayag ng Salita ng Diyos: e pinatotohanan ito sa pamamagitan ng mga palatandaan at mga kababalaghan, at e tinatakan ito ng sarili niyang dugo. 535. Ano ang ipinahayag ni Jesus? Ipinahayag ni Jesus na ang “Kaharian ng Diyos,” ay narito na at “narito na nga” sa pamamagitan miya, ngunit ito'y hindi pa nagaganap nang lubusan, gaya ng mangyayari sa wakas ng panahon. Ang “Kahariang ito” ang lumalagom sa lahat ng biyaya na dulot ng presensiya ng Diyos sa Kanyang bayan, na siyang magpapalaya sa kanila mula sa kasalanan, para sa mapagmahal na paglilingkod ng bawat isa. 536. Paano nagpahayag at nagturo si Jesus ng “Kaharian”? Nagpahayag at nagturo si Jesus nang e may katiyakan, sapagkat ang narinig niya mula sa Ama ang tanging itinuro niya: e may karapatan, sapagkat siya'y nagsalita sa bisa ng sarili niyang pangalan, tungkol sa personal niyang nalalaman: e may kapangyarihan, sapagkat inangkin niya ang bukod-tanging ugnayan ng Anak sa Diyos na kanyang “Abba,” o Ama. 537. Anu-anong mga palatandaan at kababalaghan ang isinasagawa ni Jesus? Gumawa si Jesus ng maraming himala, mga kababalaghan at mga palatandaan, nagpagaling ng mga maysakit, nagpalaya sa sinasapian at binuhay na muli ang patay. Sa pamamagitan ng mga palatandaang ito, tinawag niya ang lahat sa pananampalataya sa Kanya at sa pagiging alagad na kinapapalooban ng pagsunod sa kanya sa pagtatayo ng kaharian sa pamamagitan ng mapagmahal na paglilingkod sa iba. 538. Ano ang naging kapalaran ni Jesus bilang propeta?

NY VOISEET

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

157

Nagdusa si Jesus ng kamatayan ng isang martir sa kamay ng sarili niyang mga kababayan, “na siyang pumatay sa Panginoong Jesus at sa mga propeta” (1 Tes 2:15). “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang muling bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus” (Gw 5:30, 10:39). 539. Bakit tinatawag na “Tagapagligtas” si Jesus? Gaya ng ipinahayag bago pa man siya isilang, ang Sanggol ay pangangalanang Jesus sapagkat “siya ang magliligtas sa kanyang bayan sa kanilang mga kasalanan” (Mt 1:21). “Panginoon, sa pamamagitan ng iyong Krus at Muling pagkabuhay, pinalaya mo kami. Ikaw ang Tagapagligtas ng Sandaigdigan.” 540. Paano “nagliligtas” si Jesus? Nagliligtas si Jesus sa pamamagitan ng pagbibigay sa atin na mapaglabanan habambuhay ang KASALANAN, ang espirituwal na ugat ng lahat ng kasamaan na ating nararanasan. Tinatawag Niya tayo upang yakapin at gamitin ang kanyang mapagpalayang biyaya sa lahat ng ating mga pagkilos na moral lalung-lalo na sa pagkilos para sa katarungan at kapayapaan. 541. Paano nagliligtas si Jesus mula sa sosyo-ekonomikal na paniniil? Nagpapalaya si Jesus sa aspetong ito sa pamamagitan ng pagsisiwalat sa mga puwersang bulok ng: e mga kayamanang nang-aalipin: e makasariling ambisyon na walang kinikilalang hangganan: e mga di-makatuwirang paniniwalang panlipunan na sumisiil at nagsasaman-

tala sa iba: e

makabatas na pananaw ukol sa batas na ginagawang mapaniil at mapagsamantala, pati na ang mga kautusan ng Diyos. Sa positibong pananaw, sa salita at halimbawa, si Kristo ay nagligtas sa pamamagitan ng pagbibigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan na may mithiing mapagmahal sa kapwa. 542. Paano nagligtas si Jesus mula sa “kawalang-kahulugan” ng buhay? Nagligtas si Jesus sa pamamagitan ng pagpawi sa kadiliman ng kamangmangan at di-makatuwirang paniniwala sa pamamagitan ng liwanag ng kanyang katotohanan at pagbibigay kahulugan at layunin sa buhay ng tao, maging sa pagdurusa nito. 543. Mula sa lahat ng ginawa ni Jesus, ano ang masasabi natin kung sino siya? Ibinigay na saligan ng Banal na Kasulatan ang tatlong pangunahing katotohanan ukol sa persona ni Jesus. Siya ay:

158

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO,

e

totoong tao, na katulad natin sa lahat ng bagay maliban sa kasalanan (Tingnan Heb 2:17, 4:15). e totoong Diyos, ang walang-hanggang Salita ng Diyos, ang bugtong na Anak ng Ama, puspos ng biyaya at katotohanan, magpakailanma'y nasa piling ng Ama, ang siyang naghayag sa Kanya sa atin (Tingnan Jn 1:14, 18), e iisa, ang “iisang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao” (1 Tim 2:5). Hindi siya nahahati. “Ngunit nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak. Isinilang siya ng babae, at namuhay sa ilalim ng Kautusan upang palayain ang mga nasa ilalim ng Kautusan. Sa gayon, tayo'y mabibilang na mga anak ng Diyos.” (Ga 4:4-5). “Sumagot si Simon Pedro, “Kayo po ang Kristo, ang Anak ng Diyos na buhay” (Mt

16:16). 544. Madali bang naunawaan ang katotohanang si Jesus ay totoong Diyos at totoong tao?

Ang sinaunang Simbahan ay dumating lamang unti-unti sa isang wastong pagpapahayag tungkol sa pagka-Diyos ni Jesus, na humantong sa pagpapahayag sa Kredo ng Nicea: “lisang Panginoon Jesu-Kristo, ang bugtong na Anak ng Diyos,

Sumilang sa Ama bago pa nagkapanahon. Diyos buhat sa Diyos, Liwanag buhat sa Liwanag, Diyos na totoo buhat sa Diyos na totoo. Sumilang at hindi ginawa, kaisa ng Ama sa pagka-Diyos.” Nagdagdag pa ng paliwanag ang Konsilyo ng Chalcedon tungkol kay Jesus: “Nagmula sa Ama bago pa ang panahon kaugnay sa pagiging Diyos at sa darating na panahon para sa atin at sa ating kaligtasan ay isinilang kaugnay sa kanyang pagiging tao mula kay Maria ang Birheng Ina ng Diyos” (ND, 614). 545. Bakit pinagpipitagan ng mga Katoliko si Maria bilang “Ina ng Diyos?” Maliwanag na itinuturo ng mga Ebanghelyo na si Maria ay hinirang ng Diyos na “maglilihi at manganganak ng isang lalaki, si Jesus, na tatawaging Anak ng Kataastaasan” (Tingnan Lu 1:31). Si Maria ay ina ng Diyos sapagkat siya ay ina ni Jesus, ang Diyos na nagkatawang-tao. “Napuspos ng Espiritu Santo, si Elizabet at buong galak na sinabi, “Pinagpala ka sa mga babae, at pinagpala rin ang dinadala mo sa iyong sinapupunan. Sino ako upang dalawin ng ina ng aking Panginoon?” (Lu 1:41-43) 546. Bakit itinatanghal si Maria na “Pinagpalang Birheng Maria”? Ang pagkabirhen ni Maria ay nagpapatunay sa malayang pagkilos ng Diyos sa pagtupad ng pagkakatawang-tao ng kanyang Anak, at ang ganap na paghahandog ni Maria ng sarili sa Diyos.

a

Ne Yan

apat,

7 NPA RAANG AN! FLAG AGANE.

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

PAGT SANGA

NEN MAAGA

ARA

159

547. Paanong si Maria ay “ating Ina”? Bukod sa pagiging birheng ina ni Jesus, sa may Krus ibinigay ni Kristo si Maria upang maging espirituwal na ina ng lahat ng kanyang disipulo (Tingnan Jn 19:2527). 548. Ano ang kahulugan at kahalagahan ng Kalinis-linisang Paglilihi sa Mahal na Birhen at ng Maluwalhating Pag-aakyat sa Langit? Hinirang upang maging Ina ni Jesus na ating Tagapagligtas, si Maria ay ipinaglihi sa sinapupunan ng kanyang ina “nang walang bahid-dungis ng kasalanang-mana.” Sa kanyang kamatayan, ang kanyang katawan at kaluluwa ay iniakyat sa langit. Ang parehong biyayang ito ay hindi mga taliwas na aral na naghihiwalay kay Maria sa atin, kundi mga natatanging karapatan ng kaganapan at kabuuan na nagbunsod kay Maria upang magampanan ang kanyang bukod-tanging gampanin sa plano ng Diyos na iligtas ang lahat sa pamamagitan ni Kristo, ang tanging Tagapamagitan. 549. Paanong si Maria ay “Tagapagtanggol” at “Tagapamagitan”? Maliwanag ang pahayag ni San Pablo na may “iisang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus” (1 Tim 2:5). Ngunit tulad ng pagtawag ni Jesus sa lahat na sundan siya at makibahagi sa kanyang misyon bilang propeta, pari at hari, gayon din binigyan niya si Maria, ang kanyang ina ng bukod-tanging misyon na maging ina ng lahat ng kanyang disipulo (Tingnan Jn 19:26). Kaya naman, binabahaginan ni Jesus si Maria sa kanyang mapanligtas na pamamagitan nang hindi nagdaragdag o bumabawas mula rito sa anumang paraan.

PN AA

AA

NT

"1U8NYA

KABANATA 11 Si Kristo ay Namatay se

“Sapagkat ang Anak ng Tao ay naparito, hindi upang paglingkuran kundi upang maglingkod at ibigay ang kanyang buhay sa ikatutubos ng marami.” (Mc 10:45) “Tandaan ninyo: malibang mahulog sa lupa ang butil ng trigo at mamatay, mananatili itong nag-iisa. Ngunit kung mamatay, ito'y mamumunga nang marami.” (n 12:24)

PANIMULA 550. Matapos maunawaan sa Kabanata 10 ang misyon at persona ni Kristo, pagtutuunan naman natin ng pansin ngayon ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan, at ang kahulugan ng mga ito sa buhay ng Pilipinong Kristiyano. Dahil ang pagpapakasakit at kamatayan ay dalawang hindi matatakasang katotohanan na dapat harapin ng bawat tao. Nakatutulong ba sa atin si Jesu-Kristo sa pagtanggap sa mga katotohanang ito at lalu na sa paghanap ng kahulugan sa mga ito? 551. Ang buong buhay ni Kristo sa lupa ay dumating sa pinakatugtog sa kanyang Misteryong Pampaskuwa, ang kanyang pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 5715s, PCP II, 55, 85, 413). Nakatuon ang kabanatang ito sa kanyang pagpapakasakit at Kamatayan, samantalang ang kanyang Muling Pagkabuhay at kaluwalhatian ay tatalakayin naman sa susunod. Positibo ang dalawang kabanata, na naglalahad ng mapagligtas na pag-ibig ng Diyos kay Jesu-Kristo. Maging ang Krus ay nakapagpapasigla ng kalooban. Sa karaniwang kahulugan, ito ang pinakamasakit at nakahahamak na kamatayan. Ngunit para sa ating mga Kristiyano, ang Krus ni Kristo ang sagisag ng kaligtasan. Sa Binyag, tinatatakan tayo sa pamamagitan ng tanda ng krus. Buong buhay tayong pinagpapala sa pamamagitan ng tandang ito, at sa pagdarasal, nag-aantanda tayo sa pamamagitan nito. Sinulat ni San Pablo sa mga taga-Corinto: “Ipinasiya kong wala akong ipangangaral sa inyo kundi si Jesu-Kristo na ipinako sa krus” (1 Cor 2:2). 160

BT

PA

PEE

ANAL AMaER

"TIA JANG TY MAGNA NAAAAA N

R

aN

UK

PO

GGAABANAN

19AT bagaman NA NAG PANGAN

SI KRISTO AY NAMATAY

161

552. Gayunman, maging noong araw at magpahanggang ngayon, ang krus ay nananatili pa ring isang iskandalo para sa karamihan. Isinulat ni Pablo: “Ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil.” Ipinagpatuloy pa niya: “Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos”

(1 Cor 1:23-24), Ang krus ang sagisag, hindi lamang ng mapangligtas na kapangyarihan ni Kristo, kundi pati na rin ng ating tunay na sarili. Sapagkat ito ang panghabang-panahong huwaran ng dakilang “Kabalintunaan” mi Jesus, na nakatala sa apat na Ebanghelyo: “Ang naghahangad magligtas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito, ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alang-alang sa akin at sa Mabuting Balita ay siyang magkakamit nito” (Mc 8:35, Tingnan Mt 10:39: Lu 9:24, Jn 12:25, PCP II, 86).

KALALAGAYAN 553. Napakatanyag sa mga Pilipinong Katoliko ang debosyon sa nagdurusang Jesus (Padre Jesus Nazareno) at sa yumaong Jesus na ibinaba mula sa Krus (Santo Entierro). Tto'y makikita sa iba't ibang kagawian tuwing Kuwaresma at Mahal na Araw, lalung-lalo na sa mga nakatuon sa Biyernes Santo. Mayroong mga Estasyon o Daan ng Krus, mga flagellantes (o naghahampas ng sarili), inaawit ang Pasyon tuwing mga Mahal na Araw at isinasadula sa Senakulo ang mga huling araw ni Kristo. Ang Kuwaresma at mga Mahal na Araw ay paboritong panahon rin ng mga Pilipino upang magdaos ng mga banal na pagsasanay at mga araw ng pagninilay. Hindi maipagkakailang ang nagdurusa at namatay na Jesus ay madaling kumalabit ng maalab na bahagi sa puso nating mga Pilipino. Nakikita natin dito si Jesus na madaling makiisa sa ating karalitaan, paghihirap at pagkaapi. Isa siyang dumarating sa atin bilang mapagpatawad at mapagpagaling na Tagapagligtas sa ating mga kahinaan at pagkabigo. 554, Ngunit sa kasawiang-palad kung minsa'y humahantong sa mga pagpapalabis sa katotohanan o lalu na sa mga pamahiin ang pagkamaalab ng mga debosyong ito sa nagdurusang Kristo. “Dapat tayong magkaroon ng katapangang iwasto ang anumang nagdadala sa panatisismo o nagpapanatili sa pagiging musmos sa kanilang pananampalataya” (PCP II, 175. Tingnan 12). Ang ganitong mga nakagawiang pagpapakabanal ay maaaring magbigay ng isang di-timbang na larawan ni Kristo na nakapang-aalipin sa mga deboto sa halip na pagalingin at palayain sila. 555. Ano, kung gayon, ang tunay na kahulugan ng pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo para sa ating mga kasalukuyang Pilipinong Kristiyano? Tila pinaka-pangkaraniwan ang dalawang magkasalungat ngunit laganap na asal. Ang isa'y “pinababanal” ang pagpapakasakit na bagay na dapat hangarin. Ang kabila nama'y nakikita ito sa makamundong galaw na bagay na dapat iwasan sa lahat ng pagkakataon. Parehong

Pa

162

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,,,

maling-mali ang pagkaunawa ng mga ito papakasakit at kamatayan. Sa harap ng ganitong mga nakaliligaw rin ng mga Pilipinong Katoliko ang wasto sonal sa pagpapakasakit at kamatayan ni

sa tunay na Kristiyanong pagharap sa pagna pananaw, higit na mahalagang paunlaat laging pinalalalim na pang-unawang perJesu-Kristo.

PAGLALAHAD 556. Binibigyang-diin ng Kredo ang mahal na pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo. Kasunod ng “ipinanganak ni Santa Mariang Birhen,” ipinapahayag ang limang pagkilos na isinagawa ni Jesus: nagpakasakit, ipinako, namatay, inilibing, at nanaog sa kinaroroonan ng mga yumao. Tinatalakay sa kabanatang ito, sa ilalim ng limang pangkalahatang mga tema, ang limang pagkilos ni Kristong ating Panginoon. Una, ang pambungad na bahagi tungkol sa Krus, ang sagisag ng mapagligtas na pagmamahal, ikalawa, ang pananaw ni Kristo tungkol sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan: ikatlo, ang mga katangian nito: ikaapat, ang mga malalim na bunga ng kaligtasan at sukdulang pagbabago: at sa huli, ang pagpanaog ni Kristo sa mga yumao. l. Ang Krus: Sagisag ng Mapangligtas na Pag-ibig 557. Ganito ipinahayag ni San Pablo ang buod ng “Mabuting Balitang” ibinigay sa kanya: “Sapagkat ibinigay ko sa inyo itong pinakamahalagang aral na tinanggap ko rin: si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan” (1 Cor 15:3. Tingnan CCC, 601). Malayo sa pagiging isang negatibo't nakalulumbay na katotohanan, ang pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo ay nakatutulong sa atin upang “maunawaan ninyo, kasama ng mga hinirang, kung gaano kadakila ang pag-ibig ni Kristo. At nawa'y makilala ninyo ang di-matingkalang pagibig na ito” (Ef 3:18-19). Sa paraang walang ibang maaaring makagawa, pinauunawa sa atin sa pamamagitan ng personal na hirap at sakit ni Kristong walang-kasalanan ang kasamaan at kapangitan ng kasalanan at ang kapangyarihan nitong lumikha ng kahirapan, karamdaman, kagutuman, kamangmangan, kabulukan at kamatayan. Ang totoong “Kristiyanong” kahulugan ng kasalanan ay isang biyayang tinatanggap sa paraan ng Krus, sa loob ng karanasang puspos sa mapagpatawad na pagmamahal ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo Jesus. 558. Maliwanag na hindi ang mga pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo ang nakapagliligtas sa atin, sapagkat kung nagka gayon, ang mga nagpahirap sa kanya at ang mga nagpatupad sa mga ito ang magiging mga tagapagligtas natin. Sa halip, tayo ay naliligtas sa pamamagitan ng ganap na paghahandog ng pag-ibig ni Jesus para sa kanyang Ama at para sa atin, isang pag-ibig na isinabuhay niya hanggang sa kamatayan. Sa Ebanghelyo ni Juan, ipinahayag ni Jesus: “Dahil dito'y

NOAH

aano apan

163

SI KRISTO AY NAMATAY

minamahal ako ng Ama, sapagkat iniaalay ko ang aking buhay, upang ito'y kunin kong muli. Walang makakakuha nito sa akin, kusa ko itong ibinibigay” (Jn 10:17-18). Inuulit ni Pablo ang isang sinaunang imno sa liturhiya: “Nang maging tao, siya'y nagpakababa at naging masunurin hanggang kamatayan, 00, hanggang kamatayan sa krus!” (Fil 2:8). Ipinahahayag ng liturhiya ngayon kung paano tinupad ni Kristo ang kalooban ng kanyang Ama: “pinagtiisang kusang loob na maging handog... pinagtiisan niyang iunat sa krus ang kanyang mga kamay” (Ikalawang Panalangin ng Pagpupuri at Pasasalamat). 559. Kung gayon, hindi dinarakila ng Krus ang walang tutol na pagpapakasakit at kahinaan na kinasangkapan ng ilan upang mapagsamantalahan ang iba. Sa halip, ito'y ang pagbabagong-anyo ng pagpapasakit at kahinaan sa pamamagitan ng tahas, lubos na paghahandog ng sarili't pagmamahal. “Sapagkat ang inaakala nilang kahangalan ng Diyos ay karunungang higit kaysa lahat ng karunungan ng tao, at ang inaakala namang kahinaan ng Diyos ay lakas na higit sa lahat ng kalakasan ng tao” (1 Cor 1:25). Inilalarawan ni Dakilang Gregorio ang kamangha-manghang pagpapalitan: Naging tao siya upang taglayin natin ang Espiritu. Nagpakababa siya upang maiangat tayo. Tiniis niya ang mga pasakit upang tayo'y mapagaling. Inalipusta siya amig kapahamakan. Namatay siya upang tayo'y mapalaya mula sa nalang upang tayo'y mabigyan ng buhay. (Mga Homilya ukol kay Ezekiel, 11:4, 20)

Il. Ang Pananaw ni Kristo Tungkol sa Kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan

560. Sa ating kasalukuyang panahon, sinubukang ipaliwanag ng ilan ang pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo bilang isa lamang pulitikal na pagbitay ng mga sumakop na kapangyarihang Romano sa isang di-mapasunod na naghihimagsik. Walang duda na mayroong isang aspetong pulitikal ang krus, ngunit tiyak na hindi ito ang mahalagang kahulugan nito batay sa mga pakahulugan sa mga kinasihang kasulatan sa Bagong Tipan. Nakikita ng Pananampalataya ng mga Apostol na hayag sa Bagong Tipan, na ang pagpapakasakit at kamatayan ni Jesus ay hindi lamang isang makasaysayang pangyayari na nagkataon para sa mga Judio at Romano, kundi ang mapanligtas na kilos ng Diyos sa pamamagitan ng malayang paghahandog ni Jesus ng sarili. Kaya ipinahayag ni Pedro sa unang Pentekostes: “Ang taong ito na ibinigay sa inyo ayon sa pasiya at pagkaalam ng Diyos sa mula't mula pa, ay ipinapako ninyo at ipinapatay sa mga makasalanan” (Gw 2:23. Tingnan 4:27s: CCC, 599). Malinaw na naunawaan mismo ni Jesus ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan bilang kanyang misyon mula sa Ama, na binigyang-kahulugan sa liwanag ng mga propeta ng Matandang Tipan. 561. Bilang Kanyang Misyon. Itinala ng mga Ebanghelyong Sinoptiko ang tatluhang paunang pahayag ni Jesus tungkol sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan (Tingnan Mc 8:31: 9:31: 10:33-34). “Mula noon, ipinaalam na ni Jesus sa kanyang

164

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,.

mga alagad na ang Anak ng Tao ay dapat magbata ng maraming hirap. Siya'y itatakwil ng matatanda ng bayan, ng mga punong saserdote, at ng mga eskriba at ipapapatay. Ngunit sa ikatlong araw, muli siyang mabubuhay” (Mc 8:31). Ang mga paunang pahayag na ito'y tumutugon sa iba pang mga sinabi ni Jesus. “Mababata ba ninyo ang hirap na babatahin ko? Pabibinyag ba kayo sa binyag na daranasin ko?”(Mc 10:38). “May isang binyag pa na dapat kong tanggapin, at nababagabag ako hangga't hindi natutupad ito!” (Lu 12:50). At sa kanyang talinghaga ng mga upahan, inilalarawan ni Jesus ang pagkamatay ng Anak sa kamay ng mga masasamang upahan sa ubasan (Tingnan Mt 21:33-46). 562. Pagsunod sa mga Propeta ng Matandang Tipan. Ipinaliwanag ni Jesus ang kanyang nalalapit na kamatayan sa hanay ng mga propeta ng Matandang Tipan. “Jerusalem! Pinapatay mo ang mga propeta at binabato ang mga sinugo ko sa iyo!” (Lu 13:34. Tingnan 11:47, 49). “Kinailangan” ang kanyang kamatayan upang matupad ang Banal na Kasulatan: “Ano't hindi ninyo mapaniwalaan ang lahat ng sinabi ng mga propeta? Hindi ba't ang Mesiyas ay kailangang magbata ng lahat ng ito bago niya kamtan ang kanyang marangal na katayuan?” (Lu 24:26). Nakita niya ang kanyang pagpapakasakit at kamatayan bilang bahagi sa pagdating ng Kaharian, ang “pagsubok” na itinuro niya sa kanyang mga alagad para ipanalangin: “At huwag mo kaming iharap sa mahigpit na pagsubok” (Lu 11:4). Ill. Mga

Katangian

ng Pagpapakasakit

at Kamatayan

ni Kristo

A. Mapangtubos 563. Nakita ni Jesus ang kanyang pagpapakasakit at kamatayan bilang mapangtubos, ang kanyang sukdulang paglilingkod sa Kaharian. “Sapagkat ang anak ng Tao ay naparito, hindi upang paglingkuran kundi upang maglingkod at ibigay ang kanyang buhay sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45). Malinaw na nakasentro ang “Mabuting Balita” sa “pagpapawalang-sala sa pamamagitan ni Kristo Jesus, na nagpalaya sa kanila. Siya ang itinakda ng Diyos na maging handog upang sa pagbububo ng kanyang dugo ay maipatawad ang kasalanan ng tao sa pamamagitan ng pananalig sa kanya” (Ro 3:24-25a). “Ibinigay niya ang kanyang sarili upang iligtas tayo sa lahat ng kalikuan at linisin para maging kanyang bayan na nakatalagang gumawa ng mabuti” (Tito 2:14). 564. Sa kanyang Huling Hapunan, maliwanag na ipinakita ni Kristo na “mapangtubos” ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan. Sinimulan ni Juan ang kanyang pagsasalaysay ng paghuhugas ni Jesus sa paa ng kanyang mga disipulo. “Bisperas na ng Paskuwa. Alam ni Jesus na dumating na ang panahon ng kanyang paglisan sa sanlibutang ito upang bumalik sa Ama. Mahal niya ang kanyang mga tagasunod na nasa sanlibutan, at ngayo'y ipakikita niya kung hanggang saan ang kanyang pag-ibig sa kanila” (Jn 13:1). At para kay Juan, “walang pag-ibig na hihigit pa sa pag-ibig ng isang taong nag-aalay ng kanyang buhay para sa kanyang mga kaibigan” (Jn 15:13). Ang salaysay ni Mateo tungkol sa pagkakatatag ng Eukaristiya ay malinaw na nagbi-

SI! KRISTO AY NAMATAY

165

bigay-diin sa mapangtubos na kahalagahan nito: “Sapagkat ito ang dugo ng tipan, kasalaang aking dugo na mabubuhos dahil sa marami, sa ikapagpapatawad ng mga sa ikapara inialay na, a Pampaskuw Korderong nan” (Mt 26:28). Si Kristo ang Bagong

tutubos ng mga tao (Tingnan Jn 19:36, 1:29, 36).

565. Binibigyang-diin sa tradisyon ng Simbahan ang mapangtubos at masakripis para at lamang “Minsan Kristo. ni Kamatayan at sakit Pagpapaka yong katangian ng sa pamamasa lahat naghandog ng sarili ang ating Panginoong Jesus sa Diyos Ama, panghaang a maisagaw upang krus, ng gitan ng kanyang kamatayan sa dambana nang Hapunan, Huling “Sa muli, At 1546). ND, (Trent: ” katubusan bang-panahong Paggabing ipinagkanulo siya, itinatag ng ating Tagapagligtas ang Eukaristikong panahong habang upang ito ginawa Kanyang aalay ng kanyang Katawan at Dugo. niyang pamalagiin ang sakripisyo sa Krus, sa lahat ng panahon hanggang sa muli . pagbabalik” (SC, 47). Pasko 566. Kaya, sa liturhiya, dinarasal ng Simbahan sa ika-limang Prepasyo sa ng Pagkabuhay: Ama naming makapangyarihan, tunay ngang marapat na ikaw ay aming pasalamatan ngayong ipinagdiriwang ang paghahain ng Mesiyas, ang maamong tupa na tumubos sa aming lahat. Ang katawan ng Anak mong sa krus nabayubay ay handog ng Pag-ibig na walang kapantay. Ito ang paghahaing ganap mong kinalulugdan. Ito ang nilunggati ng dating pag-aalay. Ang buong sarili ng Anak mong si Jesus ay inihain sa iyo upang kami'y matubos, Siya ang dambana al paring naghandog. Siya pa rin ang tupang handog na ibinukod. B. Mula sa Kasalanan

567. Kung gayon, ang pagdating ni Kristo, ay “ikapagpapatawad ng mga kasalapagnan ng tao” (Heb 2:17. Tingnan CCC, 601, 606). Nilalagom ni Pablo ang gawaing bilang Jesus si sakripisyo isang ng nag-alay Una, hakbang. na apat sa Jesus ni liligtas 5:7). pari at hain. “Naihandog na ang ating Korderong Pampaskuwa--si Kristo” (1 Cor inia, sanlibutan sa ngayon naghahari kasamaang sa tayo Ikalawa, “upang mahango

lay ni Jesu-Kristo ang kanyang buhay dahil sa ating kasalanan" (Gal 1:4). Ikatlo,

na lumikha siya ng isang bagong tipan sa Diyos. “Ang sarong ito ang Bagong Tipan atin sa para ito'y ng lahat ang Ikaapat, 11:25). Cor (1 dugo” pinagtitibay ng aking sa at sa ating kaligtasan. “Sapagkat noong tayo'y mahihina pa, namatay si Kristo 5:10). Tes 1 5:2: Ef Tingnan 5:6. (Ro takdang panahon para sa mga makasalanan” 568. Tinutubos ni Jesus ang mga makasalanan sa pamamagitan ng dalawang papagraan. Una, inaalis niya ang kanilang pansariling pananagutan sa panloob na

kakasala sa pamamagitan ng pagkakaloob sa kanila ng pagpapawalang-sala at pag-

aibipapatawad ng Diyos. Sa ganoon, pinanunumbalik niya ang kanilang pakikipagk kapintuwirang ang Jesus ni gan sa Diyos na sinira ng kasalanan. Ikalawa, inaayos kanyang salaang moral at ang kahawahang dulot ng kasalanan sa pamamagitan ng sa saridaan nagbibigay siyang na d-pinsala pagbabaya at d-puri pagbabaya sariling ling pagbabayad-pinsala ng mga makasalanan.

166

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,...

Ang dalawang dimensyong ito ay malinaw na makikita sa pakikipagtagpo ni Kristo kay Zaqueo, ang mayamang taga-kolekta ng buwis. Sa pagdalaw sa tahanan ni Zaqueo, pinalaya ni Jesus si Zaqueo mula sa panunumbat ng kanyang budhi na dulot

sauli ko sa kanya” (Tingnan Lu 19:1-10),

569, Paglilinaw. Lubhang nagkakamali ang ilan sa pag-unawa na ang pagbabayad-pinsala ni Kristo ay bunga ng malupit na nagpaparusa ng Ama dahil sa ating mga kasalanan, kahit na siya ay ganap na walang sala. Ito ay kahindik-hindik na pagtingin sa Diyos Ama, at masamang pagpapakahulugan sa Bagong Tipan. Kinasusuklaman ng Ama ang kasalanan, hindi si Jesus. Si Jesus ang minamahal na Anak ng Ama (Mc 1:11 et passim). Ang buong buhay niya ay isang ganap na pag-aalay sa Ama

(Tingnan In 4:34: 6:38, CCC, 606).

Ang katotohana'y ibinabahagi ni Jesus ang pagmamahal ng Ama sa ating mga makasalanan, at malayang tinanggap ang “kalis” na ibinigay sa kanya ng Ama (Tingnan In 18:11, CCC, 609). Nagpakasakit si Jesus kasama ng mga makasalanan, bilang isang biktima para sa kasalanan at mga makasalanan, at bilang isang biktima ng Batas at ng kasalanan (Tingnan 2 Cor 5:21: Ga 3:13: Ro 8:3: PCP IL 84). K. Para sa Atin

570. Ngunit paano nagkakabisa sa ating mga makasalanan ang Pagpapakasakit at Kamatayan ni Kristo? Ang susi sa kasagutan ay matutuklasan sa pakahulugan ng Biblia sa kaisahang mula sa pagsasama-sama. Itinatanghal ng apat na Awit ng Lingkod sa aklat ni Isaias (Tingnan Isa 42:1-4: 49:1-6: 50:4-9: 52:13-53:12) ang isang mahiwagang taong pinili ng Diyos upang “ihandog niya ang sarili upang sa pamamagitan noon ay magkaroon ng kapatawaran... ang aking tapat na lingkod at lubos kong kinalulugdan ang siyang tatanggap sa parusa ng marami at alang-alang sa kanya sila'y aking parurusahan” (Isa 53:10-11). Si Kristo, kaisa natin, ang maaaring umako sa “kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) at maghahandog ng kanyang sa-

rili bilang “Korderong pambayad-puri” (Tingnan Lev 14).

Humantong sa bagong katanyagan ngayon ang kaisipan tungkol sa “kaisahan,” ayon sa pagbabagong-anyo ng lipunan, at sa kaugnayan ng sangkatauhan sa Banal na Santatlo (Tingnan SRS, 38-40: PCP II, 32, 139, 294-96, 306-07, 313, 320, 353). 571. Binibigyang diin sa liturhiya tuwing Biyernes Santo ang kaisahang mula sa pagsasama-samang dulot ni Kristo sa ating mga makasalanan at ang kanyang pagpapakasakit para sa atin, na binabanggit si Isaias:

Tiniis niya ang hirap na tayo ang dapat magbata Gayon din ang kirot na tayo sana ang lumasap...

ma

ng kasalanan: “Sa araw na ito ay sumapit ang kaligtasan sa sambahayang ito,...

sapagkat ang Anak ng Tao ay naparito upang hanapin at iligtas ang nawawala.” Ito ang nakapagbigay-inspirasyon kay Zaqueo upang pagsisihan ang anumang mga tuwirang pinsala na kanyang idinulot: “Panginoon, ibibigay ko po sa mga dukha ang kalahati ng aking ari-arian. At kung ako'y may nadayang sinuman, apat na ibayo ang isa-

SI KRISTO AY NAMATAY

167

Dahil sa ating mga kasalanan kaya siya nasugatan, Siya ay binugbog dahil sa ating kasamaan. Tayo ay gumaling dahil sa pahirap na tinamo niya

At sa mga hampas na kanyang tinanggap.

Tayong lahat ay parang mga tupang naligaw,

Nagkanya-kanya tayo ng lakad.

Ngunit inibig ni Yahweh na sa kanya ipataw ang parusang Tayo ang dapat tumanggap. (Isa 53:4-6) 572. Ginamit ni San Pablo ang prinsipyo ng kaisahan upang parehong maipaliwanag ang pagkamakasalanan ng tao at ang ating kaligtasan. sa pamamagitan ni Kristo

(Tingnan Kab. 8 ukol sa Kasalanang Mana).

Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya. Dahil dito, lumaganap kahig, ang malaki nagkasala... ay lahat ang sapagkat tao kamatayan sa lahat ng tan ng kagandahang-loob ng Diyos at ng kaloob na dumating sa napakarami sa pamamagitan ng isang tao--si Jesu-Kristo, (Ro 5:12, 15)

573. “Si Kristo ay namatay dahil sa ating mga kasalanan” (1 Cor 15:3), kung gayon, ay nangangahulugan ng dalawang bagay. Una, namatay si Jesus dahil sa pagkamakasalanan nating mga tao. Ikalawa, namatay siya upang ipakita sa atin, at palakasin tayo, na mapaglabanan ang kasalanan at ang mga epekto nito sa ating sawing daigdig. Si Kristo ang Daan upang mabata natin ang mga pagkakasala ng marami, nang hindi sinusuklian ng kasamaan ang kasamaan, ng karahasan ang karahasan sa isang walang katapusang paghihiganti (Tingnan Mt 5:38-42). Ang pagmamahal ni Kristo'y nagbibigay sa atin ng pagkakataong mahalin maski ang ating mga kaaway (Tingnan Mt 5:44), sapagkat ipinadala niya sa atin ang kanyang Espiritu ng pagmamahal.

574. Ngunit ang pagtubos ni Kristo sa ano mang paraan, ay hindi gumagawa sa

atin bilang ang tagatanggap na walang pakialam. Malinaw na inihahayag sa Banal na

Kasulatan: Nang si Kristo ay magtiis para sa inyo, binigyan niya kayo ng halimbawang dapat tularan... Sa kanyang pagkamatay sa krus, dinala niya ang bigat ng aling mga kasalanan upang tuluyan na nating iwan ang pagkakasala at mamuhay ayon sa kalooban ng Diyos. Kayo'y gumaling sa pamamagitan ng kanyang mga sugat (1 Ped 2:21, 24).

At muli: “Binili niya kayo sa malaking halaga. Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos” (1 Cor 6:20). 575. Totoong kumilos si Kristo alang-alang sa ating kapakanan: “Namatay si Kristo para sa atin noong tayo'y makasalanan pa” (Ro 5:8). Ngunit ang kanyang dakilang Sakripisyo ay hindi nangangahulugang hindi kinakailangan ang ating sariling mga sakripisyo. Sa halip ay ginagawa niyang posible ang mga ito bilang mga mapangligtas na katotohanan. Tayo ay tinatawag ni Kristo upang makibahagi sa kanyang sakripisyo (Tingnan CCC, 618). Ipinaliliwanag ng PCP IT kung paanong sa Misteryong Pampaskuwa

168

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5/ KRISTO,

Dinala tayo ni Jesus sa kanyang pagtawid mula sa pagdurusa patungong kaluwalhatian, mula sa kamatayan patungo sa buhay, mula sa ating pagkamakasalanan patungo sa kanyang biyaya. Sa misteryong ito, kailangang makibahagi tayo bilang mga alagad niya at tuklasin dito ang ritmo at huwaran ng ating sariling buhay... Sa pamamagitan ng pagkawala ng ating buhay sa ganitong paraan, naililigtas natin iyon at sumusulong tayo sa ating pagiging alagad ni Jesus (PCP [l,

85-86).

576. Para kay San Pablo, ang makilala si Jesus bilang ating Manunubos ay na-

ngangahulugan ng pakikibahagi sa kanyang mga pagpapakasakit. Sinulat niya sa mga taga-Filipos: “Ang tanging hangarin ko ngayon ay lubusang makilala si Kristo, maranasan ang kapangyarihan ng kanyang pagkabuhay na mag-uli, makihati sa kanyang mga hirap at matulad sa kanya--pati sa kanyang kamatayan” (Fil 3:10). Kaya maaaring magmalaki si Pablo: “Nagagalak ako sa aking pagbabata ngayon alang-alang sa inyo sapagkat sa pamamagitan nito'y naipagpapatuloy ko ang paghihirap na kailangan pang gawin ni Kristo para sa Simbahan na kanyang katawan” (Co 1:24). IV. Mga

Matinding

Epekto ng Pagkamatay

ni Kristo

A. Pangkalahatan, Nakatuon sa Katapusan, ang Kaligtasang Nagbibigay-lakas

577. Ngunit ano ang katangi-tangi sa mapangligtas na pagmamahal ni Kristo? Paano natiba si Kristo sa lahat ng iba pang mga martir sa mahabang panahon? Ang sagot ay matatagpuan sa tatlong pangunahing katangian ng mapangligtas na pagmamahal ni Kristo: 1) pangkalahatan, 2) nakatuon sa katapusan, at 3) nakapagbibigay-lakas. Una, namatay si Jesus “sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan natin, at kasalanan din ng lahat ng tao” (1 Jn 2:2. Tingnan CCC, 604). Ipinaliliwanag ni San Pablo: “Namatay siya para sa lahat upang ang mga nabubuhay ngayon ay huwag nang mabuhay para sa sarili, kundi para kay Kristo na namatay at muling nabuhay para sa kanila” (2 Cor 5:15). Kaya ang pagmamahal ni Kristo ang nakapagpapabagong-anyo sa atin upang tayo'y tunay na makapagbagong-buhay. “Yamang gayon kadakila ang pagibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan” (1 Jn 4:11). 578. Nakatayo ang Krus ni Kristo sa Kalbaryo bilang sagisag ng kanyang mapangtubos na kaligtasan na pangkalahatan. Iniunat ni Jesus ang kanyang bisig sa pahalang na baras upang yakapin ang buong daigdig ng pagpapakasakit ng tao: samantalang ang pataas na poste ay nagtuturo sa kanya patungo sa kanyang Ama sa langit, sa kabila ng mga hangganan ng panahon at kalawakan. Na “siya'y ipinako sa krus,

kasama ng dalawa pa--isa sa gawing kanan at isa sa kaliwa” (Jn 19:18) ay nagpa-

pakita ng pakikiisa ni Jesus sa buong kasaysayan ng tao. Ang ipinakong Jesu-Kristo ay nangungusap ng isang pangkalahatang wika alang-alang tauhan magpakailanman. 579. Ikalawa, ang nakapagliligtas na pagmamahal na ito ni Kristo ay hikal” o nakatuon sa katapusan. Hindi namatay si Jesus para lamang

katawan ni sa sangka-

“eskatoloiangat ang

S| KRISTO AY NAMATAY

169

antas ng ating pamumuhay o di kaya'y upang maging mas madali ang buhay. Namatay na walang siya upang ang lahat ng mga sumusunod sa kanya ay magkamit ng “buhay na" sa hanggan” (Mc 10:30). Gayunman, ikatlo, ang dimensiyong ito ay “sumasaatin ng lahat ang upang atin sa apangyarihan pamamagitan ng biyayang nagbibigay-k

ating pagkilos ay magkaroon ng kapangyarihang “makapagligtas.” “Sinugo ng Ama

na si Jesus ang kanyang Anak bilang Tagapagligtas ng sanlibutan. Ang nagpapahayag kanya... sa nananatili nama'y Diyos ang at Diyos, ang Anak ng Diyos ay nananatili sa pinagkasapagkat atin, sa naman siya at Diyos sa tayo nananatili Nalalaman nating “Ipinaglooban niya tayo ng kanyang Espiritu” (1 Jn 4:14-15, 13). Sa maikling salita, natin sa makakamtan ito'y at an walang-hangg na kaloob sa atin ng Diyos ang buhay may buhay ay Diyos ng Anak ng n pinananahana Ang Anak. kanyang ng pamamagitan ng Diyos” na walang-hanggan, ngunit wala nito ang hindi pinananahanan ng Anak

(1 Jn 5:11-12).

Tipan 580. Ang pinakapuso ng teolohiya ng kaligtasan kay Kristo ayon sa Bagong Tagapagang to Jesu-Kris si ay maaring balangkasin sa apat na katotohanan. Una, pamamagitan ligtas ng sanlibutan, walang kaligtasan liban kay Jesus. Ikalawa, sa ating mga sa para niya nakamit , kamatayan at asakit pagpapak mga ng kanyang gkasundo pakikipa ang sabihi'y ibig makasalanan ang “tuwirang kaligtasan,” ang sa pagsunod na hal mapagma ng diwa sa ito niya ng lahat sa Ama. Ikatlo, ginawa tayo para sa niya tinatawag Panghuli, atin. sa hal pagmama at Ama ng kalooban buhay ng personal at nasa sa loob na pagsisisi sa ating mga kasalanan at: sa isang sarili.” ng an “kaligtas sabihi'y ibig ang kapwa, sa mapagmahal na paglilingkod 581. Nagbibigay ang Vaticano II ng kahalintulad na paglalarawan sa mapangtu bos na gawain ni Kristo at sa mga bunga nito: Bilang walang-salang kordero, nakamit niya ang buhay para sa atin sa pamamagitan ng kanyang dugo na malaya niyang ipinadanak. Sa kanya, ipinagkapagsundo tayo ng Diyos sa kanyang sarili at sa isa't-isa, pinalaya tayo mula sa akakagapi ng diyablo at kasalanan, upang ang bawa't isa sa alin ay makapagp nag-alay at akin sa umibig na Diyos ng Anak “ang apostol: ang hayag, kasama ng sa ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sa pagpapakasakit alang-ala ang natin masundan upang a halimbaw ng binigyan tayo niya lamang hindi atin, natin susundan Kung daan. ng siya din nagbukas kanyang mga bakas, nguni't ang kanyang landas, ang buhay at kamatayan ay magiging banal at magkaka-

roon ng bagong kahulugan. Alinsunod sa larawan ng Anak, natatanggap ng mga

Kristiyano ang “Espiritu bilang unang kaloob ng Diyos” (Ro 8:23) at sa pamamagitan nito, nakasusunod sila sa bagong batas ng pagmamahal (GS, 22). bilang 582. Makatutulong din ang dalawang paraan ng paglalagom kay Kristo pananampalaating ng pananaw ng malawaka mas sa ay pag-uugn sa igtas Tagapagl na masagisag taya. Ang una ang pagtutuon sa “dugo ni Jesus.” Ang dugo ay higit tumukoy itong maaari Una, Tipan. g Matandan sa n kaligtasa sa buong kasaysayan ng mismo buhay sa at 22-23) 13, 12:7, Exo (Tingnan n kamataya sa mula sa paglaya kasalasa para pag-aalay ng ugan (Tingnan Lev 17:11-14). O, maaari itong mangahul

170

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5f KRISTO...

nan, paghuhugas mula sa pagkakasala (Tingnan Lev 16). O, ang dugo ay maaaring mangahulugan ng pagpapatibay ng kasunduan sa Sinai (Tingnan Exo 24:6-8). Ang tatlong pakahulugang ito ay sukdulang natupad kay Kristo, ang Korderong Pampaskuwa, ang dugo niya'y a) nagbigay ng buhay (Tingnan Jn 6:53-56), b) naghuhugas sa atin sa lahat ng kasalanan (Tingnan 1 Jn 1:7) at k) lumikha ng isang bagong Kasunduan (Tingnan Mc 14:24). Sa sulat sa mga taga-Colosas, maayos na nilalagom ng Awit kay Kristo ang mga kahulugang ito: Ipinasiya ng Diyos na ang kanyang kalikasan ay manatili rin sa Anak, [a] at inibig niyang ang sandaigdigan ay makipagkasundo sa kanya sa pamamagitan ng

Anak. [b] Sa pamamagitan ng pagkamatay nito sa krus, [k] nagkasundo nga ang Diyos at ang lahat ng nilikha sa langit at sa lupa. (Co 1:1953)

583. Ang ikalawang paraan ng paglalagom sa gawaing pagliligtas ni Kristo ay sa pag-uugnay ng ating mga pangunahing hangaring-pantao sa buhay, sa kahulugan ng buhay at sa mapagmahal na pagsasama-sama sa Banal na Santatluhang Diyos. Sapagkat ang ating alab sa buhay ay natutupad ng Diyos Ama, ang “tunay at buhay na Diyos” (1 Tes 1:9). Sa pagsusugo sa Kanyang Anak, ang karunungan ng Diyos, binigyan niya ng kahulugan at layunin ang ating buhay (Jn 14:6). At ito'y nakapupukaw sa “pagsasama-sama” sa pamamagitan ng pagbubuhos Niya ng kanyang “pagibig sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo" (Ro 5:5. Tingnan 2 Cor

13:13).

B. Lubusang Pagbabalik-loob

584. Ngunit ano ba ang karanasan ng pagliligtas na ito na pinananawagan sa atin mi Kristo? Nasa lubusang pagbabalik-loob ang kasagutan. Maaari nating ipaliwanag ang kahulugan nito sa pamamagitan ng apat na uri ng Pilipino. Una, ang ilang Pilipino ay hindi talaga naniniwala na sila'y mahal ng Diyos, na sila'y tinatanggap at kinakalinga Niya. Hindi nila “mapagtiwalaan” ang Panginoong Diyos. Para sa kanila'y inihayag ni Kristo na ang Diyos talaga ang kanilang “mapagmahal na Ama,” na ito'y tunay na mahabagin (Tingnan Lu 6:36), “Inihayag ng Diyos ang kanyang pag-ibig sa atin nang suguin niya ang kanyang bugtong na Anak upang magkaroon tayo ng buhay

sa pamamagitan niya” (1 Jn 4:9).

585. Ikalawa, ang iba naman ay kapos sa pagtitiwala sa sarili. Dahil sa kanilang mababang pagtingin sa sarili, nag-aatubili silang makiugnay at makibahagi sa iba. Lagi silang natatakot sa kung ano ang maaaring sabihin ng iba. “Inililigtas” sila ni Kristo sa pamamagitan ng paglalantad sa kanilang mabuting kalooban. Ang kanyang buhay at kamatayan ang nagpapatunay kung gaano sila kahalaga sa Diyos. Sa paghahatid sa kanila ng kapatawaran at pagtanggap ng Diyos, binibigyan ni Kristo ng

batayan ang kanilang bago't positibong pagtingin sa sarili.

586. Ikatlo, ang ibang Pilipino'y nahihirapang makibagay sa ibang tao. May hilig silang magtanim ng sama ng loob sa sinumang nakasakit sa kanila. “Pinalalaya” sila ni Kristo sa pamamagitan ng pagtawag nito sa kanilang maging “tao-para-sa-kapwa,”

TINAPA RANA

777

AA

APA ANAN

aaa

TEO

SI KRISTO AY NAMATAY

171

sa pagbibigay ng sarili sa paglilingkod. Sa pamamagitan ng salita at halimbawa, itinuro mi Kristo na ang tunay na kaligayahan at kaganapan ng sarili ay nagmumula sa pagpapatawad sa iba, at sa pagtulong sa mga mahihirap at mga nangangailangan. Bukod dito, sila'y binibigyang-kapangyarihan niya sa ganitong paglilingkod sa pamamagitan ng pagsusugo sa kanila ng kanyang mapagmahal na Espiritu. Ang Espiritu ni Kristo ang nagdudulot ng malalim na “pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan, at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22-23). 587. Panghuli, para sa mga naghahanap ng kaligayahan sa mga kayamanan, kapurihan, at kapangyarihan, ibinigay ni Kristo ang halimbawa ng pagtanggi sa mga kasalanang ito (Tingnan Mt 4:1-11) at iminungkahi niya ang payak na pamumuhay (Tingnan Mt 6). Tinawag niyang “pinagpala” ang mga mahihirap sapagkat mas madali nilang matanggap ang kanilang pag-asa sa Diyos. Binalaan niya ang mga mayayaman laban sa kanilang pagkagapos sa pag-aalala sa kanilang kayamanan. Tinatanong niya: “Ano nga ang mapapala ng isang tao, makamtan man niya ang buong daigdig kung ang katumbas naman nito'y ang kanyang buhay?” (Mc 8:36). Ang sagot niya'y sa pamamagitan ng paglalarawan sa dukhang si Lazaro na nasa piling mi Abraham, samantalang pinagdurusahang mabuti ng mayamang lalaki ang parusa ng mga sinumpa (Tingnan Lu 16:19-31). 588. Sa madaling salita, samakatuwid nararanasan natin ang ating pagkamakasalanan dahil sa ating kawalan ng kakayahang 1) magtiwala sa Diyos, 2) tanggapin ang ating sarili, 3) makipag-ugnay nang maayos sa ating kapwa, at 4) pamahalaan ang ating mga pagkahilig sa kayamanan, kapurihan at kapangyarihan. “Inililigtas” tayo ni Kristo sa pamamagitan ng: muling paglalarawan sa Diyos bilang ating mapagmahal na Ama, pag-uugat ng ating hindi-maikakait na kahalagahang-pantao sa Diyos, dangal ng bawat ibang tao, at paglilinaw sa tunay na bahagyan ng pagpapahalaga sa buhay.

Maari itong magawa ni Jesus dahil isinabuhay niyang lubusan para sa kanyang Ama sa langit, sa pamamagitan ng kumpletong pag-aalay ng sarili sa paglilingkod para sa kapwa. Si Jesus ang “sakramento” ng mapagmahal na pag-iral at kapangyarihan ng Diyos. “Ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama,” winika niya kay Felipe (Jn 14:9). Ipinakita sa atin ni Kristo ang kahulugan ng pagiging 1) malaya mula sa mala-aliping pagkatakot sa Diyos, 2) malaya mula sa pagdududa sa sarili, 3) malaya mula sa mga negatibong relasyon sa iba, at 4) malaya mula sa ating sariling pagkagahaman sa kayamanan, kapurihan at kapangyarihan. 589. Ngunit paano nahahawakan ng karaniwang Pilipinong Katoliko itong mapanligtas na kapangyarihan ni Jesus na “malaya”? Ang sagot ay lubhang marami. Dumarating si Kristo sa atin: 1) sa kanyang kinasihang Salita sa Biblia, 2) sa kanyang mga masagisag na kilos na mapagligtas, ang mga Sakramento, 3) sa pamayanan ng kanyang mga disipulo, ang “Bayan ng Diyos,” ang Simbahan: at higit sa lahat, 4) sa . kanyang Banal na Espiritu na sumasaatin dahil sa grasya.

172

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO --5/ KAISTO,,.

V. Ang

Pagpanaog

ni Kristo sa Kinaroroonan

ng mga Yumao

590. Ipinahahayag sa Kredo ang huling bahagi ng pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo: “Nanaog siya sa kinaroroonan ng mga yumao.” Ang unang kahulugan ay maaaring isa lamang pagpapatotoo sa “namatay at inilibing.” Tunay at ganap na nagdaan si Kristo sa panghuling pagsubok ng sangkatauhan, ang kamatayan (Tingnan CCC, 632). Ngunit ang pinagbabatayang Banal na Kasulatan ay nagpapahiwatig ng ikalawang kahulugan: ang gawaing pagliligtas ni Kristo alang-alang sa mga matuwid na namatay bago pa siya dumating (Tingnan CCC, 633). Ating nababasa sa 1 Pedro na si Kristo ay “pinuntahan at inaralan ang mga espiritung nakabilanggo.” “Ipinangaral din ang Mabuting Balita sa mga patay, upang mabuhay pa rin sila sa piling ng Diyos, bagamat inabot na sila ng kamatayang itinakda sa lahat ng tao” (1 Ped 3:19: 4:6). 591. Sa isang pagbasa mula sa Liturhiya ng mga Oras sa Sabado Santo, inilarawan nang maganda ang ikalawang kahulugan ng gawaing pagliligtas ni Kristo alangalang sa mga yumao: May matinding katahimikan sa sangkalupaan ngayon. Nanginig ang daigdig at ngayo'y tahimik na tahimik sapagkat nahimlay (sa laman) ang Diyos at kanyang binuhat ang lahat ng nakatulog simula pa noong magsimula ang daigdig. Sa tindi ng pagnanasang dalawin ang lahat ng mga nabuhay sa kadiliman at sa anino ng kamatayan, lumisan siya upang palayain mula sa pighati ang mga bihag nina Adan at Eba, Siya na kapwa Diyos na at anak pa ni Eba. Nilapitan sila ng Panginoon, pasan-pasan ang ktus, ang sandatang nakapagpatagumpay sa

kanya... “Ako ang iyong Diyos, na iyong naging anak alang-alang sa iyong kapakanan.

Inuutusan

kita, ikaw na natutulog,

bumangon

ka. Hindi

kita nilikha

upang maging bihag na bilanggo sa impiyerno. Bumangon ka, ating lisanin ang pook na ito. Dinala ka ng kaaway papalayo sa makalupang paraiso. Hindi kita ibabalik sa paraisong iyon, subali't kita'y iluluklok sa kalangitan.” 592. Ang ikatlong kahulugan ng pagpanaog ni Kristo sa kinaroroonan ng mga yumao ay ang pangunahing katotohanang Kristiyano na ang lahat ng iniligtas ay tinubos sa pamamagitan ng pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo, na ang mga bunga ay hindi nilimitahan ng panahon o kalawakan (Tingnan CCC, 634-35). Ang pangkalahatang sakop ng mapangtubos na gawain ni Kristo ay nakabatay sa maaaring kaligtasan maging ng mga hindi pa nakarinig ng “Mabuting Balita” o di kaya'y ang mga hindi pa nakakikilala kay Jesu-Kristo (Tingnan LG, 16: NA, 2). 593. Panghuli, alam natin na si Jesu-Kristong Anak ng Diyos-na-nagkatawangtao, “ang unang nabuhay na muli” (Co 1:18). Sapagkat ipinaliliwanag ni San Pablo kung paanong si Kristo, na itinaas mula sa kamatayan, ay ang “katibayan na muling bubuhayin ang mga patay. Sapagkat kung paanong mamamatay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Adan, gayon din naman, mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo, ngunit ang bawat isa'y sa kanya-kanyang takdang panahon: si Kristo ang pinakauna sa lahat, pagkatapos, ang mga kay Kristo sa panahon ng pagparito niya” (1 Cor 15:20, 22-23).

173

SI KRISTO AY NAMATAY

PAGBUBUO 594. Ang doktrinang mula sa Kredo tungkol sa pagpapakasakit at kamatayan ni KristiKristo ay nagpapahayag ng mga pangunahing katotohanan tungkol sa ating Krissi at , Manunubos na al mapagmah bilang Diyos ang lataya: yanong pananampa tong ating Tagapagligtas na tumutugon sa ating makasalanang kalagayang-pantao. bugSi Kristong Salita-na-nagkatawang-tao at ang kadakilaan ay mula sa pagiging maaalab na higit nang Ama sa naghayag hindi ay 1:14), (Jn Ama ng Anak na tong kaysa noong namamatay siya sa krus na nagmamahal pa rin hanggang sa huling sandali, at humihiyaw: “Ama, sa mga kamay mo'y ipinagtatagubilin ko ang aking espirihindi tu” (Lu 23:46). Nagniningning ang kadakilaan ng Diyos kay Kristong Ipinako na ninmalalaman Tao, ng Anak maipapantay kahit saan! “Kapag naitaas na ninyo ang iniiwan.” ako niya hindi akin: sa nagsugo ang ko kasama yong Ako'y si Ako Nga!... At “At kung ako'y maitaas na, ilalapit ko sa akin ang lahat ng tao” (Jn 8:28-29: 12:32). 595. Ang mapangtubos na Kamatayan ni Kristo ang siyang batayan ng Fukaristiya, ang pinakabuod ng Kristiyanong pagsamba. Ang Prepasyo ng Pasko ng Pagkabuhay ay nagpapahayag na si Kristo, ang ating sakripisyong Pampaskuwa “ang tunay na Korderong nag-aalis ng mga kasalanan ng sanlibutan. Sa kanyang pagkamatay, niya pinawi niya ang ating kamatayan, sa kanyang muling pagkabuhay, pinanumbalik ang ating buhay.” At ipinahahayag pa nga sa Exultet: Ama, kahanga-hanga ang iyong pagkalinga sa amin! Walang-hanggan ang iyong mahabaging pagmamahal! Upang matubos ang alipin, ibinigay mo ang iyong anak. Mapalad na pagkakamali, O “di-maiiwasang pagkakasala ni Adan, Na siyang nagtamo para sa amin ng isang dakilang Manunubos!" 596. Sa pamamagitan ng kanyang Pagpapakasakit at Pagkamatay, inarok ni Kristo sa pinakamalalim na ugat ng pagkawalay ng tao-ang ating pagkawalay sa Diyos, sa ating sarili, at sa isa't-isa. Ang pagmamahal ni Kristong Ipinako ang nagiging pamantayan, bukal, pamamaraan, at. huling hantungan ng lahat ng Kristiyanong Moral na pamumuhay. Sinasabi ni Kristo sa atin: “Kung ibig ninumang sumunod sa akin, limutin niya ang ukol sa kanyang sarili, pasanin ang kanyang krus at sumunod sa akin” (Mc 8:34). Sapagka't “ito ang aking utos: mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 597. Ano ang katangian ng Kristiyanong “Mabuting Balita” ng kaligtasan? Ang pinakasentro sa Ebanghelyo ay ang Krus ng Kaligtasan ni Kristo. Ang Krus ay sagisag ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (ang pagkamatay upang bumangon sa bagong buhay) at ng pagiging Kristiyanong alagad. “Kung ibig ninumang sumunod sa akin, limutin niya ang ukol sa kanyang sarili,

174

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,

pasanin araw-araw ang kanyang krus, at sumunod sa akin. Ang naghahangad maglig. tas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito: ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alang-alang sa akin ay siyang magkakamit noon” (Lu 9:23-24). 598. Paano nilagom ni San Pablo ang Ebanghelyo? Nilagom ni San Pablo ang Ebanghelyong kanyang ipinangaral at tinanggap sa pagsasabing: Ti “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan” (1 Cor 15:3-4). “Ngunit ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil. Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos” (1 Cor 1:23-24),

599. Paano tayo inililigtas ng mga pagpapakasakit ni Kristo? Iniligtas tayo ni Kristo hindi sa pamamagitan ng mga pagpapakasakit na pisikal na hindi maihihiwalay kundi sa kanyang ganap na pagmamahal sa Kanyang Ama at sa atin, na kanyang pinatunayan sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan alangalang sa atin. I 600. Bakit nagpakasakit at namatay si Kristo? Malaya at buong malay na hinarap ni Jesus ang kanyang kamatayan upang maisakatuparan ang misyon na tinanggap niya mula sa kanyang Ama. Nakita niya ang kanyang sarili na tumutupad sa mga hula sa Matandang Tipan sa pamamagitan ng “pagbibigay ng kanyang buhay sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45). "Ibinigay ng ating Tagapagligtas .na si Jesu-Kristo ang kanyang sarili upang iligtas tayo sa lahat ng kalikuan at linisin para maging kanyang bayan na nakatalagang gumawa ng mabuti” (Tito 2:14), G

601. Paano inilalarawan ng Kredo ang mapangtubos na sakripisyo ni Kristo? Inilalarawan ng Kredo ang limang yugto ng mapangligtas na sakripisyo ni Kristo: siya'y nagpakasakit, ipinako, namatay, inilibing, at nanaog sa kinaroroonan ng mga

yumao.

602. Paano nilagom ni San Pablo ang mapagligtas na gawa ni Jesus? Inilarawan mi San Pablo “ang katubusang dulot ni Kristo Jesus” sa apat na hakbang: a) nag-alay ng sakripisyo si Jesus bilang pari at hain, b) upang magbayad-puri sa ating mga kasalanan. (Tingnan 1 Cor 5:7: Ga 1:4) k) lumikha ng isang bagong Tipan sa Panginoon Diyos sa pamamagitan ng kan-

yang dugo:

d) para sa atin at para sa ating kaligtasan (Tingnan 1 Cor 11:25: Ro 5:6].

S! KRISTO AY NAMATAY

175

603. Paano tayo tinutubos ng nakaliligtas na pagmamahal ni Kristo? Inililigtas tayo mi Kristo sa pamamagitan ng dalawang pangunahing gawain: a) Inaalis niya ang ating pansariling pananagutan sa pagkakasala, sa pamamagitan ng pagbibigay sa atin ng pagpapawalang-sala at kapatawaran ng Diyos, at b) Ibinabalik niya ang tuwirang kaayusang moral na sinira ng ating mga kasalanan sa pamamagitan ng kanyang mapagmahal na pagbabayad-pinsala.

604. Ngunit paano tayo inililigtas ng pagpapakasakit at kamatayan ni Jesus? Sa pamamagitan ng kanyang kaisahang mula sa pagsasama-sama kaisa nating mga makasalanan, si Jesus ay “nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) bilang

“nagdurusang Lingkod” na inihula ni propeta Isaias.

605. Ano kung gayon, ang kahulugan ng pangungusap na si “Kristo ay namatay para sa ating mga kasalanan?” Ang ibig sabihin nito'y namatay si Kristo dahil sa ating mga kasalanan, at upang mapagtagumpayan ang ating pagkamakasalanan at ang mga epekto nito sa daigdig. Samakatuwid, ginawa niyang mapangyari ang ating sariling pagsisisi at sakripisyo : upang makibahagi sa kanyang gawaing mapangtubos. 606. Ano ang mga di-pangkaraniwang katangian ng pagtubos ni Kristo? Ang mapangtubos na kamatayan ni Kristo ay kakaiba sa lahat sapagkat ito'y: a) unibersal, para sa lahat: b) eskatolohikal, abot hanggang sa buhay na walanghanggan: at k) nakapagbibigay-kapangyarihan sa atin upang tayo'y makalahok sa kanyang mapangtubos na gawain.

607. Ano ang kahalagahan ng “unibersal” sa paglalarawan sa pagtubos niKristo? Namatay si Kristo “sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan natin, at kasalanan din

ng lahat ng tao” (1 Jn 2:2). Samakatuwid

a) walang kaligtasan kung hiwalay kay Jesu-Kristo, b) na nagkamit ng tuwirang katubusan para sa lahat ng makasalanan, k) sa pamamagitan ng kanyang mapagmahal na pagsunod sa kalooban ng kanyang Ama, at ng kanyang pagmamahal sa sangkatauhan, d) na tumatawag sa lahat tungo sa totoong pansariling pagsisisi sa kasalanan at mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa.

608. Bakit binibigyang-diin ng Kasulatan ang pagtubos sa pamamagitan ng “dugo ni Kristo”? Sa Matandang Tipan, ang dugo ay sagisag ng buhay, ng paglilinis mula sa kasalanan, at ng tatak ng pakikipagtipan sa Diyos. Sa Bagong Tipan, ang dugo ni Kristo ay nagdudulot ng bagong buhay, nag-aalis

176

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO,

ng mga kasalanan ng sanlibutan, at nagtatatag ng Bagong Kasunduan (Tingnan Mc 14:24). 609. Tanging si Jesus lamang ba ang nagliligtas sa atin? Hindi, sapagkat ang Ama ang nagsugo sa kanyang bugtong na Anak upang iligtas tayo sa ating mga kasalanan, at binibigyang kahulugan at layunin ang ating buhay sa pamamagitan ng pagsasama-samang dulot ng Espiritu Santo. Samakatuwid, ang ating kaligtasan, tulad ng ating pagkakalikha at kabanalan, ay gawain ng Banal na Santatlo: Ama, Anak at Espiritu Santo.

610. Ano ba ang hinihingi sa atin ng gawaing pagtubos ni Jesus? Tayo ay tinatawag sa radikal na pagbabalik-loob: e nagtitiwala sa Diyos nating mapagmahal na Ama, e na siyang batayan ng ating likas na dangal at halaga, s gayundin sa buong “sangkatauhan/ at e siyang tumatawag sa atin upang sundan si Kristong Anak niya sa bukaspalad na paglilingkod sa kapwa at sa kapayakan ng pamumuhay. 611. Papaano tayo tinutulungan ni Jesus sa radikal na pagbabalik-loob? Pinangungunahan tayo ni Jesus upang: e magtiwala sa Diyos nating Ama sa langit, sa e mas malalim, mas tunay na paggalang-sa-sarili, at e matanggap sa iba bilang Kanyang mga minamahal na anak, at e mas tunay na herarkiya ng pagpapahalaga sa pang-araw-araw na buhay.

612. Ngunit papaano ba nakararating sa atin ngayon ang pagtulong na ito ni Jesus? “Pinalalaya” tayo ni Jesus ngayon a) sa pamamagitan ng kanyang inspiradong Salita sa Banal na Kasulatan: b) sa pamamagitan ng kanyang mga masagisag at mapagligtas na gawa, ang mga Sakramento: k) sa pamamagitan ng paglilingkod at pagsasaksi ng kanyang mga tagasunod sa Kristiyanong sambayanan: at d) higit sa lahat, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu Santo, na nananahan sa bawat isa sa atin. 613. Ano ba ang kahulugan ng “nanaog si Kristo sa kinaroroonan ng mga yumao”? Ang ibig sabihin nito'y tunay at ganap ang pagpasok ni Kristo sa makataong karanasan ng pagkamatay, na ang kanyang gawang pagliligtas ay pangkalahatan, saklaw maging ang lahat ng mga yumao noon pa man bago siya namatay, at siya ay tunay na Tagapagligtas ng lahat, maging ng mga hindi pa nakarinig kailanman sa “Mabuting Balita.”

KABANATA 12 Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik sic

Itong si Jesus ay muling binuhay ng Diyos, at saksi kaming lahat sa bagay na ito. Nang itaas siya sa kanan ng Diyos, tinanggap niya sa kanyang Ama ang ipinangakong Espiritu Santo at ito'y kanyang ipinagkaloob sa amin, tulad ng inyong nakikita at naririnig ngayon. (Gw 2:32-33) At kung hindi muling binuhay si Kristo, kayo'y hindi pa nahahango sa inyong mga kasalanan, at walang katuturan ang inyong pananampalataya... kung ang pag-asa natin kay Kristo ay para sa buhay na ito lamang, tayo na ang pinakaawawa sa lahat ng tao. (1 Cor 15:17, 19)

PANIMULA 614. Ang Muling Pagkabuhay ni Jesu-Kristo ang pangunahing pahayag ng mga Kristiyano. Ang sinaunang Kerigma ay mananatili o babagsak sa muling pagkabuhay at pagpaparangal sa ipinakong Jesus na Panginoon (Tingnan CCC, 638). Hanggang ngayon, tuwing binabasa natin ang mga salaysay sa Ebanghelyo tungkol sa muling pagkabuhay ni Kristo, nadarama natin ang di kapani-paniwalang kagalakan at pananabik sa natatangi't nakakayanig-mundong pangyayaring iyon. “Muli ngang nabuhay ang Panginoon! Napakita kay Simon” (Lu 24:34). Magkasabay na ilalahad sa kabanatang ito ang tugatog ng Misteryong Pampaskuwa ng ating Panginoon, ang kanyang Muling Pagkabuhay at Pag-akyat sa Langit, kasama ang sinasampalatayanang katotohanan tungkol sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo sa Parousia. 615. Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay malayo sa pagiging isang personal at mahimalang pagbabalik lamang mula sa kamatayan na inaasahang mangyayari sa ipinakong Diyos-tao. Ang aktuwal na pagbangon ni Kristo mula sa mga yumao ang siyang tunay na umpisa at sandigan para sa pagsisimula ng Pananampalatayang Kristi-

yano: 177

TA

e e.

para sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan: para sa pagkakaroon ng sapat na pag-unawa tungkol kay Kristo, sa kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan: e para sa kung paano tinupad ni Kristo ang mga hula sa Matandang Tipan, e. para sa pagtatalaga ng mga apostol na ipahayag si Kristo sa buong daigdig: Sa madaling salita, kung wala si Kristong Muling Nabuhay, wala ring Pananampalatayang Kristiyano.

--A aER

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

a

178

KALALAGAYAN

ear aNATi

AT

616. Batid natin na napakaraming Pilipinong Katoliko ang nakatutok ang pansin halos bukod-tanging kay Jesus na Ipinako. Madali itong unawain dahil sa ating sariling kahirapan at pagdurusa. Gayunman, maaari nitong mapalabo ang buo at sapat na pag-unawa tungkol kay Kristong ating Tagapagligtas na Muling Nabuhay. Tayo'y nakabuo na ng ilang magagandang pagdiriwang na panrelihiyon tuwing Pasko ng Pagkabuhay. Nariyan ang Salubong, ang pagsasadula ng pagkikita ni Kristong Muling Nabuhay at ng kanyang Ina, ang Mahal na Birhen Maria. Nakikita natin dito kung paanong ang malalim na pighati ni Maria ay napalitan ng di-maipaliwanag na kagalakan. 0 kaya'y ang kinagawiang paglalarawan sa mga tulog na sundalong Romano na napagulantang sa pag-awit ng “Papuri” sa Pasko ng Pagkabuhay, at sa malakas na ingay sa pagpapatunog sa mga batingaw ng Simbahan na naghahayag na “Nabuhay na mag-uli si Jesus!” Nagsipagtakbo ang mga sundalo sa labas ng Simbahan dahil sa malaking takot at pangingilabot. 617. Ngunit ang mga pagdiriwang na ito ng Pasko ng Pagkabuhay ay kulang sa pagiging tukoy at personal-na-pandama na katangi-tangi sa mga pagdiriwang ng Biyernes Santo. Likas sa ating mga Pilipino ang “makiramay” sa nagpakasakit na Tagapagligtas, at sa batang Inang kasama ng kanyang bagong silang na sanggol. Ngumit kakaiba ang minsanang pangyayari ng muling pagkabuhay ni Kristo mula sa mga yumao at pagpapakita sa kanyang mga disipulo. Hindi ito isang bagay na “laging nagaganap” sa ating pangkaraniwang karanasan. Kayat kinakailangan ang natatanging pagsisikap nating mga Pilipinong Katoliko ngayon kung nais nating magkaroon ng higit na kamalayan sa buong katotohanan at katunayan ng muling pagkabuhay ni Kristo. Sapagkat ito ang tanging susi tungo sa mas malalim at personal na pag-unawa kay nabubuhay na Kristo at sa ating tunay na pagsasabuhay ng Pananampalatayang Katoliko. 618, Isa pang aspeto ng ating pangkasalukuyang kalagayan ay ang masugid na pagtuturo at pangangaral ng iba't-ibang grupong Pundamentalista. Tila nahahalina sila lalu na sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo, at gumagawa sila ng mga likhang-isip na kapaligiran mula sa iba't ibang bahagi ng Biblia ukol sa Armageddon at sa katapusan ng daigdig. Ang isang wastong pag-unawa sa ating pahayag ng Pananampalatayang Katoliko “Doon magmumulang paririto at huhukom sa nangabubuhay at

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

179

nangamatay na tao” ay makatutulong ng labis upang maibsan ang nakanenerbiyos na pagkabalisa at pag-aalalang dulot ng ganitong turo.

PAGLALAHAD 619. Una munang tatalakayin sa mga sumusunod na pahina ang kahalagahan at

kalikasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo, ikalawa, ang pagsusuri ng saksi nito sa Ba-

ni Kristo sa langit: at panghuli, siyasagong Tipan, ikatlo, pag-aralan ang Pag-akyat. tin ang pinangakong Ikalawang Pagbabalik ni Kristo. Il. Ang Kahalagahan at Katangiang-Likas ng Muling Pagkabuhay A. Ang Kahalagahan ng Pagliligtas

620. Maliwanag na sinang-ayunan ni San Pablo ang tungkol sa natatanging kahalagahan ng Muling Pagkabuhay sa pagpapahayag: “At kung hindi muling binuhay si Kristo... walang katuturan ang inyong pananampalataya” (1 Cor 15:17). Nangangahulugan ito na kung hindi muling nabuhay si Kristo, si Pablo at ang lahat ng Kristiyano ay “lilitaw na mga bulaang saksi ng Diyos. Sapagkat pinatotohanan namin na muling binuhay ng Diyos si Kristo” (1 Cor 15:15). Sa madaling salita, kung si Kristo'y hindi muling nabuhay, tayong lahat ay mga taong sumasamba sa mga diyusdiyusan! Ngunit ito ang katotohanan: Si Kristo AY muling nabuhay, at ang kanyang muling pagkabuhay ay lubusang nakapagpabago sa pag-unawa at paglalarawan sa Diyos, at, sa pinaka-kahulugan at layunin ng ating sariling mga buhay. 621. Maaari nating balangkasin ang kahulugan at kahalagahang-pang-kaligtasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo (Tingnan CCC, 651-55) sa limang punto. Una, pinatotohanan ng kanyang Muling Pagkabuhay ang lahat ng ginawa at itinuro ni Kristo. Tinupad nito pareho ang tatluhang hula ni Jesus tungkol sa kanyang Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay na nasa Sinoptiko (Tingnan Mc 8:31: 9:30: 10:32), at ang kanyang tatluhang hula tungkol sa “pagkakataas” sa Ebanghelyo ni Juan (Tingnan Jn 3:14: 8:28, 12:32). Ang pagpaparangal kay Jesus ang nagbigaypatunay sa lahat ng kanyang pahayag, tulad ng kanyang pinanindigan sa paglilitis sa kanya sa harap ng punong pari (Tingnan Mc 14:61-62). 622. Ikalawa, sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay, tinupad ni Kristo ang mga hula sa Matandang Tipan na nangangako ng isang Tagapagligtas para sa buong sanlibutan (Tingnan Salmo 110, Dan 7:13). Ang kasaysayan pagpapahayag ng Diyos ng sarili na sinimulan kay Abraham, at nagpatuloy kay Moises, ang Exodo, at ang buong Matandang Tipan, ay umabot sa kasukdulan sa muling pagkabuhay ni Kristo, isang pangyayaring walang kaparis at lubusang bago. 623. Ikatlo, pinatotohanan ng Muling Pagkabuhay ang pagka-Diyos ni Jesus.

180

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO...

Tpinangaral ni San Pablo na si Jesus “sa likas ipinahayag na Anak ng Diyos sa pamamagitan yang muling pagkabuhay” mula sa mga yumao ni Tomas kay Jesus na muling nabuhay, winika

20:28).

624. at ang bagong “Ngunit tayong

Ikaapat, ang kamatayan ni Kristo kanyang Muling Pagkabuhay ang buhay ng mga ampong anak ng tayo'y naniniwalang mabubuhay kasama niya” (Ro 6:8).

na kabanalan ng kanyang espiritu, ay ng makapangyarihang gawa--ang kan(Ro 1:4, Tingnan Fil 2:7-8). Pagkakita nito, “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn

ang nagpalaya sa atin mula sa kasalanan, nagdulot sa atin ng pakikibahagi sa Ama sa pamamagitan ng Espiritu Santo. tayong kasama ni Kristo kung namatay

625. Panghuli, si Kristong Muling Nabuhay ang panuntunan at pinagmumulan ng ating muling pagkabuhay sa hinaharap. Ibig sabihin nito'y hindi lamang umangat si Jesus sa isang “maluwalhati” at mataas na antas ng buhay, kundi upang maging bukal ng bagong buhay para sa lahat. “Babaguhin niya ang ating katawanglupa at gagawing maluwalhati, tulad ng kanyang katawan, sa pamamagitan ng kapangyarihang ginamit niya sa pagpapasuko sa lahat ng bagay” (Fil 3:21). “Mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo” (1 Cor 15:22, Tingnan CCC,

651-55),

626. Ang kahalagahang ito ng Muling Pagkabuhay ay madalas makaligtaan. Dalawang praktikal na suliranin ang nagpapakita nito. Maraming mga Pilipinong Katoliko ang tila hindi mapakali kung sila'y hinihilingang ipaliwanag ang kahulugan at mga ibinunga ng Muling Pagkabuhay ni Kristo. Maaaring ito'y nagpapahiwatig na, ang karamiha'y basta lamang tinatanggap ang katotohanang si Kristo'y muling nabuhay mula sa mga yumao. Ngunit wala silang anumang ideya kung ano ito at kung paano “isabuhay” ang mga bunga nito sa kanilang buhay. Walang nakatulong sa kanila upang maunawaan kung paanong ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay maaaring maging pangunahing batayan at mapagpaalab na lakas para sa isang tunay na Kristiyanong pamumuhay. Tayo ay maliligtas lamang kung hindi lamang natin “ipahahayag sa pamamagitan ng ating mga labi na si Jesus ay Panginoon” kundi atin ring “pananaligan sa pamamagitan ng ating mga puso na siya'y muling binuhay ng Diyos” (Ro 10:9). 627. Ang kahalagahan ng Muling Pagkabuhay ay humihingi rin ng paliwanag tungkol sa ilang mga karaniwang nakalilitong pag-unawa. Itinuturing ng ilang Kristiyano ang Muling Pagkabuhay na isang makatotohanang “katibayan” lamang ng mensahe ng Ebanghelyo, na walang sariling partikular na kahulugan. Ngunit sa Bagong Tipan, ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay hindi lamang katibayan ng mensahe ng Ebanghelyo---1T0 mismo ang mensahe! Hindi rin maaaring ibaba ang Muling Pagkabuhay bilang “palamuti” sa pagkakapako sa krus, na tila ba kabayaran ng Biyernes Santo ang Pasko ng Pagkabuhay! Sa halip, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ang sentrong pangyayari sa buong plano ng Diyos sa kaligtasan. Ganito kung paano niloob ng Diyos na maligtas ang lahat

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

181

ng tao sa lahat ng panahon. Si Kristong Muling Nabuhay ang “siyang bumago sa dating pamumuhay sa sangkatauhang namihasa sa pagkasalawahan. Ang dangal ng tao ay ganap na itinampok” (Ikaapat na Prepasyo sa Pasko ng Pagkabuhay). B. Ang Katangiang-likas ng Muling Pagkabuhay

628. Ang Muling Pagkabuhay ay pagtawid ni Jesus mula sa kamatayan patungo sa bago, tiyak at maluwalhating buhay. Samakatuwid, maaari itong ilarawan mula sa tatlong punto ng pagtanaw:

1) bilang pagtawid: isang pangyayari sa kasaysayan ng tao, 2) bilang maluwalhating buhay ng Kristong muling nabuhay, at 3) bilang bunsod ng Banal na Santatlo. 629. Una, bilang isang pangyayari, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay parehong makasaysayan at lampas-sa-kasaysayan. Makasaysayan ito ayon sa mga patotoo ng mga nakasaksi sa Kristong Muling Nabuhay, sa libingang walang laman, atbp. Ngunit ito'y humihigit at lumalampas sa kasaysayan sapagkat wala namang umaamin na nakakita sa pangyayari, walang makapaglarawan kung paano nangyari, walang makapagpaliwanag kung ano nga talaga ang “mabuhay na mag-uli at umiral nang maluwalhati.” Samakatuwid, ang pagtawid sa gayong bagong kalagayan ng buhay ay nararapat na isang katotohanang

nawawari sa pamamagitan

ng mga mata ng Pananam-

palataya at hindi sa pamamagitan ng mga pandama (Tingnan CCC, 639, 647). 630. Ikalawa, ang maluwalhating kalagayan ng Kristong Muling Nabuhay ay parehong katulad at hindi katulad sa makasaysayan, makalupang Jesus. Nagpapatuloy sa kanyang persona ang kanyang naunang makalupang kalagayan. Muling itinatag ng Kristong Muling Nabuhay ang tuwirang pakikipag-ugnay sa kanyang mga disipulo, kahit na may mga palatandaan pa ng pagpapakasakit niya. Sapagkat siyang Ipinako sa Krus ang “muling binuhay ng Diyos at pinalaya sa kapangyarihan ng kamatayan” (Gw 2:24). Ngunit ang Kristong Muling Nabuhay ay magpakita rin ng malinaw na pagkahinto ng makalupa niyang kalagayan. Sa kanyang kalagayan bilang muling nabuhay, nilampasan niya ang mga pangkatawang hangganan ng panahon at puwang, at kanyang pinasinayaan ang bago't pangwakas na sangnilikha, ang huling hantungan ng lahat. Ang Kristong Muling Nabuhay ang “katibayan na muling bubuhayin ang mga patay... dumating ang muling pagkabuhay sa pamamagitan niya” (1 Cor 15:20, 22. Tingnan

CCC, 645). 631. Samakatuwid, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay hindi nangangahulugan ng isang pagbabalik sa makalupang-buhay. Ang Kristong Muling Nabuhay ay hindi tulad ni Lazaro, o ng anak na lalaki ng biyuda ng Naim, o ng anak na babae ni Jairo (Tingnan In 11:43-44: Lu 7:15, Mc 5:41-42), Sila'y muling binuhay upang maipagpatuloy ang kanilang makalupang pag-iral, ngunit pagkatapos ay namatay uli (Tingnan Jn 11:43-44: CCC, 646). Bumangon si Kristo tungo sa isang bagung-bago't “maluwalhating” pag-iral. Kinikilala natin ito sa katotohanang “Si Kristong muling binuhay ay

182

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

hindi na muling mamamatay. Wala nang kapangyarihan sa kanya ang kamatayan” (Ro 6:9). Kaya tayo'y nananalangin: “Hindi na mamamatay ang inihain sa krus. Ang sa krus ipinako'y buhay lagi bilang handog” (Ikatlong Prepasyo sa Pasko ng Pagkabuhay). 632. Ikatlo. Bilang bunsod ng Banal na Santatlo, ang Muling Pagkabuhay ay kumakatawan sa tiyakang pamamagitan ng Banal na Santatlo sa 'sangnilikha at sa kasaysayan ng tao. Gaya ng lahat ng banal na pagkilos, ang Muling Pagkabuhay ay bunga ng magkasabay na pagkilos ng tatlong banal na persona ngunit ang bawat isa'y kumikilos ayon sa pagkakilanlang naaangkop sa bawat isa (Tingnan CCC, 648-50). Gayundin, tulad sa pinagmulan ng banal na pagka-anak at misyon ni Jesus, gayon din, ang banal na kapangyarihang bumuhay kay Jesus mula sa mga yumao ay nagmula sa Ama (Tingnan Gw 2:24). At tulad din sa paglitihi ng Birheng Maria kay Jesus, ang kapangyarihang nagbigay-buhay at dumadakila sa namatay na Jesus, katawan at kaluluwa, ay ang Espiritu Santo. Gayunman, kapantay na nakikibahagi sa Ama at Espiritu sa iisang banal na kapangyarihan, ang walang-hanggang Anak ang siyang gumagawa sa pagkabuhay na muli ng sarili niyang pagkatao katulad ng ipinangako ni Jesus: “Mayroon akong kapangyarihang ibigay ang aking buhay at kunin uli” (Jn

10:18).

Il. Ang Saksi ng Bagong

Tipan sa Muling

Pagkabuhay

633. Sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng tatlong mahahalagang paraan. Una, ang Kerigma o, sinaunang pangangaral ng Ebanghelyo, ang siyang nagpahayag ng tampok na kahalagahan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo. Totoo ito para sa pagtatalaga at kapangyarihan ng mga apostol at maging sa pagbibigay-saligan sa Pananampalatayang Kristiyano mismo. Ikalawa, ang Presensiya ni Jesus, maging sa mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay at pagkatapos sa mga pagtuturo, pangangaral sa moral na pamumuhay at pagsamba ng Simbahang mula sa mga Apostol ay saksi sa Kanyang Muling Pagkabuhay. Ang mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay ang nagbigay-liwanag sa kung paano siya nakikipag-ugnay sa atin sa pamamagitan ng kanyang mga saksi, at sa mahalagang pangangailangan ng pananampalataya. 634. At panghuli, ang Muling Pagkabuhay ay ipinahayag bilang kinabukasan ng mga Kristiyano. Itinuturo nito kung paano nagliligtas ang Diyos, at inilalarawan ito sa pamamagitan ng libingang walang-laman. Ang libingang walang-laman ay nagbibigay ng napakahalagang pananaw tungkol sa ating hinaharap sa pamamagitan ng pagpapakita nito kung paano talaga tayo sa ating katawan ay inililigtas ng Diyos kay Kristo. Sisiyasatin natin nang maikli ang bawat isa sa tatlong pamamaraang ito ng pagsaksi sa Muling Pagkabuhay ni Kristo. A. Ang Muling Pagkabuhay bilang Kerigma 635. Inihahambing ng sinaunang pangangaral ang pagkamatay ni Jesus para sa mga kasalanan sa kanyang Muling Pagkabuhay sa Diyos, at iniuugnay ito sa kanyang

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

183

mga pagpapakita sa mga alagad at pagtupad sa isinasaad sa Kasulatan. “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa Labindalawa” (Cor 15:36-5). At muli: “Tayo'y pinawalangsala dahil sa ating pananalig sa Diyos na muling bumuhay kay Jesus na Panginoon natin. Ipinapatay siya dahil sa ating mga kasalanan at muling binuhay upang tayo'y mapawalang-sala” (Ro 4:24-25). 636. Sa ilang mahahalagang teksto, ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay nakaugnay sa misyon ng pagtatalaga na mula sa mga Apostol: “Si Pablo na hinirang na apostol, hindi ng tao ni sa pamamagitan ng tao, kundi ni Jesu-Kristo at ng Diyos Ama na muling bumuhay kay Jesus” (Gal 1:1). Kay Mateo nama'y matatagpuan ang Kristong Muling Nabuhay ma nag-aatas sa kanyang mga disipulo ng kanilang misyong apostoliko. “Ibinigay na sa akin ang lahat ng kapangyarihan sa langit at sa lupa. Kaya, humayo kayo at gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa” (Mt 28:18-19), Ipinakikita ng mga tekstong ito kung paanong ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay tuwirang nakaapekto sa mga unang misyong apostoliko, na lumilikha ng pang-arawaraw na buhay at kaugalian ng mga naunang Kristiyanong pamayanan. 637. Ngunit ang kerigma ng Muling Pagkabuhay marahil ang pinakamahalaga para sa pagpapalaganap ng pananampalatayang Kristiyano. Sapagkat hindi lamang kinoronahan ng Kristong Muling Nabuhay ang pagpapahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa kasaysayan. Tinatanglawan rin niya ang buong sangnilikha, bilang Panginoon ng

kalawakan nito sapagkat “ang lahat ng-nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha

ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya” (Co 1:16). Ito ang batayan ng tunay na pagiging pangkalahatan ng Pananampalatayang Kristiyano. Sa pamamagitan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo, isang tunay na pagbabagong-anyo ng sangnilikha ang pinagbunga ng Diyos. 638. Nakakikita tayo ng ilang mga palatandaan nito sa moral na pagsasabuhay at buhay kabanalan ng mga Kristiyano. Parehong matatag na nakasalalay ang mga ito sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa sanlibutan. Kung wala ang Muling Pagkabuhay, malamang na ituring ng mga Kristiyano ang makasaysayang Jesus bilang isa lamang sa napakaraming pinunong pang-relihiyon. O, maaari nilang ituring ang Panginoong Muling Nabuhay tulad ng Panginoong masa kaitaasan, at isasantabi na ang makasaysayang “kuwento tungkol kay Jesus.” Ngunit ang misteryo ng Kristong Muling Nabuhay ang nag-uugnay sa di-mapaghihiwalay na Dinakilang Panginoon sa ipinakong “Tao-para-sa-kapwa”: at ito ay sa paraang nagiging mabisa magpakailanman sa ating kasaysayan ang makalupang buhay ni Jesus. 639. Isang tanging parirala sa kerigma ng Pasko ng Muling Pagkabuhay ang: sadyang makabuluhan “sa ikatlong araw” (1 Cor 15:4: Gw 10:40). Sa buong Matandang Tipan, ang “ikatlong araw” ay nangangahulugan ng isang espesyal na yugto sa kasaysayan ng kaligtasan, at ito'y hindi lamang sa binibilang na panahon. Sinabi ni Moises sa mga tao: “humanda sa makalawa, sapagkat ako, ang Panginoon, ay bababa sa Bundok Sinai” (Exo 19:11). Hinula ni Oseas: “Sa loob ng dalawang araw ay mapala-

184

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,

labas niya tayo uli. At sa ikallong araw, tayo'y kanyang ibabangon, upang mamuhay sa kanyang pagtangkilik (Os 6:2). Sa Bagong Tipan, ginamit ni Jesus ang parirala sa paghula tungkol sa kanyang Pagpapakasakit, sa pagtawag sa palatandaan ni Jonas (Tingnan Mt 12:40), at sa pagbigay sa mga Judio ng palatandaan ukol sa kaniyang kapangyarihang linisin ang templo: “Gibain ninyo ang templong ito at muli kong ita. tayo sa loob ng tatlong araw” (Jn 2:19). B. Ang Muling Pagkabuhay bilang Presensiya ni Jesus

640. Sa kanyang talumpati sa sambahayan ni Cornelio, inilarawan ni Pedro ang mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay (Tingnan CCC, 641-43). “Siya'y ipinako nila sa krus. Ngunit muli siyang binuhay ng Diyos sa ikatlong araw. Napakita siya, hindi sa lahat ng tao kundi sa amin lamang na noon pang una'y pinili na ng Diyos bilang mga saksi. Kami ang nakasama niyang kumain at uminom pagkatapos na siya'y muling mabuhay” (Gw 10:395-41), Hindi tulad sa karanasan ng mga propeta ng Matandang Tipan na “naririnig” ang salita ng Diyos, ang pakikipagtagpo ng mga disipulo sa Kristong Muling Nabuhay ay palagiang inilalarawan bilang “pagkakita”, at kung minsan pa'y bilang “paghipo.” “Niyakap” ng mga babae ang paa ni Jesus (Tingnan Mt 28:9). Sa kanyang mga disipulong nag-akalang siya'y multo, winika ng Kristong Muling Nabuhay: “Tingnan ninyo ang aking kamay at paa, ako nga ito. Hipuin ninyo ako at pagmasdan. Ang multo'y walang laman at buto, ngunit ako'y mayroon, tulad ng nakikita ninyo” (Lu 24:39). Sa nagdududang si Tomas, winika ni Jesus: “Tingnan mo ang aking mga kamay at ilapit dito ang iyong daliri. Ipasok mo ang iyong kamay sa aking tagiliran” (Jn 20:27). 641. May tatlong mahahalagang katangian ang mga pagpapakitang ito ng Kristong Muling Nabuhay. Una, naiiba sila sa mga pangitain na napapaloob sa kasaysayan, sapagkat nagpakita ang Kristong Muling Nabuhay bilang lumalampas sa pangkaraniwang hangganan ng panahon at puwang. Ikalawa, maliban kay Pablo, nagpakita lamang ang Kristong Muling Nabuhay doon sa mga nakakilala sa kanya bilang Jesus na makalupa at makasaysayan. Ang mga ito kung gayon, ang naging mga minsanang orihinal na saksi sa pagtatatag ng Simbahan. Nagwakas ang Panahong Apostoliko sa kanilang pagpanaw: mula noon, yaong mga Kristiyano'y “yaong mga naniniwala kahit hindi nila nakita” (Jn 20:29). 642. Ikatlo, at ang pinakamahalaga, ang mga pagpapakita ay hindi pumawi ng lahat ng mga pag-aalinlangan, ni ang pangangailangan sa pananampalataya (Tingnan CCC, 644). Ang ilan ay nag-alinlangan kung tunay ngang si Jesus ng Nazaret ang nagpakita, ang ilan naman ay hindi maniwalang siya nga ang Kristo. Tulad ng malinaw na ipinakita ni Tomas at ng mga disipulong patungo sa Emmaus, sadyang kinakailangan ang tunay na pagbabago ng puso, ang pagbabalik-loob, upang “makita” ang Kristong Muling Nabuhay (Tingnan Jn 20:27: Lu 24:13-35). Inilalarawan ni Mateo kung paanong “siya'y sinamba nila, bagamat may ilang nag-alinlangan” (Mt 28:17). Ito ang nagpatibay sa katotohanang ang pananampalataya ay totoong handog. “Hindi masasabi ninuman, “Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

185

ng mga Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ipinaliwanag ni Sto Tomas de Aquino na “nakita apananamp ng mata mga ng tan pamamagi sa Nabuhay apostol ang Kristong Muling lataya (ST, III: 55,2 ad 1m). lamang hang643. Ngunit ang presensiya ng Kristong Muling Nabuhay ay hindi presensiya ni aktibong ang halip, Sa lamang. ita pagpapak mga gang sa kanyang iniugnay ito kanilang at Kristo ay marubdob na naramdaman ng naunang pamayanan kaloob ng unang bilang Espiritu ng ap sa buhay sa Espiritu. “Tayo mang tumangg atin ng sa pon pag-aam ang natin y hinihinta ang samantal imutok Diyos ay napapah ay Jesus ni a presensiy Ang Diyos, ang pagpapalaya sa ating mga katawan” (Ro 8:23). mga nating yan kasaluku sa umaayon na higit na nadama sa tatlong larangan ng pagtuturo at “Doktrina, Moral na pamumuhay, at Pagsamba.” Una, bilang bukal sa mga pangaral Ikalawa, an. kapangyarihan ng mga pinuno sa Kristiyanong pamayan ng pamapagsamba sa ikatlo, At Pablo. San ni sulat na moral na nilalaman ng mga ya. Eukaristi at Binyag sa na lo yanan, lalung-la TuRO

Kina644. Ang Kristong Muling Nabuhay ang nagtalaga sa kanyang mga disipulo: ko” (Mt 28:20). os ipinag-ut ng lahat sa sumunod silang “turuan ninyong kailangan kami'y saMananatili si Jesus at ang Ama sa sinumang “tutupad ng aking salita... at ng Espibunga ay ito ng pananaha Ang 14:23). (Jn kanya” sakanya at mananahan sa ng lahat laala magpapaa at bagay ng lahat ng inyo sa o magtutur “siyang na Santo ritu tungkol” ng sinabi ko sa inyo” (Jn 14:26). Sapagkat ang Espiritu “ang magpapatotoo mauupang kayo niya gan “Tutulun 15:26). Jn (Tingnan sa Kristong Muling Nabuhay na darating. bagay mga ang ag ipapahay at an... katotohan buong ang ninyo nawaan sa inyo” (Jn Parangalan niya ako, sapagkat sa akin nagmumula ang ipapahayag niya

16:13-14).

HABILIN NI PABLO TUNGKOL SA MORAL NA PAMUMUHAY

buhay 645. Ang pamarisang pampaskuwa ng Kristong Nabuhay tungkol sa bagong sa stiyano buhay-Kri ng lahat ng anyo sa umaalam ay n kamataya ng sa pamamagitan na al espirituw sa Kristo, ni Espiritu. Ginagawang naririto ng Muling Pagkabuhay ni Pablo: paraan, siya na kung saan ang bawat Kristiyano ay kabilang. Kaya isinusulat tan ng pamamagi sa upang Jesus ni n kamataya ang katawan aking sa taglay “Lagi kong mga ang niya at Hinihikay katawan ko'y mahayag ang kanyang buhay” (2 Cor 4:10). PampasKorderong ating ang na og “Naihand na nagbagong-loob na taga-Corinto sa pamamagikuwa--si Kristo. Kaya't ipinagdiwang natin ang Paskuwa, ngunit hindi sa pamamakundi , kahalayan at tan ng tinapay na may lumang lebadura ng kasamaan

gitan ng tinapay na walang lebadura, sagisag ng kalinisan at katapatan” (1 Cor 5:7-8). PANLITURHIYANG PAGSAMBA Nabuhay sa 646. Marahil higit na naranasan ang presensiya ng Kristong Muling

186

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, . .

sakramental na pagsamba ng Kristiyanong pamayanan. Una “nang kayo'y binyagan,

nalibing kayong kasama ni Kristo at muling nabuhay na kasama niya dahil sa inyong pananalig sa kapangyarihan ng Diyos na muling bumuhay sa kanya” (Co 2:12). Para

kay Pablo, namamalagi ang Misteryong Pampaskuwa ni Kristo sa Eukaristiya: “Sapagkat tuwing kakain kayo ng tinapay na ito at iinom sa sarong ito ay ipinahahayag ninyo ang kamatayan ng Panginoon, hanggang sa muling pagparito niya” (1 Cor 11:26). Binigyang-diin ni Juan ang paniniwala tungkol sa gumagabay na presensiya sa pamamagitan ng Eukaristiya: “Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay nananahan sa akin at ako sa kanya” (Jn 6:56). K. Ang Muling Pagkabuhay at ang Libingang Walang-Laman

647. Sa ganang sarili, ang tradisyon ng “libingang walang-laman” ay walang anumang pinatutunayan. Ngunit kung iuugnay ito sa mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay, nagpapatunay ito sa Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 640). Higit na mahalaga marahil ay kung ano ang tinutukoy ng libingang walang-laman hinggil sa kalikasan ng ating kaligtasan. Sapagkat ang bangkay ni Jesus ay simbolo ng pinakasukdulang pagkakasala ng sangkatauhan, at kinuha ng Diyos ang bangkay na iyon at ginawang simula ng bagong nilikha. Kung gayon, ayon sa Katolikong pagtanaw, ang pagtubos ay hindi pagtakas sa makasalanang daigdig na ito, kundi ang pagbabagonganyo nito, sa kabila ng lahat ng kasamaan nito at pagdurusa. At hindi lamang iyan, binibigyang-diin ang paggalang sa nilikhang materyal laban sa lahat ng uri ng espirituwalismo. Tulad ng kanyang ginawa sa Paglikha at sa Pagkakatawang-tao, muling pinaghusay ng Diyos ang materyal sa pamamagitan ng pagbuhay kay Kristo mula sa

mga yumao.

Matinding itinataguyod ng PCP II ang paggalang sa nilikhang materyal sa panawagan nitong magkaroon ng “marubdob na pangangalaga sa ating daigdig at sa ating kalikasan” upang mapanatili ang “pagkabuo ng nilikha ng Diyos” (PCP IT, 79, 321-24), Ill. Ang

Pag-akyat sa Langit ni Kristo

648. Ngunit ang “pagpapataas” kay Kristo ay hindi nagtapos sa kanyang Muling Pagkabuhay mula sa kamatayan. Mahalagang bahagi ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo ang kanyang Pag-akyat sa Langit. Winika ni Kristong Muling Nabuhay kay Maria Magdalena: “aakyat ako sa aking Ama at inyong Ama, sa aking Diyos at inyong Diyos” (Jn 20:17: Tingnan CCC, 659-60). Maayos na pinag-ugnay ng Ebanghelyo ni Juan ang lahat ng mga dimensyon ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (Pagkakapako sa Krus, Muling Pagkabuhay, at ang Pag-akyat sa Langit) sa pamamagitan ng paha-

yag ni Jesus na siya'y “itinaas na” (Tingnan Jn 3:14: 8:28: 12:32-33). Ang lahat ng

a

ito'y tumutugon sa mga hula sa mga Sinoptiko tungkol sa Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay (Tingnan Mc 8:31: 9:31: 1 0:33-34). Ang mga hula tungkol sa Pagpapakasakit at sa “pagtataas” kay Kristo ay may dalawang pagkakatulad. Kapwa nila binabanggit ang 1) “Anak ng Tao” at ang 2) banal

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING

BABALIK

187

na utos. “Gayon din naman, kailangang itaas ang Anak ng Tao” (Jn 3:14). At “ang Anak ng Tao'y dapat magbata ng maraming hirap... at ipapapatay. Ngunit sa ikatlong

araw, muli siyang mabubuhay” (Mc 8:31).

649. Ang pangunahing kahulugan ng “pagtataas” ay ang pagdakila kay Kristo, ang pinakamataas na tagapamahala at pinakamakapangyarihan sa sangkinapal at sa lahat ng kasaysayan (Tingnan CCC, 668-70). Ginugunita nito ang hula ni Isaias tungkol sa “Nagdurusang Lingkod": “Ang lingkod ko'y magtatagumpay sa sa kanyang gawain, mababantog siya at dadakilain” (Isa 52:13). Lumilitaw rin ito PagkaMuling sa tungkol Pedro ni Aklat ng Mga Gawa, sa dalawa sa mga diskurso buhay at Pag-akyat sa Langit. “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang muling bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus. Iniakyat siya ng Diyos sa kanyang kanan bilang Tagapanguna at Tagapagligtas, upang bigyan ng pagkakataon ang mga Israelita na magsisi't tumalikod sa kanilang mga kasalanan, at sa gayon, sila'y patawarin” (Gw 5:30-31). Ang pagtukoy sa katagang “pagtataas” sa Pag-akyat ni Kristo sa Ama samakatuwid ay nakatutulong sa pagpapaliwanag: “Kapag naitaas na ninyo and Anak ng Tao, malalaman ninyong “Ako'y si Ako Nga” (Jn 8:28). “AKO NGA” ang pangalang ipinahayag ng Diyos kay Moises sa Exo 3:14, na siyang ginagamit ng Ebanghelyo ni Juan upang maipakilala ang pagka-Diyos ni Jesus. 650. Ngunit ang Pag-akyat sa langit ay isa ring pangyayaring nakapagliligtas sa atin. Ang pagbabalik ni Kristo sa Ama ay lubhang kailangan para sa pagsusugo sa Espiritu: “Ang pag-alis ko'y sa ikabubuti ninyo... kung umalis ako, susuguin ko ang Patnubay sa inyo" (Jn 16:7). Ang Pag-akyat niya sa Ama ay hindi humantong sa pagkahiwalay niya sa daigdig. Bagkus, lalo pa nga nitong pinatindi ang kanyang presensiya sa mga disipulo niya. Pagkatapos magsalita sa kanila, ang Panginoong Jesus ay iniakyat sa langit, at lumuklok sa kanan ng Diyos. Humayo nga ang mga alagad at nangaral sa lahat ng dako. Tinulungan sila ng Panginoon sa gawaing ito. Pinatotohanan niya ang salitang kanilang ipangangaral sa pamamagitan ng kapangyarihang gumawa ng himala, na ipinagkaloob niya sa kanila (Mc 16:19-20). Binibigyang-diin rin ni Pablo ang ganitong aktibong presensiya ni “Kristo Jesus, na namatay at muling binuhay, at ngayo'y namamagitan para sa atin” (Ro 8:34). 651. Samakatuwid, ang Pag-akyat sa Langit ni Kristo, ay may kaakibat na ilang mga saligang katotohanan tungkol sa ating pananampalatayang Kristiyano. Una, ang Pag-akyat sa Langit ay palatandaan ng pagdakila kay Kristo sa makalangit na kaharian ng kanyang Ama. Ikalawa, hindi nito hinihiwalay si Kristo sa atin sapagkat

pinangako niya mula sa langit na “ilalapit sa akin ang lahat ng tao” (Jn 12:32).

Ikatlo, sapagkat “siya'y nabubuhay magpakailanman upang mamagitan,” naipagpapatuloy ni Kristo ang kanyang pagkapari simula noong siya'y pumasok “sa langit. At ngayo'y nasa harapan siya ng Diyos at namamagitan para sa atin” (Heb 7:25 9:24). Sa huli, si Kristong umakyat sa langit bilang Pinuno ng Simbahan ay nagbibigay ng pag-asa sa atin na mga bahagi ng Kanyang katawan, na balang-araw, ay makapapasok tayo sa kaluwalhatian kasama niya (Tingnan CCC, 661-67).

188

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,

652. Mahusay na nilalagom ng Prepasyo sa Pag-akyat sa Langit ang mga katoto. hanang ito sa ganitong pahayag: “Si Kristo ang aming tagapamagitang nakikiusap sa iyo para sa tanan. Siya ang tagapasya sa lupa't kalangitan.

Hindi niya iwinaksi ang aba naming pagkatao sa pagluklok sa kanan mo. Sapagkat kami ang katawan at siya ang ulo, ang pag-akyat niya'y katiyakang sasapit kami sa iyo.” IV. Si Kristo'y Muling Babalik 653. Batid natin ang buhay na presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa atin sa pamamagitan ng kanyang sinugong Espiritu Santo sa gitna natin. Ngunit batid rin natin mula sa Kredo na siya'y “muling babalik upang maghukom sa nangabubuhay at nangamatay na tao” (Tingnan CCC, 687-82). Sa unang aklamasyong eukaristiko, ating ipinahahayag: “Si Kristo'y namatay, si Kristo'y nabuhay, si Kristo'y muling babalik!” “Parousia,” na ang ibig sabihin ay “pagdating” o “presensiya,” ay ang kinagawiang kataga sa Pangalawang Pagbabalik ni Kristo bilang banal na hukom (Tingnan Mt 24:3, 27, 37, 39, 1 Cor 15:23: atbp.). “Sapagkat darating ang Anak ng Tao na taglay ang dakilang kapangyarihan ng kanyang Ama na kasama ang kanyang mga anghel. Sa panahong yao'y gagantihan niya ang bawat tao ayon sa kanyang ginawa

(Mt 16:27).

654. Noong unang panahon, nanalangin ang mga Kristiyano para sa pagbabalik na ito ni Kristong kanilang Tagapagligtas: “Marana tha---Dumating ka nawa, Panginoon namin!” (1 Cor 16:22, Pah 22:20). Ngunit ang pangungulila para sa kanilang mapagpatawad na Tagapagligtas ay unti-unting nagbigay daan sa kumikibkib na kamalayan sa sariling pagkamakasalanan at pagtataksil. Ang asal ng paghahangad sa Diyos ay napalitan ng isang natutulad sa mga babala ng mga propeta sa Matandang Tipan. Ang “Araw ng Panginoon” ay inilarawan bilang “Araw ng Paghuhukom,” o Dies Irae (Araw ng Poot ng Panginoon). Sa ating kapanahunan, muling pinahalagahan ang pagbibigay-diin ng Bagong Tipan sa “mapagligtas na presensiya” ni Kristo at ng kanyang muling pagbabalik bilang simula ng kaganapan hindi lamang ng indibiduwal ngunit ng buong sanlibutan. Ang huling hantungan ng sangkatauhan sa bandang huli ay nasa mga kamay ng Poong Maykapal. 655, Ngunit bahagi ng madalas na sumusulpot ang kalituhan ngayon ay dahil sa mga malabis na pakahulugan ng ilang mga sektang Pundamentalista tungkol sa huling araw. Labis ang kanilang pagbibigay-diin at pagpapakahulugang-literal sa mga matulaing pahayag ng Biblia, lalo na sa Daniel at sa Aklat ng Pahayag tungkol sa katapusan ng daigdig. Ang ganitong uri ng panitikang pang-Biblia ay dapat basahin ayon sa mga nakagawiang katangian nito. Una, bagamat mistulang isang pahayag tungkol sa hinaharap ang mga tekstong apokaliptiko, ito sa katunayan ay karaniwang komentaryo lamang tungkol sa kanilang

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

189

panahon. Ikalawa, kalimita'y inilalahad ang pahayag sa isang pangitain o panaginip na gumagamit ng mga matalinghagang wika at masalimuot na sagisag. Ikatlo, ang mga teksto'y may pagtatangkang ilarawan sa ganoong paraan ang huling wakas ng kasaysayan ng daigdig at ang makapangingilabot na pagkawasak ng lahat ng mga puwersang masama sa daigdig. 656. Sa mga ganitong mga katangian ng panitikang apokaliptiko sa Biblia, higit na mahalaga para sa mga Pilipinong Katoliko ang magbigay-diin sa mga saligang katotohanan ng Parousia. Ang una, ang Kristong Muling Nabuhay bilang Anak ng Tao ang “hahatol sa mga buhay at mga patay” (2 Tim 4:1). “Kasabay ng malakas na utos, ng tinig ng arkanghel, at ng tunog ng trompeta ng Diyos, bababa ang Panginoon mula sa langit. Bubuhayin muna ang mga namatay na nananalig kay

Kristo” (1 Tes 4:16). Ikalawa, ang Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ay hindi maipagkakamali dahil ito'y may kasabay na walang-kaparis na mga palatandaan sa mga langit at lupa. “Kung gaano kabilis gumuhit ang kidlat mula sa silangan hanggang sa kanluran, gayon din naman ang pagparito ng Anak ng Tao” (Mt 24:27). 657. Ikatto, tungkol sa kung kailan magaganap ang Parousia, malinaw dito ang Ebanghelyo. “Walang nakaaalam ng araw at oras ng pagsapit niyon, kahit ang mga anghel sa langit, o ang Anak man--ang Ama lamang ang nakaaalam nito” (Mt 24:36). Samakatuwid, ang ikaapat, dahil ito'y darating nang hindi inaasahan, “tulad sa pagdating ng magnanakaw” (1 Tes 5:2), kinakailangang “mag-ingat kayo at maging handa sapagkat hindi ninyo alam kung kailan ito mangyayari” (Mc 13:33). 658. Panghuli, sapagkat nasa kanyang kaluwalhatian na si Kristo, at naipadala na niya sa atin ang kanyang Espiritu, sumapit na ang “panahon” ng kaligtasan. Ngayon ang panahon na ang ating kaligtasan ay nangyayari sa pamamagitan ng ating pang-araw-araw na pagkilos kaisa ng ating kapwa. “Darating ang Anak ng Tao bilang Hari... at luluklok sa kanyang kapwa. “Darating ang Anak ng Tao bilang Hari... at luluklok sa kanyang maringal na trono,” hahatulan niya ang mga pagkilos natin batay sa isang pamantayan: “Nang gawin ninyo ito sa pinakahamak sa mga kapatid kong

ito, ito ay sa akin ninyo ginawa” (Mt 25:31, 40). PAGBUBUO

659. Ang doktrina ng Muling Pagkabuhay at Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ang bumubuo sa isang sentrong bahagi ng ating pag-unawa tungkol sa kung sino si JesuKristo. Kahit walang maraming mapagpalagay na pangangatuwiran, likas na nauunawaan ng karaniwang Pilipinong Katoliko na si Kristo bilang Muling Nabuhay na Tagapagligtas at bilang Hukom ay nararapat na Diyos na totoo at taong totoo sa ilang paraan. Siya ay parehong kaisa natin na may kakayahang “makaunawa sa ating mga kahinaan” (Heb 4:15), at saka may kakayahang “alisin ang kasalanan ng sanlibutan" at “binigyan siya ng kapangyarihang humatol” (Jn 1:29, 5:27). Bilang Muling nabu-

190

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KAISTO,..

hay mula sa mga yumao nasa piling at kumikilos si Kristo sa ating pantaong kasaysayan, ang “Ulo” ng lahat ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan.

660. Nakasalalay nga ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa atin ngayon, sa pamamagitan ng Espiritung sinugo niya sa ating mga puso. Sapagkat si Kristong Muling Nabuhay ay hindi lamang panlabas na “modelo” ng nagdaang 2,000 taon na iminungkahing aking tularan. Bagkus siya ay personal na kapiling natin sa pamamagitan ng kanyang buhay na Salita sa Biblia, at sa kanyang aktibong kapangyarihang puno ng biyaya na nasa atin. Ang personal at pampamayanang presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa mga Pilipinong Katoliko, ay ang gumagabay na bukal ng ating tunay na panunuring moral bilang Kristiyano at ng kalakasan para sa ating pang-araw-araw na pagsasabuhay ng ating Pananampalatayang Kristiyano. 661. Ang bisa ng pagsambang Kristiyano ay nakabatay sa Muling Pagkabuhay: sapagkat kung hindi muling nabuhay si Jesus, hindi siya maaaring mamagitan sa Ama alang-alang sa atin, o di kaya'y maranasan siya sa mga Sakramento. Ang katotohanan ng Muling Pagkabuhay ay malinaw na naipamulat sa mga naunang Kristiyano sa kanilang karanasan sa Kanya sa kanilang pagsamba. Ngayon, tayong mga Pilipinong Katoliko ay nakikibahagi sa gayong karanasan sa mga aktibong pagdiriwang ng liturhiya sa mga umuunlad na parokya at mga Munting Simbahang Pamayanan. Nakikilala natin siya “sa paghahati ng tinapay” (Lu 24:35).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 662. Bakit ba napakahalaga ang maniwala sa Muling Pagkabuhay ni Kristo? Sapagkat ang Kristong Muling Nabuhay ang susi sa ating kaligtasan at sa lahat ng ating makatotohanang pagkilala sa Diyos. Kung si Kristo'y hindi muling nabuhay, ang ating pananampalataya ay walang silbi (Tingnan 1 Cor 15:17).

663. Ano ang kahulugan at kahalagahan sa kaligtasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo? Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay HINDI lamang isang “bagay” ng kaalaman kundi kasabay ng pagkakatawang-tao ng Diyos, ito ang pinakamahalagang pangyayari sa Pananampalatayang Kristiyano. Ito: e e @ e e

ang nagpatunay sa lahat ng ginawa at itinuro ni Kristo sa panahon ng kanyang paglilingkod sa publiko: tumupad sa lahat ng mga hula sa Matandang Tipan: ang nagpatunay kay Jesus bilang “bugtong na Anak ng Ama”: ang nagbigay-daan kay Kristo na maibahagi niya ang kanyang bagong buhay sa atin bilang mga ampon na anak ng Ama: ang magiging saligan at pinagmumulan ng ating muling pagkabuhay.

S| KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

191

664. Ano ang hamon na kaakibat ng Muling Pagkabuhay? Ang hamon ngayon ay hindi sa pagtanggap sa Muling Pagkabuhay ni Kristo kundi ang pagsasabuhay sa Ebanghelyo ng Kristong Muling Nabuhay.

665. Pinatutunayan ba ng Muling Pagkabuhay ang mensahe ng Ebanghelyo? Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay hindi lamang patunay sa mensahe ng Ebanghelyo. Ito mismo ang sentro ng mensahe ng Ebanghelyo. 666. Ano ang kahulugan ng “Bumangon si Kristo mula sa mga yumao”? Ang ibig sabihin nito ay: e tumawid si Jesus mula kamatayan tungo sa e isang bago at tiyak na maluwalhating buhay, e sa pamamagitan ng udyok ng Banal na Santatlo, at e ngayo'y bukal ng gayong bagong buhay para sa lahat. 667. Paano sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo? Sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng apat na paraan, alalaon baga'y sa kanyang: e pahayag tungkol sa Pasko ng Pagkabuhay at sa kautusang mula sa mga apostol: e paglalarawan sa mga pagpapakita ni Kristong Muling Nabuhay sa kanyang mga disipulo: e pagsasalaysay ng tradisyon ng libingang walang-laman, at e ulat ng mga karanasan ng unang Kristiyanong pamayanan tungkol sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa pamamagitan ng Espiritu Santo. 668. Ano ang isang halimbawa ng sinaunang kerigma? Ipinahayag ni San Pablo sa Unang Sulat sa mga taga-Corinto na: “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa Labindalawa” (1 Cor 15:3-5). 669. Paano ipinakita ng Kristong Muling Nabuhay ang kanyang presensiya sa daigdig? Nakita ng kanyang mga disipulo ang Kristong Muling Nabuhay, ngunit higit itong naranasan sa pamamagitan ng mga turo, pangaral sa pamumuhay at sa pagsambang liturhikal ng mga unang Kristiyanong pamayanan. 670. Ano ang kahulugan ng “Pag-akyat sa Langit”? Ang ibig sabihin nito'y umakyat sa langit ang Kristong Muling Nabuhay upang upuan ang kanyang luklukan sa kanan ng kanyang Ama.

192

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Ang pag-akyat sa langit ay kinakailangan ang pagbabalik Espiritu, at para sa patuloy na mabigyang-batayan ang ating

isang pangyayaring nakapagliligtas ni Kristo sa Ama upang maisugo sa pamamagitan ni Kristo alang-alang pag-asa sa ating muling pagkabuhay

sa atin sapagkat atin ang kanyang sa atin, at upang sa hinaharap.

671. Ano ang tinutukoy ng “pagkakataas” kay Kristo? Sa Ebanghelyo ni Juan, may sinasabi si Kristo tungkol sa kanyang “pagkakataas”

bilang pagtukoy sa kanyang Pagkakapako sa Krus, sa kanyang Muling Pagkabuhay, at sa Kanyang Pag-akyat sa Langit. 672. Bakit “muling babalik” si Kristo? Si Kristong Muling Nabuhay ay muling babalik sa Parousia upang hukuman ang mga buhay at mga patay. Ang mga salaysay sa Biblia tungkol sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ay sinulat sa pamamagitan ng apokaliptikong uri ng panitikan kaya, dapat isaalang-alang ito sa pagbibigay kahulugan dito. 673. Kailan at saan magaganap ang Ikalawang Pagbabalik ni Kristo o ang “Parousia”? Malinaw na kinatigan ni Kristo na walang sinumang nakaaalam nito liban sa kanyang Ama. Samakatuwid, walang katuturang pag-isipan pa kung “kailan” ito.

IKALAWANG

BAHAGI

SSi ER visto, iting Daan Ang

194

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING DAAN

Si Jesu-Kristo ang sentro ng Pananampalatayang Kristiyano. Siya “ang Daan, ang Katotobanan at ang Buhay. ki (Tingnan Jn 14:6)

PAMBUNGAD Ilalahad sa Bahagi II ang Moral na Buhay ng Katoliko, o si Kristo ating Daan, ang Daang “patungo sa [walang hanggang] buhay” (Mt 7:14: Jn 17:3). Sapagkat ang Ebanghelyo ni Kristo ay hindi lang dapat pinaniniwalaan kundi dapat isinasabuhay. Ito'y isang “pananampalatayang nakikita sa gawang udyok ng pag-ibig” (Ga 5:6). Sa pamamagitan ng “pagsunod kay Kristo” sa mga pang-araw-araw nating moral na pagkilos sa tulong ng kapangyarihan ng Espiritu Santong ipinagkaloob sa atin sa Binyag at Kumpil, unti-unti tayong lumalaki sa pagiging tunay at ganap na mga disipulo, na “naisakatuparan kay Kristo Jesus” (Fil 3:12). Samakatuwid, nagiging buhay na bahagi tayo ng Kanyang Katawan, ang Simbahan. Para sa mga Pilipinong Katoliko, ang moral na pamumuhay ay nangangahulugan ng lantarang pagsasabuhay ng Pananampalataya. Ito ay isang “lantarang pagsasabuhay” na nakasalig sa Katotohanan ni Kristo na tinanggap mula sa Simbahan at ipinahahayag sa Kredo (Bahagi I: Doktrina). Ito ay isang “lantarang pagsasabuhay” na magaganap lamang dahil sa biyaya ng pakikibahagi sa Buhay ni Kristo, lalung-lalo na sa pamamagitan ng panalangin at pagdiriwang ng mga sakramento, na nag-uugnay sa atin sa Kristong Muling Nabuhay sa Kanyang Simbahan (Bahagi III: Pagsamba/Mga Sakramento). Ang pangunahing layunin para ipakilala ang Katolikong Moral na Pamumuhay dito kasunod ng artikulo sa Kredo tungkol kay Jesu-Kristo ay upang mabigyang-diin na ang moral na pamumuhay para sa mga Katoliko ay hindi maaaring nauuwi sa talaan ng “bawal” at “di bawal.” Sa halip, nakasentro ito sa ating pang-araw-araw na pagsunod kay Jesu-Kristo bilang kanyang mga disipulo kalakip ang lahat ng mga hirap, hamon at kalabuan ng moral na buhay ngayon, at “ang pagsunod kay Jesu-Kristo” ang maaaring siyang pinakamainam na isang pahayag upang maunawaan ang pinakabuod ng “mabuting buhay.”

KABANATA 13 Nabubuhay

Bilang mga Disipulo ni Kristo Sic

“Binigyan ko kayo ng halimbawa at ito'y dapat ninyong tularan.” (fn 13:15) Ngunit ang Diyos tumubos sa kanya na kasagutan sa Kristong Kanyang

lamang, na Siyang lumikha sa tao ayon sa kanyang larawan at mula sa kasalanan, ang tanging nagbibigay ng sapat at ganap mga pangunahing katanungan ng lao... na ipinahayag kay Anak na naging tao. Sinuman ang sumunod kay Kristo, ang

ganap na tao, ay siyang higit na nagiging tao. (GS, 41)

PANIMULA 674. Para sa mga Kristiyano, ang moral na pamumuhay ay “pagsunod

kay

Kristo.” Ngunit kung binabanggit natin ang “moral na pamumuhay,” ang una nating naiisip muna ay ang mga batas, mga utos, isang serye ng mga “huwag” at kahindikhindik na parusa kung tayo'y mabigo. Ngunit ang Pananampalatayang Kristiyano ay higit sa isang katipunan ng katotohanan na dapat paniwalaan. Ito ang daan ni Kristo patungo sa buhay (Tingnan CCC, 1696). Ito ang Ebanghelyo ni Kristong pinaniniwalaan at isinasabuhay na siyang magpapasiya sa ating hahantungan bilang mga Kristiyano. Ang kaganapan ng buhay dito sa daigdig ay nangangahulugan, na sa kabila ng di-mabilang na mga pagkilos, pangyayari at suliranin sa pang-araw-araw na buhay, naglalakad tayo sa piling ni Jesus na taga-Nazaret, ang Kristo, na Siyang “ang Daan, ang Katotohanan, at ang Buhay” (Jn 14:6). 675. Ang Kristiyanong moral na pamumuhay, samakatuwid, ay tungkol sa Ebanghelyo. Tungkol ito sa pag-unlad sa pag-ibig at kabanalan. Ito ang proseso ng pagiging tunay na tao (Tingnan RH, 14). Ang Kristiyanong moral na tao ay isang dumaranas sa mapagpalaya at mapagpanibagong presensiya ni Kristo, sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu (Tingnan 2 Cor 3:17: Jn 8:32). Mula sa ganitong karanasan, nangangako ang mga Kristiyanong maging tapat sa kanilang moral na mga pag-uu195

196

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

gali, pagpapasya at gawain tungo sa patuloy na proseso ng pagpapalaya at pagpa. panibago sa mga tao upang maging disipulo ni Kristo. Dahil si Kristo ay Siya na ating “pinanggalingan” na sa pamamagitan niya'y nabubuhay tayo at doon na kung saan ang ating paglalakbay ay hahantong” (LG, 3). Sa gayo'y “mapupuno ang daigdig ng Espiritu ni Kristo at maaaring maging mabisa sa pagkakamit ng katarungan, pag-ibig at kapayapaan” (16, 36). Tinatalakay ito sa PCP II bilang “panlipunang pagpapanibago” (Tingnan PCP II, 256-74: 435-38). 676. Ngunit agad nating matutuklasan na hindi madali ang “pagsunod kay Kristo”--ang buhay ay puno ng hamon. “Mula't sapul pa sa pagbukang-liwayway ng kasaysayan, ang mga tao na hinikayat sa masama ay umabuso sa kanilang kalayaan. Itinalaga nila ang kanilang sarili laban sa Diyos at nagnasang humanap ng kaganapang hiwalay sa Diyos. Ang kanilang di-makatuwirang mga isip ay nadiliman na at ang pinaglilingkuran nila'y ang nilikha sa halip na ang Lumikha. 677. Sa ating sarili, wala tayong kapangyarihang matupad ang utos ni Kristo: “Dapat kayong maging ganap, tulad ng inyong Amang nasa langit” (Mt 5:48). Ngunit pinalalakas tayo ng Diyos sa pagpapahintulot sa ating makibahagi sa buhay ni Kristo Jesus, sa pamamagitan ng Espiritu Santo na tinanggap sa Binyag (Tingnan Ro 6:4). Sa pag-uugnay sa atin kay Kristong ating Muling Nabuhay na Tagapagligtas, bilang kaanib ng Kanyang Katawan---ang Simbahan, ang Espiritung ito ang nagpapalaya at nagbibigay-kapangyarihan sa atin sa bagong buhay upang makatugon tayo sa pagibig ng Diyos sa ating pang-araw-araw na mga salita at mga asal (Tingnan CCC, 1742). Kaya, bilang mga disipulo ni Kristo na nagtataguyod sa isa't isa sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu Santo, nagsasanay tayo ng mapanagutang kalayaan ayon sa mapagmahal na plano ng Diyos, batay sa pagkaunawa ng ating Kristiyanong budhi na unti-unting hinubog. 678. Iminumungkahi ng kabanatang ito ang mga elementong bumubuo ng personal at moral na Kristiyanong pamumuhay: ang may katawan na may kakayahang moral, ang mga taong may kinalaman, ang ating angking dangal batay sa kalayaan at sa sariling pananagutang moral, sa pagpatnubay ng ating budhi, ang panloob na gabay sa pag-unlad sa moral na pag-unlad sa kabutihang asal, sa pamamagitan ng halimbawa ni Kristo, ang biyaya ng Espiritu Santo, at ang mapagmahal na awa ng Ama (Tingnan CCC, 1700-9).

KALALAGAYAN 679. Tayo, ang mga Pilipinong Katoliko na bumubuo sa mahigit 8296 ng ating populasyon, ay may karapatang magmalaki sa ating Kristiyanong Pananampalataya. Natatangi ang ating hilig sa mga prusisyong pangrelihiyon, mga nobena at iba pang mga debosyon kay Kristong ating Tagapagligtas, kay Maria at sa iba pang mga Santo. Napupuno ang ating mga Simbahan sa araw ng Linggo at mga natatanging piyesta. Bukod dito, ang mga di-katagalang kilusan sa ating bansa gaya ng Cursillo, ang

197

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

Charismatic renewal, ang Focolore at iba pang tulad nito ay malinaw na nagpapamalas sa isang malaganap na pananabik upang higit na mapalapit kay Kristo. Malaking kay bilang ng mga Pilipino ang naghahanap ng mga paraan upang lalong mapalapit Kristong kanilang Panginoon. 680. Ngunit waring ang ganitong pananabik para sa espirituwal na pakikipagugnay kay Kristo ay hindi nadarama sa pang-araw-araw na salita at gawa ng ilang ng mga mga deboto. Madalas ang kanilang pagpapakabanal ay walang ibinubunga kaya Paano isyo. pagsasakrip at wad pagpapata d, paglilingko na l mapagmaha gawa ng pagikanilang sa nananatili na ang mga nagpapakabanal na kaanib ng Simbahan ay

ging mga mapagsamantalang may-ari ng lupa, mga usurero, mga mapang-aping amo,

o mga di-mapagkakatiwalaang empleyado? Bakit napakarami sa mga nagsipagtapos sa ating pinakamagaling na mga paaralang Katoliko ang nagiging mga tiwaling opisyal ng gobyerno, mga taksil na asawa 0 mga mandarayang negosyante? Tila nagkayag karoon ng malaking puwang sa pagitan ng panlabas na rituwal na pagpapaha pagsuang alagad: pagiging na ng pananampalatayang Kristiyano, at ng tunay nod kay Kristo sa pagkilos. 681. Tunay na nakapagbibigay-sigla ang wagas na Kristiyanong kabanalan sa totoong Kristiyanong pagsaksi at pagpapakabanal. Ngunit sa Pilipinas ngayon, dalawa ang hamon ng wagas na Kristiyanong pagsaksi ay nangangailangan ng dalawang bagay: 1) sa panloob, na malampasan ng mga Pilipinong Katoliko ang panlabas na ritwalismo at pagiging sunud-sunuran sa lipunan upang maisaloob ang kanilang taimtim na pagdarasal at pagsambang sakramental nang malalim sa kanilang kalooban: 2) sa panlabas, na maitalaga ang kanilang sarili kay Jesu-Kristo at sa lahat ng pinaninindigan Niya sa pang-araw-araw na pagsasagawa ng pananampalataya ayon sa mga moral na prinsipyong Katoliko at sa patnubay ng nagtuturong Simbahan. PAGLALAHAD L. Ang

Moral

na Tagapagpaganap:

: Ang Tao

682. Ang Kristiyanong moral na buhay ay walang iba kundi ang tawag na maging mapagmahal na tao, sa ganap na buhay-kasama-ng-iba-sa-pamayanan sa harap ng Diyos, bilang pagtulad kay Jesu-Kristo. Samakatuwid, ang susi sa moral na buhay ay ang tao na isinasaalang-alang sa liwanag pareho ng katuwiran at pananampalataya. Ang lahat ng karapatang pantao, pansarili at panlipunan, ang lahat ng tungkulin at lahat pananagutang moral, ang lahat ng kabutihang-asal at katangiang moral--ang na: tanong mga sa kasagutan ay nakasalalay nang tuluyan sa mga ibinibigay nating Kanyang sa Kristo, ni alagad isang bilang ? pamayanan ng sino ako bilang tao sa loob Simbahan? Tulad ng ipinahayag sa PCP II: “Paanong mabuhay bilang mga Pilipinong Kristiyano sa ating kapaligiran na laganap ang mga liwanag at mga anino?” (PCP II,

35).

683. Ang “diwang ito ng dangal ng tao ay lalong naikikintal ng palalim

nang

198

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

palalim sa kamalayan ng kasalukuyang tao” (DH, 1). Ang di-matinag na karangalang taglay ng bawat tao... ay ang pinakamahalagang ari-arian ng isang tao. Nagmumula ang kahalagahan nito hindi sa anumang “mayroon” ang isang tao kundi mula sa kung ano siyang tao" (CL, 37). “Samakatuwid, ang puntong aalalayan ng ating buong pagpapaliwanag ay ang tao, buling-buo at lahat sa kanya, katawan at kaluluwa, puso't budhi isipan at kalooban” (G5, 3). Ngunit sino nga ba o ano nga ba talaga ang tao ayon sa katuwiran at sa Kristiyanong Pananampalataya?

684. Mga Katauhan kay Kristo. Para sa mga Kristiyano, ang sagot lamang isalig kay Kristo. “Kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, nakamit lubos na kamalayan sa ating karangalan, sa mga tugatog kung saan tayo hinihigitang kahalagahan ng ating sariling pagkatao at sa kahulugan ng iral” (RH, 11). “Dahil sa kanyang pagkakatawang-tao, iniugnay ng Anak ng kanyang sarili sa bawat tao sa ilang natatanging paraan” (G5, 22).

ay maaari natin ang itinaas, sa ating pagDiyos ang

685. Ipinahayag ni Kristo kung paano tuwirang nakasalig ang pangunahing dangal ng lahat ng tao sa kanilang pinagmulan, kahulugan at hantungan. Sumasampalataya tayo na nilikha ng Diyos ang lahat ng tao na Kanyang kalarawan at kawangis (Tingnan Gen 1:26) sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesu-Kristo, “na sa pamamagitan niya'y nilikha ang lahat ng bagay at sa pamamagitan din niya'y nabubuhay tayo” (1 Cor 8:6). Naniniwala tayo na tinubos tayo sa pamamagitan ng dugo ni Kristo (Tingnan Ef 1:7, Co 1:14), at pinabanal sa pamamagitan ng nananahang Espiritu Santo (Tingnan Ro 8:14-16: 1 Cor 6:19). Naniniwala tayo na tinatawag ang lahat ng tao na maging mga anak ng Diyos (Tingnan 1 Jn 3:1) na nakatalaga para sa buhay na walang hanggan ng pinagpalang pakikiisa sa Ama, sa Anak Niyang Nagkatawangtao at Muling Nabuhay, at sa Kanilang Espiritu Santo (Tingnan CCC, 1692). 686. Gayunman, sa kabila ng matatag nilang paniniwala sa mga saligang ito ng katotohanan ng Pananampalatayang Kristiyano, hindi nauunawaan ng maraming Katoliko kung paano nakaugnay ang mga katotohanang ito sa kanilang pang-arawaraw na moral na mga asal, pagkilos at pagpapasya. Kung tuwirang maiuugnay lamang ang mga sinasampalatayanang katotohanang ito sa sariling karanasan ng mga Pilipino bilang mga tao, saka lamang magiging makabuluhan ito sa kanilang moral na pamumuhay. Samakatuwid, kailangang maiugnay natin ang mga Kristiyanong katotohanang ito sa karaniwang karanasan ng “pagiging isang Pilipino.” Kahit madalas na ang mga katangiang ito ng ating sariling pagkatao ay ating winawalang-bahala, gayunman kailangan pa rin nating maging mulat sa mga ito upang makamit ang tunay na pagkilala sa sarili at sa ating mga ugnayan sa iba at sa Diyos. ll. Mga Taong Nasa Karanasan 687. Ang mga tao'y likas na bukas at nakikipag-ugnay sa iba. Walang taong nagiisa, umuunlad tayo sa ganap nating pagkatao sa pamamagitan lamang ng pakikiugnay sa iba. Namumukod-tangi tayong mga Pilipino sa bagay na ito: sinasabing “kailanma'y hindi nag-iisa ang Pilipino.” Natatalos natin na ang pagiging tao ay na-

|

| l3 li

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

199

ngangahulugan ng pagiging sa pamamagitan ng iba (ang paglilihi, pagsilang at pagpapalaki sa atin), ang pagiging kasama ng iba (ating pamilya, mga kaibigan, mga kapitbahay, mga kasamahan sa trabaho), at pagiging para sa iba (pag-ibig, paglilingkod). Ganito ang pagkalikha sa atin ng Diyos--bilang mga taong panlipunan. Ganito kung paano tayo tinubos ni Kristo--bilang isang sambayanan. Ganito kung paano kumikilos sa atin ang Espiritu Santo na hindi lang sa panloob kundi kasama natin bilang bayan ng Diyos na naglalakbay tungo sa pangkalahatang hantungan natin sa Diyos. 688. Ang mga tao'y nilalang na may kamalayan na batid ang kanilang panlabas na mga kilos. Taglay natin ang ganitong pagkakilala sa sarili sa pamamagitan ng ating pagka-alam at pagkukusang-loob (Tingnan CCC, 1704-7: GS, 14-17). Samakatuwid, sa ating maliit na paraan, “inilalarawan” natin ang walang-hanggang kaalaman at pagmamahal ng Manlilikha. Ito ang batayan ng ating moral na pamumuhay. 689. Ang mga tao ay espiritung nasa katawan. dinidiin nito ang pagkakaisa ng ating “katawan at kaluluwa.” Mahalagang bahagi ng ating pagiging tao ang ating katawan hindi lang bilang “kasangkapan” na ating “ginagamit” ayon sa ating hilig. Salungat sa mga humahawak sa katawan at ginagawa itong bukal ng kasamaan, itinuturing ng Pananampalatayang Kristiyano ang katawan bilang “mabuti at kagalanggalang dahil nilikha ito ng Diyos at muling bubuhayin sa huling araw” (GS, 14). Bukod pa rito, lalong pinahalagahan ng Diyos Anak ang katawan sa Kanyang Pagkakatawang-Tao “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin” (Jn

1:14). At binabalaan tayo ni San Pablo: “Hindi ba ninyo alam na ang inyong katawan ay templo ng Espiritu Santo na nasa inyo at tinanggap ninyo mula sa Diyos.... Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos” (1 Cor 6:19-20). Naihahayag ang lahat ng ating pakikiugnay sa iba at sa Diyos sa pamamagitan ng ating mga katawan, na mga “likas na sakramento” ng ating kalalimang espirituwal. 690. Ang mga tao ay makasaysayang katotohanan. Tayo'y mga manlalakbay na nasa daan, na unti-unting nagiging ganap sa ating mga sarili sa paglipas ng panahon. Sa paggamit ng kalayaan, nagpapasya tayo para sa ating sarili at hinuhubog ang ating sarili: sa ganitong pag-unawa, tayo ang sarili nating sanhi. Umuunlad tayo bilang mga taong nasa mga naaaninaw na yugtong masusing ipinaliliwanag ng makabagong sikolohiya. Isinasalaysay sa kasaysayan ng kaligtasan sa Biblia ang kumikilos na ugnayan ng mabuti't masama, ng tagumpay at kabiguan sa buhay ng mga dakilang tao sa Biblia. Inaalala rito kung paanong unti-unting dinala ng Diyos ang Kanyang Bayang Hinirang sa isang malinaw na pagkaunawa at higit na mataas na antas ng moral na pag-unawa sa kanilang sariling pagkatao at sa Diyos mismo. 691. Ang mga tao ay namumukod-tangi ngunit likas na magkakapantay. Sa kabila ng mga pagkakaibang pisikal, sa kaisipan at kakayahang moral, likas nating nauu-

nawaan bilang tao, sa ilang mahalagang paraan, na magkakapantay tayong lahat. Ganito ang paliwanag ng ating pananampalataya: “Taglay ng lahat ng tao ang makat-

wirang kaluluwa at nilikha siyang kalarawan ng Diyos: pareho ang kanilang kalikasan at pinagmulan. Dahil sa pagkakatubos sa kanila ni Kristo. Pareho silang may banal na

200

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

tawag at hahantungan: mayroon ditong isang pangunahing pagkakapantay sa pagitan ng lahat ng tao” (GS, 29). Ngunit tinatawag ang bawat isa sa atin na “ilarawan” ang Diyos sa isang bukod-tanging paraan--kumbaga walang ibang “makapapalit sa ating lugar.” Sinasabi ni Kristo sa bawat isa sa atin: “Huwag kang matatakot, ililigtas kita. Tinawag kita sa iyong pangalan, ikaw ay akin” (Isa 43:1). Samakatuwid, sa loob ng pangunahing pagkakapantay ng lahat ng tao, kinikilala natin ang

bukod-tanging kakanyahan ng bawat tao. 692. Isinasalig rin ng pangunahing pagkakapantay ng bawat tao ang pakikilahok at pagkakaisa ng lahat ng tao. “Dahil ang Diyos Ama ang pinagmulan at layunin ng lahat ng tao, tinatawag tayong lahat na maging magkakapatid. Samakatuwid, kung tinatawag tayo ng magkaparehong hantungan na parehong makatao at makalangit, makakaya natin at dapat nating pagtulung-tulungan ang pagtatayo ng daigdig sa tunay na kapayapaan” (GS, 92). Ill. Kalayaang

Pantao

693. Sa buong daigdig ngayon ay may di-mapapantayang sigasig para sa kalayaan upang makahulagpos sa lahat ng mga lumang istruktura ng kaapihang pulitikal, pagtatangi dahil sa lahi, kawalan ng katarungan sa ekonomiya, at mapaniil na kaugaliang pangkultura. “Lalong lumalakas ang hamon sa taong kumilos alinsunod sa kanilang sariling pagpapasya, na damahin at gamitin ang kalayaan na may pananagutan, hindi dahil sa pamimilit kundi ibinubunsod ng pagpapahalaga sa tungkulin” (DH, 1). Dahil “isang mensahe ng kalayaan at puwersa ng pagpapalaya ang Ebanghelyo ni Jesu-Kristo,” (ITL) nakikilala natin dito ang “isang tunay na palatandaan ng presensiya at balak ng Diyos... dahil isang naiibang palatandaan ng banal na larawan ang tunay na kalayaan sa loob ng tao” (GS, 11 at 17). 694. Ngunit napakadaling ipagkamali ang kalayaan ng tao sa basta't “gagawin ko ang gusto ko.” Ang tunay na kalayaan, ay hindi “karapatang sabihin at gawin ang kahit na ano kundi ang “gawin ang mabuti” (Tingnan CCC, 1740). Hindi ko ito sariling karapatan, kundi isang kalayaang ibinabahagi rin ng ibang tao sa pamayanan. Hindi ito matatagpuan sa pang-aapi, panlilinlang, o kamangmangan, kundi sa katotohanan. Ang mga salita ni Kristo, “ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo” (Jn 8:32) ay nagtatalaga sa katotohanan bilang kondisyon para sa tunay na kalayaan at isang babala rin laban sa “bawat uri ng mapaglinlang na kalayaan, bawat mabababaw at may-kinikilingang kalayaan, bawat kalayaang hindi pumapaloob sa buong katotohanan tungkol sa tao at sa daigdig” (RH, 12). Ang mga umiibig sa tunay na kalayaan ay (yaong mga taong) nakapagpapasiya sa sarili nilang pakiwari at sa liwanag ng katotohanan. Pinamamahalaan ang kanilang mga gawain sa diwa ng pananagutan, at pinagsisikapang makamit ang totoo at ang matuwid (DH, 8). “Ang mga haligi ng kalayaang ito ay ang mga katotohanan tungkol kay Jesus na Tagapagligtas, ang mga katotohanan tungkol sa Simbahan, at ang katotohanan tungkol sa tao at ng kanyang dangal” (ITL, XI, 5).

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

201

695. Ang Kalayaan mula sa tunay na kalayaan ng tao ay maraming aspeto. Karaniwan tayong nagiging mulat lamang sa kahalagahan ng ating kalayaan kung pinipilit tayong gumawa ng isang bagay na labag sa ating kalooban. Pagkatapos natutuklasan natin kung gaano tayo naghahangad na maging malaya mula sa mga bagay na ipinipilit sa atin. Ngunit ang ganitong “kalayaan mula sa” lahat ng mga pagbabawal ay madalas nagreresulta sa pagsunod sa mga makasariling hangarin o sa mga bulag na pala-palagay sa halip na hanapin kung ano ang tunay na mabuti. Kaya't binabalaan tayo ni San Pablo: Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at

huwag nang paaalipin uli! Mga kapatid, tinawag kayo upang maging malaya. Ngunit huwag ninyong gamitin ang inyong kalayaan upang masunod ang pita ng laman, kundi maglingkod kayo sa isa't isa dahil sa pag-ibig. Ito ang sinasabi ko sa inyo: ang Espiritu ang gawin ninyong patnubay sa inyong buhay at huwag ninyong susundin ang pita ng laman. (Ga 5:1, 13, 16) At idinaragdag pa ni San Pedro: “Kayo'y malaya, subalit ang kalayaa'y huwag ninyong gagawing dahilan sa paggawa ng masama kundi mamuhay kayo bilang mga alipin ng Diyos'(1 Ped 2:16). 696. Samakatuwid, ang tunay na kalayaan ay kinapapalooban, una sa lahat, ng kalayaan mula sa lahat ng mga humahadlang sa ating tunay na pagiging ganap sa sarili kasama ng iba sa pamayanan. Ilang halimbawa nito ay ang panloob na hadlang tulad ng kamangmangan, o ang ating mga mapanggulong kapusukan, mga pagkatakot, mga kakulangan sa pagkatao, mga masasamang asal, mga maling palagay o mga kaguluhan ng isip at damdamin, at ang panlabas na mga puwersa tulad ng karahasan o maging ang mga pagbabanta ng karahasan. Ang mga hadlang na ito sa tunay na kalayaan ay karaniwang mauugat sa tatlong pinagmumulan: biyolohikal, na kinabibilangan ng mga namanang kapansanan at mga depekto pati na rin ang mga panlabas na sangkap tulad ng droga: sikolohikal, o panloob na puwersa, kabilang na ang mga nagmumula sa kabila ng kamalayan: at ang mga panlipunanag puwersa tulad ng mga hadlang na pangkabuhayan, pulitikal at pangkultura na sumisiil sa karapatan tungo sa kalayaan (Tingnan CCC, 1740). Ang lahat ng mga bagay na ito'y nakapapawi sa ating kalayaan at gayundin sa palagay na moral at sa ating pananagutan (Tingnan CCC, 1735). Ngunit ang pinakamalaking isahang hadlang sa tunay na kalayaan ay ang KASALANAN. Ang pagpapalaya sa tunay na kalayaan ay nangangahulugan ng “pagpapalaya unang-una mula sa radikal na pagkaalipin sa kasalanan” (Mga Turo sa Kristiyanong Kalayaan at Pagpa-

palaya, 23). 697. Kalayaan para sa. Ngunit maliwanag na nakatuon itong kalayaan mula sa ikalawang kalayaan, ang higit na mahalagang “kalayaan para sa.” Higit pa paglaya mula sa lahat ng hadlang sa tunay na kalayaan ay ang kalayaan para pag-unlad bilang ganap na mga tao at mga anak ng Diyos na nakikibahagi buhay ni Kristo, ang ating Tagapagpalaya, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu.

sa sa sa sa Ito

202

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ang kalayaang natatagpuan sa tunay na pag-ibig. Mula rito sa maraming aspeto ng kalayaan, ang tinatalakay lamang natin dito ay ang personal na dimensiyon: ang panlipunang dimensiyon nito ay ipaliliwanag sa susunod na kabanata. Lumilitaw ang dalawang antas ng “kalayaan mula sa” ng indibiduwal na tao: 1) ang kalayaan sa pagpili na sa pamamagitan nito'y pinamamahalaan ko ang aking mga moral na pagkilos, at 2) ang pangunahing kalayaan ng aking sarili. Sa unang antas, may kakayahan tayong piliin ang kumilos nang ganito o ganoong paraan, na gumawa ng mabuti o ng masama. Ngunit sa palagiang pagpili na gawin ang mabuti, unti-unti tayong nagiging taong mapagmahal, ang ikalawang antas (Tingnan VS, 6568). Ipinapakita nito kung paanong ang ating personal na “kalayaan para sa ay parehong isang proseso at isang gampanin. Sa pamamagitan ng ating malayang pagpili, at pagsisikap na mapagtagumpayan ang mga hadlang mula sa panloob at panlabas na gampanin, unti-unti tayong umuunlad (proseso) tungo sa tunay at ganap na pangunahing (pansariling) kalayaan. 698. Kalayaan ng mga Anak ng Diyos. Ang layunin ng prosesong ito at ng personal na kalayaan ay upang “palayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makahati sa maluwalhating kalayaan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:21). Pinalaya tayo ni Kristo nang bigyan niya tayong lahat ng kapangyarihang supilin ang kasalanan at mapanumbalik ang kahulugan ng ating kalayaan upang makamtan natin ang mabuti at maisakatuparan ang ating tawag bilang mga anak ng Diyos (Tingnan CCC, 1741). Ang kalayaang “makamtan ang mabuti” ay nangangahulugang “kumilos nang gaya ng ginawa mi Kristo”--upang maisalamin sa buhay ang pagka-Ama ng Diyos bilang mga inampong anak ng Ama kay Jesus na Anak, at sa pamamagitan ng nananahang Espiritu ni Jesus. Ipinangako ni Kristo, ang Espiritu Santo ay nananahan sa loob natin na lumilikha ng puwang para sa ating kalayaan at ginagawa tayong buhay. “Kung saan naroon ang Espiritu ng Panginoon, naroroon din ang kalayaan” (2 Cor 3:17. Tingnan CCC, 1742). 699. Samakatuwid, ang kapangyarihan ng Espiritu ni Kristong nananahan sa atin ang nagpapalaya sa atin mula sa kasalanan, sa batas at kamatayan (Tingnan Ro 5), para sa isang buhay ng mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa-tao, kung saan natatagpuan natin ang ating tunay na sarili sa pagtulad kay Kristo Jesus na ating Panginoon. Sapagkat “ang bunga ng Espiritu ay pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pagpipigil sa sarili” (Ga

5:22-23).

700. Paggamit ng Mapanagutang Kalayaan. Ngunit paano nating matututuhang gamitin ang ating kalayaan nang may-pananagutan? Bilang Kristiyano nalalaman natin kung ano ang mabuti sa liwanag ng Ebanghelyo at karanasan ng tao. “Dahil ang pananampalataya ay nagbibigay ng bagong kaliwanagan sa lahat ng bagay at naghahayag ng layunin ng Diyos para sa ating buong gampanin. Sa gayon pinapatnubayan nito ang ating pag-iisip tungo sa mga kalutasang tunay na makatao” (GS, 11). Kumikilos ang “bagong liwanag” na ito sa ating moral na pamumuhay sa pamamagitan ng ating budhi, “ang pinakatagong kaibuturan at kanlungan ng isang tao kung

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

203

saan nag-iisa siyang kasama ng Diyos: kung saan ang tinig ng Diyos ay umaalingawngaw sa kanyang kailaliman” (G5, 16). Ang budhing moral ang pahiwatig ng batas ng Diyos na nagpapaliwanag kung ano ang mabuti at kung ano ang masama. Hinahatulan nito ang ating asal, pinapahintulutan ang mabuti at sumusumpa ang masama (Tingnan Ro 1:32: CCC, 1778). Samakatuwid, ang ating budhi ang nagtuturo sa atin kung paano nating mamahalin ang Diyos at ang ating kapwa sa ating pang-araw-araw na pag-iisip, mga pananalita at pagkilos. IV. Budhi 701. Para sa maraming Pilipino, ang budhi ay nauunawaan bilang isang uri ng panloob na tinig (tinig ng budhi) na pumapatnubay. Maaari itong mangahulugan ng ating pangunahing pagnanais sa mabuti, ang “ang tinig na laging tumatawag sa ating mahalin ang mabuti at iwasan ang masama.” Mas tiyak, ito'y nangangahulugan ng paglalapat ng mga tuwirang pamantayang moral sa ating mga partikular na kilos: “Kung kailangan, ang tinig ng budhi ay maaaring mangusap sa ating mga puso nang mas tiyak: gawin ito, iwasan iyon.” Sa ganoon, kumikilos ang budhi bilang ang ating pinakamalapit na pamantayang moral (VS, 60) kapag pinagninilayan ang mabuti sa masama (Tingnan CCC, 1796). Sa ganang atin, nahihiwatigan at kinikilala natin ang mga kautusan ng banal na batas sa pamamagitan ng budhi. Sakop ang lahat ng ating gawain, ating tapal na sundin ang ating budhi upang makapunta sa Diyos, na lumikha sa atin para sa Kanya. (DH, 3) Ang pagsunod sa budhi ang “ating tunay na dangal, sa pamamagitan nito tayo hahatulan” (G5, 16: Tingnan Ro 2:15-16). 702. Karaniwang may maling pagkaunawa ang sumusulpot rito. Paano ba ako magiging malaya kung “nasasakop”. ako, may moral na pangangailangan na sumunod sa batas na moral at sa utos ng budhi? Tuwirang nababatay ang hinaing na ito sa maling pagkaunawa sa kalayaan bilang “paggawa kung ano ang gusto kong gawin.” Ang ating likas na pagnanais tungo sa paggamit ng kalayaang nakasentro sa makasariling paggamit ng kalayaan ay napakalalim na tanging ang mapagpalayang biyaya ng Diyos ang siyang makakatulong sa ating kumilos laban sa ganitong umiiral na bisa ng kasalanang-mana (Tingnan G5, 17). 703. Ang totoo ay may lakip ang kalayaan ng budhi na isang tumutugong tungkuling igalang ang kalayaang taglay rin ng iba. May karapatan ang bawat tao, katutubo sa kalikasan ng tao, na kikilanlin at igagalang bilang taong malaya at maypananagutan (Tingnan CCC, 1931, GS, 27). Samakatuwid, malayo sa pagwasak ng tunay na kalayaan, ang tungkuling moral ay patungkol lamang sa ating malayang pagiisip, mga salita at mga gawa, at gumagabay tungo sa makatotohanan at tunay na kalayaan. Tuwing sinisikap nating mapalaya ang sarili mula sa moral na batas ng Diyos at maging malaya sa Diyos at malayo sa pagkakamit ng tunay at totoong kalayaan, winawasak natin ito.

204

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

Kahanga-hangang naipaliwanag ng Vaticano II ang parehong pag-iral ng nakikitang kabalintunaan sa pagitan ng kalayaan at tungkuling moral: “Tinatawag tayo ng

Diyos na paglingkuran siya sa Espiritu at sa katotohanan. Samakatuwid, sinasakop tayo ng budhi ngunit hindi sapilitan... pinapatnubayan tayo ng sarili nating pagpapasiya at upang tamasahin natin ang kalayaan” (DH, 11). 704. Paghubog ng Budhi. Hindi “awtomatiko” ang ating budhi. Unti-unti itong nahuhubog sa pamamagitan ng marami at masalimuot na mga bagay na pumapaloob sa ating paglaki sa pagiging ganap na Kristiyano. Ang paghubog sa loob ng pamilya, sa batayang aralin at katesismo sa Pananampalataya, mga kinaugalian nating asal at pagpapahalaga, mga kaibigang kasabay nating lumaki sa paaralan, at ang mas malawak na panlipunang kapaligiran ng pamayanan--lahat ng ito'y nakakaimpluwensiya sa paghubog ng budhi. Napakahalaga sa wastong pag-unawa ng ating budhi ang kinakailangang dimensyon ng pakikiugnay. Hindi kailanman nahihiwalay ang patuloy nating moral na karanasan sa unti-unting paghubog ng ating budhi. Sa halip, laging nasasangkot rito ang di-mabilang na pakikipag-ugnayan natin sa ating mga magulang, tagapag-alaga, kamag-anak, kaibigan, guro, madre't pari sa loob ng mga samahang panlipunan ng pamilya, paaralan, parokya at pamayanan. 705. Lalo nating namamalayan ang pangangailangang humubog ng tamang budhi kapag ang mga pangyayari sa buhay ay humahamon sa ating gumawa ng mahihirap na pagpapasiya. Sa masalimuot at makabagong kapaligiran kalakip ang mga bagong pinakikiramdaman (hal. pagkakaisa, panlipunang katarungan, kapayapaan), at ang mga bagong pangangailangan at inaasam (pantay na karapatan, kilusang mapagpalaya, kilusang nagtatanggol sa kababaihan), higit na nagiging mahirap at kulang sa katiyakan ang moral na paghahatol. Sa ganitong mga pagkakataon, kung saan madalas nagkakaroon ng makatuwirang pagkakaiba ang mga Katoliko, kinakailangang mag-ingat tayong hindi ituring ang ating mga palagay na katumbas ng kapangyarihan ng Simbahan (6S, 43). Sa halip, kinakailangan natin ng budhing parehong naliliwanagan at husto sa kaalaman (Tingnan CCC, 1783-85). 706. Mga Antas ng Budhi. Nauunawaan natin na ang “paghubog sa budhi” ay isang habang-buhay na gampanin. Simula sa pinakabatang gulang, ginigising nito ang bata sa karunungan at pagsasanay sa panloob na batas na kinikilala ng budhi”

(CCC, 1784).

Kinikilala ang mga pag-unlad sa larangan ng sikolohiya, pedagohikal at intelektwal na mga agham. Kailangang tulungan ang mga bata at kabataan upang mapaunlad nang maayos ang kanilang mga katangiang pisikal, moral at intelektwal. Kailangan silang sanayin upang magkamit nang papahusay na diwa ng pananagutan.... Ang mga bata at kabataan ay may karapatang mahikayat na makapagpasiya nang mahusay batay sa mabuting budhi at isakatuparan ito nang may pansariling pananagutan (GE, 1).

707. Paghubog sa Budhing Kristiyano. Ngunit upang mahubog ang budhi ng isang disipulo ni Kristo, maliwanag na ang susi ay si Kristo at ang Kanyang Espi-

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

205

ritu, na nararanasan sa loob ng sambayanan ni Kristo, ang Simbahan. Nagaganap ang mapanghubog

na pamamaraang

ito sa pananampalataya

at sa pamamagitan

ng

panalangin, sa pamamagitan ng pagsunod sa Salita ng Diyos at mga turo ng Simbahan, at pagiging bukas sa mga biyaya ng Espiritu Santo. Nakakatulong din ang mapanuring pagninilay-nilay sa mga pangyayari at karanasan sa ating buhay sa pagbuo ng mga pagpapasyang moral. Nahuhubog ang budhing Kristiyano sa panlabas na pagsasabuhay natin ng pananampalataya. Binibigyang-diin ang dalawang salik sa paghuhubog: 1) mga salik na nauukol sa “puso” gaya ng pagbabasa at pagninilay-nilay sa mga turo at kilos ni Kristo, at ang ating panalanging mapandama at buhay mula sa sakramento na kung saan nakakatagpo natin ang Kristong Muling Nabuhay: 2) mga salik na nauukol sa “isipan”--pagtalima “sa mga banal at tiyak na doktrina ng Simbahan na siyang may tungkuling ituro ng Katotohanan na si Kristo mismo at maging ang tungkuling ipahayag at magpatotoo sa mga patakaran ng kaayusang moral na kalikasan ay nagmumula mismo sa pagkatao (DH, 14). 708. Mga Uri ng Budhi. Ibinubukod ni San Pablo ang mga mabuting tao sa masama batay sa kanilang pananampalataya at sa mabuti o masamang budhi. Pinaaalalahanan niya si Timoteo: “Taglayin mo lagi ang pananampalataya at malinis na budhi. May mga taong hindi sumunod sa kanilang budhi, at dahil dito'y winasak nila ang kanilang pananampalataya” (1 Tim 1:19). Nagbabala rin siya laban sa “panlilinlang ng mga sinungaling na ang mga budhi'y may tatak ng pagiging alipin ni Satanas” (1 Tim 4:2), at “sa masasama at di nananampalataya... marumi ang kanilang budhi at isipan” (Tito 1:15). Ipinapahayag nito ang natatanging kahalagahan ng budhi sa pagiging isang tunay na tao at alagad ni Jesu-Kristo. 709. Ngunit may pagkakataong ang budhi'y nagkakamali rin kahit na sa mga matapat na mananampalataya--napagkakamalan nating mabuti ang sa katunayan ay masama, o masama ang mabuti. “Madalas nagkakamali ang budhi mula sa di-masupil na kamangmangan nang hindi naman nakawawala ng dangal nito” (GS, 16: Tingnan CCC, 1791-93). Samakatuwid, bahagi ng paghuhubog ng budhi ang pagtatama sa mga kamalian nito sa pamamagitan ng tagubilin tungkol sa mga makabuluhang moral na pagpapahalaga at mga alituntuning nagbibigay ng wastong pananaw sa moral na pagsaksi ni Kristo. “Habang higit na nananaig ang wastong budhi, higit na maisasantabi ng mga tao o grupo ang bulag na pamimili at napagsisikapang mapatnubayan sa pamamagitan ng mga tuwirang pamantayan ng moral na asal” (65, 16). 710. Sa ibang mga pagkakataon, nakararanas tayo ng pagkabagabag ng budhi-kapag naguguluhan tayo dahil sa pagkilos nang salungat sa ilang pamantayan o alituntunin. Ang ganitong pagkabagabag ng budhi ay maaaring bunga ng isang tunay na budhing Kristiyano--kapag kumilos tayo nang taliwas sa Ebanghelyo. Ngunit maaari din namang ang pagkabagabag ng budhi ay bunga lamang ng kahihiyan dahil sa paglabag sa itinuturing na “bawal” sa lipunan o kultura. Kaya't ang paghubog sa isang tunay na budhing Kristiyano dito ay nangangahulugan ng paglilinaw sa kaibahan sa pagitan ng tunay na moral na pagkabagabag (ang tunay na “panunurot ng budhi”) at ng bagabag na damdaming dulot ng sikolohikal na kadahilanan na walang

206

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

anumang pagkakamaling moral. “Naglalaho ang [tunay na] kahulugan ng kasalanan kapag itinutumbas ito sa mapanglaw na damdamin ng pagkabagabag o sa di-mabigat na paglabag lamang ng mga patakaran o mga alituntunin ng batas” (RP, 18). 711. Gawain ng Budhi. Tinalakay sa Kabanata 15 ang mga pamantayang moral na ginagamit ng ating budhi sa pagkilatis ng mabuti sa masama. Sa bahaging ito'y nais nating talakayin kung ano lamang ang nagpapabuti o nagpapasama sa ating mga kilos. Ano ba ang pinagpapasiyahan ng budhi? Kinaugalian nang bigyan-diin ang tatlong dimensiyon ng bawat gawaing moral: 1) ang kilos na pinili, 2) ang nilalayon, at 3) ang kalagayan (Tingnan CCC, 1750-56). Ang tatlong ito ay dimensiyon ng iisang pagkilos na moral: kaya't kailangan itong ituring na magkakasama upang makagawa ng isang maayos na pagpapasiyang moral. Dahil malilimutan ang taong tagapagpaganap at ang kalagayan kung pagtutuunan lamang ng pansin ang “kilos na pinili.” Makakaligtaan naman ang tunay na kalikasan ng kilos na moral kung ang “nilalayon” lamang ang bibigyang-pansin: hindi sapat na katuwiran ang mabuting nilalayon upang gumamit ng paraang masama. Sa panghuli, ang pagsasaalang-alang lamang ng kalagayan ay magbibigay-daan sa pagpikit ng mata sa tunay na kalikasan ng kilos na pinili at ng lahat ng pamantayang moral.

PAGBUBUO 712. Binalangkas sa itaas (Tingnan, bilang 684-91) ang mga doktrinang nakasalig sa likas na dangal ng bawat tao, at sa gayo'y ng buong moral na buhay ng Kristiyano. Likas na iniisip nating mga Pilipino ang Diyos bilang Manlilikha, at sa ilang paraan, bilang huling hantungan ng lahat. Subalit para sa marami sa atin, tila “napakalayo” ng dalawang katotohanang ito sa ingay at gulo ng pang-araw-araw na buhay. Kinakailangan ang isang mas tuwiran na karanasan at pag-uudyok. Para dito, kailangan ang isang katulad ng personal na karanasan ni Pablo sa Muling Nabuhay na Kristo na katotohanan ang sinasabi ko: hindi ako nagsisinungaling. Saksi ko rin ang Espiritu Santo na malinis ang aking budhi” (Ro 9:1). Kung ang mga katotohanang nakapaloob sa Kredo ay hahayaang manatiling mahirap unawain at hiwalay sa tao mawawalan ito ng kakayahang makaganyak ng palagiang pagsisikap na kinakailangan sa matapat na pagsunod kay Kristo bilang tunay na alagad--isang taong unti-unting natutuhan kung paanong “huwag umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang: ipakita ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:18). 713. Ang matinding pangangailangan ng motibasyon ay naglalahad ng likas na lugar ng panalangin at ng pagsambang sakramental para sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Ang malaman kung ano ang mabuti at masama ay hindi kagaya ng paggawa ng mabuti at pag-iwas sa masama. Muli nating halimbawa si Pablo: malinaw niyang ipinakitang walang kakayahan ang Batas na magkaloob ng kapangyarihang maging tapat dito. Tanging si Kristo lamang ang magliligtas sa atin mula sa kasala-

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO Nf KRISTO

207

nan at kamatayan para sa tunay na buhay sa pamamagitan ng kanyang Espiritu. Samakatuwid, wala tayong kapangyarihang mabuhay bilang mga “anak ng Diyos” kung wala tayong natatanging kaugnayan kay Kristong ating Panginoon---na nagsimula, isang kaugnayan na inaruga, pinaunlad at itinaguyod sa pamamagitan ng panalangin at sakramento. 714. Inilahad sa kabanatang ito ang mga pangunahing dimensyon ng pagiging tagasunod ni Kristo sa liwanag ng katuwiran at ng Pananampalataya. Ang mabuhay bilang isang alagad ni Kristo ay ang tumugon sa Diyos bilang a) isang tao: may malay, nabubuhay sa kasaysayan, natatangi, nakikipag-ugnay, may espiritung nasa katawan na may likas na dangal--nilikha, tinubos, nabibiyayaan ngayon para sa buhay na walang hanggan: b) isang malayang sarili, na tinawag mula sa lahat ng pagkaalipin tungo sa isang tunay na Kristiyanong pananaw at pag-uugali, at may pananagutang tumuklas ng tunay na mabuti, at winawari sa pamamagitan ng k) budhing Kristiyano na hinubog sa pamamagitan ng pamamahala sa sariling kalayaan tungo sa persona at mensahe ni Jesu-Kristo, ang sentro ng pagtuklas sa sarili at pagkakakilanlan bilang Kristiyano.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 715. Ano ang “moral na pamumuhay” para sa Kristiyano? Ang Kristiyanong moral na pamumuhay ay pagsunod kay Kristo: e sa lahat ng ating mga pang-araw-araw na mga pagkilos, mga pagpahalaga at mga asal, . pinalalakas sa pamamagitan ng mapagpalaya at mapagpanibagong piesei siya ni Kristo, e sa pamamagitan ng biyaya ng kanyang Espiritu, e sa loob ng sambayanang Kristiyano. Ito'y isang pagtugon lamang sa tawag ng Ebanghelyo na maging mga taong mapagmahal, sa kaganapan ng buhay-kasama-ng-iba-sa-sambayanan sa harap ng Diyos, bilang pagtulad kay Kristo. 716. Ano ang suliranin ang karaniwang inihaharap ng “moral na pamumuhay”? Nakakaranas tayong lahat ng maraming mga paghamon at panunukso na parehong nagmumula sa ating sariling kalooban at sa labas, laban sa paggamit natin ng ating kalayaan nang mapanagutan. Karaniwan ngang nahihirapan tayo na palagiang “gumawa ng mabuti at umiwas sa masama.” 717. Paano makatutulong sa atin ang Kristiyanong pananampalataya sa pagunawa sa ganitong kalagayan? Nakatutulong ang Kasulatan at ang turo ng Simbahan na makilala natin ang ganitong kalagayan bilang pangkalahatang kalagayan ng tao na dulot ng “Pagkakasala”

208

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI/ KRISTO, ANG ATING DAAN

sa pinagmulan ng ating lahi. Samakatuwid, may isang pundasyon ang personal at moral na suliranin natin na malalim pa sa anumang makakaya natin sa ating sarili kapag wala ang mapanubos na kapangyarihan ni Kristo. 718. Ano ang susi sa Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang susi sa Kristiyanong moral na pamumuhay ay ang ating karangalan bilang tao, na nilikha ng Diyos, tinubos ni Kristo, at pinabanal ng Espiritu Santo, at itinalaga sa buhay na walang-hanggan kasama ng Diyos. 719. Paano natin nararanasan ang ating sarili bilang mga tao? Nararanasan natin ang ating sarili bilang mga espiritung nasa katawan, may kamalayan sa makasaysayang proseso ng ating paglaki at pag-unlad sa patuloy na pakikiugnayan sa iba, na ating likas na kapantay ngunit natatangi sa atin. 720. Ano ang tunay na kalayaang pantao? Ang tunay na kalayaang pantao ay isang ibinabahaging kakayahan na kasama ng iba sa sambayanan para makapamili--hindi ng kahit ano na lang--kundi kung ano ang mabuti, upang tayo ay maging tunay na sarili. Kinabibilangan ito ng parehong: e kalayaan mula sa anumang humahadlang sa ating pagiging tunay na sarili kasama ng iba sa sambayanan, at e kalayaan para sa paglaki bilang ganap na mga tao sa harap ng Diyos at ng ating kapwa tao sa tunay na pag-ibig. 721. Paano nararanasan ang kalayaang pantao? Nararanasan natin ang kalayaan nang pinakalikas sa ating mga malalayang pagpiling kumilos o hindi kumilos, ang gumawa o hindi gumawa ng isang bagay. Tinatanggap natin ang pananagutan sa mga kilos na ito. Bukod sa ating sariling mga malayang kilos nandiyan ang kalayaan ng ating mismong sarili na dahan-dahang nahuhubog ng ating mga malayang kilos. Madalas na tinatawag na “saligang kalayaan” o mapagpipilian, hindi ito isang katawagan sa sikolohiya kundi tumutukoy ito sa ating “moral na pagkatao” bilang isang tao. 722. Ano ang kahulugan ng “kalayaan ng mga anak ng Diyos”? Ibig sabihin nito ay ang kalayaang ibinabahagi natin sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu ni Jesu-Kristong nasa sa atin. Pinapalaya tayo nito mula sa pagkaalipin sa kasalanan, sa batas, at kamatayan, para sa isang buhay ng mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa tao. Hindi ibig sabihin nito na e wala tayong kasalanan, walang batas na susundin, at hindi tayo kailanman mamamatay: ngunit ipinagkakaloob sa atin ng biyaya ng Diyos ang tunay na maaaring mangyari na: e pagkalas at paglupig sa pang-aalipin ng kasalanan, mamuhay sa tunay na kalayaan sa patnubay ng batas, at

N: ||

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

e

209

mahigitan ang ating kamatayang pangkatawan sa pakikibahagi sa buhay na walang-hanggan ni Kristo.

723. Ano ang budhi? Ang budhi ay ang pinakamalapit na batayan ng personal at moral na pamumuhay, ang pinakasukdulang pamantayan sa pagwari ng moral na mabuti at masama, kasama ang damdamin ng pag-uutos na sundin ang alituntunin nito. Ito ang panloob na tinig: e e e

na tumatawag sa ating ibigin ang mabuti at iwasan ang masama, sa paggamit ng mapagbabatayang moral na panuntunan para sa ating partikular ng kilos, at samakatuwid nag-uutos: gawin ito, huwag gawin 'yun!

724. Kung tayo'y may moral na pangangailangang sumunod sa ating budhing “gumawa ng mabuti,” malaya pa ba tayo? e Gumagamit tayo ng tunay na kalayaan sa pagsunod natin sa mga batas na moral at sa ating mga budhi. Nakabatay ang pagtutol sa karaniwang maling kaisipan tungkol sa kalayaan na “paggawa kung ano ang gusto.” 725. Paano nahuhubog ang ating mga budhi? Unti-unting nahuhubog ang ating mga budhi sa pamamagitan ng mga tagadala ng pagtuturo sa ating paglaki sa pamilya, ating pagsasanay sa paaralan, katekesis sa parokya, at impluwensiya ng mga kaibigan at mga kakilala sa lipunan. 726. Paano natin hinuhubog ang isang “budhing Kristiyano”? Unti-unting hinuhubog ang “budhing Kristiyano” sa pananampalataya at sa pamamagitan ng pansarili at pang-Simbahang buhay-panalangin: e sa pakikinig sa Salita ng Diyos at sa mga turo ng Simbahan, e sa pagiging matugunin sa pananahan ng Espiritu Santo, at e sa mapanuring pagninilay-nilay sa ating tunay na mga moral na pinili at mga karanasan sa pang-araw-araw ng buhay. Sakop ng mga “mga bagay na pampuso” ang pagbasa at mapanalanging pagninilay-nilay sa mga turo at sa gawa ni Jesus, at sa sarili nating pananalangin at sakramental na pamumuhay. Tumutukoy ang “mga bagay pang-isipan” sa pagpapalalim ng pag-unawa sa Banal na Kasulatan at turo ng Simbahan, lalo na ang mga Katolikong moral na simulain, at tamang moral na pamamatnubay. 727. Ano ang mga uri ng Maraming mga iba't ibang wan ang paggamit ng budhi, e “wastong” budhing at alituntunin,

budhi? paraan ng paghahanay ang ginagamit upang mailarangunit ang pinakalaging nagagamit ay ang: umaayon sa mapagbabatayang moral na pagpapahalaga

210

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

“maling” budhing nagkakamaling humatol ng isang bagay bilang moral na mabuti ngunit masama naman pala. Ang ating moral na pananagutan ay ang makabuo ng isang maayos at “maalam ng

budhi” at maiwasto ang kahit anong namamaling budhing maaaring taglay natin. -

T28. Ano ang-kailangang-pagpasiyahan ng-ating budhi? Upang mapagpasiyahan ang kabutihan o kasamaan ng isang gawain kailangang mapagpasiyahan ito ng ating budhi sa tatlo nitong aspeto: ang kalikasan o pakay ng pagkilos, ang ating nilalayon bilang mga tagapagpaganap o mga tagagawa ng pagkilos, at

ang mga pangyayaring nakaaapekto sa moral na batayan ng pagkilos.

KABANATA 14

Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo ako

Si Jesus ay nagtungo sa Galilea at ipinangaral ang Mabuting Balitang mula sa Diyos: “Dumating na ang takdang panahon, at malapit na ang paghahari ng Diyos! Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balitang ito.” (Mc 1:15) [Nakikibahagil ang mga tagasunod ni Kristo sa kasiyahan al pag-asa, sakit at kalungkutan ng mga tao sa ating panahon, lalong-lalo na ng mga mahihirap at mga pinahihirapan. Dahil binubuo nila ang sambayanan ng mga taong kaisa ni Kristo at pinapatnubayan ng Espiritu Santo. Mga taong tumutungo sa kaharian ng Ama

at nagdadala ng balita ng kaligtasang nilalayon para sa lahat ng tao. (GS, 1)

PANIMULA 729. Inilarawan sa naunang kabanata ang alagad ni Kristo bilang isang tao na may likas na karangalang lumilitaw sa mapanagutang paggamit ng kalayaan ayon sa budhi. Tatalakayin sa kabanatang ito ang panlipunang kalalagayan ng moral na pamumuhay ng Kristiyano. Nabubuhay tayo sa daigdig na laging mabilis ang pagbabago kung saan tila nawawala sa magdamag ang kinaugaliang moral na pagtunggalian kung saan dagsa ang “mass media” ng mga larawan ng “tagumpay” na nababalot ng labis na karangyaan at kapangyarihan, sa isang banda. At sa kabilang dako naman ng “pagkabigo” sa dimailarawang pagdurusa, kahirapan at pagkaapi ng iba. Ang mga biglang pagbabagong ito ay nagtatanong hindi lamang sa kahulugan ng ating pang-araw-araw na pagkilos kundi sa ating buong Kristiyanong pananaw sa buhay at pangunahing moral na pag-uugali at pagpapahalaga. Sapagkat sa gitna ng lahat ng ating di-kapani-paniwalang pag-unlad sa ngayon, natutuklasan pa rin natin ang ating sarili na nalilito, at di makakilos sa kawalan ng katiyakan tungkol sa pinakabatayan ng ating Kristiyanong moral na pamumuhay. 211

212

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

730. Sa ganitong kalagayan, ang Simbahan ay “may tungkuling suriin nang mabuti ang mga tanda ng panahon at bigyang-pakahulugan ang mga ito sa liwanag ng Ebanghelyo” (GS, 4). Dala ng Salita ng Diyos ang ilaw ni Kristo upang magbunga sa “nakababalisang mga katanungan tungkol sa kasalukuyang takbo ng daigdig” (65, 3) na katangian ng ating panahon. Ang pagbungahin ang mga utos ni Kristo sa isang konkretong kalagayan ay isang pagkilos ng makapropetang pagbibigay-kahulugan sa kalooban ng Diyos. Sa ganitong gawain, ang Simbahan ay nagpapahalaga lamang sa isang bagay--ang maipagpatuloy ang gawain ni Kristo sa pamamatnubay ng Espiritu Santo dahil dumating Siya sa daigdig upang sumaksi sa katotohanan, magligtas at hindi humatol, maglingkod at hindi paglingkuran” (G5, 3, Tingnan Jn 18:37: Mt 20:28). Samakatuwid, tatalakayin sa kabanatang ito kung ano ang bumubuo sa kalagayang panlipunan ng pagsunod kay Kristo sa daigdig ngayon. At ito ay ang Kristiyanong Pananampalataya at moral na pamumuhay, na nabuo sa pamamagitan ng paglalarawan ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, na tumatawag sa ating personal na magbagong-loob mula sa kasalanan sa pagsunod kay Kristo, bilang kaanib ng Kanyang bayan, ang Simbahan.

KALALAGAYAN 731. May mga malaking pagbabagong naganap sa buhay ng mga Pilipino nitong mga nakaraang dekada. Tahimik na naglaho ang ilan sa mga nakaugaliang paraan ng mga Pilipino ng pakikiugnay sa isa't isa. Pinukaw ng mga bagong matitinding hangarin ang mga taong dating nahihimbing upang masigasig na itaguyod ang iba't ibang pakikibaka para sa: a) pagpapalaya sa maraming inaapi, b) pagtatanggol sa karapatang pantao ng mga pinagsasamantalahan: k) pagpapaunlad sa mga kalagayan sa paggawa, pagpapataas ng mga sahod, at d) pagpapalaganap ng higit na mainam na kalagayan ng pamumuhay sa mga kulang-palad. Patuloy na may malaking impluwensiya ang Simbahang Katolika sa Pilipinas sa bagong “panlipunang kamalayang” ito at sa pagmamalasakit para sa katarungan at para sa mga maralita. Nananawagan ang PCP II para sa pagpapanibago bilang isang “Simbahan para sa Mga Dukha” (Tingnan PCP II, 125126) at walang takot na hinaharap ang mga sanhi at kalagayan ng karukhaan at panlipunang kawalan ng katarungan. (Tingnan PCP II, 165, 247-49, 256-61, 290-329, atbp.) 732. Ngunit patuloy pa ring nagpapakita ang lipunang Pilipino ng mga kapansinpansing pagsasalungatan na malayo pang “papanaw.” Tagumpay pa nitong nilabag ang lahat ng pagsisikap na alisin sila, na anupa't sila'y lumalim na at tumindi. Hindi kailanman naging ganito kalawak, kalantad (kapansin-pansin) at kahiya-hiya ang pagitan ng mayayaman at mahihirap na mga Pilipino. Kapansin-pansin din, sa kabila ng lahat ng pagtutol ng madla, ang pagbibigay-diin ng gobyerno sa pagtuturo ng wastong pagpapahalaga, at panawagan ng maraming pangkat ng mga relihiyoso para sa mataas na katapatang moral at pagbabago, patuloy pa rin ang paglaganap ng pagnanakaw at katiwalian sa pulitika, at ng halos walang habag na pagwasak at pag-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

213

sasamantala sa ating likas na yaman. Ang nananatiling tanawin ng ganitong mga panlipunang sakit ng ating bansa ay nakaragdag sa tila laganap na pagkalito hinggil sa papel ng Kristiyanong Pananampalataya sa mga bagay na moral. 733. Maraming Pilipino ang likas na nag-uugnay ng kanilang paniniwala sa Diyos sa kanilang kaisipan tungkol sa mabuti at masama. Nananalangin sila para sa patnubay at pag-udyok ng Espiritu Santo kung mayroon silang mga mabigat na suliranin o may mahalagang pagpasiyang gagawin. Madalas silang nagnonobena upang makamit ang ilang hinihiling na pagpapala. Nagpapahiwatig ito nang malaki sa paninindigan ng mga Pilipino sa pagiging malapit sa Diyos sa kanilang personal na buhay. Subalit sa kasawiang-palad, sa maraming pagkakataon, ang mga gawaing ito'y nananatiling nakakulong lamang sa kanilang pribadong buhay-panalangin na maliit ang pakikiugnay sa iba. “Isa sa pinakamalaking pagkakamali ng ating panahon ang paghiwalay sa pagitan ng pananampalataya na ipinapahayag ng marami at ng pag-uugali sa pangaraw-araw na pamumuhay” (G5, 43).

PAGLALAHAD l. Pananampalataya

at Moral

na Pamumuhay

734. Magsimula tayo sa pinakapangkalahatang paksa--ang impluwensiya ng Kristiyanong Pananampalataya sa moral na pamumuhay. Tinatawag ang lahat ng tao, Kristiyano man o hindi, na mamuhay ng isang moral na pamumuhay. Samakatuwid, hindi magkapareho ang Kristiyanong pananampalataya at ang moral na pamumuhay. Ngunit para sa mga Pilipinong Kristiyano, ang kanilang pananampalataya ang gumagawa ng isang radikal na pagkakaiba sa kanilang moral na pamumuhay sa dalawang pangunahing paraan: 1) sa pagkakaloob ng natatanging Kristiyanong kahulugan sa buhay: 2) sa pagpapatibay ng motibasyong moral na may mga katangi-tanging makaKristiyanong hangarin. 735. Masusing tinalakay sa naunang kabanata ang Kristiyanong kahulugan para sa bawat tao: paano nagbibigay si Kristo ng bagong praktikal na kahulugan sa likas na dangal ng mga tao, hanggang sa kung ano ang kahulugan ng pagiging tunay na malaya taglay ang isang mabuti at matuwid na budhi. Para sa mas malawak na pananaw sa personal na kahulugan ayon sa kalalagayan ng tunay na mundo kasama ang lahat nitong mga problema, mga kasamaan, at mga pagdurusa nito, may idinaragdag pang kahulugan ang Pananampalataya. Sa pahayag ng Vaticano II: 736. Sa Kristiyanong pananaw, ang daigdig ay ang kabuuan ng pamilya ng tao, ang larangan ng kasaysayan ng tao--ng kanyang mga paghihirap, pagwawagi at kabiguan---ang mundong nilikha at pinananatili sa pag-ibig ng Maylikha. Pinalaya na siya sa pagkaalipin sa kasalanan ni Kristong ipinako sa krus at nabuhay ng mag-uli upang sirain ang mapanakal na kapit ng umaanyong Kasamaan. Sa ganitong paraan maaari siyang muling maihugis ayon sa plano ng Diyos nang maitungo ito sa kanyang kaganapan (GS, 2).

214

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN 737. Ang motibasyon

na ipinagkakaloob ng Pananampalataya sa moral na pamu-

muhay ng mga Pilipinong Kristiyano ay dumadaloy mula sa bagong kahulugang ito ng ibinibigay ni Kristo at mula sa Espiritu ng Katotohanang patnubay natin sa lahat ng katotohanan (Tingnan Jn 16:13), Unti-unting nahuhubog ang mga hangarin sa pamamagitan ng maraming mga sagisag, mga kuwento, mga tao, mga rituwal, mga sere. monya, mga kaugalian at mga panalangin. Sa pamamagitan ng mga ito'y naisasalin ang Pananampalataya sa bawat salinlahi. Sa gayon, hindi lamang ang isipan, kundi pati na rin ang imahinasyon, damdamin, puso at kalooban ng Pilipinong Kristiyano ay labis na naakit ng Pananampalataya kay Kristo. Binigyang-diin ng PCP II ang panggaganyak na ito sa pasimula ng pananaw nito ng isang simbahang pinanibago

sa “Daan ni Jesus,” at sa “Tawag ni Jesus Ngayon” (Tingnan PCP II, 37-85). 738. Samakatuwid, radikal na hinihikayat ng Kristiyanong Pananampalataya ang moral na pamumuhay ng Pilipino: a) Sa pagbibigay nito ng mga dahilan para kumilos sa isang Kristiyanong paraan. Nagbibigay ng bagong pananaw ang Kristo ng Ebanghelyo na makatutulong sa atin upang maipaliwanag ang mga mahahalagang aspetong moral ng ating pang-araw-araw na kalagayan sa buhay. Siya ang “ilaw” na nagbibigay liwanag sa ating mga budhi sa katotohanan upang “mabatid ang kalooban ng Diyos, kung ano ang mabuti, nakalulugod sa Kanya at talagang ganap” (Ro 12:2). “Sapagkat ang Salita ng Diyos ay buhay at mabisa, higit na matalas kaysa alinmang tabak na magkabila'y talim... ito'y nakatataho ng mga iniisip at binabalak ng tao” (Heb 4:12). b) Sa paglinang ng mga asal at kaloobang tulad ng kay Kristo. Lumalaki ang mga Kristiyano sa mga kuwento sa Ebanghelyo tungkol sa pag-aruga ni Kristo sa mga dukha, sa katapatan Niya sa kanyang Ama, sa mapaghandog Niyang pagmamahal. Pinararangalan natin si Maria at ang mga Santo sa kanilang dakilang kabutihan sa pagsunod kay Kristo sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. Samakatuwid, nabubuo ang maka-Kristong mga asal na siyang “susubok at magpapaliwanag sa lahat ng bagay sa tunay

na diwang Kristiyano” (GS, 62).

"

az mi

Sa paglalagom, ang pananampalataya'y nagbibigay-daan at nananawagan sa isang patuloy na pagtataya sa buhay. Sa pamamagitan ng moral na buhay, lalo na

-

k) Sa paghikayat sa “maka-Kristong” damdamin. Likas na naaakit tayo sa Kristo ng Ebanghelyo. Bilang mga Pilipino, nabubuo ang ating likas na katangiang pandama sa ilalim ng bisa ng sakramento, sa Binyag, Kumpil, Kumpisal at lingguhang pagdiriwang ng Eukaristiya. Ang ating liturhiya sa parokya ay isang “paaralang” tumutulong sa paghubog ng ating mga pandama ayon sa halimbawa ng sariling pandama ni Kristo. Ngunit higit sa lahat, sa pamamagitan ng biyaya at kapangyarihan ng Espiritu Santong ipinadadala sa atin ng ating Amang nasa langit, ang ating pandama ay higit na umaayon sa larawan ng Kanyang Anak ang ating damdamin (Tingnan Ro 8:29).

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

215

sa ating pagkakawanggawa, ang ating pananampalataya ay nagiging isang kumpisal, isang pagsaksi sa harap ng Diyos at ng ating kapwa sa ating paghahandog ng sarili, gaya ng kay Jesus, ang Pinagmumulan, Huwaran at Paraan ng ating moral na pamumuhay (Tingnan VS, 89). A. Ang Kaharian ng Diyos 739. Pagkaraang matalakay ang pangkalahatang kaugnayan sa pagitan ng Kristiyanong Pananampalataya at moral na pamumuhay, pagtutuunan naman natin ng pansin ang mga pinakamahalagang bagay ng Kristiyanong moral na pamumuhay. Maayos na nilagom ang mga ito sa “Kaharian ng Diyos,” ang sentrong larawan ng mga turo ni Kristo sa Ebanghelyo. Sinimulan ni Jesus ang Kanyang publikong ministeryo sa pagpapahayag na: “Dumating na ang takdang panahon at malapit na ang Paghahari ng Diyos! Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balita” (Mc 1:15). Sa saligang pahayag na ito mayroong, una, kondisyon para makapasok sa Kaharian: pagbabalik-loob. Bilang mga makasalanan, ang una nating hakbang ay laging pagbabago ng buhay. Ikalawa ay ang kalikasan ng ating pagiging kaanib ng Kaharian: pagiging alagad, o ang pagsunod kay Kristo. Ikatlo ay ang buhay na likas sa Kaharian: pag-ibig. Ikaapat, ang pamantayan ng Kaharian ay ang Bagong Batas ng Espiritu. Panghuli, ang alituntunin ng Kaharian ay binalangkas sa “Ang mapapalad” (Beautitudes). 740. Pagbabalik-loob. Sa ating pananalangin para sa pagdating ng Kaharian sa “Ama Namin,” hinihiling natin sa “patawarin Mo kami sa aming mga kasalanan... ilayo Mo kami sa Masama” (Tingnan Mt 6:9-13). Naghanda si Juan Bautista para sa Kaharian sa pamamagitan ng “pangangaral ng binyag ng pagsisisi sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Lu 3:3). Ang pagbabalik-loob na kinakailangan para sa Kaharian ay humihingi ng isang ganap na pagbabago ng sarili, isang pagbabago ng estilo ng pamumuhay at ng mga bagay na inuuna. “Tandaan ninyo ito: kapag hindi kayo nagbago at tumulad sa mga bata, hinding-hindi kayo mabibilang sa mga pinag-

haharian ng Diyos” (Mt 18:3). Tulad ng nalaman ni Nicodemo, hindi ito maaari, “maliban na ang tao'y ipanganak sa tubig at sa Espiritu” (Jn 3:5). Samakatuwid, tayong mga “bininyagan kay Kristo Jesus ay bininyagan sa kanyang kamatayan... nang hindi na tayo maalipin pa ng kasalanan... patay na sa kasalanan, datapuwat buhay naman para sa Diyos sa inyong pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 6:3, 6, 11). Ang Pagbabagong-loob ang unang-una at namamalaging kondisyon para sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Gayunman, nilinaw ng PCP II na hindi lang ito pansarili, makasariling pagharap sa Diyos, kundi nangangailangan ng pagtatalaga tungo sa “panlipunang pagbabago” (Tingnan PCP II, 271-76). 741. Pagiging-alagad. Tinalakay sa naunang kabanata ang mga personal na salik sa pagsunod kay Kristo: ang tao, mapanagutang kalayaan, budhi. Ngunit ano ang kailangan para sa ganitong “pagsunod kay Kristo”? Binigyang-diin ng PCP II ang tema ng “pagiging-alagad”: pagtugon sa Tawag ni Kristo, sa Kanyang sambayanan, ang Simbahan (Tingnan PCP II, 64-153). Marahil ang maliwanag na paglalarawan mula sa

216

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Banal na Kasulatan ay matatagpuan sa “Kabalintunaan sa Ebanghelyo” ni Kristo na nasa lahat ng apat na Ebanghelyo: “Ang naghahangad na magligtas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito, ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alangalang sa akin at sa Mabuting Balita ay siyang magkakamit niyon.” (Mc 8:35). Sinabi ni Jesus sa Kanyang mga alagad sa Huling Hapunan: “Ang pinakadakila ang dapat lumagay na siyang pinakabata, at ang namumuno'y tagapaglingkod--Ngunit ako'y kasama-sama ninyo bilang isang naglilingkod” (Tingnan Lu 22:26-27). Inatasan ni Kristo na ipagpatuloy ng mga alagad ang Kanyang gawain (Tingnan Mt 28:19-20) nang walang pagpapasubali: “Ipaubaya mo na sa mga patay ang paglilibing ng kanilang mga patay. Ngunit ikaw, humayo ka at ipahayag mo ang tungkol sa paghahari ng Diyos. Ang sinumang nag-aararo at palaging lumilingon ay hindi karapat-dapat sa paghahari ng Diyos” (Lu 9:60-62). Ang pag-aalay ng buong buhay sa pagsunod kay Kristo ang siyang magpapaunlad ng moral na pamumuhay ng Kristiyano. 742. Pag-ibig. Ang buhay bilang pag-ibig sa kaharian ng Diyos ay una sa lahat, “hindi sa inibig natin ang Diyos kundi tayo ang inibig niya at sinugo ang Kanyang Anak upang maging handog sa ikapagpapatawad ng ating mga kasalanan” (1 Jn 4:10). Hindi ang ating mabubuting layunin o pagsisikap ang batayan ng moral na pamumuhay kundi ang di-kapani-paniwalang katotohanan ng pag-ibig ng Diyos sa atin. Ngayon, “yamang gayon kadakila ang pag-ibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan” (1 Jn 4:11), sa isang pag-ibig na “mapagpatawad” (Tingnan Ef 4:32), pangkalahatan, “sa lahat” (Tingnan 1 Tes 3:12), at kailangan, dahil kung wala ang pag-ibig, tayo ay pawang “batingaw na umaalingawngaw o pompiyang na tumataginting” (2 Cor 13:1). Ang dalawang tuwirang epekto ng pag-ibig na ito ay pagsasama-sama (koinonia) at paglilingkod (diakonia). Ang pagtupad sa utos na “ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili” (Ro 13:9) ay lumilikha ng sambayanang nagsasama-sama, ang “pakikipag-isa ng Espiritu Santo” (2 Cor 13:13). Kaya't kailangan ding magbubuhat tayo ng pasanin ng iba at maglingkod “nang buong pagpapakumbaba” (Gw 20:19), “sa bagong buhay ayon sa Espiritu” (Ro 7:6). 743. Bagong Batas. Sa harap ng Bagong Batas ng Kaharian, hindi maaaring magkaroon ang Kristiyano ng isang makabatas na asal kundi kailangang magkaroon ng asal tulad ng anak. Kumikilos siya hindi dahil sa takot gaya ng isang alipin. Ni hindi sa pagtatantiya gaya ng isang mangangalakal, kundi bunga ng pagmamahal tulad ng sa isang bata. Nalalaman niyang kailangan niyang gawin ang lahat ng magagawa bilang pagtugon sa pag-ibig Niya na “unang umibig sa atin” (1 Jn 4:19). Ang paghahari ng Diyos ay isinaloob sa mga lumang alituntunin, na ipinagbabawal nito hindi lamang ng pagpatay, kundi pati ang poot: hindi lamang ang pangangalunya kundi pati ang tumingin nang may mahalay na pagnanasa, hindi lamang ang panunumpa ng hindi totoo, kundi pati ang mismong panunumpa pakundangan sa ano pa man (Tingnan Mt 5:22, 28, 34). Hindi ang panlabas na anyo kundi ang “uri ng puso” ang mahalaga. “Ang lumalabas mula sa tao ang nagpaparumi sa kanya” (Mc 7:20). Ang “lalong mahahalagang aral sa Kautusan: ang katarungan, ang pagkahabag, at ang katapatan” (Mt 23:23) ay mas pinahahalagahan sa Kristiyanong moral na pamumu-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

217

hay. Ang pamantayan ay: “pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon sa kanyang kalooban, at ipagkaloob niya ang lahat ng kailangan ninyo” (Mt 6:33). 744. Ang “Mapapalad.” Sa simula ng Pangaral sa Bundok, inilahad ni Kristo ang alituntunin o “mga tanda” ng Kaharian--isang bago, mahiwaga't nagbibigay-buhay na pananaw (Tingnan PCP II, 212, 276). Ang “Mapapalad” ay hindi isang serye ng mga utos: maging maawain! kumilos bilang tagapamayapa! Sa halip, inilalarawan nito para sa atin ang mukha ni Kristo sa Kanyang paglalarawan ng bokasyon ng bawat alagad mi Kristo, na naaakit makibahagi sa Kanyang Pagpapakasakit at Muling Pagkabuhay. Pinagtuunan nila ng pansin ang mga mahahalagang katangian, mga kilos, at mga asal ng Kristiyanong pamumuhay: naghahandog ang mga ito ng mga kabalintunaang pangakong nagbibigay-pag-asa sa ating mga tiisin, ipinahahayag nila ang mga biyaya at gantimpalang malabo nang naranasan ng mga mananampalataya at napatunayan sa buhay ng Mahal na Birheng Maria at ng mga santo (Tingnan CCC, 1717). 745. Ang mga pagpapala ng Kaharian ay ipinangako sa mga dukha at walangkapangyarihan: sa mga mahinahon at nagdadalamhati, sa mga masigasig na naghahangad magpakabanal na hindi panlabas lamang: sa mga mahabagin at may dalisay na puso: sa mga umiiwas sa karahasan at naghahanap ng pagkakasundo. Ipinapangako ni Jesus sa mga ito ang isang natatanging kaligayahan: ang magmana ng Kaharian ng Diyos, ariin ang daigdig, maging anak ng Diyos, tumanggap ng awa, makita ang Diyos. Tatalakayin sa susunod na kabanata ang malinaw na pagkakaiba ng mga ito sa makamundong pagpapahalaga ng daigdig. B. Tugon sa Kaharian 746. Madalas inilalarawan ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa isang pamarisan ng Tawag-tugon. Ang katatalakay pa lamang na Kaharian ng Diyos ay nagbibigay ng isang natatangi at magandang larawan ng Tawag ng Diyos. Sa ganoon ring paraan, ang tugon sa kaharian ay maaaring mailalarawan sa tatlong dimensyon: paggalang sa kahalagahan ng iba: kaisahan sa lahat: at katapatan sa Diyos at sa isa't

isa. 747. Una, paggalang sa isa't isa (Tingnan CCC, 1929-33). Bilang kaanib ng Kaharian ng Diyos, nanggagaling sa Kanya ang ating karangalan at likas na kahalagahan. Kaya, pinapayuhan tayo ni San Pablo: “Mag-ibigan kayo na parang tunay na magkakapatid.... Makigalak kayo sa mga nagagalak, makitangis sa mga tumatangis. Magkaisa kayo ng loobin. Huwag kayong magmataas, kundi makisama sa mga aba” (Ro 12:10-16). “Huwag kayong gagawa ng anumang bagay dahil lamang sa hangad ninyong matanyag, bagkus magpakababa kayo at huwag ipalagay na kayo'y mabuti kaysa iba. Ipagmalasakit ninyo ang kapakanan ng iba, hindi lamang ang sa inyong sarili”

(Fi[ 2:3-4). 748. Ikalawa, kaisahan, “ang matatag at matiyagang pagpupunyaging ipagkati-

218

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-.-5I KAISTO, ANG ATING DAAN

wala ang sarili sa kabutihan ng lahat ng bawat tao sa dahilang tunay na lahat tayo'y may pananagutan sa lahat” (SRS, 38). Nangangahulugan ito na hindi tayo maaaring mag-alay kahit ng tunay na pagsamba sa Diyos malibang “makipagkasundo ka muna sa kapatid mo” (Tingnan Mt 5:24). Ang kaisahang ito ay “tumutulong sa ating makita ang “iba'--maging isang tao, lahi o bayan--hindi lang bilang isang kasangkapan,... kundi bilang ating 'kapwa', isang katulong na ginagawang kabahaging kapantay natin sa piging ng buhay kung saan pantay-pantay tayong inaanyayahan

ng

Diyos” (Tingnan SRS, 39, CCC, 1939-42), 749. Pangatlo, katapatan sa Diyos at sa isa't isa. Ipinagkakaloob sa tapat na alagad ang kagalakan ng Kaharian: “Magaling! Tapat at mabuting alipin!... Makihati ka sa aking kagalakan” (Mt 25:21). Ngunit nangangailangan ang katapatang ito ng pagaalaga at panalangin: “Humanda kayo at magbantay. Ang diyablo na kaaway ninyo ay parang leong umaatungal at aali-aligid na humahanap ng masisila. Labanan ninyo siya at magpakatatag kayo sa inyong pananalig sa Diyos. Tulad ng alam ninyo, hindi lamang kayo ang nagtitiis ng ganitong kahirapan, kundi pati ang inyong mga kapatid sa buong daigdig” (1 Ped 5:8-9). 750. Inilalarawan ng ganitong katapatan o pagiging mapagkakatiwalaan ang buhay-o-kamatayang kahalagahan sa mga kuwento ng Banal na Kasulatan tungkol sa dalawang halamanan. Sa Halamanan ng Eden, naghasik ang ahas ng binhi ng kawalang-tiwala, at ipinakita nina Adan at Eba ang kawalan ng katapatan sa Diyos at sa isa't isa (Tingnan Gen 3). Sa isa pang halamanan, sa Getsemani, kahit ipinagkanulo na ni Judas, nanatili pa ring tapat si Jesus sa Kanyang Ama at sa Kanyang misyong iligtas ang lahat sa dugo ng Kanyang Krus (Tingnan Mc 14:32-42: Co 1:20). Ngunit ang ating karanasan sa katapatan bilang tao ay hindi minsanan lamang na pagpapasiya kundi isang patuloy na hamong may ibubunga. Malinaw na ipinapakita sa pagkakanulo nina Judas at Pedro ang dimensyong ito: naging daan sa pagpapakamatay ni Judas ng kanyang kawalan ng katapatan (Tingnan Mt 27:5), samantalang nagmulat naman ito kay Pedro sa pagsisisi, kapatawaran at panibagong pagkakataong ipag-

katiwala muli ang sarili (Tingnan Jn 21:15-19). 751. Ang mga Pilipinong nakapag-aral sa tradisyonal na katekesis ay naturuan upang tingnan ang ganitong katapatan sa Diyos at kapwa bilang mga KABUTIHANG ASAL. Sa ngayon, ibayong diin ang ibinibigay sa PAGHUBOG SA MGA PAGPAPAHALAGA. Pareho silang iisa ang pinanggalingan, kung kinikilala ang ating moral na pagpapahalaga bilang mga “bunga ng Espiritu: pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pipigil sa sarili” (Tingnan Ga 5:225). Gayundin ang mga pangunahing pantaong pagpapahalaga ng mabuting pagpapasiya, katarungan, katibayan ng loob, at kahinahunan (ang mga “pangunahing kabutihangasal”) ay napalalakas sa pamamagitan ng biyaya at Mga Kaloob ng Espiritu Santo: karunungan, pang-unawa, pagpapayo, katatagan, kaalaman, kabanalan at takot sa Diyos (Tingnan Isa 11:2), at nakasalig at dinalisay sa pamamagitan ng mga kabutihang-asal na “teolohikal”: ng Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig (Tingnan CCC, 1804-32).

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

752. Idinagdag ng PCP II ang isang gangailangang pag-aralan kung “paano sa ating Pananampalatayang Kristiyano pangkulturang pagpapahalaga o itama kanilang kakulangan” (PCP IT, 22).

219

mahalagang bagay sa pagbibigay-diin sa panang mga pagpapahalagang taglay natin mula ay makapagpapatibay sa mabuting nasa ating ang anumang labis sa mga ito at tustusan ang

K. Mga Talinhaga ng Kaharian 753. Tatapusin natin ang bahaging ito tungkol sa Kaharian ng Diyos at Kristiyanong moral na pamumuhay sa dalawang talinhaga ni Kristo. Sa paghahambing sa Kaharian sa isang kayamanang nakatago sa bukid at sa isang mamahaling perlas (Tingnan Mt 13:44-46), may binanggit si Kristo tungkol sa balangkas ng moral na pagtugon na hinihiling para sa Kaharian. Parehong ipinapahayag ng mga talinhaga ang magkatulad na tatluhang pamarisan: una, pagtuklas, ikalawa, pagpaparaya sa sarili ng lahat (pagbebenta): ikatlo, pagkilos (pagbili). Inilalarawan nito ang moral na pagtugon ng:

a) Isang listong bukas ang isip na tumutuklas kung saan kumikilos ang Espiritu sa pagtatayo ng Kaharian ng Diyos. [“Nalalapit na ang kaharian ng Diyos!”] b) Isang metanoia o pagbabagong-loob na nagpapanibago sa buong pagkatao. [“Magbalik-loob kayo!”] k) Mapanagutang mga asal at pagkilos, pakikiisa sa biyaya ng Diyos para sa kabutihan ng lahat. [“Maniwala sa Mabuting Balita!”] (Mc 1:15) ll. Ang Simbahan at Moral na Pamumuhay 754. Simbahan bilang Kalalagayan. Ang pagtugon sa Kaharian ay hindi ginagawang mag-isa. Ang gawaing maging tunay na alagad ni Kristo sa salita at gawa ay matutupad lamang sa pamayanan. Ang Simbahan, ang Kristiyanong sambayanan, ay nagtataguyod sa atin sa ministeryo ng Salita ng Diyos at sa mga Sakramento (Tingnan CCC, 2030). Itinuturing ng Kristiyanong moral na pagtuturo ang gumagabay na salita ng Diyos bilang kanyang walang-maliw na bukal at patnubay. Ang Salita ng Diyos na binubuo ng Kasulatan at ng buhay na Iasisyon ng Simbahan ay isang bukal ng palagiang inspirasyon at bagong buhay. 155. Bukod pa rito, sa loob ng Simbahan tayong mga Pilipinong Katoliko na nabinyagan sa kamatayan ni Kristo upang mamuhay sa isang bagong buhay (Tingnan Ro 6:3-4) ay makatatagpo kay Kristong Muling Nabuhay sa mga sakramento---nagpapatawad sa atin sa Pagkukumpisal, nagpapalakas sa atin sa Kumpil at Pagpapahid ng Banal na Langis, nagpapabanal sa ating bokasyon sa buhay sa Kasal at Orden, at higit sa lahat, nagpapalusog sa atin sa kanyang Katawan at Dugo sa Eukaristiya. Sa pamamagitan ng mga sakramento kung saan nararanasan ang mapagligtas na pakikipag-

tagpong ito, kinakasihan tayo at pinalalakas ng Espiritu Santo bilang mga tagasunod ni Kristo kasama ang mga isinaling kabutihang-asal upang patatagin tayo para sa moral na pakikipagtunggali alang-alang sa paglingkod sa iba.

220

KATESISMO PARA SA MGA

756. Ang

Simbahan

bilang

PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

Sama-samang

pagtutulungan.

Nagkakaloob

ang

Simbahan ng sama-samang pagtutulungan na napakahalaga upang matapat na makasunod kay Kristo sa ating moral na pamumuhay. Tatalakayin sa susunod na kabanata ang tiyak na gampanin ng Mahisteryo, o tungkuling magturo ng Simbahan bilang pamantayan para sa ating mga budhi sa moral na pangangatuwiran at sa proseso ng moral na pagpapasiya (Tingnan CCC, 2032-37). Lalagumin natin dito ang mas malawak na tungkulin ng Simbahan kaugnay sa moral na pamumuhay ng mga kaanib nito ayon sa tatlong gampanin: a) ang tumulong sa paghubog ng Kristiyanong moral na pagkatao: b) ang maipagpatuloy at sumaksi sa Kristiyanong moral na kaugalian, at k) ang maglingkod bilang sambayanan ng Kristiyanong moral na pagtatalakayan. 757. Aktibong Tagapagpaganap sa Paghubog ng Kristiyanong Pagkatao. Isang kapuri-puring katangian ng kasalukuyang moral na pag-iisip ay ang paglilipat ng diin mula sa indibiduwal na pagkilos at pamamaraan ng paggawa ng desisyon tungo sa paghubog ng moral na kamalayan at pagkatao. Higit na mahalaga para sa moral na pamumuhay kaysa sa panlabas na pagtuturo sa anyo ng puwede at bawal ay ang mga sagisag, mga larawan, mga kuwento, at mga pagdiriwang. Sa pamamagitan ng pagtangan sa aktibo nating guniguni, naitatakda nang higit kung paano tayo nag-iisip, nagtataya, humahatol nang moral na nagpapasiya. Samakatuwid, tumutulong ang Simbahan sa paghubog ng moral na pagkatao sa kanyang makasaysayang paglalarawan sa Matandang Tipan ng mga kuwento ng paglikha, ang Pagkakasala, ang baha, ang Tipan sa Bundok Sinai, ang Paglalakbay, kasama ng kanilang mga dakilang bayani at mga tauhan--na sina Adan at Eba, Abraham, Moises, David at Solomon. Sinusundan naman ito ng Bagong Tipan ng “Mabuting Balita” ni Jesus ang Kristo, ang Siyang tumubos sa lahat sa pamamagitan ng Kanyang Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay. Ang gayong mga kuwento ay hindi lamang ipinapahayag ng at sa Simbahan kundi inilalangkap din sa kanyang mga rituwal na seremonya at tinutularan na makikita sa kasaysayan ng mga santo at banal sa loob ng mahabang panahon. Samakatuwid, nakatutulong ang Simbahan sa paghubog ng moral na pagkatao sa kanyang paggamit ng impluwensiya sa imahinasyon at moral na pandama ng mga Pilipinong Kristiyano. 758. Tagapagdala ng Moral na Tradisyon. Madalas na inirereklamo ngayon ng mga taong binabagabag ng maraming mahirap na moral na pagpapasiya ang kakulangan ng “pagka-ugat”. Napakarami na ang nawalan ng pagkaunawa kung sino ba sila, ang kanilang pagkakakilanlan, ang kanilang pamana at “pinagka-ugatan”. Para sa mga Pilipino, makapagkakaloob ang Simbahang Katolika ng isang matatag na batayan kung saan makadarama sila ng patuloy na katiwasayan kasama ng kanitang pamilya at tradisyong pansambayanan. Nakatutulong sa mga Pilipinong Katoliko ang pagkamatatag ng moral na tradisyon ng Simbahan sa pabago-bagong panahon: a) Sa pag-ugat nito ng kanilang moral na pag-unlad sa moral na mga aral, kaugalian at pamaraan ng pagkilos: b) Sa pagkakaloob nito ng marami sa mga nilalaman ng Kristiyanong moral na

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

221

pamumuhay--ang Sampung Utos, ang Pangaral ni Kristo sa Bundok, ang mga Utos ng simbahan: at k) Sa paglilingkod bilang istruktura o balangkas para sa kanilang pananagutan bilang alagad ni Kristo. Kasama sa mga Utos ng Simbahan ang sumusunod: 1) pagdalo sa Misa tuwing Linggo at mga Araw ng Pangilin, 2) mag-ayuno at mag-abstinensya sa mga itinakdang araw: 3) mangumpisal ng mga kasalanan minsan man lamang sa loob ng isang taon at tumanggap ng komunyon sa panahon ng Pagkabuhay, at: 4) mag-abuloy sa pagtataguyod ng Simbahan: at 5) sumunod sa mga batas ng Simbahan kaugnay sa kasal. 759. Ang Sambayanang Nagninilay Hinggil sa Moral na Pamumuhay. Patuloy na inihaharap sa mga Pilipinong Katoliko ng Catholic Bishop's Conference of the Philippines (CBCP) at ng iba pang mga obispo sa buong kapuluan ang mga nagbabagong paksang moral na kinasasangkutan ng lahat--karahasan, kapayapaan, pagpaplano ng pamilya, sinadyang aborsyon at euthanasya, pagboto sa halalan, ekolohiya, biglaang pag-aaklas laban sa pamahalaan, at iba pang katulad na paksa. Ang mga direktiba/alituntunin at moral na pangangatwirang ginagamit ay bunga ng mahaba at taimtim na pagninilay, maingat na pananaliksik at talakayan. Sa gayon, kumikilos ang Simbahan bilang isang moral na sambayanan kung saan nagaganap sa lahat ng antas ang aktibo at masiglang diyalogo sa mga Pilipino tungkol sa mahahalagang mga moral na bagay sa ilalim ng patnubay ng Obispo. Kabilang dito ang mga programang kateketikal tungkol sa moral para sa mga batang mag-aaral, pangrelihiyong pag-aaral para sa mga nasa kasibulang gulang, cursillos, mga programa para sa mga ikakasal at mga seminar sa panlipunang pagkilos para sa mga nasa gulang. lll. Ang Misteryo ng Kasamaan: Kasalanan 760. Pinatutunayan ng ating karaniwang karanasan ang katotohanang hindi pa dumarating ang buo at ganap na paghahari ng Diyos. Sa halip, labis ang ating pagkamulat sa ating wasak na daigdig na kung saan napakaraming moral na kasamaan, maging sa sarili at sa lipunan ang nagbibigay-hapis sa sangkatauhan. Napakadali nating makilala ang paglalarawan ni San Pablo sa mga “gawa” ng laman: “pangangalunya, karimarimarim na pamumuhay, kahalayan, pagsamba sa diyus-diyosan, pangkukulam, pagkapoot, pagkagalit, paninibugho, kasakiman, pagkakabaha-bahagi, pagkakampi-kampi, pagkainggit, paglalasing, walang taros na pagsasaya at iba pang tulad nito” (Ga 5:19-21). “Palihim nang kumikilos ngayon ang kapangyarihang ito” (2 Tes 2:7). Kaya't dapat nating harapin ang katotohanan ng KASALANANG humahadlang sa pagdating ng kaharian ni Kristo. 761. Ang Misteryo ng Kasalanan. Ngunit higit pa sa katotohanan ng kasalanan, kailangan nating kilalanin ang kasalanan hindi lang bilang “may ginagawang masama,” 0o “may ginagawang mali” na kaya nating iwasto kahit anong oras. Inilarawan ito ni Juan Pablo II sa sumusunod:

222

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Malinaw na bunga ng kalayaan ng tao ang kasalanan. Ngunit sa kailaliman ng kanyang pantaong katotohanan may ilan pang mga kumikilos na dahilang naglalagay sa kanyang maging higit sa pantao lamang. Nailalagay ito sa hangganan ng kung saan dumadaiti ang pantaong budhi, kalooban at damdamin sa mga kapangyarihan ng dilim na, batay kay San Pablo, ay kumikilos sa daigdig na halos nasa bingit ng pagkakaroon ng kapangyarihan (Rec. Paenit., 14). “Ayaw sa ilaw” ang misteryo ng kasalanan (Tingnan Jn 3:20: 1 Jn 2:95), at tayong lahat na makasalanan ay nahihiyang tanggapin ito nang taimtim. Subalit dapat tayong magnilay tungkol sa kasalanan: 1) upang tunay na mapahalagahan ang walang-hanggang pag-ibig ng Diyos, at 2) upang maiwasto ang karaniwang baluktot na pag-iisip tungkol sa Diyos, ang Simbahan, budhi, batas at ang sakramento ng Pagbabalik-loob. 762. Sa paraang pabuod, kasama si San Agustin, maaari nating bigyang-kahulugan ang kasalanan bilang “isang kataga, isang gawa o isang pagnanasang taliwas sa walang-hanggang batas” (Tingnan CCC, 1849). Maaari din nating maibalangkas ang mga pangunahing bagay tungkol sa kasalanan tulad ng: e pagtangging sumunod sa tawag ng sarili nating budhi tungo sa mabuti: e pagtatakwil sa Diyos, ang ating Manlilikha at Panginoon, at sa ating tunay na sarili at sa iba, sa pamamagitan ng pagtalikod sa Diyos, na tunay nating hantungan, at e paglabag sa mapagmahal na Tipan ng Diyos sa atin na ipinakita kay JesuKristo namatay at muling nabuhay para sa atin. Ang kailangang mabigyang-diin ngayon ay ang panloob na ugnayan sa pagitan ng pagtatakwil sa Diyos at sa pagtatakwil sa ating sarili. Sa pagtatakwil sa Diyos at sa paghahangad na gawing Diyos ang ating sarili, nililinlang at winawasak natin ang ating sarili. Nalalayo tayo sa katotohanan ng ating pagkatao. Samakatuwid, ang kilalanin ang sarili bilang makasalanan ay ang malaman na maysala ang sarili---hindi lang sa harap ng budhi, kundi sa harap ng Diyos na ating Manlilikha, na Nagbibigay ng Batas, at Tagapagligtas (Tingnan CCC, 1849-51). 763. Ang “Kamalayan sa Kasalanan.” Binibigyang-babala tayo ng Kristiyanong pananampalataya tungkol sa saligang katotohanan na tayo ay “hindi malusog,” at tayong lahat ay lubhang nangangailangan ng isang manggagamot na “magpapagaling sa atin.” Kung sinasabi nating tayo'y walang kasalanan, dinadaya natin ang ating sarili, at wala sa atin ang katotohanan. Kung ipinapahayag natin ang ating mga kasalanan, maaasahan nating ipatatawad sa atin ng Diyos ang mga ito at lilinisin tayo sa lahat ng ating kasamaan sapagkat siya'y matuwid. Kung sinasabi nating hindi tayo nagkakasala, ginagawa nating sinungaling ang Diyos, at wala sa atin ang kanyang salita (7 Jn 1:8-10). 764. Samakatuwid, hinihingi ng moral na pamumuhay na kilalanin natin sa ating sarili ang pagkiling sa kasalanan at kilalanin natin ang ating sarili na mga makasa-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

223

lanan kapag nakagawa tayo ng masama. Inilalahad ng PCP II ang misyon ni Jesus na “magpalaya mula sa pagkamakasalanan” (Tingnan PCP II, 53-54), pati na ang panawagan Niya sa ating “mapagtagumpayan ang katotohanan ng personal na kasalanan at mga makasalanang istruktura (Tingnan PCP II, 81-86, 266-70). Ngayon, ang kamalayang ito sa kasalanan ay tila labis na pinanghina ng sekularismo: bihag tayo ng laganap na konsumerismo na nasa paligid natin: di natin namamalayang nahihikayat tayo ng mga makabagong sikolohiya na nag-aaral tungkol sa kilos ng tao, na ang tingin sa kasalanan ay malungkot na bagabag ng budhi (Tingnan RR, 18). At sa pamamagitan ng radyo, TV at sine, palagi tayong nalalantad sa napakaraming halimbawa ng panunuhol at kabulukan sa negosyo at pamahalaan, palilinlang sa buhay-pamilya at pagsisinungaling sa personal na pakikipag-ugnayan. Sa gayon, nauuwi tayo sa pagbibigay-katuwiran para sa sarili nating kabuktutan: “Hindi bale, paano, ginagawa din naman ito ng lahat,” o “Kailangan ko itong gawin dahil....” 765. Maging sa isip at buhay ng Simbahan, may mga kalakarang nagdaragdag sa panghihina ng kamalayang ito sa kasalanan. Napapalitan ang mga dating pagmamalabis ng kabaligtarang pagmamalabis: mula sa pagkakita sa kasalanan sa lahat ng dako tungo sa di-pagkakilala nito kahit saan: mula sa pagbibigay-diin sa pagkatakot sa impiyerno tungo sa pangangaral ng pag-ibig ng Diyos na hindi ipinapahintulot ang anumang parusa dahil sa kasalanan: mula sa mahigpit na pagtutuwid sa mga maling konsensiya tungo sa paggalang sa pansariling budhi na isinasaisantabi ang pananagutang magsabi ng totoo. Ipinapalagay ng iba: “ang kasalanan ng kasalukuyang siglo ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan” (Tingnan Reac. Paenit., 18). Sa kabila ng “likas na pagpapakabanal” ng mga Pilipino, dahan-dahang naaagnas ang isang makatotohanang Kristiyanong pandama sa kasalanan, una sa lahat, dahil sa kamangmangan sa mga bagay tungkol sa relihiyon at sa kinalalabasan nitong makamundong pag-uugali at pagpapahalaga. Ang tunay na diwa ng kasalanan ay isang biyaya habang nakikilala natin sa mga santo na walang itinatangi, nagpapamalas ng isang matalas na pandama ng (tunay na kabalintunaan) kinakikitaang lahat ng higit na matinding pagmamalay sa kasalanan kaysa sa “karaniwang makasalanan.” A. Ang Kasalanan sa Banal na Kasulatan 766. May inihaharap na tatlong pangunahing kaisipan ang Matandang Tipan para sa tinatawag nating kasalanan. a) “Nalilihis ng landas,” nakatuon ito sa mga kasamaang nagawa sa kapwa dahil sa hindi natin pagtupad sa napagkasunduang pananagutan. Dahil ang pagsamba kay Yahweh ay unang batas ng kasunduan sa Tipan, ang pagsamba sa diyus-diyosan ang siyang pinakamaliwanag na halimbawa nito. “Ang pagsamba sa mga diyus-diyosan ay siyang puno't dulo, dahilan at hantungan ng lahat ng kasamaan” (Tingnan Kar 14:27). b) Kawalan at Malisya, tumutukoy naman ito sa kahinaan ng pagkatao o kaguluhang nagpapabigat sa makasalanan. “Mabigat na lubha itong aking

dala” (Salmo 38:4).

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

224

k) Paghihimagsik at paglabag sa batas, naglalarawan ito ng kasalanan bilang isang mulat na pagpili ng mga bagay na nakakasira sa positibong pakikipag.

ugnayan. “Nakita mo ba ang ginawa ng Israel? Daig pa niya ang patutot!” (Jer 3:6). 767. Higit pa rito, ipinakikita ng Matandang Tipan ang pagbabago ng diin sa pang-unawa nito tungkol sa kasalanan. Ang isang nauna at hindi gaanong napaunlad na kaisipan tungkol sa kasalanan ay ang paglalarawan dito bilang dungis o “mantsa,” isang kamalayan ng pagiging di-malinis sa harap ng mukha ng Diyos, ang Ganap na Banal. “Ganito ninyo iiwas sa karumihan ang mga taga-Israel pagkat kung hindi ninyo ito gagawin, mamamatay sila sa harap ng dambanang nasa gitna nila”

(Lev 15:31). Matindi sa kamalayan tungkol sa kabanalan ng Diyos, ang larawang ito

| mO

ng “mantsa” ay nagtatampok ng isang sinaunang pag-uunawa sa moral na pamumuhay sa pamamagitan ng: 1) di pag-alintana sa panloob na kasamaan ng kasalanan dahil sa hindi pagtingin sa kaibahan ng malaya at mapanagutang pagkilos at ng mga kasamaang hindi naman ginusto: 2) pagtutuon ng pansin sa mga bawal sa larangan ng seks at rituwal na kalinisan ngunit kinakaligtaan ang katarungang pangkapwa at panlipunan, at 3) pagpapadala sa makasariling takot na nagsasara sa tunay na pananampalataya sa mapagpanibagong pagkamaawain na pagpapatawad ng Diyos. 768. Isang etikal o moral na pananaw sa kasalanan ang inilalahad ng mga propeta at mga salaysay sa “pagtitipan” na nasa Matandang Tipan. Tinitingnan ang kasalanan bilang krimen, isang panloob at sinasadyang paglabag sa napagkasunduang pakikipag-ugnayan kay Yahweh. Ipinapaalala ni Isaias, “Dahil sa inyong kasalanan kaya Siya (Yahweh) nagkubli sa inyo,” at itinala ang kanilang mga kasalanan: makasalanan ang kanilang mga gawain, nagbibigkas ng kasinungalingan ang kanilang mga labi, nadumihan ng dugo ang kanilang mga kamay, tumatakbo ang kanilang paa sa

masama, at ang kanilang balak sa kabuktutan, pagkawasak at pagkagiba sa pinag-

daanan. Ginawa nilang baluktot ang kanilang daanan at hindi na nila kinilala ang daan ng kapayapaan (Tingnan Isa 59:2-8). Sa pagtanaw sa kasalanan bilang krimen, binibigyang-diin ang aspetong paghuhusga nito, kasama ang pagmamalasakit na alamin ang uri ng krimen, ang antas ng pagkakasala ng maysala, at ang karapatang

--7 a EE Ere" ape ST

769. Ang ikatlong larawan ng kasalanan ay personal na pagtanggi sa isang ugnayan ng pag-ibig. Hinahalaw nito sa mapagtipang wika ng personal na tawag na isinasaad sa Biblia, sa pagiging alagad at pagbabalik-loob, upang mabawasan ang pagbibigay-diin sa apoy at asupre na kalakip ng mapanghatol na larawan ng krimen. Ang kasamaan ng kasalanan sa ganitong makataong modelo ay hindi nasa paglabag sa panlabas na batas kundi sa masamang hangarin na malayang isinagawa ng maysala at sa pinsalang idinulot sa ibang tao. Nakikita ang kasalanan bilang tunay na pangkapwa: ang personal na malisya ng makasalanan na lumalabag sa persona ng Diyos at kapwa. Sa kasalanan, inilalayo ng mga makasalanan ang kanilang mga sarili sa kanilang mga kapwa, sa sangnilikha, sa Diyos at sa kanilang tunay na sarili. 770. Ngayon, mas mahalaga pa marahil kaysa sa iba't ibang larawan ng kasala-

mamana

parusa.

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

225

nan ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan at ang kaugnayan nito sa budhi, Sinipi ni Juan Paulo II si Pio XII: “ang kasalanan ng dantaon ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan.” Ipinaliwanag niya kung Ang pagkadamang ito ng kasalanan ay nakaugat sa ating budhi at sa gayo'y ang termometro.... Gayunman, karaniwang nangyayari sa kasaysayan, sa loob ng humigit-kumulang mahaba na ring panahon at sa ilalim ng impluwensya ng maraming iba't ibang salik, na ang kunsiyensya ng maraming tao ay lubhang nalalabuan... Hindi maiiwasan sa pagkakataong ito na maging malabo rin ang pagkadama sa kasalanan na may malapit na kaugnayan sa budhi sa paghahanap sa katotohanan at sa paghahangad na maging responsable sa paggamit ng kalayaan... Nakakatulong ito sa pag-unawa sa papalubhang paghina ng pagdama sa kasalanan, dahil sa krisis ng budhi at ng krisis ng pagdama sa Diyos (RP 18). 771. Kinilala ng mga manunulat ng Bagong Tipan si Kristo bilang nagdurusang Lingkod na dumating upang “siyang tatanggap sa parusa ng marami” (Isa 53:11). Tinatawag ni Kristo ang lahat sa isang radikal na pagbabagong-buhay mula sa kapangyarihan at nakamamatay na kasamaan ng kasalanan, tungo sa kaharian ng Kanyang Ama. Para sa lahat ng mga nahulog sa bitag ng kasalanan, inihahandog Niya'y kapatawaran: “Ipinatawad na ang iyong mga kasalanan” (Lu 7:48). “Huwag ka ang magkakasala!” (Jn 5:14: 8:11). Kay San Juan ay matatagpuan natin ang pagkakaiba ng “mga kasalanan” (pangmaramihan) o mga mulat na pagkilos na labag sa Kaharian, at ang “kasalanan” (isahan) na nangangahulugang ang “sanlibutan” na sumasalungat sa Diyos at sa Kanyang salita (Tingnan Jn 1:29). Ang pagkakaibang ito ay inuulit ngayon sa pagdiriwang ng Eukaristiya sa mga panalangin ng Papuri at ng Kordero ng Diyos. Malaki ang pagkakahawig sa “sanlibutan” sa Ebanghelyo ni Juan sa pagkaunawa ni San Pablo tungkol sa “laman”. Taliwas sa “Expiritu”, kakatawan ang laman sa kapangyarihan ng kasalanang manuot sa kalagayang pantao at isalig ang lahat ng bawat makasalanang pag-iisip, pananalita, at paggawa (Tingnan 1 Cor 5:5:

Ro 7:5, 18). B. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanan 712, Tinalakay ang doktrina ng Simbahan tungkol sa kasalanang-mana sa Bahagi I, Kabanata 8, maging ang pitong “mga nakamamatay (pangunahin) na kasalanan” sa tradisyong Kristiyano. May maikli ring paglalahad tungkol sa kasalanang-mana sa Bahagi III, Kabanata 25 kaugnay sa Binyag. Tinalakay ang pagkakaiba ng nakamamatay at di-nakamamatay na kasalanan sa Kabanata 27 kaugnay sa Sakramento ng Pagbabalik-loob. Ngunit ang dalawang makabagong paraan ng pagtalakay sa kasalanan na nakadaragdag nang malaki sa isang mas buong pastoral na pag-unawa sa kasalanan ang kailangang talakayin: ang iba't ibang dimensiyon ng kasalanan, at “panlipunang kasalanan.” 713. Maaaring magkaroon ng iba't ibang dimensyon ang kasalanan. Maaari itong ilarawan na paikot-ikot, isang sakit, at pagkasugapa 1) Bilang isang paikot-ikot na umaalipin sa atin sa nakahahawang sakit ng nakagawiang bisyo at ito'y kumikilos na

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING DAAN

226

parang isang mikrobyo, na nanghahawa ng panlipunang asal at balangkas tulad ng pamilya, mga samahang panlipunan at iba pang katulad nito. 2) Bilang isang sakit, hinalaw mula sa kinagawian ni San Lucas na pinag-uugnay ang pagpapagaling sa pagpapatawad ng kasalanan (Tingnan Lu 5:18-26). 3) Bilang pagkasugapa, isang prosesong hindi natin kayang mapaglabanan habang ito'y patuloy na lumalala sa udyok at pagkahumaling. Ang kasalanan, bilang pagkasugapa ay nagdadala sa atin sa isang plano ng lumalalim na panlilinlang sa sarili at sa iba, at nagtatapos ito sa dimaiiwasang pagkakawatak-watak ng lahat ng ating mahahalagang personal at panlipunang pakikipag-ugnayan. Ibinibigay na mga halimbawa ng kasalanan bilang pagkasugapa ang konsumerismo at militarismo. 774. Nakakatulong ang tamang pagsasaalang-alang sa mga dimensyon ng kasalanan upang magkaroon ng: e mas makatotohanang pagsusuri sa aktuwal na kalayaan sa pagkilos ng makasalanan: e positibong kaalaman sa proseso ng pagpapagaling at pagpapatawad: at e pagbibigay-diin sa nangingibabaw na kahalagahan ng panlipunan at mga dimensyong istruktural ng kasalanan. 775. Binibigyang-diin ng “panlipunang kasalanan” ang pakikipag-sabwatan sa kasamaan sa pamamagitan ng pagpapakita kung paanong ang mga kaanib ng parehong grupo ay magkakasangkot. Maaari itong tumukoy sa: e kapangyarihan ng kasalanang makapinsala sa iba dahil sa pagkakaisa ng mga tao,

mga kasalanang tuwirang lumalabag sa karapatang pantao at saligang kalayaan, dangal ng tao, katarungan, at ang kabutihang panlipunan, e mga kasalanang nakasisira sa mga ugnayan sa pamamagitan ng iba't ibang mga pamayanang pantao tulad ng pag-aaklasan ng mga nasa iba't ibang antas sa lipunan o mainitang pagtatalo sa pagitan ng mga pangkat ng bansa, at e mga makasalanang kapaligiran o mga balangkas ng lipunan na bunga ng makasalanang pasiya o gawa, halimbawa, pagtatangi dahil sa kulay at mapagsamantalang mga sistemang pang-ekonomiya (Tingnan RP, 16). Tungkol sa panghuling kahulugan, hinihikayat ng PCP II ang mga Pilipinong “itakwil at kumilos laban sa mga panlipunang balangkas na nagbibigay-daan sa kasalanan, at sa halip ay palitan ang mga ito ng mga nagpapahintulot at nagpapayabong sa mas ganap na buhay” (PCP II, 288).

o

PAGBUBUO 776. Nakatuon ang kabanatang ito sa Pananampalataya at Moral na Pamumuhay sa pangunahing sagisag ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, sa papel ng Simbahan sa moral na buhay ng mga Kristiyano, at sa katotohanan ng Kasalanan. Inilalarawan ng mga paksang ito ang panlipunang kalalagayan ng “pagsunod kay Kristo.” Sa larangan

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

227

ng Doktrina, nakabatay ang mga paksang ito sa wastong pag-uunawa sa kasalanangmana, lalo na sa grasya. Ito ay dahil sa patuloy na kumikilos ang biyaya mula sa Espiritu Santo upang maganap ang paghahari ng Diyos. Ang Espiritu na nasa bawat alagad ni Kristo ang siyang nagbibigay-liwanag at nagpapalakas ng kanilang buhaypananampalataya sa sambayanang Kristiyano laban sa kapangyarihan at paglalayo na dulot ng kasalanan. 7771. Sa larangan naman ng Pagsamba kaugnay ng mga paksang moral, Sakramento ng Pagbabalik-loob at Pagpapahid ng Langis ay tuwirang nakatuon sa pagpapagaling at pagbibigay-lakas sa mga alagad ni Kristo sa kanilang espirituwal na pakikipaglaban sa malisya at kasamaan ng kasalanan. Samakatuwid, nagsisilbing isang lunas ang dalawang Sakramentong ito, lalo na sa larangan ng pakikipag-ugnayan. Bukod pa rito, kung wala ang laging pinalalalim na buhay-panalangin, na siyang tanging nagbibigay-pag-asa at alab sa personal na pakikiugnay kay Kristo, na ating Tagapagligtas, hindi tatagal ang espirituwal na pakikihamok na ito. At ito ay nasa loob ng kalalagayan ng Simbahan, ang sambayanang Kristiyano, upang ang buhaypanalangin ng tagasunod ni Kristo na pinalulusog ng mga sakramento ay lumaki at umunlad sa biyaya ng Diyos. 778. Malawak na inilarawan sa kabanatang ito ang mga pangunahing dimensyong bumubuo sa kalalagayan ng pagsunod kay Kristo. Una, nakahihikayat ang pananampalatayang Katoliko sa moral na pamumuhay ng mga Pilipino sa pagbibigay nito ng natatanging pananaw sa Ebanghelyo habang pinauunlad ang pag-uugali at damdaming tulad ng kay Kristo. Ikalawa, sa loob ng dakilang sagisag ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, kasama ang panawagan nito sa pagsisisi at pagiging alagad, tinatawag ang mga Pilipinong Kristiyano na gumanap ng isang bagong buhay ng paggagalangan, kaisahan at katapatan. Ikatlo, dito nakapaglilingkod ang Simbahan bilang kanilang kalagayan at tagapagtaguyod na pangsambayanan sa kanilang pagpupunyagi laban sa kasamaan. Panghuli, inilalarawan ang “kaharian ng kasalanan”--ang misteryo ng kasamaan, na nararanasan sa kalooban bilang mantsa, krimen at pagtatakwil ng sarili--na isang paikot-ikot na sakit at pagkasugapang humahawa sa mga panlipunang ugnayan at nakapipinsala sa mismong balangkas ng lipunan.”

MGA TANONG AT MGA SAGOT 779. Ano ang panlipunang kalagayan moral na buhay ng Kristiyano? “ Ang panlipunang kalagayan ng Kristiyanong moral na pamumuhay ay isang daigdig-na-nasa-pagbabago na “tinatakan ng Simbahang masusing sumusuri sa mga palatandaan ng panahon at ipinaliliwanag ito sa liwanag ng Ebanghelyo.” 780. Ano ang papel ng Pananampalataya sa moral na pamumuhay? Nahihikayat ng Katolikong Pananampalataya ang moral na pamumuhay sa pamamagitan ng:

228

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

e e e

paghahandog ng isang bago at katangi-tanging Kristiyanong pananaw sa moral na kabutihan at sa pagpapaunlad ng pag-uugali at pagpapahalagang tulad ng kay Kristo: pagtuturo ng mga moral na. alituntuning nagtataguyod sa pananaw na ito, at pagpapasigla sa moral na motibasyon sa pamamagitan ng pagbibigay-katuwiran sa pagkilos-sa-Kristiyanong-paraan-at-pagbibigay-inspirasyon-sa mga damdaming tulad ng kay Kristo.

781. Paano nalalagom ng “Kaharian ng Diyos” ang Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang Kaharian ng Diyos ay nakikilala sa pamamagitan ng:

e kondisyon sa pagtanggap: pagbabagong buhay at pagbabalik-loob, e e

kasapian: pagiging isang alagad ni Kristo: buhay: mapagmahal na paglilingkod na nakasalig sa Pag-ibig ng Diyos sa

e e

saligang batas: bagong buhay sa Espiritu, alituntunin: ang mga Mapapalad.

atin,

"T82. Anong pagtugon mula sa atin ang hinihingi ng Kaharian? Nananawagan ang Kaharian ng Diyos para sa: e e e

paggagalangan sa bawat isa, kaisahan ng lahat: at katapatan sa Diyos at sa isa't isa.

783. Anong papel ang ginagampanan ng Simbahang Katolika sa moral na buhay? Nagsisilbi ang Simbahang Katolika bilang kalagayan at saligang pansambayanang para sa moral na buhay ng mga kasapi nito sa pamamagitan ng: e aktibong paghubog ng moral na pagkatao ng Kristiyano e pagpapatupad at pagsaksi sa Kristiyanong moral na tradisyon, at e maglingkod bilang sambayanan na may pagpapasyang moral.

784. Ano ang kasalanan? Ang kasatanan ay isang pagtanggi sa pag-ibig ng Diyos. Nangangahulugan ito ng: e e e

pagtanggi na sundin ang ating budhi, pagtakwil sa tunay nating mga sarili, sa iba, at sa Diyos sa pamamagitan ng pagtalikod sa Diyos na ating tunay na hantungan. paglabag sa tipan ng pag-ibig ng Diyos sa atin.

785. Paano inilalahad sa Banal na Kasulatan ang kasalanan? Inilalahad bilang:

ang kasalanan

sa kinasihang Salita

ng Diyos sa Matandang

Tipan

ANG HAMON

e e e

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

229

“paglihis sa landas” dahil sa pagkukulang na tupdin ang mga gampanin sa Diyos at sa kapwa: isang depekto o kakulangan sa pagkatao na nagpapabigat sa makasalanan, at isang mulat na pagpapasiyang labanan ang Diyos at paglabag sa Kanyang mga kautusan.

786. Anong mga larawan ang ginagamit para sa kasalanan? e mula sa paglalarawan ng kasalanan bilang mantsa (marumi sa harapan ng kabanal-banalang Diyos), e tungo sa pagiging krimen (sinadyang paglabag sa tipan), at sa huli, e tungo sa personal na pagtalikod (sa isang ugnayan ng pag-ibig). 787. Paano nangusap si Kristo tungkol sa kasalanan? Nanawagan si Kristo para sa isang radikal na pagbabago ng puso--isang pagtalikod--mula sa kasalanan tungo sa paglilingkod sa kaharian ng Kanyang Ama. Isang tanda ng kahariang ito ay ang pagpapatawad ni Kristo ng mga kasalanan sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. 7188. Isang ng mga e e e

Anong mga bagong larawan ng kasalanan ang iminumungkahi? mapagwaring bagong larawan ng kasalanan ang higit na nagsasaalang-alang epektong panlipunan nito sa makasalanan bilang isang paikot-ikot na kasamaang bumibihag: isang sakit na nakapampapahina, isang nakauudyok at nakahuhumaling na pagkasugapa na nang-aalipin.

789. Anong ibig sabihin ng “panlipunang kasalanan”? Sa ngayon, ang “panlipunang kasalanan” ay tumutukoy sa mga kalagayan at balangkas na lumalabag sa pantaong karapatan at dangal, at hinahawaan ang mga panlipunang ugnayan ng mga pamayanan.

KABANATA 15 Ang Kristiyanong Batas ng Pag-ibig na Nagbibigay-Buhay NG

Sumagot si Jesus, “Ito ang pinakamahalagang utos: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos nang buong puso, nang buong kaluluwa, nang buong pag-iisip, at nang buong lakas. Ito naman ang pangalawa, “Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili.'” (Mc 72:29-37) “Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo: mag-ibigan kayo! Kung paanong inibig ko kayo, gayon din naman, mag-ibigan kayo.” (Jn 13:34)

PANIMULA 790. Sinimulang talakayin sa Kabanata 13 ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa pagtutuon ng pansin sa moral na tagapagpaganap: ang Kristiyanong alagad bilang persona na nagtataglay ng kamangha-manghang kaloob na kalayaan at kumikilos ayon sa budhr. Tinalakay sa Kabanata 14 ang panlipunang kalalagayan ng pagsunod kay Kristo: ang papel ng Kristiyanong Pananampalataya at ng simbahan sa moral na pamumuhay, na inilahad ni Kristo sa kanyang pangunahing paglalarawan ng Kaharian ng Diyos, at kalahok sa buhay-at-kamatayang pakikipagtunggali sa Kasalanan. Tinatalakay sa kabanatang ito ang mga gampanin ng mga moral na pamantayan o mga batas sa Kristiyanong pamumuhay. Ang Kristiyanong moral na pamumuhay ay isang pagtugon sa tawag ng Diyos kay Kristo Jesus. Tinatanaw ang pagtugon na ito: e e e

na sumasaklaw sa isang pangunahing pananaw na moral sa tao (Kabanata 13) at sa kalagayang panlipunan (Kabanata 14), ha isinagawang batas sa moral na pamantayan: at na ipinatutupad sa mga gawaing moral na nagmumula sa isang proseso ng personal na pagpapasiya (sa kabanatang ito) [Tingnan NCDP, 271]. 230

ANG KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

231

791. MOTIBASYON ang pangunahing suliranin ng moral na pamumuhay. Madalas na alam natin kung ano ang dapat nating gawin ngunit natatagpuan natin ang ating mga sarili na walang kakayahang gawin ito. “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabuting ninanasa ko. Sapagkat hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa” (Ro 7:18b-19). Sa gayo'y napakahalagang maunawaan nang maayos kung paanong ang PAG-IBIG, na ang siyang pangunahing Kristiyanong motibasyon at lakas, ay siya ring bumubuo ng pangunahing moral na pamantayan na nakapagpapalaya. Nangangailangan ito ng pagninilay kung paanong kumikilos ang moral na pamantayan sa pagsunod kay Kristo, maging sa personal na paraan kaugnay ng ating budhi, at sa sambayanan bilang mga kasapi ng lipunan (Batas na Likas, kultura) at ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan (batas sa Kasulatan at ng Kristiyanong tradisyon). Sa kabila ng

pag-unawa sa nararapat na papel ng moral na pamantayan, naroon ang isang pangu-

nahing kailangang paunlaring kasanayan sa paggawa ng mga moral na pagpapasiya at tiyak na pagkilos bilang tunay na alagad ni Kristo sa kanyang sambayanan.

KALALAGAYAN 792. Maraming mga PAGPAPAHALAGANG nakaugalian sa kulturang Pilipino na malalim na nakatugma sa Kristiyanong pananaw na nakasalig sa mga moral na pamantayan nito. Halimbawa nito ay ang pagsasarili, ang umasa sa sarili na siyang unang hakbang tungo sa moral na pananagutan, ang pakikisama, ang pakikibagay sa iba: ang pagkakaisa, ang pagkakabuklod ng pamayanang nagtataguyod sa lahat ng paglilingkod na mapagmahal: ang pakikipagkapwa-tao, ang kaisahang pantao kasama ang lahat, o pagiging “kaibigan ng lahat” na magtataguyod sa Kristiyanong pag-ibig sa kapwa. Mulat ang mga Pilipinong Katoliko ngayon, higit siguro sa alinmang panahon, sa gampaning “pagbubuo ng isang tunay na Kristiyanong sambayanan, isang tunay na pagsasamahang Kristiyano na may pagdadamayan, bayanihan, pakikipagkapwa-tao, at pagkamakadiyos bilang mga saligang bato” (NCDP, 28). 793. Subalit kaugnay sa MORAL NA PAMANTAYAN, tila hindi malinaw ang asal ng mga Pilipino. Sa isang banda, sa kanyang labis na pagiging mapagtiis, ang likas na “pagka-makatao” ng Pilipino ay tila nagtuturing sa lahat ng batas na batay lamang sa personal na mga pakikipag-ugnayan. Kung wala ang pulis, hindi na gaanong pinapansin ang mga batas trapiko. Ang labis na pagsingil ng tubo sa tindahan ay binibigyang-katuwiran dahil kailangan ng mga bata ang perang pangmatrikula. Lubhang pinahihina ng kalakarang pagkakanya-kanya ang anumang katapatan ng sarili sa batas at kapakanang panlipunan. Tila ang pagsunod sa batas ay pumapangalawa lamang sa bahagdan ng mga pagpapahalaga sa kulturang Pilipino. 794. Sa kabilang dako naman, sapilitang hinihingi ang panlabas na pagsunod sa batas, lalo na sa kaugaliang pangkultura, upang mapangalagaan lamang ang sariling amor propio at maiwasan ang hiya. Madalas na pagpapalaki sa mga anak ay mahig-

232

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

pit na pagpapatupad sa batas na nagbibigay ng tanging tuon sa “titik ng batas” at sa panlabas na pagsunod dito nang hindi naisasaalang-alang ang diwa nito, Sa kasawiang-palad, naisasagawa din ito sa mga pagtuturo ng katesismo tungkol sa Katolikong moral na pamumuhay na madalas nailalarawan na: e Pinaghaharian ng kasalanan, na ipinaliliwanag lamang bilang paglabag sa batas, e Nauudyukan lalo na ng pagkatakot sa parusa dahil sa kasalanan: kaya't e Lumilikha ng isang makabatas at mapanghusgang takbo ng pag-iisip na nagdudulot ng makitid na pagtingin sa moral na pamumuhay. (Hanggang saan ba ang maaaring gawin bago maging malubhang kasalanan?) 795. Ang nagdaang mga taon ay nagpamalas ng kamangha-manghang pag-unlad sa proseso ng pagiging ganap sa pananampalataya ng maraming Pilipinong Katoliko. Sa mga di-karaniwang pangyayari, tulad ng Rebolusyon sa EDSA noong 1986 at ang pagpigil sa tangkang kudeta noong Disyembre 1989, malinaw na ang pangunahing bagay na nag-udyok sa mga kilos ng marami na nakisangkot dito ay lampas sa antas ng parusa/gantimpala na katangian ng budhing “kumikilos ayon sa kutob”---lampas pa rin ito maging sa itinakdang moral na antas ng katarungan. Gaya ng ipinahayag ng mga liham mula sa CBCP tungkol sa dalawang pangyavari, maraming tao ang naiangat sa isang antas ng tunay na pag-aalay ng sarili para sa kapakanang panlipunan na pinukaw sa maraming pagkakataon ng panlabas na Kristiyanong pag-ibig at kabanalan. Masasalamin sa mga ganitong mga “maiigting na pagkakataon” ang moral na pag-unlad ng Kristiyano na nagaganap araw-araw sa karaniwang Pilipino sa sanlibo't isang mga moral na hamon at mga gampanin ng pangkaraniwang buhay. Hindi natatapos ang proseso ng pagiging ganap.

PAGLALAHAD 796. Si Kristo, Ang Ating Moral na Pamantayan. Para sa mga Kristiyano, ang pamantayang ginagamit sa paghusga at moral na pagsusuri ng lahat ng kanilang kaisipan, pananalita at asal ay hindi batay sa anumang batas kundi sa persona ni JesuKristo. Sa kaharian ng Diyos, iisa lamang ang Tagapagturo: ang Mesiyas (Tingnan Mt 23:10): ang lahat ay kailangang makinig sa [kanyang] mga salita at isabuhay ito (Tingnan Mt 7:24), pasanin ang kanyang pamatok at mag-aral sa kanya (Tingnan Mt 11:29). Nakabatay ang kaligtasan sa sariling pakikitungo kay Jesus: “Ang sinumang kumilala sa akin sa harapan ng mga tao ay kikilanlin ko rin naman sa harapan ng aking Amang nasa langit. Ngunit ang magtatwa sa akin sa harapan ng aking Amang nasa langit” (Mt 10:32-33). “Kung ipahahayag ng iyong mga labi na si Jesus ay Panginoon at mananalig ka nang buong puso na siya'y muling binuhay ng Diyos, maliligtas ka” (Ro 10:9). 797. Ito ay sapagkat hindi lamang ang Diyos bilang Ama ang ipinahayag ni Jesus sa atin kundi pati kung sino tayong totoo. Mismong si Jesus--hindi lamang kung ano

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

233

ang kanyang ginawa at itinuro kundi ang buo niyang buhay at persona hanggang sa sukdulan sa kanyang Misteryong Pampaskuwa kung saan iniligtas niya tayo (Tingnan PCP IT, 55). Kinakatawan ni Jesus ang mapagmahal na panawagan ng Diyos sa atin, at ang ganap na pagtugon ng isang anak ng Diyos. Si Jesus mismo ay ANG Bagong Pakikipagtipan sa pagitan ng Diyos at ng lahat ng tao, ang Daan at tunay na pamantayan para sa pagiging tunay nating mga sarili. Sa panunuri sa isang teksto mula sa Vaticano IL, inilarawan mi Juan Pablo II ang pagiging pangunahin ni Kristo gaya ng sumusunod: 798. “Kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, ipinahayag ng Diyos ang Kanyang sarili nang buo sa sangkatauhan at nagpalapit nang tiyak dito, kasabay nito, kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, nakamit ng tao ang ganap na kamalayer ng kanyang dangal, ng rurok kung saan siya itinataas, ng kahalagahang ampas sa kanyang sariling pagkatao, at ng kahulugan ng kanyang pag-iral” (RH, 11). “Ipinagkakaloob ni Kristo, na namatay at muling nabuhay para--sa lahat ng tao at sa bawat tao--na may kasamang liwanag at ng lakas upang makaabot sa pamantayan ng kanyang makapangyarihang tawag” (RH, 14, Tingnan, GS, 10).

799. Ngayon, binibigyang-diin ng mga sikolohistang pang-edukasyon ang impluwensiya ng “kilalang mga tao” para sa moral na paglaki at pag-unlad ng mga bata at kabataan. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, si Jesu-Kristo ang “pinakakilalang iba.” Nalaman na natin kung paano radikal na naapektuhan ni Kristo ang ating moral na pananaw sa pagbigay-kahulugan kung paano: 1) maging isang tao (Kabanata 13, 9), at 2) bumuo ng tunay na budhing Kristiyano (Kabanata 13, 27). Nalaman na rin natin kung paano naaapektuhan ni Kristo ang ating mga asal, pandama, pagpapahalaga at mga binabalak (Kabanata 14, 8). Dito'y nais nating pagtuunan ng pansin si Kristo bilang batayan ng lahat ng mga moral na pamantayan o mga batas at kung paano natin ginagawa ang ating mga moral na paghatol at pagpapasya.

l. Mga Moral na Pamantayan 800. Sa gitna ng labis na pagbibigay-diin ngayon sa personal na dangal, kalayaan, pansariling budhi at moral na pagkatao, ang mga pagkaunawa sa pamantayan at “batas” ay “hindi na sikat.” Itinuturing pa nga ng iba na ang moral na “batas” ay “hindi na sikat.” Itinuturing pa nga ng iba na ang moral na “batas” bilang pagpapatuloy ng panahon ng Ikalawang Konsilyo Vaticano. Nababanggit si San Pablo bilang patunay nito: “Kung kayo'y pinapatnubayan ng Espiritu, wala na kayo sa ilalim ng kautusan” (Ga 5:18): “yamang kayo'y wala na sa ilalim ng kautusan kundi nasa ilalim ng kagandang-loob ng Diyos” (Ro 6:14). Ngunit ang layon ni Pablo ay hindi ang pagtatakwil sa lahat ng kahalagahan ng batas kundi ang pagbibigay-diin kay Kristo: “Ang lahat ng bagay ay ipinalagay kong walang kabuluhan makamtan ko lamang si Kristo at lubos na makiisa sa kanya. Hindi ko na hangad na maging matuwid sa pamamagitan ng kautusan kundi sa pananalig kay Kristo. Ang pagiging matuwid ko ngayon ay kaloob ng Diyos batay sa pananampalataya” (Fil 3:8-9). Kinikilala ni Pablo na

234

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

“ang kautusan ay mabuti kung ginagamit sa wastong paraan” (1 Tim 1:8. Tingnan Ro

7:12). Ngayon, paano nga ba dapat ginagamit ang batas? Makakatulong ang ilang mga pangunahing kaisipan upang liwanagin ang mahalagang dimensyong ito ng Kristiyanong moral na pamumuhay, 801. Ano ang isang pamantayan o batas? Kailangan natin ng ilang pangkalahatang ideya tungkol sa batas na makapagbibigay sa atin ng ilang kuru-kuro sa kahulugan nito kapag iniugnay sa batas ng Diyos, sa batas ng Matanda at Bagong Tipan at batas na likas. Ang karaniwang kahulugan ng batas ay “isang alituntunin ng katuwiran na itinakda ng may kakayahang nasa kapangyarihan alang-alang sa kapakanang panlipunan” (Sto. Tomas, Summa Theologiae, I-IT, 90, 4). May kahalagahan ang bawat bahagi nito: 1) ang batas ay isang makatwirang pagpapasya, ibig sabihin, pinag-isipan at may dahilan, hindi lang isang bagay na nasumpungan: 2) itinatakda: ipinahayag nang may sapat na babala sa mga kinauukulan habang iginagalang ang kanilang karapatan at karangalan, 3) sa pamamagitan ng kinauukulang tagapamahala o yaong mga tao na may kakayahang nasa kapangyarihan, ibig sabihin, sa pamamagitan ng may lehitimong kapangyarihang isagawa ito: at, 4) para sa kapakanang panlipunan: para sa pagpapahusay ng sosyal na kalagayan ng mga nasasakupan nito. 802. Makakatulong nang malaki ang dalawang katangian ng batas, lalung-lalo na ng moral na batas, sa pagpapahalaga ng tungkulin nito sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Una, nakaugat ang batas sa isang pananaw, at mga ilang palagay. Masusing tinalakay ang Kristiyanong pananaw sa dalawang naunang kabanata (Kabanata 13-14), at inilarawan ayon sa paglalarawan ni Kristo ng ulirang kaanib ng Kaharian na tinalakay sa mga Mapapalad. Ikalawa, nagmumula ang batas sa at nagpapahayag ng mga batayang pagpapahalaga. Malinaw itong ipinapakita sa Sampung Utos. Iniuutos sa “Huwag kang papatay” ang paggalang sa buhay ng tao: sa “Huwag kang mangangalunya,” ang paggalang sa seks: sa “Huwag kang magnanakaw,” ang paggalang sa pagmamay-ari ng tao: sa “Huwag kang magbibintang ng mali sa kapwa,” ang paggalang sa katotohanan. Gayundin, ipinapakita ito sa turo ni Kristo sa Kanyang Sermon sa Bundok: Iniuutos sa “Huwag na kayong sumumpa kung nangangako kayo” (Mt 5:34) ang paggalang sa pansariling dangal habang ang utos na “Huwag ninyong labanan ang masamang tao” (Mt 5:39) ay nagpapatindi sa paggalang sa sarili batay sa hindi paggamit ng karahasan laban sa karahasan, kundi sa pagkilos bilang mga anak ng Ama. Ang dalawang katangiang ito ay nakatutulong nang malaki sa pagbabago sa makabatas at moral na pagkaunawa sa mga moral na pamantayan o batas. 803. Tungkulin ng Moral na Batas. Ngunit hindi ba sumasalungat ang mga batas sa kalayaang pantao? Inihahambing ng iba ang ating kalayaan at batas sa isang lawa at ang baybayin nito. Binibigyang-hugis ng batas ang ating kalayaan sa pagtatakda ng mga hangganan tulad ng paraan ng pagbibigay-hugis ng baybayin ng lawa sa hangganan nito. Ngunit higit pa rito ang ginagawa ng mga moral na pamantayan o batas. Una, nagkakaloob sila ng pamantayan para sa pagpapasiya kung sino tayo at kung paano tayo dapat na kumilos. Sa pagpapaliwanag ng moral na alaala at karana-

ANG

KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

235

na san ng sambayanan, ang mga moral na pamantayan ay nagsisilbing mas malawak tumutuIkalawa, karanasan, na personal nating sarili kaysa ya pagpapasi batayan sa lalo na sa long sa ating moral na pag-unlad ang mga moral na pamantayan/batas, pamarisan g kinagisnan mga ng g paghahaya ng an paghubog ng budhi, sa pamamagit katang moral na pagkilos at pagpapahalagang pantao. Ikatlo, nagkakaloob sila ng pabilang pagkilos ng an pamamagit tagan at palagiang kaayusan sa ating buhay: sa batas mga negatibong na laganap Ang n. masasaliga na tuloy at maaasahang gabay tumitikaugnay ng moral na pamumuhay ay nagpapahiwatig na napakababa at hindi bawat sa siya makapagpa na tao sa mo sa mga pagkilos na moral. Imposible para Sa patnubay. o pamarisan walang ng sabihi'y ibig wala,” sa moral na bagay “mula n/batas pamantaya positibong mga ng tayo rin n hinahamo maaaring huli, bandang an na palawakin ang ating minimithing pamantayan o itinatama tayo sa pamamagit g. pagkukulan mga ating sa ng pagbibigay-liwanag Kung 804. Ngunit maraming Pilipino ang ipinagkakamali ang moral sa legal: ito rin mabuti na nila inaakala batas, ng ulutan pinahihint legal ang isang bagay, at sa kaiat itinuturing na moral. Ang ganitong maling akala ay nagwawalang-bahala sa bansa, bahan ng positibong batas na pambayan na humahatol sa mga krimen laban sa ginagamit ng pamantaya tuwirang siyang na batas na moral at ang kaibahan ng sa anugat sumasalun ito hindi kung bagay isang ang Legal kasalanan. sa paghatol kung mang batas ng bayan, ngunit maaari lamang itong maging moral na kabutihan tao sa i makabubut positibong ay kalagayan mga at layunin ang katangiang-likas nito, n. Ang bilang tao-sa-pamayanan, alalaumbaga, batay sa mga moral na pamantaya sa Banal na mga gampanin ng mga moral na pamantayan ay malinaw na makikita Kasulatan. Il. Ang Batas sa Banal na Kasulatan

na salita, 805. Ang Matandang Tipan. Sa pamamagitan ng Kanyang naghahayag ng Tipan batas ang bayan, na hinirang Kanyang ibinigay ng Diyos sa Israel, ang pangaibang sa din tinatawag na Torah, o ito na Batas Ang 1961-64). CCC, (Tingnan n ng hanggana sa lumampas ay lan tulad ng tagubilin, patunay, alituntunin, at salita ng Itinakda Tipan. sa ugnayan buong sa namuno ang karaniwang batas ng tao. Ito tungtao mga ang inan tinagubil 33:10), Deut (Tingnan Israel sa batas ang mga pari Sinisi ng kol sa kaalaman kay Yahweh at sa Kanyang Daan (Tingnan Jer 18:18, 5:4). sa Batas tungkulin kanilang sa ito mga ng ang pagkukul sa mga propeta ang mga pari hindi tutusinumang ang ko in “Susumpa : nagbabala at 4:6), Os 22:26: Ez (Tingnan an pad sa itinatakda ng tipang ito” (Jer 1 1:3). Pinuri ng mga sumulat ng Karunung kataasng tipan ang Moises, ni atin sa pad ipinatutu na ang Batas: “Ang kautusan salmista: taasang Diyos... umaapaw ang karunungan” (Ecc 24:23s), at inawit ng 806. Ang batas ng Panginoon ay ganap, nagpapaginhawa sa kaluluwa. sa Ang batas ng Panginoon ay batas na walang-kulang. Ito'y utos na ang dulot ay Nagbibig walaan, napagtiti ay batas mga tao ay bagong buhay, Yaong kanyang

236

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

ng talino sa pahat ang kaisipan. Ang tuntuning ibinigay ni Yahweh ay wastong utos, liligaya ang sinuman kapag ito ang sinunod, ito'y wagas at matuwid pagkat mula ito sa Diyos, pang-unawa ng isipan yaong bungang idudulot. Pati mga hatol niya'y matuwid na kahatulan, kapag siya ang humatol, ang pasiya ay pantay-pantay. (Saimo 19:8-10, Tingnan Salmo 119 passim, 147:195) 807. Hindi lamang mga pangangailangang moral at mga tagubilin para sa mga panrelihiyong rituwal ang sinasaklaw ng Batas ng Matandang Tipan kundi pati mga legal na itinatakda para sa asal-panlipunan. Makapagtuturo sa atin ang ilang mga pangunahing katangian. a) Dumadaloy nang tuwiran ang Batas mula sa Tipanang pakikiugnay ng mapagmahal na tawag ni Yahweh na lumikha ng Kanyang Bayang Hinirang. Nangangahulugan ito na ang buong batas ay nakabatay sa pananaw at mga pagpapahalaga ng Pakikipagtipan ng Diyos sa Kanyang bayan. b) Samakatuwid, pagtalima sa pangkalahatang Batas ng Diyos ang tatak para sa mananampalatayang Israelita. Tinitingnan ang lahat ng kasalanan una sa lahat bilang isang paglabag laban sa Diyos na siyang “kinawingan” ng mga Israetia sa lahat ng bahagi ng kanilang buhay sa pamamagitan ng Tipan. k) Samakatuwid, ang batas ay dakilang biyaya ng Diyos na nagdudulot ng malaking kagalakan sa Kanyang bayan: “Nagagalak na susundin yaong iyong kautusan, sa bigay mong kautusa'y lubos akong nalulugod” (Salmo 119). 808. Sa kasawiang-palad, ang kasaysayan ng Batas ng Matandang Tipan ay nagpapamalas kung paanong ang lahat ng batas ay mapanganib na nakabukas sa malubhang pang-aabuso ng pagsunod sa titik ng batas o legalismo. Walang pagbabalatkayong nakita ng mga Israelita na ang mga gawaing iniuutos ng batas bilang sagisag ng pagmamahal ng Diyos, ang Panginoon ng Tipan, kaysa bilang paraan ng pagsasakatuparan ng mga tiyak na gawain. Samakatuwid, maaaring magkaroon ng maun-

lad na kakayahang pandebosyon ang tila mga maliliit na bagay. Subalit laging naroroon ang tuksong ipagkamali ang alituntunin na isang pagpapahalaga, ang panlabas na pagtupad sa utos bilang “pagtalima ng puso” (Tingnan Isa 29:13: Mt 13:15: Gw 28:26). Dalawang tiyak na pang-aabuso ang lumilitaw. a) Sa paglalagay sa lahat ng kautusan ng batas--moral, panrelihiyon, panlipunan at panritwal--sa pantay-pantay na katayuan, isang imposibleng pabigat ang naipataw sa mga tao (Tingnan Lu 11:46), at nawala ang “lalong mahahalagang aral” (Mt 23:23). b) Sa labis na pagpuri sa pagsunod sa batas, tila maililigtas ng mga tao ang kanilang sarili sa pamamagitan lamang ng ganap na pagpapatupad ng batas, na hindi na nangangailangan pa ng biyaya ng Diyos. 809. Ang Bagong Tipan. Kahit na masigasig nilang binabatikos ang mga pangaabusong ito, hinulaan ng mga propeta ng Matandang Tipan ang pagdating ng isang Bagong Tipan. “Gagawa ako ng bagong pakikipagtipan sa Israel... Itatanim ko sa kanilang kalooban ang aking kautusan, isusulat ko sa kanilang mga puso” (Jer 31:31,

ANG

KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

237

33). “Bibigyan ko kayo ng aking Espiritu upang makalakad kayo ayon sa aking mga tuntunin” (Ez 36-27). Kaya nga dumating si Kristo hindi upang “pawalang-bisa ang kautusan at ang aral ng mga propeta... kundi upang ganapin ang mga iyon (M6 5:17). Ginawa Niya ito una sa pamamagitan ng pagpapasimula ng bagong batas ng Kaharian. “Ang kautusan ni Moises at ang sinulat ng mga propeta at hanggang kay Juan Bautista. Buhat noon, ipinangangaral ang Mabuting Balita tungkol sa Kaharian ng Diyos” (Lu 16:16). Ikalawa, inalis ni Kristo ang mga kamaliang pinahintulutan “dahil sa katigasan ng puso” (Tingnan Mt 19:8). Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng Kanyang bagong utos ng pag-ibig na lumalampas sa lahat ng karunungan ng tao at lahat ng moral na batayan, at tumatawag sa Kanyang mga alagad sa mataas na hinihingi ng kanilang tawag. “Kaya, dapat kayong maging ganap, gaya ng inyong Amang nasa langit” (Mt 5:48: Tingnan CCC, 1967-72). 810. Maaari lamang itong maganap sa pamamagitan ng panloob na lakas na dulot ng Espiritu (Tingnan Jn 16:13, Gw 1:8). Ang presensiya ng Espiritu Santo ay nagbibigay ng lubos na bagong kahulugan sa moral na pamumuhay. Nananahan sa puso ng mga binyagan, ang Espiritu, sa isang paraan, ang mismong Bagong Batas na siyang Batas ng PAG-IBIG. Sinasagisag ng Espiritu ang batas na ito dahil Siya ay pag-ibig. Ginaganap Niya ito dahil Siya ang handog ng pag-ibig ng Ama. Nananawagan Siya na magmahal dahil kailangang ipahayag ang biyayang ito sa buong buhay ng binyagan (Tingnan CCC, 1966). 811. Ikatlo, ginawang ganap ni Kristo ang mga batas na naglalagay ng ayos sa pagkain at sa kalinisan ng kinakain, na napakahalaga sa pang-araw-araw na buhay ng mga Judio, sa pamamagitan ng paghahayag sa “pedagohikal” na kahulugan at sa mga Batas para sa Sabat sa pamamagitan ng pag-alala na ang pahinga sa Sabat ay hindi nalalabag sa paglilingkod sa Diyos o sa kapwa (Tingnan Mt 12:5: Lu 13:15-16, 14:2-4). Sa huli, itinakda Niya ang mga alituntunin ng batas sa kaayusang bahagdan kung saan napasasailalim ang lahat sa pag-ibig sa Diyos at kapwa. Ang Kanyang batas ng pag-ibig na “kahulugan ng Kautusan ni Moises at ng turo ng mga Propeta” (Mt 7:12) ay radikal na nagpabago sa makalumang “gintong Aral! mula sa batas ng karaniwang pagbibigayan sa isa't isa tungo sa isang batas ng positibong pag-ibig (Tingnan CCC, 1789, 1970).

812. Ang Mga Dakilang Utos. Nang tanungin, “alin ang pinakamahalagang utos sa Kautusan?” sumagot si Jesus: “Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos nang buong puso, nang buong kaluluwa at nang buong pag-iisip. Ito ang pinakamahalagang utos. Ito naman ang pangalawa: Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili. Sa dalawang utos na ito nakasalalay ang buong kautusan ni Moises at ang turo ng mga propeta” (Mt 22:37-40, Tingnan CCC, 2066). Pinagsama ni Kristo sa tugon na ito ang dalawang kilalang alituntunin ng Matandang Tipan (Deut 6:5 at Lev 19:18) sa isang bagong anyo. Una, inihayag Niya ang natatagong pagkakaisa ng pag-ibig sa Diyos at pagibig sa kapwa. Binigyang-diin ito sa unang sulat ni Juan: “Ito ang palatandaang inii-

238

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

big natin ang mga anak ng Diyos: kapag iniibig natin ang Diyos at tinutupad ang Kanyang mga utos” (1 Jn 5:2). 813. Ikalawa, inihalimbawa ni Kristo sa kanyang buhay at pangangaral ang tatluhang “puso, kaluluwa, at lakas” ng atas ng pag-ibig sa Diyos. Itinuturo ng mga tagapagpaliwanag ng Matandang Tipan ang “puso” bilang panloob at panlabas nating pagnanasa at pananabik, ang “kaluluwa” bilang pagtalima sa Diyos kahit na malagay sa panganib ang sariling buhay: at “lakas” kasama ang lahat ng pinagkukunan ng sariling kayamanan, pag-aari, at karangalan. Ngunit kailangang gawang konkreto ang tatlong dimensyong ito. Isang kinakailangang paraan ay ang paggamit ng mayamang mga Pilipinong katagang pangkultura at pagpapahalagang nagpapahayag ng tatlong dimensyong ito: ng “buong puso/loob/kalooban”: ng “buong kaluluwa,” at “buong lakas.” 814. Isa pang paraan ay sa pamamagitan ng pagpapalabas ng kanilang epektong panlipunan at kalalagayan gaya ng ginawa ni Kristo sa kanyang pangangaral, halimbawa sa Kanyang talinhaga ng manghahasik. Inilalarawan nito ang tatlong pangkat na nabigo sa pagtugon sa salita ng Diyos: ang “daan” ay pangkat na walang tunay na mithiin o pag-unawa kaya madaling nanakaw ng demonyo ang salita mula sa kanilang puso. Ang pangkat ng nasa “kabatuhan” nalanta naman agad sa ilalim ng init dahil wala silang “kaluluwang” ilagay ang buhay sa panganib para sa Diyos. Pinahintulutan ng ang pangkat ng nasa “dawagan” ay nagpahintulot sa ibang pinagaabalahan upang mahati ang pansin nito at patayin ang buung-buong pagtatalaga ng angking yaman (lakas) sa Diyos (Tingnan Mt 13:4-9, 18-23). 815. Ngunit marahil, ang pinakamagandang katibayan ng pagmamahal sa Diyos ng buong puso, kaluluwa, at lakas, mula sa kasulatan, ay hindi sa turo ni Kristo, kundi sa Kanya mismong buhay. Sa tatlong ulit na pagtukso sa Kanya sa ilang, unang tumanggi si Kristo sa tuksong bigyang-kasiyahan ang kanyang pansariling kasiyahan dahil sa paninindigang kailangang hindi hati ang puso para sa salita ng Diyos. Ikalawa, sa pagtangging isangkot ang pagkadiyos sa kanyang pakikitunggali sa tukso, itinaya Niya ang Kanyang buhay (kaluluwa) para sa Diyos. Sa huli, sa pagwawalang-bahala sa lahat ng pang-akit ng demonyo, ipinagkatiwala ni Jesus ang Kanyang buong lakas sa Diyos lamang (Tingnan Mt 4:1-11). 816. Hinarap ni Jesus ang lahat ng mga tuksong ito sa buong buhay niya gaya ng mga panunuya sa Kanya sa Krus na katulad ng tatlong panunukso. 1) “Iligtas mo ngayon ang iyong sarili! Kung ikaw nga ang Anak ng Diyos, bumaba ka sa krus!” 2) “Nananalig siya sa Diyos, at sinasabi niyang siya ang Anak ng Diyos. Iligtas siya ng Diyos kung talagang iniibig siya!” 3) “Di ba siya ang Hari ng Israel? Bumaba lang siya ngayon sa krus, maniniwala kami sa kanya!” (Mt 27:40). Umalingawngaw sa loob ng mga dantaon ang tuksong “Bumaba ka sa krus.” Subalit gayundin ang “Ama.... huwag ang kalooban ko ang masunod, kundi ang kalooban mo” (lu 22:42). 817. Ikatlo, Nagbigay si Kristo ng radikal na bagong paliwanag sa “kapwa.” Pangkalahatan itong binibigyang-kahulugan ngayon na sumasaklaw sa bawat isa: sa

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

739

Samaritano mga nangangailangan, tulad ng itinuturo sa talinhaga ng Mabuting Lumampas 5:44). Mt (Tingnan kaaway mga ating sa kahit at (Tingnan Lu 10:30-37), ng pakikiisa pa si Kristo at ginawa Niya ang bawat isa na “kapwa” sa pamamagitan makiisa sa Niya sa kanila gaya ng ipinahayag sa Vaticano II, “Ninais ni Kristong Niyang: sinabi nang pag-ibig Kanyang ng nan pagtutuu bilang kapatid Kanyang mga ninyo 'Nang gawin ninyo ito sa pinakahamak sa mga kapatid kong ito, ito ay sa akin 8). ginawa” (Mt 25:40: Tingnan AA, at 818. Ikaapat, pinaikli ni Kristo ang buong batas at mga propeta sa ganito-bawat ng n kaibutura “nasa dahil utos, ang dalawah sa tanging sa ganito lamang-utos ang batas ng pag-ibig. Pag-ibig ang bukal ng kanilang kahalagahan at pananagutan” (Tingnan CCC, 1971, 2055). “Ang mga utos, gaya ng, “Huwag kang mangaot, ngalunya, Huwag kang papatay, Huwag kang magnanakaw, Huwag kang mag-iimb sap: at ang alinmang utos na tulad ng mga ito ay nabubuo sa ganitong pangungu ng "Ibigin mo ang iyong kapwa-gaya ng iyong sarili! Kaya't ang pag-ibig ang kabuuan Kautusan” (Ro 13:9-10). 819. Nakatuon ang PCP IT sa “maibiging pananampalataya,” “isang aktibong pagibig tulad ng kay Kristo, isang pakikibahagi sa sariling pag-ibig ng Diyos na dumarating sa atin sa pamamagitan ng Kanyang Anak” (PCP II, 71). Sa gayon, pag-ibig ang sa paglalagom ng buong batas dahil ito ang aninag ng pinaka-persona ng Diyos ang Diyos sa mula sapagkat tayo n mag-ibiga mahal, pinakama “Mga tao. ng buhay pag-ibig. Ang bawat umiibig ay anak ng Diyos at kumikilala sa Diyos” (1 Jn 4:7-8). - 820. Ngayon nabibigyan tayo ng kapangyarihang ibigin pareho ang Diyos at ang kapwa “sapagkat ang pag-ibig ng Diyos ay ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ipinagkaloob na sa atin” (Ro 5:5). Sa bisa nitong Espiritu Santo ng pag-ibig, ibinigay ni Kristo ang sarili Niyang utos: “Ito ang aking utos: ni mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). Samakatuwid, nadaig nito ipinakita ga'y, alalaumba Batas, Lumang ng kahinaan laking Kristo ang pinakama iwasa mga tao kung ano ang kasalanan nang hindi nagbibigay ng kapangyarihang ng batas ng ilalim sa ako na “Wala Pablo, San ni san ito. Ngunit ngayon, ipinahayag ynagbibiga g Espiritun ng batas ng ako na pinalaya sapagkat n kamataya at kasalanan buhay, bunga ng pakikipag-isa kay Kristo Jesus. Ginawa ng Diyos ang hindi nagawa ng kautusan dahil sa likas na kahinaan ng tao. Sinugo niya ang kanyang sariling

Anak” (Ro: 8:2-3).

sa 821. Mapagpalayang Batas ni Kristo. Ang bagong batas na ito ng pag-ibig pamamagitan ng Espiritu ni Kristo ang siyang mapagpalaya dahil ang makisang-ayon sa batas ni Kristo ay ang makilala ang kalayaan. Dumarating sa atin ang bagong batas ni Kristo bilang isang handog na ipinagkakaloob ng Espiritu sa ating mga puso. Dinadala nito ang mga pinahahalagahan ng batas na lampas sa panlabas na moral na asal lamang at lampas kahit sa diwa ng pananagutan. Ang batas ni Kristo ay isang batas ng pag-ibig, biyaya, at kalayaan (Tingnan CCC, 1972). Dinarama nito ang Espiritu sa halip na ang titik. Kinakailangan nito ang pagbabago ng puso na kung saan susunod ang pagbabago ng asal. Kinikilala nito ang mapang-alay na pagiging

240

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

bukas ng sarili sa Diyos at sa iba na kung saan nagmumula ang mapantubos na kasiglahan ng lahat ng mga utos, na nagpapabago sa kanila mula sa mapang-aliping

823. Sa Mga Mapapalad, inilalarawan ni Kristo ang mga tunay na “mapalad” sa

Kaharian ng Diyos. Ayon kay Santo Tomas, iniuugnay ng maraming tao ang kapalaran sa: 1) kasiyahang nadarama at kaluguran sa mga pagnanasa, o 2) tagumpay sa mga gawain at pakikiugnayan sa kapwa, o sa huli 3) malalim na pagninilay at pagmumunimuni. Isinalaysay ni Kristo na sa halip ng kaluguran nadarama at maraming pag-aari (1) ang pagwawalang-halaga sa bagay (karalitaan ng espiritu), ang pagpapakumbaba at ang pagkahabag ang nagdadala sa atin ng tunay na kaligayahan. Sa halip na gawaing lubos na nakasentro sa sarili, (2) ang pagkauhaw sa katarungan para sa lahat at maraming pagpapatawad ang maghahandog ng tunay na makataong pakikiugnayan sa kapwa. Sa halip na umatras mula sa mga problema at mga pinagkakaa-

balahan sa daigdig upang hanapin ang malalim na pagmumuni-muni silang mga iisa

ang hangarin/may pusong dalisay, at gumagawa para sa kapayapaan ng lahat ay makakatagpo sa Diyos. Tiyak na maghahatid ng mga pagsubok at pag-uusig ang ganitong buhay dahil sa ating makasalanang mga sarili at daigdig: subalit ito ang buhay ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig ng mga alagad ni Kristo (Tingnan CCC,

1717).

lll. Ang

Batas sa Simbahan

824. Nakabuo ang Kristiyanong moral na tradisyon ng isa pang uri ng batas na tinatawag na “Batas na Likas” dahil ipinapahayag nito ang karunungan ng Diyos sa Kanyang sangnilikha at dahil ito'y kabilang sa mismong katangiang-likas ng mga tao. Hindi ito ipinipilit sa kanila mula sa labas na parang isang di-makatwirang paghihigpit, kundi bilang isang panawagang nagmumula sa kaibuturan ng kanilang mga

C2

822. Mga Mapapalad. Samakatuwid, pinalalaya ng batas ni Kristo ang tao mula sa panlabas na kaanyuan, mula sa pagkakagapos sa titik ng batas, at tiniis bilang mapang-aliping hadlang para sa isang buhay na biniyayaan ng handog ng Espiritu na isang pagbabago ng puso. Sa pamamagitan ng pagbibigay-sigla sa isang panibagong lakas sa atin, nabibigyan tayo ng kakayahan ng Espiritu na maranasan ang tunay nating pagkatao. Sa positibong paraan, habang ang kalooba'y binabago ng biyaya at muling nalikha ayon sa larawan ng Diyos, unti-unti tayong nakapagtatatag ng ating moral na pamumuhay ayon sa isang naiibang batayan. Ang palagay na pag-iwas lamang sa kasalanan, na “makatarungan” sa batas, ay napalitan ng isang panuntunang nagmumula sa pananampalataya at pag-ibig, ang bunga ng nananahang Espiritu. Bangha-banghay na inilarawan ang “bagong batayang” ito para sa moral na pamumuhay sa matulaing paglalarawan ni Kristo ng mga “mapapalad.” Sinasalungat ng Mga Mapapalad ang karunungan ng daigdig (Tingnan 1 Cor 1:20): materyalismo, ang pagsamba sa kayamanan, ang pagnanasa sa kapangyarihan, walang awang paglalabanan, ang tuntunin ng pagtatagumpay. Sa Kaharian ng Diyos, kabaligtaran ang mga pinahahalagahang ito.

-

hadlang tungo sa isang lakas na nagpapalaya sa tunay nating pagkatao.

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-BIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

241

sarili (Tingnan CCC, 1954). Nakasaad na sa Banal na Kasulatan, ang moral na kaalaman ay nakaugnay sa “katangiang-likas” ng tao sa panitikan ng Karunungan sa Matandang Tipan. Ngunit natatangi si San Pablo ang malinaw na naglahad nito: “Kapag ang mga Hentil na hindi saklaw ng Kautusan ay gumagawa nang ayon sa hinihingi nito sa atas ng kanilang katutubong bait... Ipinakikilala ng kanilang gawang nakasulat sa kanilang mga puso ang hinihingi ng kautusan. Pinatutunayan din ito ng kanilang budhi” (Ro 2:14-15). Sa moral na panuntunan ng Katoliko, nangangahulugan ang batas na likas bilang kabuuan ng mga karapatan at tungkulin na tuwirang nagmumula sa katangiang-likas ng tao, na pinagkalooban ng katuwiran at kalayaan, at hindi dapat ipagkamali sa panlipunang pamantayan at kaugalian, ni sa palagay ng madla, o kahit sa batas na pambayan (Tingnan CCC, 1954-60). 825. Tatlong pangunahing paninindigan ng “batas na likas” ang sentro sa Katolikong moral na batayan. Una, ang batayan para sa “batas na likas” ay ang katotohanang ang Diyos ang lumikha ng lahat at ang ugat ng lahat ng bagay. Ipinapahayag ng batas na likas na makasulat sa puso ng tao ang kaayusang niloob ng Diyos sa paglikha. Nakabatay sa katotohanan ang moral na buhay ng tao--dumadaloy ang ating moral na pananagutan sa mismong balangkas ng kung sino tayo bilang mga tao sa lipunan sa loob ng kasaysayan. Ikalawa, maaaring maunawaan samakatuwid, ng lahat ng tao, ang moral na batayan ng batas na likas, na hiwalay sa kanilang relihiyosong pananampalataya. Nakaukit sa budhi ng bawat isa, ang batas na likas ay madaling matatamo ng lahat (Tingnan CCC, 1954). Ikatlo, may mga tuwirang moral na pagpapahalaga at turo na maaaring gawing pangkalahatan, patungkol sa lahat ng taong may mabuting kalooban. “Ang lahat ay kinakailangang sumunod sa mga alituntunin nito” (CCC, 1956). Nagbibigay si Pablo VI ng isang konkretong paglalarawan ng batas na likas sa buhay: 826. Sa panukala ng Diyos, tinatawag ang lahat na paunlarin at gawing ganap ang kanilang mga sarili, dahil ang bawat buhay ay isang bokasyon. Nang ipanganak, ipinagkaloob sa bawat isa, bilang binhi, ang isang pulutong ng mga kakayahan at katangian na bibigyan ng kaganapan. Ang kanilang pag-abot sa kaganapan na magiging bunga ng pag-aaral mula sa kapaligiran at sariling sikap ang magpapahintulot sa lahat na ituon ang kanilang sarili sa tadhanang inilaan para sa kanila ng kanilang Maylikha. Taglay ang talino at kalayaan, sila ang may pananagutan para sa kanilang kaganapan at para sa kanilang kaligtasan (PF? 15).

827. Ngunit para maiwasan ang mga mapagsamantalang pangangatuwiran at pagiging makabatas na makitid ang pagkaunawa, kailangang tingnan ang batas na likas kaugnay ng ilang pangunahing aspeto. Una, bilang tunay: ang moral na pamumuhay ay nakabatay sa katotohanan, hindi lamang sa utos gaya ng pinaninindigan ng mga bihasa sa batas. Ang moral na buhay ay nangangahulugan ng paggawa ng

mabuti at hindi lamang bulag na pagsunod sa batas. Ikalawa, ito ay nararanasan

dahil ito ay may tuwirang kinalaman sa ating pakikipag-ugnayan sa sarili, sa iba at sa lipunan. Ikatlo, ito ay makasaysayan dahil kasangkot ang ating pantaong katangiang-likas sa makasaysayang proseso ng ating pag-unlad sa sarili. Ikaapat, ito ay

242

KATESISMO

PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

may kinalaman sa tiyak na katangiang-likas at mga bunga ng ating mga malayang pagkilos, at sa gayo'y ikalima, ito ay talagang pansarili dahil nakasalig ito sa katangiang-likas ng tao. Ipinapakita ng mga katangiang ito kung paano maaaring maging mabisa ang pamamaraan ng batas na likas sa moral na kalagayan sa kasalukuyan. 828. Si Kristo at ang Batas na Likas. Ngunit ano ang kinalaman ng “batas na likas” sa Batas ng Diyos tulad ng ipinakita sa “si Kristo, ang ating moral na batayan” (Tingnan Bilang 796)? Marami ang tila may maling pagkaunawa at nag-iisip sa batas na likas sa larangang pilosopikal, na lubusang hiwalay sa batas ng Diyos. Sa katunayan, matalik silang magkaugnay, dahil sa pagsunod sa batas na likas sinusunod natin mismo ang banal na batas--“magpasawalang-hanggan, tunay, pangkalahatan” (DH, 3), na siyang ipinapahayag nito (Tingnan CCC, 1955). 829. Nakikita nating magkaugnay kay Kristo ang batas na likas at ang batas ng Diyos. Una sa kanila mismong pag-iral: dahil nililikha ng Diyos ang lahat kay Kristo (Tingnan Jn 1:3, Co 1:16s5), si Jesus ang huwaran kapwa ng ating likas na katangiang pantao [batas na likas) at ng lahat ng ating malayang moral na mga pagkilos. Ikalawa, sa pananatili at pag-inog, nagkakaisa sila dahil si Kristo ang pareho nating huling hantungan na likas sa ating likas na katangiang pantao, at ang pamantayan sa ating malayang moral na pag-iisip, pagsasalita at paggawa sa ating paglalakbay tungo sa hantungang ito. Ikatlo, sa kasaysayan nakikiisa sila kay Kristo dahil sa pamamagitan ng makasaysayang pangyayari ng Pagkakatawang-Tao, Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay, ipinamalas at ginawang tunay ni Kristo ang lahat ng nasabing ugnayan. Pinagtibay ng Diyos kay Kristo ang dangal ng lahat ng tao, ang ating pakikipagkaisa sa kanya, at ang ating daanan patungo sa Kanya sa pamamagitan ng ating daigdig at mga gawain. Ang katapatan sa tao sa loob ng kasaysayan ay katapatan sa presensya ni Kristo. Samakatuwid, sa wakas, “ang Bagong Batas o ang Batas ng Ebanghelyo ang kaganapan dito sa daigdig ng banal na batas na likas at hayag” (CCC, 1965). IV. Pamamaraan

ng Moral

na Pagpapasya

830. Mga Sangkap. Nakita natin ang tao bilang moral na tagapagpaganap (Kabanata 13), ang panlipunang kalalagayan ng moral na mga kilos (Kabanata 14), at ngayon ang kanilang balangkas (mga moral na pamantayan). Ang nalalabi sa pag-aaralan ay kung ano ang nagaganap sa aktuwal na proseso ng paggawa ng mga moral na paghahatol at pagpapasya. Maaari lamang nating talakayin dito nang malaki ang ilan sa mga mahahalagang aspeto ng ganitong karaniwan bagamat masalimuot na prosesong dinaraanan nating lahat tuwing gumagawa tayo ng isang moral na pagpapasya sa anumang may halaga. 831. Ang Tagapagpaganap sa Pagpapasya. Nakaugaliang ilarawan ang mga moral na pagkilos ayon sa pag-iisip at pagnanais ng tao. Ang tatlong aspeto ng ganitong pag-iisip at pagnanais ay kasalukuyang binibigyang-diin na mahalaga sa paggawa ng moral na pagpapasya. Una, masuring kaalaman. Ang pag-alam na naka-iimpluwen-

ANG KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

243

siya sa paggawa ng moral na pagpapasya ay hindi lamang ang “pangulong kaalaman,” o pang-isip na kaalaman sa nabibilang na mga bagay-bagay o impormasyon, na madaling ihiwalay sa nakaaalam at sa tiyak na pinangyarihan, at kaya, handa itong maipasa-pasa, kundi ano rin ang naggaganyak sa atin sa pagpapasya. Ito ay “kaalaman ng puso,” ang kaalamang kinasasangkutan ng uri at pagpapahalaga, na hindi madaling ihiwalay sa taong may-alam at sa konkretong kalagayan, at sa gayo'y mas mahirap ipatalastas. Ang masuring kaalaman ay personal na kaalaman. Ganito nakikilala nating mga Pilipino ang bawat isa, lalung-lalo na sa loob ng ating pamilya at sa WI pangkat ng mga magkakaibigan. kung kapangyarihan sa tungkol ang na Nabanggit imahinasyon. 832. Ikalawa, wento, mga larawan at mga debosyong Kristiyano. Ang naaangkop dito ay ang impluwensiya ng imahinasyon sa ating moral na pamantayan: ang bisa nila sa ating buhay at ang kanilang kakahayang magamit. Ang moral na pamantayan na itinuro sa atin ng ating mga matatanda ay hindi gaanong magiging mabisa malibang pagsama-samahin ng ating sariling imahinasyon ang mga panglahat at mahirap unawaing hangganan ng mga pamantayan sa ating konkretong pansariling karanasan. Sa huli, napakahalaga ng imahinasyon sa paggamit ng pangkalahatang mga moral sa pamantayan sa tiyak na aktuwal na kaso. 833. Ikatlo, pandama. Lagi nang kinikilala na ang mga matinding silakbo ng damdamin ng tao ay pumipigil sa aktuwal na kalayaan ng moral na tagapagpaganap. Ngunit ngayon, tinitingnan ng mas malawak ang pandama bilang umiimpluwensiya sa.lahat ng ating moral na paghatol. Sa halip na maging hadlang sa kalayaan, ang ating mga pantaong pandama ay madalas na nagbubukas sa atin sa mas malalim na kaalaman at pagkaunawa sa ating pakikipag-ugnayan sa kapwa. Tumutulong sila sa atin upang makakita nang mas tunay at mahabagin sa kapwa. Samakatuwid, isang dimensyon ng Kristiyanong moral na edukasyon ang mahubog ang tunay na Kristiya-

nong pandama--ang mga tunay na Kristiyanong pamamaraan ng mapandamang pag-

tugon sa mga kalagayan at sa iba. 834. Mga Kabutihang-asal at ang Pagkatao. Bukod sa tatlong aspetong ito ng ating mga kilos ng pagkilala at pagnanais, may ilang mas permanente, sinasaligang sanhi ng kabutihang-asal at pagkatao na umiimpluwensiya sa ating personal at moral na pamumuhay. Mas malalim na tatalakayin ang mga kabutihang-asal sa Kabanata 17 tungkol sa “Pag-ibig sa Kapwa.” Nais lang nating pahalagahan dito ang kasalukuyang pagbibigay-diin sa pagkatao at nakagawiang mga paraan ng pagkilos (kabutihangasal) ng moral na tao, sa halip na labis na pagiging abala sa masusing pagsusuri ng mga indibiduwal na kilos. Ang magkatuwang na pagkilos ng ating pangunahing pagtatalaga at katayuan--sino ako--kasama ang aking layang pumili--ano ang ginagawa ko--ay isa pang paraan ng pagpapamalas ng impluwensiyang ito ng kabutihang-asal at pagkatao sa proseso ng paggawa ng aking pagpapasya. 835. Proseso sa Pagkakaroon ng Moral na Pagpapasya. Maaaring balangkasin ang paraan ng pagpapasya sa tatlong hakbang: moral na pagwari, paggiit sa paggamit ng mga moral na pamantayan, paghatol o pasya. Una, maraming sangkap ang

244

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

hakbang ng pagwawari, tulad ng nilagom sa karaniwang pormula ng pagtuturo ng “STOP” (“Search”/Maghanap, “Think”/Mag-isip, “[sumangguni] Others'/sa Iba, “Pray /Magdasal). Tumutulong ang lahat ng mga ito sa pagbuo ng isang makabuluhang saligang Pananaw na siyang pagbabatayan ng gagawing pagpapasya. 836. Ang ikalawang hakbang ng pangangailangan ay nagpapasok ng papel, ng angkop na moral na pamantayan na ginagamit ng ating mga budhi upang bumalangkas ng kanilang atas kung ano ang kanilang gagawin. Laging kumikilos ang ating mga budhi alinsunod sa tinatanggap na mga moral na pamantayan. Hindi sila kumikilos bilang isang batas sa kanyang sarili. Gayundin, naapektuhan tayo ng mga moral na pamantayan at mga utos sa pamamagitan lamang ng ating mga budhi. Subalit nakapagtatakang marami ang tila hindi makaunawa sa masiglang pakikiupag-ugnayan ng

budhi at batas. Sa maling paggigiit ng kalayaan mula sa lahat ng batas dahil atas ng budhi nila, niwawalang-halaga nila ang pangunahing likas na katangian ng pag-uugnayan ng tunay nilang kalayaan at ng kanilang sarili bilang tao. 837. Ang ikatlong hakbang, ang yugto ng paghabol at pasya, ay tumutukoy lamang sa ginagawa nating paghatol ng budhi tungkol sa moral na batayan ng anumang binabalak na pagkilos, at ang kasunod nating paspapasya para sundan ang tinig na ito ng ating budhi o hindi. 838. Budhi at ang Mahisteryo. Bilang mga Katoliko, nagpapasiya tayong mga Pilipino sa mga mahahalagang katanungang moral sa pamamagitan ng natatanging tulong mula sa pananagutang magturo ng Simbahan, ang Mahisteryo. Aasahan natin ito dahil sa mga panahon ng krisis o mga mahalagang pagpapasiya, likas na sumasangguni sa iba ang mga Pilipino para sa tulong at patnubay. Natural lamang, samakatuwid na tinitingala ng mga Katoliko ang moral na pamumuno ng Simbahang Nangangaral, kasama ang mahabang tradisyon at ang laganap sa daigdig na karanasan. Ngunit ang tunay na batayan, ang supernatural na dahilan ay ang “di-mabibigong pamamatnubay ng Espiritu Santo sa Santo Papa at sa Kolehiyo ng mga Obispo tuwing ginaganap nila ang kanilang tungkulin bilang mga tunay na tagapagturo tungkol sa pananampalataya at moral na pamumuhay” (NCDP, 276). Ito ang namumukod-tanging misyon ng mahisteryo ng simbahan upang maipahayag at maipaliwanag ang moral na batas sa harap ng mga tao sa liwanag ng Ebanghelyo ang namumukod-tanging misyon ng mahisterio ng Simbahan (Tingnan DH, 14: CCC, 2036). Samakatuwid, “... ang mga mananampalataya ay mayroong tungkuling ipinarating sa lehitimong kapangyarihan ng Simbahan. Kahit na sila'y disiplinado sa lahat ng bagay, ang mga pagpupunyaging ito ay nananawagan para sa pagkamasunurin sa pag-ibig” (CCC, 2037). 839. Ang pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga budhi ng mga Katolikong Pilipino at ng kapangyarihang magturo ng Simbahan ay hindi panganib o hadlang sa “kalayaan ng budhi.” Sa katunayan, ang pagtalima sa Mahisteryo ay malinaw na nagpapamalas ng pang-ugnayan at pampamayanang kalikasan ng budhi na tinalakay na sa una. Ang kamalayan sa “pagkakaroon ng tungkulin” ay nararanasan ng bawat isa batay sa kanyang tawag sa sariling pananagutan. “Nakikilatis natin kung paano nag-

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

24!

papahiwatig ng pagkakaugnay sa bawat isa ang kalayaan at pagtalima sa hali : na nagiging magkasalungat” (NCDP, 276). 840. Ang pagkakaugnay ng pagtalima at kalayaan sa isa't isa ang turo ng Vatican II. Sa pagtalima, pinaaalalahanan ang mga Katoliko na “sa mga bagay na nauukol s. pananampalataya at moral na pamumuhay, nagsasalita ang mga Obispo sa ngalan n Kristo, at ang mananampalataya ay tatanggap ng mga turo nila at sasang-ayon dit: na may isang handa at magalang na katapatan ng kalooban” (L6, 25). Tungkol nama sa kalayaan ng budhi itinuturo sa mga layko na tungkulin nila ang linangin ang wastong nakaaalam na budhi at ang ukitin ang batas dibino sa mga gawain ng makamundong lungsod.... Nasasa-layko ang pagsasabalikat nila ng kanilang tungkulin sa ilalim ng patnubay ng Kristiyanong karunungan at nang may pananabik na makinig sa kapangyarihang magturo ng Simbahan (GS, 43).

841. Kung gayon, ang kaganapang moral ng Kristiyano ay kabilang lagi sa panga ngailangan para sa makatuwirang pakahulugan sa batas. Samakatuwid, inihahayag n kinaugaliang patakaran ng epikeia na ang batas ng tao, maging pampamahalaan pangsimbahan (Maliban sa pagpapawalang-bisa at pamamaraan ng batas) ay hinc sumasaklaw kung ang tamang katuwiran ay nagsasaad na hindi hinangad ng mamba batas na sumaklaw ito sa mga partikular na situwasyong ito. Nangyayari to, halim bawa, kung ang hirap sa pagsunod sa batas sa pagkakataong ito ay hindi kasing tim bang sa mismong layuning hinahangad ng batas. 842. Marahil, inihahandog sa daigdig ng Kristiyanong moral na pamumuhay an pinakamabisa nating pangmisyong pagsaksi bilang mga Pilipinong Katolikc Nangangahulugan ito ng pagsaksi sa araw-araw sa mga pangunahing moral na pac papahalaga na dumadaloy sa ating katangiang likas bilang tao at mula sa kaloob-ne Diyos na pakikiugnay natin sa sangnilikha. Sa pamamagitan ng ganitong pagsak: hindi lamang tayo tumutugon sa tawag ng kabanalan sa lahat sa loob ng Simbaha (Tingnan LG, 39), kundi inaakit din natin ang iba sa personal na paniniwala sa Diyc

at kay Jesu-Kristo (Tingnan AA, 6: CCC, 2044-46).

PAGBUBUO 843. Ang papel ng mga moral na pamantayan sa pagsunod kay Kristo, na ipinal wanag nang mahaba-haba sa kabanatang ito, ay nasasalig sa mga katotohanang ar ng paglikha ng Diyos at ng Kanyang mapagmahal na tawag ng biyaya sa buhay r. walang-hanggan. Nakabatay ang mga Kristiyanong moral na pamantayan sa panana sa mga batayang pagpapahalagang ipinanukala ni Kristo sa Kanyang Sermon s Bundok. Ganito ang mga pagpapahalaga sa buhay ng tao, mga bagay na sekswa paggalang sa sarili at pag-ibig (Tingnan Mt 5:21-48). Ginagabayan sa pamamagita ng ganitong mga moral na pamantayan, na nakasalig sa Kristiyanong pananaw, ar

246

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

budhi ng Kristiyano ay may kakayahang magwari at magpasiya ng may pananagutan bilang isang alagad ni Kristo. 844. Ang panalangin at isang aktibong buhay kaugnay ang mga sakramento ay ang kinakailangang paraan hindi lamang sa paglilinaw sa Kristiyanong pananaw kundi lalo't higit sa pagpapaalab ng mga mapanagutang moral na pagpapasiya at kilos. Sa huling pagsusuri, ang moral na pamumuhay ay katanungan ng “puso” sa halip ng masalimuot na pangangatwiran at mga pagpapaliwanagan. Ang pagsunod kay Kristo sa moral na pamumuhay ay nangangahulugan ng isang pusong “ikinasal kay Kristo” sa pamamagitan ng Espiritu Santo at, binibigyang-buhay sa pagdiriwang ng Eukaristiya, at nararanasan sa personal na panalangin.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 845. Paano ba maaaring tingnan ang Kristiyanong moral na pamumuhay? Maaaring tingnan ang Kristiyanong moral na pamumuhay bilang ating malayang tugon sa tawag ng Diyos sa tatlong mahahalagang mga antas: e isang pangunahing moral na pananaw: na e ipinahahayag sa mga moral na pamantayan at alituntunin: at e tinutupad sa mga personal at moral na pagkilos ayon sa paggabay ng budhi. 846. Ano ang pangunahing suliranin sa Kristiyanong moral na pamumuhay? Motibasyon ang pangunahing suliranin sa Kristiyanong moral na pamumuhay-kung paano natin nagaganyak ang sarili at ang iba na patuloy na kumilos nang naayon sa Kristiyanong moral na pamantayan. 847. Ano ang pangunahing pamantayan ng Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang pangunahing batayan na ginagamit ng mga Kristiyano sa paghatol sa lahat ng kanilang iniisip, sinasalita at ginagawa ay ang persona ni Jesu-Kristo na siyang naghahayag sa Diyos bilang ating Ama at kung sino tayong tunay. Si Kristo ang pinahahalagahang “iba” sa paghubog ng: e

ating moral na pananaw (mga pagpapahalaga, asal at pandama),

e

ating mga moral na pamantayan, at

e

aktuwal na proseso ng paggawa ng pasya ng ating budhi.

848. Ano ang pamantayan o batas? Ang pamantayan o batas ay isang atas ng katwiran na itatakda ng may kakayahang may kapangyarihan para sa kapakanang panlipunan. Ipinapahayag ng mga moral na pamantayan, batay sa isang moral na pananaw na bumubuo ng mga pangunahing moral na pagpapahalaga, ang tunay na sukatan sa paghahatol ng mga moral na mabuti o masama.

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

247

849. Ano ang dapat gawin ng mga moral na pamantayan? Napakahalaga ng mga moral na pamantayan para sa moral na pamumuhay. e Nagbibigay sila ng tuwirang panukat ng ating budhi para makapagpasya kung ano ang moral na mabuti o masama, e Tumutulong sila sa ating moral na pag-unlad, lalung-lalo na sa paghubog ng ating budhi, e Nagkakaloob sila ng kinakailangang moral na katatagan sa ating buhay, e Nagbibigay-hamon sila para abutin natin ang isang mithiing lampas sa ating limitadong karanasan, at sa proseso ay maiwasto ang ating mga personal at moral na maling palapalagay. 850. Ano ang Batas ng Diyos sa Matandang Tipan? Ang Batas ng Diyos sa Matandang Tipan ang kanyang dakilang handog sa Kanyang hinirang na bayan, ang Israel na nilikha Niyang kasama ang isang Tipan na tumatawag ng pagtalima sa Kanyang Batas bilang kanilang tugon sa Kanyang mapagpalang pag-ibig. Ang panganib na likas sa lahat ng batas ay ang labis na pagtutuon ng pansin sa “titik ng batas” at sa panlabas na pagsunod dito na anupat, at sa gayo'y makaligtaan ang pangunahing mga pagpapahalagang pantao at ang panloob na mga kalagayan na siyang pinag-iingatan ng batas. 851. Paano nakipag-ugnay si Kristo sa Batas sa Bagong Tipan? Tinupad ni Kristo ang Batas sa pamamagitan ng: e pagpapasimula ng Bagong Batas ng Kaharian na e nagpaging-ganap sa Matandang Batas sa pamamagitan ng e pagpapasailalim ng lahat ng mga alituntunin sa pag-ibig sa Diyos at sa kapwa. 852. Ano ang sariling Batas ng Pag-ibig ni Kristo? Itinuro at ganap na isinahalimbawa ni Kristo sa Kanyang buhay ang dalawang mahalagang Utos ng Pag-ibig: e ibigin ang Diyos ng buo mong puso, ng buo mong kaluluwa, at ng buo mong isip, at

e

ibigin ang kapwa gaya ng iyong sarili.

853. Ano ang bago sa Mga Utos ng Pag-ibig ni Kristo? Sa “Bagong” utos ng pag-ibig ni Kristo: e binigyang-diin niya ang panloob na pagkakaisa sa pagitan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa, e isinahalimbawa niya ang “puso,” “kaluluwa,” “at “lakas” sa Kanyang mga halimbawa at pagtuturo, lalung-lalo na sa Kanyang pagtugon sa maikatlong pagtuksong naranasan niya sa ilang at sa Krus,

248

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5! KRISTO, ANG ATING DAAN

e e

nagbigay siya ng isang radikal at makabagong pakahulugan ng “kapwa” na nangangahulugang ang bawat isa, lalo na ang mga nangangailangan, at nilagom at pinailalim ang buong batas at ang mga propeta sa tanging dala. wang mga Utos na ito.

854. Paanong “mapagpalaya” ang batas ng pag-ibig ni Kristo? Mapagpalaya ang batas ng pag-ibig ni Kristo dahil hindi lamang nito ipinapakita kung ano ang tunay na nagpapalaya sa atin, kundi sa pamamagitan ng Espiritu ng Pag-ibig ay ipinagkakaloob sa atin ang kapangyarihang matupad ito. 855. Ano ang naglalarawan para sa atin ng batas ng pag-ibig ni Kristo? Pinalalaya tayo sa Espiritu ng pag-ibig ni Kristo a) mula sa panlabas na pagsunod lamang sa batas, b) tungo sa isang buhay na binagong ganap ng mga bagong pagpapahalaga na inilalarawan ng Mga Mapapalad: e pagtalikod mula sa mga makamundong pangangailangan, e kababaang-loob at pagmamalasakit, e pagkauhaw sa katarungan at mahabaging pagpapatawad, e kadalisayan ng puso, at e iisang kaisipan sa paggawa para sa kapayapaan. 856. Ano ang ibig sabihin ng “Batas na Likas”? Nakabuo ng isa pang uri ng batas na tinatawag “batas na likas” ang Kristiyanong moral na tradisyon na siyang: e e

nakasalig sa atin mismong katangiang-likas bilang taong nilikha ng Diyos, na nagtataguyod sa pangkalahatang tunay na mga moral na pagpapahalaga at mga alituntunin, at

e

makikilala ng lahat ng taong gumagamit ng kanilang mapanuring katuwiran, na hiwalay sa relihiyong kanilang kinasasapian.

857. Hindi ba nagkakaroon ng mga pagkakataong nauuwi sa pang-aabuso ang “batas na likas”? Upang maiwasan ang panganib ng mapangatuwiran, o makabatas na pagpapakahulugan ng “batas na likas,” kailangan ang pagbibigay-diin sa ilan nitong mga katangian: e

ang katibayan nito sa katotohanan,

e e

ang pangkaranasan at pangkasaysayan nitong mga dimensyon: ang pakikiugnay nito sa mga ibinubunga ng ating malayang mga pagkilos, at

e

ang pagkakabatay nito sa likas na katangian ng bawat tao.

858. Paano kaugnay si Kristo sa “batas na likas”?

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

249

Nagkakaisa ang “batas na likas” at batas ng Diyos kay Kristo dahil: e ang lahat ng bagay ay nilikha kay Kristo, at e Siya ang huling hantungang binuo ng katangiang-likas ng bawat tao, si a halimbaw g konkreton naging wang-Tao, Pagkakata ng tan e sa pamamagi at kaisipan mga na -araw Kristo para sa bawat tao, sa kanilang pang-araw mga pagkilos.

859. Ano ang proseso ng pagbuo ng moral na pagpapasya? Kasangkot sa proseso ng paggawa ng moral na pagpapasya ang: e ating sarili bilang moral na tagapagpaganap o mga tagagawa, e ang paggamit ng mapanuring kaalaman, ibig sabihin, personal na kaalaman ng puso, kabilang ang matinding damdamin at likhang-isip, e ayon sa ating saligang moral na pagkatao at mga mabubuting-asal, malaya tayong nahubog. 860. Ano ang mga yugto sa moral na pagpapasya? tatlong Sa maraming iminungkahing halimbawa para sa moral na pagpapasiya, hakbang ang pinakamahalaga: t e mapagwari [“STOP”: (“Search”/Maghanap. “Think”/Mag-isip, “(consul .] agdasal) “Pray”/M Others”/Sumangguni sa iba, e mga moral na pamantayang lapat sa karanasan ng tao ng e pagpapasya ng budhi sa paggamit ng pamantayang moral sa konkreto kilos /kalagayan. 861. Paano tumutulong ang Simbahan sa mga Katoliko sa pagpapasyang moral? Ipinagkakaloob ng kapangyarihang magturo ng Simbahan (Magisterio) sa mga ng katoliko ang moral na paggabay at pamumuno batay sa walang tigil na presensiya gang Espiritu Santo, at ng mahabang tradisyon ng Simbahan kasama na ang pandaigdi karanasan nito. Kaya itinataguyod at pinagtitibay nito ang napakahalagang ugnayan at pangsambayanang mga dimensyon ng ating mga personal na budhi sa pagsisikap nitong makamit ang moral na kabutihan.

KABANATA 16 Ibigin Mo ang Panginoon Mong Diyos se

Dinggin ninyo mga Israelita: ang Panginoon lamang ang Diyos. Ibigin ninyo siya nang buong puso, kaluluwa at lakas. (Deut 6:4-5)

“Ako ang Panginoon, ang Diyos na humango sa inyo sa pagkaalipin sa Ehipto. (Deut 5:6: Exo 20:2)

PANIMULA 862. Nagsisimula ang kabanatang ito sa pag-unlad ng tatlong mga naunang batayang kabanata: kung ano ang kahulugan ng mamuhay bilang mga alagad ni Kristo (Kabanata 13), na tumutugon sa kanyang hamon ng pagsunod sa kanya (Kabanata 14), alinsunod sa kanyang Batas ng Pag-ibig na nagbibigay-Buhay (Kabanata 15). Kailangang maipaliwanag nang mas detalyado ang kanyang Dalawang Dakilang Utos na ibigin ang Diyos at ibigin ang kapwa. Para sa layuning ito, ang Simbahan, bilang tagapagmana ng sinaunang Israel, ay humahalaw ng kanyang minanang moral na mga kabutihang-asal at utos. Pareho tayong hahango rito sa isang buong paglalahad na ginagamit ang mga utos upang balangkasin ang kabuuan. Ito ay sa dahilang inilalahad ng Sampung Utos sa isang sistematikong paraan kung ano ang hinihingi ng pagibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Ang unang tatlong utos ay hinggil sa ating mga tungkulin sa Diyos, ang mga nalalabi ay tungkol sa ating mga tungkulin sa kapwa. Sa gayo'y nagbibigay ng isang balangkas ang Dekalogo kung papaano maaaring maipahayag ang hinihingi ng Dalawang Dakilang Utos. 863. Bilang mga naghahanda para sa Binyag, tinawag tayo upang mamili sa “dalawang landas”, ang isa'y patungo sa buhay, ang isa'y sa kamatayan. Ang Sampung Utos, na nabigyang kaganapan na ni Kristo ngayon, ay itinuturing bilang isang natatanging pagpapahayag ng “daan ng buhay.” Sila ay isang nakaugaliang balangkas para sa Kristiyanong Moral na pagtuturo. Ipinapahayag nila ang kalooban ng 250

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

251

Piyos para sa atin, hindi bilang isang pangkat ng mga di-makatuwirang alituntunin kundi bilang isang mapagmahal na plano ng Diyos. Kung ano ang iniuutos ng Diyos na mangyari, pinapangyayari ng kanyang biyaya (Tingnan CCC, 2082). Para sa mga Kristiyano, ang Sampung Utos ay magkakaroon ng isang buong bagong pananaw--ang malalim na personal na pananampalataya at katapatan kay Kristo. “Kung tinutupad ninyo ang aking mga utos, mananatili kayo sa aking pag-ibig... Kayo'y mga kaibigan ko kung tinutupad ninyo ang mga utos ko” (Jn 15:10-14, Tingnan CCC, 2074).

KALALAGAYAN 864. Ang unang naiisip ng maraming Pilipinong Katoliko kapag tinanong ng tungkol sa moral na pamumuhay ay ang “Sampung Utos.” Bilang mga Kristiyano madalas nilang naririnig ang mga “sermon” sa anyo ng babala laban sa kasalanan at paglabag sa utos ng Diyos, o mga tagubiling espirituwal at banal tungkol sa pag-ibig at kaligayahan. Ngunit bibihira na ang alinmang anyo dito ay magkaugnay. Kapag pinaghiwalay, kahit mga utos o ang pag-ibig ay hindi makapagbibigay ng tamang larawan ng pang-araw-araw na buhay na kung saan ang moral na pananagutan at ang pag-ibig ay laging magkasama. Ang katotohanan, ang Sampung Utos ay mga moral na utos kung papaano iibigin ang iba at susundin ang sariling utos ni Kristo na umibig. 865. Ngunit sa tanyag na kaisipan ng maraming Plipino, ang Sampung Utos ay kaugnay sa kuwentong natutuhan nila bilang bata tungkol kay Moises na bumaba mula sa Bundok Sinai, na may dalawang tipak na bato. Sa isa nakasulat ang mga utos hinggil sa ating ugnayan sa Diyos, ang isa nama'y tungkol sa ating ugnayan sa isa't isa. Ngayon, dahil ang “kuwento” ay naalala mula sa pagkabata, nakalulungkot na ito'y inuunawa sa paraang isip-bata. Ang mga utos ng Diyos ay inilalarawan bilang bagay na ipinagpipilitan--mga ipinagbabawal na di dapat labagin, kung hindi'y parurusahan ka. Hindi sila kaugnay, sa kahit anumang paraan, sa pag-ibig, o pakikipagkaibigan, o katapatan. Hindi nga nakapagtataka na marami sa mga nakatatandang Pilipinong Katoliko ay hindi nakakikita ng anumang tuwirang ugnayan sa pagitan ng “kuwentong” ito at sa kanilang pang-araw-araw na gawaing moral. Sa isang panig, ang kanilang mga pakikiugnay sa Diyos, ay puno ng panlabas na rituwal ng kabanalang dala-dala nila sa kanilang paglaki. Sa kabilang banda naman, ang kanilang mga personal na gawaing moral at pakikipag-ugnayan ay kontrolado ng kanilang ugnayan sa pamilya o sa mga kaibigan o dili kaya'y sa udyok na makipagkumpetensiya sa makamundong takbo para sa mithiing lumago ang negosyo. 866. Kamakailan, may salungat na reaksyon na naging napakatanyag sa ilang mga

Pilipinong may pananaw na panlipunan. Hindi sila sang-ayon sa labis na ritwalismo

ng pagdedeboto at mahigpit na mga kasabihan sa kinagisnang asal ng ilang mga madasaling nagsisimba. Dahil sa buong loob na pagtatalaga sa pagkilos para sa katarungan at kalayaan, kaunti o wala silang panahon para “pag-usapan ang tungkol sa

252

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO ---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

kasalanan at Diyos.” Para sa kanila, walang halaga at saysay ang mga Utos ng Diyos sa kasalukuyang kalalagayan ng Pilipinas na pinaghaharian ng pakikibaka para sa katarungan at pakikiisa sa mga mahihirap. Kaya't sa Pilipinas ngayon, may ilang taimtim at nagmamalasakit na mga Kristiyanong tila hindi makita ang anumang kaugnayan ng kanilang mga moral na pamumuhay at ang Sampung Utos, Lalung-lalo na yaong nauukol sa ating ugnayan sa Diyos.

PAGLALAHAD 867. Sa gayon, ang kabanatang ito ay nagtatalagang talakayin ang Katolikong moral na pamumuhay sa pamamagitan pareho ng pag-ibig at mga utos. Sa ganito, sinusundan ng kabanatang ito pareho ang turo mismo ni Kristo kung paano makakamit ang buhay na walang-hanggan (Tingnan Mc 10:17-19), at ang pagpapaliwanag tungkol sa pagsunod kay Kristo bilang kanyang alagad na iminumungkahi sa naunang tatlong kabanata (Kabanata 13-15). Iminumungkahi ng kabanatang ito kung paano iibigin ang Diyos nang buong puso, kaluluwa at lakas sa pamamagitan ng pagpapaliwanag tungkol sa kalikasan at gampanin ng unang Tatlong Utos, habang ang pagibig sa kapwa ay tatalakayin sa susunod na kabanata. Subalit ang kaayusang ito ay hindi pinalalabo ang pangunahing kaisahan ng Sampung Utos. Humuhubog sila ng isang organikong kabuuan ng lahat ng mga utos kung saan may kaugnayan at may pagtitiwala ang bawat isa. Walang sinuman ang maaaring tunay na makipag-ugnay sa Diyos habang nagkakasala sa kanyang kapwa: hindi rin tapat na makapagmamahal sa kanyang kapwa habang tinututulan ang ating Amang nasa langit (Tingnan CCC, 2069). Sa pamamagitan ng Sampung Utos ipinahahayag sa atin ng Diyos ang saligang pamantayan ng batas na nakasulat sa ating katangiang-likas, ang Batas na Likas, kung papaano tayo kikilos tungo sa Diyos at kapwa (CCC, 2070). 1. Pag-unawa sa Mga Utos 868. Kailangan ang Tamang Pag-unawa. Madalas na mahirap para sa Pilipinong Katoliko ang tamang pag-unawa sa Sampung Utos dahil sa pamamaraan na ito'y itinuturo at ipinasasaulo sa mga klase sa katesismo. Inilalahad na katangian ng “Matandang Tipan,” ang Sampung Utos ay itinuring bilang batas na ipinapataw ng isang banal na Hukom na laging tumitingin sa bawat isa sa pamamagitan ng MATANG nakikita ang lahat. Walang-hanggang pagdurusa ang hantungan ng lahat ng mga lumabag sa batas. Madalas ipinapakita pa rin hanggang ngayon ang ganitong maling larawan ng Diyos sa Matandang Tipan na isang mababaw at napakapayak kumpara sa

“Bagong Espiritu” ni Kristo na nagsasabing nagpapalaya sa atin mula sa lahat ng

batas. Sa madaling salita, malimit hindi na tinatanggap ang Sampung Utos dahil hindi na angkop sa buhay ngayon, mahigpit at mapaniil, at taliwas sa diwa ng bagong sangnilikha kay Kristo.

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

253

869. Subalit kapag pinagnilayan, matatanto natin kapagdaka kung gaano kamali ang ganitong madaliang paghahambing. Nang tanungin si Jesus kung ano ang dapat gawin upang matamo ang buhay na walang-hanggan, sumagot siya sa pamamagitan ng pagbanggit sa mga Utos (Tingan Mc 10:17-19). Para kay Kristo at sa kanyang mga alagad, kinakatawan ng mga Utos ang dakilang biyaya ng pag-ibig ng Diyos. Ang banal na “batas” na ibinigay kay Moises ay malaking bahagi ng kanilang tinatawag na “Banal na Kasulatan.” Bukod dito, sa pagtatag ni Jesus ng kanyang Bagong Batas sa Sermon sa Bundok, hindi niya ito pinawalang-bisa kundi sa halip ay binigyang katuparan ang Batas at ang mga Propeta (Tingnan Mt 5:17). Itinuro ni Kristo na “sinumang magpawalang-halaga kahit sa kaliit-liitang bahagi nito, at magturo nang gayon sa mga tao, ay ibibilang na pinakamababa sa kaharian ng Diyos” (Mt 5:19). Sa Ebanghelyo, hindi isinasantabi ang Matandang Batas kundi pinapanibago. Ngunit bakit pa kailangang pagkaabalahan ang “Matandang Batas” gayong mayroon na tayong bagong batas? Ano ang kahalagahan ng Sampung Utos para sa mga Pilipinong Katoliko sa ngayon? 870. Una, binubuo ng Sampung Utos ang mga batayang kailangan para sa buhay sa pamayanan, tulad ng isang pampamayanang “Bill of Rights.” Inilalarawan nila sa atin ang mga hangganan o mga saklaw kung saan tayo, na Bayan ng Diyos, ay kailangang magsabuhay ng ating pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa ating Panginoong Mananakop at sa bawat isa sa atin. Sa katunayan, ang mga Utos ay nagtutuon sa dalawang direksyon: nananawagan sila ng paggalang sa Diyos, at paggalang sa ating kapwa tao. Habang hinihingi ang ganitong mga pangunahing moral na asal na maging palagian at di-nagbabago, ang Sampung Utos ay malayo sa pagiging listahan lamang ng mga mahigpit na batas at “Bawal” ang Sampung Utos. Bukas ito sa mas malawak na pakikibagay sa pag-uunawa sa kanilang “diwa,” gayundin sa “titik.” 871. Pangalawa, maaaring isalig ang walang-hanggan at katangi-tanging halaga ng Sampung Utos sa kanilang--pinagmulang kasaysayan, sa kanilang katangiang pangtipanan, at sa kanilang mapagpalayang lakas. Nagmula ang mga utos hindi sa ilang partikular na proseso ng katuwirang pangpilosopiya o kaya'y malalim na pangmumuni-muni, kundi mula sa konkretong makasaysayang mga pangyayari sa Exodo at Bundok Sinai. Samakatuwid, ang makabatas na pagbibigay-kahulugan sa mga ito bilang mga di-maliwanag na pahayag ay ipagpilitang ilayo ang mga ito sa mapanlikha at mapagligtas na kalooban ng Diyos sa kaysayan ng pagliligtas, na kanilang pinagmulan. 872. Bukod pa dito, ang mga Utos ay mga salita ng Tipan, “Sampung mga Salita” na nagpapahayag ng parisan ng buhay na kalugud-lugod sa paningin ng Diyos, “ang landas ng buhay na gumagabay sa kaligayahan” (Tingnan CCC, 2058-61). Sa Kaban ng Tipan, may pangunahing bahagi ang mga Utos sa liturhiya ng bayan ng Diyos, na ipinagdiwang sa malalaking kapistahan ng Israel, na ipinagpapanibago sa bawat susunod na salinglahi. Sa gayon, ang mga Utos ay hindi ilang mga pinagmulang pangyayari na pababa nang pababa sa nakalipas kung isang walang-katapusang Tipan na laging nakatuon sa kinabukasan.

254

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

873. Sa katapusan, ang Dekalogo na napapaloob sa kalalagayan ng Exodo, ang dakilang mapagpalayang pagkilos ng Diyos na nasa sentro ng kasaysayan ng pagliligtas. Bagaman nasa anyo ng pagbabawal ang mga Utos, sila rin ay isang pagpapalaya mula sa pang-aalipin ng kasalanan. Pinalalaya nila ang mga tao upang makapaglakbay patungo sa Diyos, isang paglalakbay ng matapat na paglilingkod, at upang matuklasan nila ang kanilang tunay na sarili at magkamit ng kanilang tunay na tadhana (Tingnan CCC, 2057). Nagbibigay ang mga Utos ng mga gabay para sa tunay na mapanagutang kalayaan, na ipinakikita, sa isang banda, ang paraan sa pagitan ng makabatas na maling pang-unawa sa kalayaan, at ang kalayaan na ipinagkakamali bilang karapatang walang kinikilalang batas at kawalang pananagutang bugso ng damdamin sa kabilang dako. 874. Paunang Salita ng Sampung Utos. Mababakas ang kanilang positibony pagunawa sa Sampung Utos sa kanilang paunang salita: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin” (Fxo 20:2). Wala nang lalayo pa mula sa mahigpit na legalismo kaysa ganitong maalab na pagpapahayag na tumutukoy sa Diyos bilang Tagapagligtas. Katulad ng muling pagkabuhay ni Kristo sa Bagong Tipan, pinalalaya tayo ng paunang salitang ito sa lahat ng pagkaalipin dahil sa kalikasan, sa kasaysayan, o sa kamatayan. Tinawag upang makipagtipan sa kanyang Manlilikha, at nilikhang kawangis Niya na may pamamahala sa daigdig, tayo ay pinalaya mula sa lahat ng “pagsamba sa kalikasan.” Gayon din, sa pagpasok sa kasaysayan, pinalaya tayo ng Diyos mula sa lahat ng makasaysayang pagsandig ng buhay sa tadhana. Ang pag-ibig ng Diyos at hindi ang walang-humpay na inog ng kasaysayan ang bukal ng lahat. Sa katapusan, kahit ang gapos ng kamatayan ay hindi makatatayo sa pangako ng mapagpalayang presensiya ng Diyos. 875. Ang mas malinaw na salin ng Paunang Salita sa Bagong Tipan ay maaaring ganito: “Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at huwag nang paalipin uli!” (Ga 5:1). “Sapagkat, natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay... ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, kahit ang kataasan, kahit ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos---pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). 876. Sa halip na ihambing ang Sampung Utos sa bagong batas ng pag-ibig ni Kristo, mas angkop ito'y higit na makatotohanan at higit na matapat, na unawain bilang masiglang pagbubuong sama-sama ng palagiang kaayusan para sa moral na pamumuhay ng mga Kristiyano. Kinakailangan ang Sampung Utos upang makapagdulot ng: e mapaniniwalaan at matibay na moral na batayan para sa pang-araw-araw na buhay: e isang parisan at balangkas sa pamumuhay alinsunod sa dalawang utos ni Kristo na mahalin ang Diyos at kapwa, at e isang pangkalahatan at madaling maabot na bukal para sa pakikipag-ugnay sa mga di-Kristiyano sa mga usaping moral.

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

255

Isang katotohanan na nauuna ang Ebanghelyo ng mapagligtas na biyaya ng Diyos ay mas nauuna sa Batas--sumisibol ang Dekalogo sa kalagayan ng biyaya. Ngunit totoo rin naman na sumusunod ang Batas sa Ebanghelyo---na ang buhay Kristiyano ay isang talagang moral na pagtugon na may pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa tawag ng Diyos kay Kristo at sa Espiritu. 877. Samakatuwid, ating paunlarin ang unang Dakilang Utos ng Pag-ibig na ibigin ang Diyos nang ating buong puso, kaluluwa at lakas, alinlusnod sa balangkas ng unang tatlo sa Sampung

A

Utos.

ll. Ang Unang Utos

878. Isang kabuuan ang makikita sa Unang Utos at sa dalawa pang sumusunod na utos. Binubuo ng tatlong Utos ng Dekalogo ang Unang Tipak ng Batas na nagsasaad ng ating mga tungkulin sa Diyos na nagmumula sa kanyang pagiging-isa at pagiging Panginoon. Pinahihintulutan nilang umunlad nang maayos ang ating kaugnayan sa Kanya, at bunga nito, sa ating kapwa. Itinatakda nila ang unang antas sa pag-unawa sa utos: “Ibigin ninyo siya nang buong puso, kaluluwa at lakas” (Deut 6:5, Tingnan CCC, 2083). 879. Karaniwang ipinapahayag ang Unang Utos na: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin. Huwag kayong magkakaroon ng ibang diyos, maliban sa akin” (Exo 20:2-3, Deut, 5:6-7). Pansinin kung paanong ang moral na pananagutan (huwag kang...) ay tuwirang hinango mula sa katotohanan (Ako ang...). Sa positibong anyo, ang Utos ay nagtatagubilin: “Magkaroon kayo ng takot sa kanya, paglingkuran ninyo siya at mamuhay kayo nang tapat” (Deut 6:13, Tingnan CCC, 2084). Sa kasalukuyang kasabihan, maaaring ipahayag ang kahulugan nito sa iba't ibang paraan: “Iluklok ang Diyos ninyong Ama sa kanyang tamang kalagayan sa sentro ng inyong buhay. Mabuhay sa pananampalataya, sa pag-asa at sa pag-ibig sa Diyos, ang Ama ng lahat,” 880. “Pangunahin” ang utos na ito hindi lamang dahil ito'y una sa talaan, kundi, dahil kasama ng kanyang paunang salita, ito ang pinakamahalaga. Nagmumula rito at pinamamahalaan nito ang lahat pang ibang mga Utos. Ang makilala at ibigin ang Diyos, at magalak na tanggapin ang kanyang pagiging Panginoon, ang saligan ng lahat ng Kristiyanong moral na pamumuhay. Sa kanyang paghahayag ng sarili bilang nag-uumapaw na mapaglikhang Pag-ibig, tinatawag ng Diyos ang bawat taong makibahagi sa kanyang Pag-ibig sa pamamagitan ng isang buhay na may Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig (Tingnan CCC, 2086-94). Makakamit ang tunay na kaligayahan at ang ating huling hantungan sa loob ng balangkas na ipinahayag sa mga batas ng Diyos. Tulad ng itinuro sa atin ni Kristo, “Tto ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). 881. Pinatotohanan ni Kristo ang Unang Utos sa kanyang pangangaral tungkol sa Kaharian ng Diyos. Sapagkat ang unang tawag ng Kaharian ay kilalanin ang pagka-

256

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

bukod-tangi ng Diyos bilang pag-asa sa pagkakaisa ng sangkatauhan: “Iisa lamang ang katawan at iisa rin ang Espiritu: gayon din naman, iisa lamang ang pag-asa ninyong lahat, dulot ng pagkatawag sa inyo ng Diyos. May isa lamang Panginoon... isang Diyos at Ama nating lahat. Siya'y higit sa lahat, gumagawa sa lahat, at sumasalahat”

(Ef 4:4-6).

882. Ang mga Bunga ng Unang Utos. Ang pagkabukod-tangi at pagiging-isa ng Diyos na ating Panginoon, binigyan-diin sa Unang Utos ay isang nagpapalayang katotohanan. Ang pagsamba sa iisang Diyos ay nagpapalaya sa atin mula sa pagkaalipin at pagsamba sa diyus-diyosan ng sanlibutan. Ang bukod-tanging pagiging isa ng Diyos ay katotohanang nagpapabalik-loob dahil ginagawa tayong iisang pamilya ng iisang Diyos, na Ama nating lahat. Sa kabila ng walang-tigil na paglalabanan ng mga bansa at mga tao, pati na rin ang karaniwan nating salungatan at di-pagkakaunawaan, ating natatanto na nilikha ng Diyos ang buong sanlibutan para sa pagkakaisa at kaayusan. “Nananabik ang sangnilikha na ihayag ng Diyos ang kanyang mga anak... palalayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makakahati sa maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:19-21). Sa wakas, ang pagiging-isa ng Diyos ay isang mapagmahal na katotohanan na kung saan ginagawang posible ang magkaroon ng tunay at iisang pag-ibig sa Diyos. Dahil ang iisang Diyos ay walang kaagaw, upang atin siyang mahalin nang buong-puso, lubusan at higit sa lahat. May tisa lamang na Diyos at Panginoon. 883. Bilang mapagpalaya, mapagbalik-loob at mapagmahal na katotohanan, ang pagiging-isa ng Diyos ay maaaring maging batayan ng ating personal na kalayaan, ng ating pagkakaisa kasama ang lahat ng ating mga kapatid sa ilalim ng ating Amang nasa langit, at ang ating pagmamahal sa bawat isa. Naipahahayag ang batayang ito sa pagpapanibago ng panunumpa sa Binyag tuwing Misa ng Sabado Santo. Nagtitipon bilang isang sambayanan, pagkatapos talikdan si Satanas pati na ang lahat ng kanyang mga gawain at hungkag na mga pangako, taimtim nating pinatitibay ang ating pananampalataya sa Diyos Ama, sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at ang kanilang Espiritu Santo. Pinagtitibay din natin ang ating paniniwala sa Banal na Simbahang Katolika, sa kapatawaran ng kasalanan, sa pagkabuhay muli ng nangamatay, at sa buhay na walang-hanggan. 884. Tungkulin ng Panalangin/Pagsamba. Sinagot ni Kristo ang huling panunukso ni Satanas ng: “Sapagkat nasusulat: “Ang iyong Diyos at Panginoon ang sasambahin mo: Siya lamang ang iyong paglilingkuran” (Mt 4:10). Sa kanyang pagpapahayag ng pagiging Panginoon ng iisa at tunay na Diyos, ipinahahayag ng Unang Utos ang tungkuling ito ng pagsamba. Ang pagsamba ay ang pagkilala sa pagiging Panginoon ng Diyos na ipinadarama sa pamamagitan ng lubos na debosyon at paglilingkod. Una nating tungkulin at karapatan ang ibigin at paglingkuran ang Diyos nang may pananampalataya at pag-asa. Sa mas malawak na pananaw, pinagyayaman ng Unang Utos ang lahat ng sangkap ng kabutihang-asal ng relihiyon: pagsamba, panatangin, sakripisyo, mga relihiyosong panata, at nakasalig sa saligang karapatang pantao sa kalayaang pangrelihiyon (Tingnan CCC, 2095-2109).

IBIGIN MO ANG PANGINOON MONG DIYOS

EL

885. May ilang nagpaparatang sa ating mga Pilipinong Katoliko na higit na nanalangin kay Maria at sa mga santo kaysa sa ating Tagapaglikha at Panginoon. Tinutugon natin na ang opisyal na panalangin ng simbahan ay nakatuon sa pagsamba sa Ama, sa pamamagitan ni Kristong ating Panginoon, kasama ng Espiritu Santo. Hindi tayo kailan man inililihis ng ating pagbibigay-pitagan kay Maria at sa mga santo mula sa ating pagsamba sa Diyos na nakasentro kay Kristo. Dahil sa katangi-tanging biyaya ng Diyos kaya maging karapat-dapat na modelo ang mga santo upang ating tularan, na naglalapit sa atin sa Diyos na bukal ng lahat ng kabanalan. Kaya't sa loob ng Misa, ang sakramento ng pag-aalay ni Kristo ay dinarasal natin, “magkamit ng iyong pamana... at kaisa ng mga banal na aming inaasahang laging nakikiusap para sa aming kapakanan” (EP II). Gayunman, habang hinihimok ng PCP IT ang pagpapalaganap ng pagbibigay-pitagan sa Mahal na Birheng Maria at sa mga santo, binibigyan tayo ng babala na: “dapat nating tiyakin na ang (mga) debosyong ito ay nakaugnay at nakapailalim kay Kristo, ang iisang Tagapamagitan sa Diyos at Sangkatauhan” (PCP Il, 174). 886. Bukod dito, maging ang ating Kristiyanong pagsamba sa Diyos ay kinasasangkutan din ng iba pang mga tao sa paraang: 1) nakikibahagi sa at pinagpapatuloy ang kaisa-isang sakripisyo ni Kristong ating Panginoon, na kinasihan ng Espiritu Santo, at 2) kinapapalooban ng malalim na radikal na pagtatalaga para sa paglilingkod sa kapwa (PCP II, 185). Binibigyang-diin ng PCP II ang malalim na kaugnayan sa pagitan ng tunay na liturhikong pagsamba at ng kilos-panlipunan para sa ikapagkakamit ng katarungan at paglilingkod sa mahirap (Mga Dekreto ng PCP Il, Art. 20, 3). 887. Nag-uutos/Nagbabawal. Ang Unang Utos ay nagbabawal ng iba pang Diyos liban sa Panginoon... na ipalit ang anumang bagay na nilikha sa kinalalagyan ng Diyos at tumanggap ng pagsamba na sa kanya lamang dapat iukol. Sa gayon, inaalis ang lahat ng anyo ng pagsamba sa diyus-diyusan na nangangahulugan ng “pagpalit sa Diyos ng sinuman o anuman.” Matingkad na isinalaysay sa Biblia ang pagsamba sa mga diyus-diyusan sa kuwento tungkol sa “Guyang Ginto” (Tingnan Exo 32). Kinaka-

tawan ng guya o toro ang mga diyus-diyosan nang panahon ng Biblia: ang sekswal

na pag-aanak sa kulto nina Baal at Astarte, at ang lakas militar ng mga taga-Ehipto para sa pulitikal na pagsakop. Sa ngayon, maaari din itong kumatawan sa mga makabagong diyus-diyosan ng sinasambang lakas pang-ekonomiya, mga ari-arian at kayamanan--kahit sa konkretong anyo ng malayang Kapitalismo o kolektibismo ni Marx. “Walang makapaglilingkod nang sabay sa dalawang panginoon... Hindi kayo makapag-

lilingkod nang sabay sa Diyos at sa kayamanan,” ang babala ni Kristo (Mt 6:24). Sa

gayon, ang ginagawa ng Unang Utos ay ang pagtakwil sa lahat ng mala-diyus-diyosang paghahangad sa kayamanan, mga bagay na sekswal, pulitika, at mga pagsamba sa tao na parang Diyos. Soli Deo gloria--tanging sa Diyos ang Papuri! 888. Mga tunay na tukso ngayon ang pagsamba sa mga diyus-diyosan at pamahiin. Madalas na tinutugis nang buong sigasig ang mga pang-aakit tulad ng kayamanan, karangalan, tagumpay, kapangyarihan, seks, bawal na gamot, bansa, lahi, na sila na mismo ang nagiging pinagtutuunan ng pagsamba sa Diyos (Tingnan CCC, 2110-

258

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

14). Ang mga higit na malubha ay ang mga anyo ng salamangka, panggagaway, pang. kukulam, satanismo, astrolohiya, panghuhula at lahat ng mga gawaing naghahangad na maniobrahin ang mga pangyayari para sa sariling interes o makatuklas ng mga lihim na kaalaman sa paraang kakaiba sa Diyos (Tingnan CCC, 2115-17). Itinatakwil din ang lahat ng uri ng gawaing labag sa relihiyon tulad ng sakrilehiyo (paglapas. tangan sa mga banal na lugar, bagay, tao), simoniya (pagtitinda o pagbibili ng mga bagay-espirituwal) at panunukso sa Diyos (paghingi ng mga tanda, parereklamo: Tingnan Heb 3:8-10: Tingnan CCC, 2119-22), 889. Walang Nililok na Larawan. Inilalaan ng Diyos sa kanyang sarili lamang ang karapatang maipahayag ang sarili at gumawa ng mga larawan Niya. Nilikha ng Diyos si Adan na kalarawan niya (Tingnan Gen 1:26). Una itong ipinakita sa pamamagitan

ng pagbibigay kay Adan ng isang bahagi sa banal na pamamahala sa lahat ng sangnilikha: pangalawa, sa paggawa sa kanila bilang “lalaki at babae” (Gen 1:27), sa gayon, sinasalamin ang sariling malikhaing sambayanan ng Diyos Ama, Anak at Espiritu. Ngunit makikita ang ganap na larawan ng Diyos sa buhay at pagpapakasakit ni Jesu-Kristo, “ang larawan ng Diyos na di-nakikita” (Co 1:15), na sa mukha “ang kaluwalhatian ng Diyos ay nagliliwanag” (Tingnan 2 Cor 4:6). Si Jesus lamang ang makapagpapaunlak sa hiling ni Felipe na, “ipakita po ninyo sa amin ang Ama,” nang “ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama” (Jn 14:8-9). 890. Ngunit bilang mga kaluluwang may katawan, nararanasan natin at naipapahayag ang mga espirituwal na katotohanan sa ating buhay sa paraang pisikal o materyal sa pamamagitan ng mga tanda at mga sagisag. Sa ganitong paraan kumilos at nagturo si Kristo sa buo niyang buhay-paglilingkod, sa pamamagitan ng paggamit ng pisikal na paghipo ng kamay, tinapay at isda, alak at tubig upang ihatid nang damang-dama ang biyaya ng Diyos sa mga tao. Samakatuwid, isinasalig mismo ng Ebanghelyo ang paggamit ng mga larawan sa paglilingkod at pagsamba sa Diyos. 891. Ngunit dapat nating makilala ang mga tuksong laging naririto: mula sa pagalaala lamang natin ang Diyos, ang materyal na larawan ay unti-unting “nagiging” isang diyos, isang anito. Sa ganitong paraan winasak ni Ezequias ang tansong ahas na ginawa ni Moises sa utos ng Diyos upang pagalingin ang mga natuklaw ng mga ahas (Tingnan Bil 21:6-9) “pagkat hanggang sa panahong yaon ay sinusuob pa nila ito ng kamanyang at tinatawag na Nehustan” (2 Ha 18:4). Ang isang larawan ay maaaring magdala ng katotohanan na kanyang sinasagisag para isaisip, maging gabay sa pamimintuho at pagtutuon ng pansin, o maaari itong maging isang bagay na pagsamba sa diyus-diyosan. Sa gayon, matinding ipinaaalala sa atin ng Unang Utos na ang Diyos, ang Tagapalikha, ay lubhang higit sa anumang kanyang nilikha: walang larawan o kaisipan ang maaaring “makasakop” sa kanya. Deus semper major-ang Diyos ay laging nakahihigit. 892. Higit na naaakit ang mga Pilipinong Katoliko sa mga larawan at rebulto nina Kristo, Maria at mga Santong patron. Nakapagbibigay ang mga larawang ito ng tunay na gabay sa kanilang pagsamba kay Kristo at pamimintuho sa mga banal ng Diyos, kay Maria at kanilang mga Santong patron. Ngunit sa Pilipinas ngayon, marami sa

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

259

mga hindi nakauunawa sa kahulugan at tungkulin ng pamimintuho sa mga banal na larawan ay nagtatakwil sa ganitong gawain sa dahilang pagsamba daw ito sa mga diyus-diyosan. Taliwas sa ganitong pagtuligsa, mahigpit na iginigiit ng Simbahan ang malaking tulong na ibinibigay ng mga larawang ito para sa tunay na Kristiyanong pananalangin. Gayunpaman, kasing higpit ding iginigiit ng Simbahan ang tamang paggamit ng mga naturang larawan, at iniiwasan ang anuman at lahat ng makapagtuturing sa mga larawan na maging diyus-diyosan, o kaya'y ituring ang mga ito na nag-aangkin ng mga kapangyarihan ng salamangka (Tingnan CCC, 2132). Ang pangangailangan sa ganitong pag-ingat ay patutunayan ng kasalukuyang pangangalakal sa larawan na malinaw na nagpapakita kung gaano maaaring maging mapangmaniobra at mapandaya ang mga larawan ng mga tao pati na rin ang mga banal na larawan. HI]. Ang

Pangalawang

Utos

893. Sa Matandang Tipan, ang Pangalawang Utos ay ipinapahayag bilang: “Huwag ninyong babanggitin sa walang kabuluhan ang pangalan ng Panginoon” (Exo 20:7: Deut 5:11). Nag-uutos ito ng paggalang sa banal na pangalan ng Diyos na kumakatawan mismo sa Kanya. Natutupad natin nang tama ang utos na ito tuwing inuulit natin ang sinabi ni Propeta Isaias sa bahagi ng Aklamasyong Eukaristiko: “Banal, banal, banal, ang Panginoong Diyos ng mga hukbo: ang lahat ng lupa ay puspos ng kanyang kaluwalhatian” (Tingnan Isa 6:3). 894. Ngunit nakapagdududa kung maraming Pilipinong Katoliko ang nakauunawa sa buong kahulugan ng utos na ito. Marahil, para sa marami, ang utos ay tungkol lamang sa pagbabawal sa pagbigkas sa pangalan ng Diyos o ni Kristo kung galit, o pagsasagawa sa mga pananalitang magaspang, bastos o mahalay na nakapagpapababa sa mga itinalagang alagad ni Jesu-Kristo. Sa higit na teknikal na pagpapaliwanag, nangangahulugan ito ng pagtanggi sa paglapastangan sa Diyos (pananalita nang may pandudusta sa Diyos o sa mga santo), pagsusumpa (paghahangad ng kapahamakan ng iba), at di-makatotohanang panunumpa (paggamit sa pangalan ng Diyos upang patunayan ang isang kasinungalingan: Tingnan CCC, 2148-52). Tiyak na ipinagbabawal ng Pangalawang Utos ang ganitong pananalita. Nababasa natin sa sulat sa Efeso, “(hindi dapat mabanggit man lamang sa inyong usapan)... ang anumang malaswa o walang kabuluhang usapan at pagbibirong di-nararapat” (Ef 5:4). Ngunit ito nga ba ang buong kahulugan ng Pangalawang Utos? 895. “Pangalan” sa Biblia. Karaniwang kaalaman na ang “pangalan” para sa mga tauhan sa Biblia ay may isang natatanging kahulugan at kapangyarihan. Ang “pangalan” ang kumakatawan sa tao: ginawang aktibo at naririto ang tao dahil sa pangalan. Ang pangalan ng Diyos ay napag-isipan bilang ang presensiya, ang shekinah, ng Diyos mismo. Kapag tunay na nabanggit ang pangalan, o kapag ang salita ng Diyos ay naalala, gayun nga, talagang naririto ang Diyos at nagsasalita sa pamamagitan ng Kanyang inaalalang salita. Sa gayon, ang pangalan ng Diyos ay biyaya ng Diyos sa Kanyang :tinipang bayan. Ang panunumpa nang di-totoo na ginagamit ang pangalang ng Diyos ay pagsira ng tipan.

260

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

896. Ang ganitong natatanging katangian at kapangyarihan ng pangalan ay matatagpuan sa mga manunulat ng Bagong Tipan. Sinipi ni San Pablo ang isang sinaunang Kristiyanong awitin: “Kaya naman, siya'y itinampok ng Diyos at binigyan ng pangalang higit sa lahat ng pangalan. Anupa't ang lahat... ay maninikluhod at sasamba sa kanya... at ipapahayag ng lahat na si JESU-KRISTO ANG PANGINOON” (Fit 2:9-11). Sa aklat ng Mga Gawa, nagpagaling sina Pedro at Juan ng isang lumpo “sa ngalan ni Jesu-Kristong taga-Nazaret” (Gw 3:6). At sa harap ng Sanhedrin nangaral si Pedro: “sapagkat sa silong ng langit, ang kanyang pangalan lamang ang ibinigay ng Diyos sa ikaliligtas ng tao” (Gw 4-12). 897. Samakatuwid, pinaniniwalaan noon na ang mabatid ang pangalan ng isang tao ay magkaroon ng kapangyarihan sa taong iyon. Ginamit ni Jesus ang ganitong paniniwala nang kanyang paalisin ang mga maruruming espiritu sa lupain ng Geraseno (Tingnan Mc 5:9). Bukod pa rito, ang pariralang “pangalan nang walang kabuluhan” ay nangangahulugan nang higit sa magaspang na pananalita. Noong una'y tumukoy ito sa paggamit sa pangalan ng Diyos sa pangangaway, sa pagsumpa sa iba at sa paggamit sa pangalan ng Diyos sa panggagaway, sa pagsumpa sa iba at sa pagtawag ng masasamang espiritu, o pag-angkin sa kapangyarihang nakalaan sa pangalan ng Diyos upang saktan ang iba. Dahil sa ganitong pag-unawa ng Biblia hinggil sa pangalan, kaya ang paggamit sa pangalan ng Diyos nang walang kabuluhan ay katumbas rin sa pagtangging sumunod at tumalima sa Diyos, maging ang subuking maniobrahin ang kapangyarihan ng kanyang pangalan para sa pansariling kapakanan at upang gawan ng masama ang ina. 898. Paggalang sa Pangalan ng Diyos. Isang gawang pagpapahayag ang pagpapangalan ng Diyos sa kanyang sarili. Sa pagsagot sa tanong ni Moises hinggil sa kanyang pangalan, sinabi ng Diyos: “Ako'y Ako nga” (Exo 3:14). Sa pamamagitan ng pangalang ito naipakita ng Diyos ang Kanyang walang-hanggang pagiging kakaiba na makapagsarili, ang kanyang pagiging Panginoon ng kasaysayan ayon sa pagkakasunod ng panahong nakaraan, kasalukuyan at hinaharap, sa isang mapanligtas at mapagpalayang presensiya. Sa mga Ebanghelyo, nasasaatin ang nakatitiyak na paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili bilang Ama, Anak, at Espiritu [ang Kabanalbanalang Santatlo] sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, Bilang Salita ng Diyos na nagkatawang-tao (Tingnan Jn 1:14). Ipinahayag ni Jesus: e e e

ang ang Mt ang

Diyos bilang Ama (Tingnan Jn 1:18: Mt 6:9). kanyang sarili bilang “bugtong na anak” ng Ama (Tingnan Lu 1:32-33, 11:27) na nakikibahagi sa “Ako” ng Ama (Tingnan Jn 8:58), at kanilang Banal na Espiritu na kanyang ipadadala mula sa Ama (Tingnan

Jn 15:26).

899. Bilang mga Kristiyano, bininyagan tayo sa ngalan ng Ama, at ng Anak, at ng Espiritu Santo (Tingnan Mt 28:29). Tinanggap tayo sa Katawan ni Kristo, ang Simbahan, na puspos ng Espiritu Santo at binigyan ng pangalang Kristiyano. Sa gayon tayo'y napabilang sa pakikipag-isa ng Santatluhang Diyos bilang mga anak ng

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

261

Ama, sa pamamagitan ni Kristo na ating kapatid, at sa pananahan ng Espiritu Santo, sa Sambayanang Kristiyano, ang Simbahan (Tingnan CCC, 2156-59). 900. Bilang mga inampong anak ng Ama, ang mga kabataang Pilipinong Katoliko ay nagpapakita ng likas na paggalang sa pangalan ng Diyos. Tinuruan silang simulan ang kanilang mga panalangin “sa ngalan ng Diyos” sa pamamagitan ng Pag-aantanda ng Krus na nagpapahayag ng mga pangalan ng Kabanal-banalang Santatlo, at nagpapaalala sa kanila ng kapangyarihan ng'mapantubos na kamatayan ni Jesus. Natututuhan nilang manalangin ng “sambahin ang Ngalan mo” sa Ama Namin. At kanilang naririnig sa bawat Panalanging Eukaristiko ng Simbahan kung papaano pinupuri at pinasasalamatan ang Diyos: “Ama naming maawain, ipinaaabot namin ang pasasalamat sa iyo” (EP 1), “Ama, kami'y nagpapasalamat dahil kami'y iyong minarapat na tumayo sa harap mo upang maglingkod sa iyo” (EP Il): “Ama naming banal... dapat kang purihin ng tanang kinapal” (EP III): at “Amang banal... karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng iyong kinapal” (EP IV). 901. Ngunit hindi bihira na habang nagkakahusto sa gulang ang mga Pilipino, nawawala ang ilan sa mga likas na paggalang na ito ng bata. Ang Pangalawang Utos ay nagiging napakaangkop dahil sa kakulangan ng paggalang sa pangalan ng Diyos at sa kawalang-galang sa kanilang kapwa tao. Bilang paggalang sa Diyos, sinasambit ang mga pangako at panata tuwing may mga maringal na pagdiriwang tulad ng mga binyag, mga kasal at mga ordenasyon sa pagpapari. Upang maging “banal”, hindi dapat gawin ang mga ito sa mga walang- kabuluhang layunin o kaya'y sa padalusdalos na paraan, kundi dapat maging makatotohanan at pangmatagalan. Tungkol naman sa paggalang sa iba, ginagamit minsan ang relihiyon mismo sa maling paraan, sa pamamagitan ng pananakot sa mga tao ng walang-hanggang parusa o kaya'y sa panghihikayat sa kanila sa pagbabalik-loob na mababaw at makabagbag-damdamin. Pareho itong maling paggamit ng kapangyarihan sa pangalan ng Diyos. Ang relihiyon ay hindi dapat gawing kasangkapan upang takutin ang mga tao o kaya'y isang pampaginhawang pangangako ng ligayang wala namang kabuluhan, o ng pag-ibig at kapatawarang walang pagkilos. Nagbabala si Propeta Oseas laban sa mga saserdote: “Yumayaman sila dahil sa mga kasalanan ng mga tao: nalulugod pa sila sa kalikuan ng bayan” (0s 4:8). Binatikos nina Amos at Isaias ang mapagkunwaring kabanalan ng mga taong umaapi at nagsasamantala sa kanilang kapwa (Tingnan Amos 5:21-24, Isa

10-16). 902. Samakatuwid, ang itinatagubilin ng Pangalawang Utos ay ang puspos ng ligayang pagpupuri ng Salmista: “Purihin ang Panginoon! Dapat na magpuri ang mga alipin, ang ngalan ng Panginoon ay dapat purihin. Ang kanyang pangalan ay papurihan, magmula ngayo't magpakailanman, buhat sa silangan hanggang sa kanluran, ang ngalan ng Panginoon, pupurihing tunay” (Salmo 113:1-3). Kasama si Kristo na ating Panginoon nananalangin tayo: “Ama, parangalan mo ang iyong pangalan” (Jn

12:28).

262

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

IV. Ang

903. 5:12) ay Araw ng Sabat...” Utos na

Pangatlong

Utos

Ang “Italaga ninyo sa akin ang Araw ng Pamamahinga” (Exo 20:8, Deut kalimitang ibinabalangkas para sa mga Kristiyano na... “Alalahanin mo ang Panginoon upang ipangilin ito!” Sa kapakanan ng mga Kristiyano, ang ”... ay nagiging “Araw ng Panginoon.” Itinatagubilin sa atin ng Pangatlong ipangilin ang araw na inilaan para sa pagsamba sa Diyos at sa pahinga,

Kapag isinalig sa kalalagayan nito sa Matandang Tipan, magkasamang binibigkas nito ang dalawang tipak ng Batas. Sapagkat dalawang pangunahing pinagmumulan ang ibinibigay para sa Utos na ito, ang isang nagbibigay-diin sa ating tuwirang kaugnayan sa Diyos, at ang ikalawa nama'y ang mapagpalayang epekto nito sa tao. Nakaugat pareho ang dalawang dimensyon sa ating paniniwalang panrelihiyon at tradisyong pangkultura at pagpapahalaga bilang Pilipino. 904. Iniuugnay ng unang pinagmulan ang pang-sabat na pahinga sa mapanlikhang pagkilos ng Diyos sa Genesis. “Anim na araw na ginawa ko ang langit, ang lupa, ang mga dagat at ang lahat ng nasa mga ito: namahinga ako sa ikapitong araw” (Exo 20:11). Umabot sa tugatog ang gawain ng paglikha nang likhain ang tao, na hilalang upang ipagpatuloy ang pagiging malikhain ng Diyos sa kanilang makataong pamamaraan bilang mga nilikha. Ngunit hindi nagtatapos doon ang kuwento ng paglikha: ang pinakasukdulang layunin ay ang sabat--hindi ang paglikha mismo kundi ang pakikipag-ugnayan sa Diyos na Tagapaglikha. Ang sabat ay sagisag ng huling pagdiriwang at pahinga na siyang katapusan ng lahat ng ginawa ng Diyos... ang paglikha mismo ay nakatuon sa isang huling layunin. 905. Sa gayon, ang unang dahilan na ibinigay para sa Pangatlong Utos ay ang pamamahinga ng Diyos sa ikapitong araw (CCC, 2172). Hindi kawalan ng gawain ang pamamahingang ito: nang huminto sa paggawa ang Diyos, lumikha Siya ng bago, isang bagay na wala pa noon doon--ang PAHINGA. Ang pahingang ito, ay hindi isang kaisipang bunga lamang ng ginawang paglikha kundi isang mahalaga at binalak na layunin. “Katulad ng paglikha sa langit at lupa sa loob ng anim na araw, nilikha ang pahinga (menuha) sa Sabat... Ang pahinga dito ay nangangahulugan ng higit sa pagtigil sa paggawa at pagkapagod, higit pa sa kalayaan mula sa paggawa, hirap o anumang gawain. Ano ang nilikha noong ikapitong araw? Katiwasayan, kapanatagan, kapayapaan at katahimikan” (A. Heschel, The Sabbath). 906. Ang ikalawang dahilang ibinigay para sa pang-Sabat na pahinga sa Banal na Kasulatan ay ang dakilang pagpapalaya mula sa pagkaalipin sa Ehipto: “Sapagkat alalahanin mong ikaw ay minsang naging alipin din sa lupaing Ehipto at ang Panginoon mong Diyos ang siyang naglabas sa iyo roon sa pamamagitan ng malakas na kamay at unat na bisig, kaya nga ipinag-utos sa iyo ng Panginoon mong Diyos na ipangilin mo ang araw ng Sabat” (Tingnan Deut 5:15: CCC, 2170). Malinaw na binibigyang-diin sa dahilang ito ang Sabat bilang: a) paggunita sa araw ng kalayaan, at b) ang panlipunang dimensyon nito na nagbibigay-pansin sa mga napinsala at inaapi sa lipunan--mga bata, mga alipin, mga hayop, mga dayuhan (Tingnan Deut 5:14).

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

263

907. Pagtitimbang Na Kinakailangan. Sa buong kasaysayan, madalas na nagtutunggalian ang dalawang dahilang ito para sa utos ng Sabat. Kapag ang dahilan ng pagsamba lamang ang bibigyang-diin, tila ang Sabat ay nagiging isang araw ng makabatas na kabanalang tulad sa Pariseo at labis na hinahadlangan ang makatang pananaw sa lipunan. Sa kabilang banda, kapag, at wari'y ito ang karaniwang nangyayari ngayon--ang mga dimensyon ng panlipunang pahinga ng mga tao sa Sabat ang binibigyang-diin, nagiging bakasyon na lamang para sa pisikal na pagpapahinga at pagpapasarap ang banal na araw, na may kakaunting malasakit sa anumang aspetong panrelihiyon. 908. Subalit ang ganitong salungatan ay tumataliwas sa parehong pinagmumulan sa Biblia: ang salaysay ng pangsamba ay sa Diyos na Manlilikha mismo na nagpapaningning ng Kanyang pag-ibig sa mga bata, mga alipin, mga hayop at mga dayuhan, habang ang mapagpalayang pahinga ng mga tao sa Exodo ay naisakatuparan ni Yahweh, ang Kabanal-banalan. Samakatuwid, ang dalawang dahilan ng Sabat ay kapwang pumupuno sa bawat isa at nagbibigkis sa Dalawang Tipak ng Bato. Makikita ang kabanalan ng Sabat sa pamamagitan ng paglalaan nito para sa pagsasamba

at pamamahinga. Sa dalawang aspetong ito ng Sabat, binubuksan natin ang ating sarili sa Diyos at sa isa't isa. Isang pagtikim ng langit ang pagdiriwang ng Sabat at pahinga. 909. Si Jesus at ang Sabat. Bagamat nakasulat sa apat na Ebanghelyo ang pagkamasunurin ni Jesus sa pagtupad ng Sabat, sa pagdalo sa mga pagsamba sa sinagoga (Tingnan Mt 4:23: Mc 1:39: Lu 4:15, Jn 18:20) may nakaulat ding ilang pangyayari kung saan sa batas ng Sabat na siyang nangingibabaw sa kanyang panahon. Kaugnay ng diwa ng pagpapalayang kinasasaligan ng kahulugan ng Sabat bilang pahinga, nagturo si Jesus, bilang “Panginoon kahit na ng Sabat,” na “Itinakda ang

Araw ng Pamamahinga para sa kabutihan ng tao: hindi nilikha ang tao para sa Araw ng Pamamahinga” (Mc 2:27-28). Nang subuking linlangin ng mga makabatas si Kristo upang labagin ang batas ng Sabat, nagtanong si Jesus: “Alin ba ang ayon sa kautusan: ang gumawa ng mabuti o gumawa ng masama sa Araw ng Pamamahinga? Magligtas ng buhay o pumatay?” Nang hindi sila umimik, habang tinitingnan ni Jesus ang mga taong nasa paligid niya, “galit at lungkot ang nabadha sa kanyang mukha, dahil sa katigasan ng kanilang ulo” (Mc 3:4-5). Ipinahihiwatig nito na ang tunay na pagsamba sa Diyos tuwing Sabat ay hindi dapat mahiwalay sa pagpapalaya ng tao: “Habag ang ibig ko, hindi hain” (Mt 12:7: Tingnan CCC, 2173). 910. Ang Linggo ng Pagkabuhay: Ang Bagong Sabat. Isang bagong pananaw ang nadagdag sa pag-unawa sa Sabat pagkatapos nang maluwalhating Pagkabuhay na Mag-uli ni Kristo at ng pagbibigay-liwanag na dulot ng pagbaba ng Espiritu Santo. Isinulat ni Ignacio ng Antiquia: “Nabigyan ng bagong pag-asa silang mga nahirati sa sinaunang kaugalian, hindi na itinuturing ang Sabat bilang pahinga, kundi pamumuhay sa araw ng Panginoon, na kung saan kami ay nabuhay sa pamamagitan niya at ng kanyang kamatayan.” Sa gayon dahil “si Jesus ay nabuhay mula sa mga yumao noong Linggo ng Pagkabuhay, isang araw pagkatapos ng Sabat. Mula noon itinuring

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING DAAN

264

na ng mga Kristiyano ang araw na ito bilang ang bagong Sabat.... Ang araw ng Linggo ay ang pagdiriwang ng Linggo ng Muling Pagkabuhay: ito ang araw na kung saan ipinagdiriwang ang presensiya ng muling nabuhay na Panginoong Jesus, lalung-lalo na sa Eukaristiya” (CCC, 2175). 911. Ganito rin ang inilalarawan ng Vaticano II sa ganitong makasaysayang pagbabago: “Sa pamamagitan ng kaugaliang ipinasa mula sa mga apostol, na galing pa sa mismong pinaka-araw ng Muling Pagkabuhay ni Jesus, ipinagdiriwang ng Simbahan ang Misteryong Pampaskuwa tuwing ikapitong araw, na karapat-dapat na tawagin bilang ang Araw ng Panginoon o Linggo” (5C, 106). Para sa mga Kristiyano ang kahulugan ng Linggo ay pagdating din ng isang bagong sangnilikha at ng huling pang-Sabat na pamamahinga na inihula na sa salaysay ng paglilikha, at ipinagdarasal sa liturhiya ng mga Patay: Bigyan mo sila ng walang hanggang pahinga, O Panginoon, at nawa'y ang walang-katapusang liwanag ay laging mapasakanila” (Tingnan

CCC, 2174).

912, Ang Pang-Linggong Eukaristiya. Sa mga daantaong bago ang Vaticano II, ang Araw ng Panginoon o pamamahinga nang Linggo ay lubusang ipinareho sa “pagdalo sa misa” at pag-iwas sa anumang “mabigat na trabaho.” Unti-unting nawala ang buong kahalagahan sa Araw ng Panginoon. Sa lumalawak ngayong mga ugaling makasanlibutan at pagiging makamundo ng kultura, ang mga kaugaliang ito ay nahaharap sa pabigat nang pabigat na pagtuligsa. 913. Nagsikap ang Vaticano IT na panibaguhin ang diwa ng pangingilin ng Linggo sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa parehong dimensyon nito na mapanlikhangmuli at ang dimensyon ng pagsamba. Malaki ang naidudulot ng Eukaristiya sa dalawang dimensyong ito dahil ang Eukaristiya ay isang pansambayanang pagsamba, sa anyo ng isang sama-samang kainan ng pakikipag-ugnayan sa Panginoon. Ang Eukaristiya ay isang panalangin ng pasasalamat sa Diyos dahil sa buhay at sa kaligtasang dulot ni Jesu-Kristong Panginoon, na mabisang sumagisag sa ugnayan ng Diyos at ng sangkatauhan. Sa pagtawag sa atin nang sama-sama sa Hapag ng Panginoon, nagaalay ito sa isang natatanging paraan ng pagtikim sa “pahinga” na siyang bubuo sa gawain ng paglikha at ng pagtubos ng Diyos. ANG SIMBAHAN AT ANG ARAW NG PANGINOON

914. Bilang kaanib ng bagong Bayan tayong sumamba nang sama-sama bilang ating pagkakaisa bilang isang bayan na 12:27: Ef 4:4-6), at upang mapalalim ang

ng Diyos, ang Simbahan, may tungkulin isang sambayanan upang maipahayag ang pinamumunuan ni Kristo (Tingnan 1 Cor ating ugnayan sa Diyos.

“Sa araw na ito (Linggo) nakatakdang magsama-sama ang mga mananampalatap kay Kristo sa iisang lugar. Dapat silang makinig sa salita ng Diyos at makinaang sa Eukaristiya, sa gayo'y inaalaala ang Pagpapakasakit, Muling Pagkabuhay, at Kaluwalhatian ng Panginoong Jesus, at nagbibigay pasasalamat sa Diyos na “sa laki ng habag niya sa atin, tayo'y isinilang sa isang panibagong buhay sa pama-

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

265

magitan ng muling pagkabuhay ni Jesu-Kristo” (7 Ped 1:3). Ang Araw ng Panginoon ang kauna-unahang araw ng pista, at ito'y dapat na imungkahi at ituro

upang maging tunay na araw ito ng kaligayahan at kalayaan sa gawain (SC, 106).

Kaya't idinadasal natin sa Panalanging Eukaristiko big. IV: “Sa iyong kagandahang-loob marapatin mong sa aming pagsasalu-salo sa isang tinapay at kalis na ito kami pinagbuklod ng Espiritu Santo bilang isang katawan ay maging buhay na handog ng pagpupuri sa iyong kadakilaan kay Kristo.” 915. Samakatuwid alinsunod sa Pangatlong Utos, nag-aatas ang Simbahan na dapat tupdin ng mga Katoliko ang tungkuling ito sa pamamagitan ng aktibong pakikiisa sa Eukaristiya, ang sakripisyo ng Bagong Batas na itinatag ni Kristo. "Tuwing Linggo at sa iba pang banal na araw tulad nito ang mga mananampalataya ay nakatakdang dumalo at makiisa sa Misa, dapat silang mangilin sa mga kaabalahan sa mga gawain o negosyo na humahadlang sa pagsambang nararapat sa Diyos, ang kaligayahang karapat-dapat sa Araw ng Panginoon o kaya ang nauukol na pagpapahinga ng isip at katawan (CC Can., 1247). 916. Isinaad ng PCP II na “ang kahalagahan ng pang-Linggong Eukaristiya tuwing Linggo ay hindi maaaring ipagwalang-bahala,” at nagsumamo para sa “puspos ng Espiritu at maiinit na kapatirang pagdiriwang ng Eukaristiya na nagpapaunlad ng isang karanasang maalab sa pakikipag-isa kay Kristo at pakikitagpo sa Panginoon” (PCP II, 180). Sa kasawiang palad, maraming mga Pilipinong Katoliko ang hindi maaaring palagiang nakadadalo sa pagdiriwang ng Eukaristiya tuwing Linggo dahil sa kakulangan ng mga pari, o sa layo ng pagdarausan ng pagdiriwang, atbp. Sa maraming mga diyosesis, ang pagdiriwang na pang-Linggo kung walang pari ay ginagawa bilang isang pansamantalang remedyo hanggang magkaroon ng sapat na dami ng mga pari para sa gawaing pastoral sa mga lugar na ito. 917. Pangingilin sa Araw ng Panginoon. Simula ng Vaticano II, ang mga mahahalagang hakbang na ginawa upang itaas ang uri ng pan-Linggong pagsamba ay nagbunga ng marami ring tagumpay. Gayunman, mayroon ring kapansin-pansing pagbaba sa bilang ng mga dumadalo sa Misa tuwing Linggo, at sa hindi pag-iwas sa mga gawaing nakahahadlang sa pahinga tuwing Linggo. Isang mahalagang gawain ng Simbahan ang pagpapanibago sa pagdiriwang ng Araw ng Panginoon sa pamamagitan ng higit na kinakailangang pag-unawa sa kahulugan ng Utos at sa tamang motibasyon. Tulad nang sinulat ni Papa Juan XXIII: “Ang Diyos ay may karapatang hingin sa tao na maglaan ng isang araw sa sanlinggo sa tama at karapat-dapat na pagsamba sa walang-hanggang Diyos... na malaya sa mga materyal na pag-aabala. Dagdag pa, ang tao ay may karapatan at pangangailangan sa paulit-ulit na pahinga... upang pasiglahin ang katawan, magtamasa ng sapat na aliw o kaligayahan at upang itaguyod ang pagkakaisa sa pamilya sa pamamagitan ng higit na marami at matiwasay na ugnayang kasama ang pamilya. Samakatuwid ang relihiyon, moral na pamumuhay at kalusugan, silang lahat ay nagkakaisa sa pagpapahayag sa batas ng paulit-ulit na pahinga” (MM, 249-250).

Yr

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

918. Para sa karaniwang Pilipinong Katoliko ngayon, maaaring kinakailangan ang dagdag pang paliwanag hinggil sa “pahinga” na itinatagubilin ng Pangatlong Utos, Sa katunayan, higit pa sa paglilibang na pang-isip at pangkatawan ang pahinga sa Araw ng Panginoon. May kinalaman ito sa bantog na mga salitang binigkas mi San Agutin: “Ang aming mga puso'y hindi mapalagay hanggang ang mga ito'y mamahinga sa Iyo.” Nangangahulugan ito ng pahinga sa presensiya ng Diyos. Nababasa natin

mi Taga.

KATESISMO

a

266

sa sulat sa mga Hebreo na: “ang sinumang makapasok at makapahinga sa piling ng

Diyos ay magpapahinga rin sa kanyang mga gawa, tulad ng Diyos na nagpahinga na sa kanyang paglikha. Kaya't magsikap tayong makapasok at makapahinga sa piling ng Diyos” (Heb 4:10-11). Bilang mga Kristiyano dapat nating higit na malaman ang malalim at maka-Kristiyanong kahulugan ng ating mga gawain at ating libangan. 919. Maaaring tingnan sa isang maka-Kristiyanong pananaw ang gawa at libangan bilang isang pamantayan sa pamumuhay ng biyaya, na salungat sa tatlong partikular na modernong kaisipan: matinding pagkabahala, labis na pagka aktibo, at pananaw sa tagumpay. Una, ang labis na pagkabahala sa lahat ng maaaring mangyari ay madalas na nagwawakas sa isang lihis, mapanganib, at nakapang-aaliping pagkilos para mailigtas ang sarili at makalaya. Nang akalain ng mayamang matandang lalaki sa Ebanghelyo na nasasakanya na ang lahat, sinabi ng Diyos na siya'y hangal. “Ganyan ang sasapitin ng nagtitipon ng kayamanan para sa sarili, ngunit dukha naman sa paningin ng Diyos” (Lu 12:21). Sa halip itinuro ni Kristo: “Huwag kayong mabagabag tungkol sa damit na kailangan ng inyong katawan... Alam ng inyong Amang nasa langit na kailangan ninyo ang lahat ng ito. Ngunit pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon sa kanyang kalooban” (Mt 6:25-33). 920. Sa mga panahong ito, isang kapuri-puring katangian ang pagiging aktibo at masipag, subalit may ilang tao na naging “trabaho ang pananaw” na nawala na ang balanse sa buhay. Nagiging “idolo” na para sa kanila ang kanilang mga sariling pagsisikap. Kagaya na rin sila ng mga taong ang kanilang tagumpay o nagawa na ang nagiging kanilang tanging layunin. May hilig silang husgahan ang lahat, maging ang kanilang mga kaibigan at kapwa na ang tanging pinagbabatayan ay pakinabang at magagawa ng mga ito. 921. Ang tatlong asal na ito, na pinalalaganap ng makabagong industriyalisasyon at teknolohiya, ay sama-samang bumubuo ng tila isang “ideolohiya ng paggawa.” Itinatama nila ang katamaran ng mga Pilipino na inilarawan ni “Juan Tamad” na, sa kasawiang-palad, ay nananatiling salot pa rin sa marami nating mga mahihirap at mga walang-lakas. Ngunit ito'y may mataas na kabayaran: nagsisimula sa asal na marahas, di-personal at makasarili, lalo na sa mga kabataan.

AN AG ING

nG

922. Sa kabilang dako, pinipigilan tayo ng Pangatlong Utos na gawing sapat na ang ating mga sariling napagtagumpayan sa pamamagitan ng pagpapanatili sa diwa ng mabiyayang presensiya ng Diyos, isang katotohanang higit pa sa lahat ng ating kakayahan, subalit nagsisilbing batayan sa lahat ng ating mga pakikitungo sa

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

267

DIYOS

ating kapwa, sa ating kalagayan sa lipunan, at sa pinakasukdulang winawari natin sa ating buhay.

kahulugan

na

PAGBUBUO 923. Ang pangunahing doktrina para sa unang tatlong utos ay naipaliwanag na nang detalye. Ang Diyos bilang Manlilikha at Panginoon ng lahat ay dapat sambahin at ibigin. Dapat nating igalang ang Pangalan ng Diyos na nagpalaya sa Kanyang bayan mula sa lupain ng pagkaalipin at nagsugo sa kanyang banal na Anak upang tubusin ang lahat mula sa pagkaalipin sa kasalanan. Samakatuwid ang dimensiyong pagsamba ay taal sa lahat ng tatlong utos at hindi lamang sa Pangatlo. Ang ating tungkulin bilang mga tao at Kristiyano ay sambahin ang ating Amang nasa langit, ang Panginoon nating Diyos, bilang mga kaanib ng Kanyang Bayan, ang Simbahan, sa pamamagitan ng pakikibahagi sa Eukaristikong pag-aalay ng Kanyang sariling banal na Anak, si Jesu-Kristo na ating Panginoon, sa kapangyarihan ng kanilang Espiritu Santo, na nananahan sa atin at kasama natin.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 924. Ano ang mga ilang karaniwang suliranin hinggil sa Sampung Utos sa kasalukuyang panahon? Sa natatanging pagbibigay-diin sa kalayaang pansarili sa kasalukuyang panahon: e may ilang nagnanais na isantabi ang mga Utos dahil hindi naman ito nakatuon sa pag-ibig, personal na pagkatao at mga pagpapahalaga, e may ilang mababa ang turing sa mga Utos bilang mga “kuwento ng Biblia” Ha na para sa mga bata lamang, e may ilang nagsasabi na ang mga Utos ay hindi angkop sa kasalukuyang pagsa kalayaan.” pupunyagi ng Pilipinas na “nakatuon Karaniwan sa lahat ng mga pagtutol na itoay isang nakagugulat na kamangmangan sa mga Utos mismo at ang gampanin ng mga ito sa pantaong lipunan. 925. Ano ang pangunahing gampanin ng Sampung Utos? Inilalahad ng Sampung Utos sa isang maayos na paraan kung ano ang hinihingi mula sa atin ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Ang unang tatlong utos ay hinggil sa ating mga gampanin sa Diyos, ang huling pitong utos nama'y hinggil sa ating gampanin sa kapwa.

926. Ano ang kalahalagahan ng Sampung Utos sa kasalukuytang panahon? Ang Sampung Utos ay nagbibigay ng

268

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

e e .

kapani-paniwala at matibay na moral na panuntunan para sa ating pangaraw-araw na buhay, dahil bumubuo sila ng pangunahing moral na utos na nagmumula sa ating karaniwang “Karapatang Pantao”: parisan sa pamumuhay ayon sa “tipan” ni Yahweh at sa dalawang utos ng

pag-ibig ni Kristo, at

isang tanggap na batayan para sa pakikipagtalakayan sa mga di-Kristiyano tungkol sa mga moral na usapin. Ang Sampung Utos ay mga “gabay” tungo sa tunay na “kalayaan.”

927. Ano ang ipinahahayag ng Paunang Salita at ng Unang Utos? Ang mga Utos ay sinisimulan sa: “Ako ang Panginoon mong Diyos, na naglabas sa iyo sa lupaing Ehipto, sa bahay ng pagkaalipin.” Ito ang nagbibigay ng tamang himig para sa lahat ng mga utos: sila'y tunay na mapagpalaya! “Ako ang Panginoon mong Diyos... Huwag kang magkaroon ng ibang mga Diyos maliban sa akin.” Samakatuwid, ang Unang Utos, na nakabatay sa pagpapalayang Exodo ni Yahweh sa Kanyang piniling Bayan, ay nag-uutos na ang kaisa-isa at tunay na Diyos ang tanging dapat sambahin at wala nang iba. 928. Ano ang kahalagahan ng Unang utos? Ang Utos na ito ay “ang una” hindi lamang sa kanyang kinalalagyan kundi dahil ang makilala at ibigin ang Isa at Tunay na Diyos ang siyang bukal at saligan nang lahat ng iba pang mga Utos at sa buo nating moral na pamumuhay. Ang gampanin nito ay: e upang mapalaya tayo mula sa pagsamba sa mga diyus-diyosan (idolatriya) at mga mapamahiing gawi, ' e upang mapagbalik-loob tayo sa isa't isa sa ilalim ng Iisang Diyos, ang ating mapagmahal na Ama, at e upang maipakita ang ating tungkulin ng pagsamba.

929. Salungat ba sa Unang Utos ang paggamit ng mga rebulto at larawan sa pananalangin? Ang mga rebulto at larawan ni Kristo, Maria at mga Santo ay mga tulong lamang tungo sa tunay na Kristiyanong pananalangin ng pagsamba sa Diyos, kay Kristo mismo, at sa pamimintuho ng mga Banal ng Diyos. Walang kapangyarihan sa kanilang sarili ang mga rebulto at larawan, ngunit tinutulungan lamang tayo upang makipag-ugnay kay Kristo, kay Maria, at mga Santo. Mahilig magbanggit ng mga tagubilin sa Matandang Tipan ang mga Pundamentalista laban sa mga “nililok na larawan” ngunit tila nalilimutan na ang sariling Anak ng Diyos ay “naging tao... at siya'y nanirahan sa piling natin” (Jn 1:14).

| | |

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

269

930. Ang walang kita sa e

Ano ang iniaatas ng Pangalawang Utos? “Huwag mong babanggitin ang pangalan ng Panginoon mong Diyos nang kabuluhan” ay nag-aatas ng paggalang sa Diyos. Ito'y unang-unang ipinakipamamagitan ng: paggalang sa “pangalan” ng Diyos na naghahayag kung sino ang Diyos. Inihayag ni Jesus ang Diyos bilang “Ama” sa kanyang pagiging at pagkilos bilang Bugtong na Anak at siyang nagsugo sa Espiritu Santo para sa atin. e pagtatakwil sa lahat ng uri ng pananalita laban mismo sa Diyos--sa paglalapastangan, pagsusumpa, di-makatotohanang pananalita, at e pagtanggi sa lahat ng paggamit sa pangalan ng Diyos upang manakit ng iba (pangkukulam o panggagaway). Ang pangunahing kadahilanan sa likod ng Utos na ito ay dahil nakasisira ang lahat ng ganitong paggamit ng pananalita sa ating tinipang pakikipag-ugnay sa Diyos at sa isa't isa. Ang Utos ay positibong nanggaganyak ng papuring puspos ng kaligayahan at paghanga sa dakilang Pag-ibig ng Diyos. Kaagad ating naiisip ang Mahal na Birheng Maria: “Ang puso ko'y nagpupuri sa Panginoon, at nagagalak ang aking espiritu dahil sa Diyos na aking Tagapagligtas...” (Lu 1:46).

931. Ano ang iniaatas ng Pangatlong Utos? Ang “Alalahanin mong ipangilin ang Araw ng Panginoon” ay nagtatagubilin ng pagsamba sa Panginoon at pagpapahinga bilang paggaya sa pamamahinga ng Tagapaglikha noong ikapitong araw. 932. Ano ang mga batayan mula sa Matandang Tipan hinggil sa Pangatlong Utos? May dalawang pangunahing batayan ang pang-Sabat na pamamahinga: e Ang mapaglikhang pamamahinga ng Diyos sa Genesis (Tingnan Exo 20:11) na hindi ng kawalan ng gawain kundi ang mahalagang layunin ng paglikha ay makaugnay ang Diyos, e Ang paggunita sa pagpapalayang Exodo mula sa pagkaalipin, at ng pangangailangan ng panlipunang pagtigil sa paggawa at paglilibang. Ang dalawang batayan na nagsasalig sa dalawang magkaibang diin tungkol sa pagsamba at sa panlipunang pagtigil sa paggawa ng mga tao ay kinakailangang timbangin. 933. Ano ang mga batayan mula sa Bagong Tipan hinggil sa Utos na ito? Ipinapaalala ng Batas ng Simbahan sa mga mananampalataya ang kanilang tungkulin na sumamba nang sama-sama bilang isang pamayanan tuwing araw ng Linggo, ang araw ng Muling pagkabuhay ni Kristo, sa pamamagitan ng aktibong pakikibahagi sa Eukaristiya, ang sakripisyo ng Bagong Batas na itinatag ni Kristo. 934. Ano ang kahulugan ng “Pamamahinga tuwing Linggo”?

"270

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO.--5I KRISTO. ANG-ATING Daan

Ang pamamahinga tuwing Linggo ay nangangahulugan ng presensiya sa Diyos, na kinapapalooban ng pagpapalaya ng sarili mula sa matinding pagkabahala, mula sa

mg

lubhang pagkalulong sa gawain at mula sa pagkaabala sa pakipagtagisan sa pagkaikamit ng tagumpay.

KABANATA 17 Mag-ibigan Kayo Sh?

Ito ang aking utos: Mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo. (n 15:12)

Kung kayo'y mag-ibigan, makikilala ng lahat na kayo'y mga alagad ko. (/n 13:35)

PANIMULA 935. Ipinakita sa nakaraang kabanata kung paanong ang una sa Dalawang Dakilang Utos ng pag-ibig--ibigin ang Diyos nang buo mong puso, kaluluwa at lakas---ay pinaunlad ng unang tatlong utos sa Sampung Utos. Ipinakikilala sa kabanatang ito, sa pamamagitan ng pagtuon sa pangalawa sa Dalawang Dakilang Utos ng pag-ibig-ang ibigin mo ang iyong kapwa gaya nang iyong sarili--ang lahat ng susunod na kabanata batay sa mga nalalabing utos sa Sampung Utos. Ang kabanatang ito ay bumubuo ng kaisahan sa nakaraang kabanata dahil sa malalim na pagkakaugnay ng pagibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Kung wala ang masiglang kaisahang ito, kahit ang pag-ibig sa Diyos o ang pag-ibig sa kapwa ay hindi magiging tunay na makaKristiyano, sa madaling salita, kagaya ni Kristo. “Tto ang utos na ibinigay sa atin ni Kristo: ang umiibig sa Diyos ay dapat ding umibig sa kanyang kapatid” (1 Jn 4:21). 936. Nagaganap ang ating kaligtasan sa pang-araw-araw na pakikipag-ugnay sa bawat isa. Upang ito'y mabigyang-diin, sinulat ni San Juan: “Ang nagsasabing: “Iniibig ko ang Diyos, at napopoot naman sa kanyang kapatid ay sinungaling” (1 Jn 4:20). Ganito rin ang katotohanang itinuturo ni San Pablo: “at ang alinmang utos na tulad ng mga ito ay nabubuo sa ganitong pangungusap, “Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili” (Ro 13:9). Kapwa inuulit lamang nina San Juan at San Pablo ang dakilang aral ni Jesus na hahatulan tayo batay sa kung tayo ba'y nagpamalas ng pag-ibig sa mga nangangailangan o hindi (Tingnan Mt 25:31-46). 271

272

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

937. Kung gayon, ipaliliwanag sa kabanatang ito ang maka-Kristiyanong pag-ibig sa kapwa sa pamamagitan ng 1) pagbabalangkas sa malalim na kaisahan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa, pagkatapos 2) paglilinaw sa kahulugan ng “atas” ni Kristong ibigin ang iba, 3) na nabigyang-halimbawa sa sariling paglilingkod ni Kristo, na naglilinaw sa 4) mga dahilan ng ganitong pag-ibig, at sa huli 5) ang mga praktikal na paraan ng pag-ibig sa iba sa pamamagitan ng pangkatawan at pang-espirituwal na kawanggawa at ang pagsasabuhay ng mga moral na kabutihang-asal.

KALALAGAYAN 938. Tayong mga Pilipino ay tunay na makapwa-tao: likas tayong humahanap nang malalim na pakikipag-ugnayan sa iba. Kusang bumubukal ang pag-ibig para sa atin. Marami sa atin ang nagnanais na makilala bilang taong marunong makipagkapwa-tao, taong marunong makisama. Sa kasawiang palad, ang ating pakikipagkapwa-tao ay madalas na para lamang sa mga taong malapit sa atin o kaya'y sa mga taong ating iginagalang o hinahangaan,o sa mga taong mayroon tayong natanggap (o inaasahang makatatanggap) ng malaking tulong. Bukod dito, dahil sa kasalukuyang pambansang proseso ng modernisasyon at pag-unlad sa ekonomiya, ang pakikipag-ugnayan ay lalong nagiging tila dahil may pangangailangan at di-personal. Ang mga kinaugaliang pakikipag-ugnayang dulot ng pag-ibig at paggalang ay kalimitang nawawala sa ngalan ng pagkamabisa at kapakinabangang pang-ekonomiya. 939. Ang paghina ng ating pakikipag-ugnayang dulot ng pag-ibig ay hahantong lamang sa pagkawala ng ating tunay na kahalagahan bilang tao, ang ating pagpapakatao. Dahil kay Kristo “ang bagong atas ng pag-ibig ang saligang batas ng kaganapan ng tao at sa gayon ng pagpapanibago ng sanlibutan” (G5, 38). Mahigpit na ipinapaalala sa atin ng PCP IT na ang “pag-ibig, ang siyang nagbubunsod sa ating kilalanin ang Diyos at maging katulad Niya, sapagkat ang Diyos ay pag-ibig” (PCP II, 70: Tingnan 1 Jn 4:8).

PAGLALAHAD l. Ang

Pag-ibig sa Diyos at Pag-ibig sa Kapwa

940. Natatanto ng maraming Pilipino na mayroong malalim na ugnayan ang pagibig sa Diyos at pag-ibig sa ibang tao. Ngunit maraming nakalilitong palagay ang madalas na nagagawa ng iba't ibang tao. Una, may mga taong nag-iisip na maaari nilang tupdin ang dalawang dakilang Utos ng Pag-ibig sa pamamagitan ng pananalangin, mga debosyon at gawang kabanalan. Mahigpit na tinuligsa ni Kristo ang ganitong gawain ng mga Pariseo. Malinaw na ipinauunawa ng Biblia: “ang umiibig sa Diyos ay dapat ding umibig sa kanyang kapatid” (1 Jn 4:21). Ngunit maraming “banal” na mga Pilipinong Kristiyano ang kumikilos na tila ba ang kanilang pagpunta

MAG-IBIGAN KAYO

273

sa Simbahan para sa kanilang pandebosyong kabanalan ay maaaring pamalit sa kanilang pag-ibig sa Diyos at sa kapwa. Hindi nila nauunawaang ang kanilang kabanalan ay tunay na maka-Kristiyano lamang kapag kaisa ito ng mapagmahal na paglilingkod sa iba. 941. Ipinaliwanag ng PCP II kung papaano “mahigpit ang pangangailangang maipahayag ang pananampalataya sa pamamagitan ng mga asal ng katarungan at pagibig lalo na sa Pilipinas na kung saan madalas na ang pagsasabuhay ng pananampalataya ay nakatuon lamang sa mga gawang kabanalan at pansariling moral na pamumuhay” (PCP IT, 80). Tahasang ipinakita mismo ni Kristo ang kaisahang ito sa kanyang natatanging kilos ng dakilang pag-ibig sa Ama na kung saan iniligtas niya tayong lahat sa pamamagitan ng kanyang dugo. Silang tunay na nakikiisa sa pag-ibig ni Kristo sa Ama ay kinakailangang magbahagi ng pag-ibig niya at ng pag-ibig ng Ama para sa kanilang kapwa. 942. Sa ngayon, may ikalawang uri ng kaisipan na nagiging pangkaraniwan: Iniibig ko ang Diyos sa pamamagitan ng pag-ibig ko sa aking kapwa. Kaya't hindi na kailangan pa ang magdasal o magpunta sa Simbahan. Ngunit papaano natin tunay na iibigin ang ating kapwa kung winawalang-bahala natin ang Diyos na siyang lumikha sa kanila na kanyang kalarawan at kawangis, na tumubos sa kanila kay Kristo Jesus at nananahan sa kanila sa pamamagitan ng Espiritu Santo? Kapag hinihiwalay natin ang ating kapwa sa Diyos, pinahihina natin ang kanilang tunay at buong katangianglikas at hantungan bilang mga anak ng Ama. Kaya nga, lubha nating pinahihina ang ating kapangyarihang umibig kung hindi tatawagan ang Espiritu ng pag-ibig ng Diyos upang palakasin at palalimin ang ating sariling pagsisikap sa pag-ibig na di-makasarili at mapagkapwa. Ang saligan ng ating pag-ibig sa isa't isa ay ang Diyos na dapat na “tumawag (sa atin) upang (tayo'y) makipag-isa sa kanyang Anak na si JesuKristong ating Panginoon” (1 Cor 1:9). 943. Ang ikatlong karaniwang maling pang-unawa ay ang pagtingin sa pag-ibig sa iba bilang salungat sa pag-ibig sa Diyos. “Alam kong kasalanan, ngunit mahal na mahal ko talaga siya.” Ngunit alam nating ito ay isang kamalian sa pananampalataya. Kinakasihan ng Diyos ang lahat ng ating tunay at wagas na pag-ibig. Hindi kailanman kaagaw ng Diyos ang iba sa ating pag-ibig. Nauunawaan nating walang sinuman ang maaaring umibig sa atin o sa ating mga minamahal nang kasing-lalim ng Diyos. Sa katunayan, natutuklasan natin ang nakatagong pagkamakasarili at malilinis ang pag-ibig natin kapag isinasaalang-alang lamang natin ang pag-ibig ng Diyos. Si Kristo ay ang ilaw, ang Espiritu ay ang lakas, na siyang pumapatnubay sa lahat ng tunay na pag-ibig. “Dito natin nakikilala ang tunay na pag-ibig: inialay ni Kristo ang kanyang buhay dahil sa mga kapatid” (1 Jn 3:16). 944, Samakatuwid, bilang mga Kristiyano, alam natin, una, na isang pakikilahok sa pag-ibig ng Diyos ang ating tunay na pag-ibig bilang tao. “Ito ang pag-ibig: hindi sa inibig natin ang Diyos kundi tayo ang inibig niya” (1 Jn 4:10). Ikalawa, sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu, ang Diyos ay tunay na nananahan sa pag-ibig ng ating kapwa at sa atin mismong pag-ibig. “Kung tayo'y nag-iibigan nasa atin siya at

274

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING Daan

nagiging ganap sa atin ang kanyang pag-ibig” (1 Jn 4:12). Kung gayon, ang ating pag-ibig sa kapwa ay nagtataglay ng isang tuwirang pakikitungo sa Diyos. Ikatlo, ang ating lantarang pag-ibig sa Diyos ay malinaw na nagpapakita ng ating pinakamala. lim na pag-ibig sa kapwa. 945. Mahusay na ipinahayag ni San Agustin ang pakikipag-ugnayang ito. Ang pag-ibig sa Diyos ang Unang Utos, ngunit dahil hindi naman natin nakikita ang Diyos, dapat nating unang ibigin ang ating kapwa na ating nakikita. Ngunit hindj naman tayo humihimpil sa ating pag-ibig sa kapwa, bagkus tayo'y nagpapatuloy patungo sa Diyos kasama ang ating kapwa. Sa ating pag-ibig sa iba at pag-aalay ng tulong sa kanila, naglalakbay tayong kasama nila patungo sa Diyos. Napakalinaw nito para sa isang Kristiyano, sapagkat sa pag-ibig sa kapwa, iniibig niya si Kristo, dahil lahat ay kaanib ng katawan ni Kristo. Ngunit sa ating pag-ibig niya kay Kristo, ang Anak ng Diyos, iniibig din niya ang Ama. Samakatuwid, ang kapwa, ang Anak at ang Ama--lahat sila'y minamahal sa iisang pag-ibig. 946. May kakaibang katangian ang pag-ibig ng tao: lagi itong lumalampas sa kanyang sarili, laging nagmimithi sa higit na dakilang pag-ibig. Ating natatanto na hindi maaaring lagyan ng lantarang hangganan ang ating pag-iibigan--sige basta't hanggang doon lang! Hindi ito maaaring maging tunay na pag-ibig kung gayon. Nasa walang hangganan at walang-pasubaling katangian ng ating pag-ibig sa kapwa na nakaaabot tayo sa Diyos mismo. Ang kaisahang ito ng tunay na pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa ay makikita sa liwanag ng pananampalataya na nagpapalalim at nagpapalubos sa ating pantaong pakikisama. Sa katunayan, nangangahulugan ito na hindi natin maihihiwalay kailanman ang ating pang-araw-araw na pakikitungo sa iba sa ating pakikiugnay sa Diyos. 947. Ipinapakita rin nito ang kamalian ng “pag-ibig” sa iba bilang daan lamang upang ibigin ang Diyos. Dahil tahasang iniibig ng Diyos at binasbasang likas ang bawat isa, walang tao ang maaaring “gamitin” bilang isang “paraan” sa anuman, kahit na sa pag-ibig sa Diyos. Hindi natin maaaring gamitin ang ibang tao bilang daan lamang na ating tatapakan para mapalapit tayo sa Diyos. Sa halip nasa mapagmahal na pagkilala sa likas na kahalagahan ng ibang tao kaya ang ating pagmamahal ay nakikibahagi sa sariling pagmamahal ng Diyos sa tao. Sa gayon, sakop ng tunay, lubos at, walang-pasubaling pag-ibig sa ibang tao na minamahal dahil at sa kanilang sarili, kaya naisasabuhay ang tunay na Kristiyanong pagmamahal sa Diyos. ll. Ang Utos ni Kristong Mag-ibigan 948. Ang tila kabalintunaan na ang aral ni Kristo na “mag-ibigan kayo tulad ng pag-ibig ko sa inyo” ay ibinigay bilang isang utos! Papaano makapag-uutos si Jesus na “mag-ibigan” gayong ang pag-ibig ay napakapersonal at ganap na malaya? Gayunpaman, malinaw itong ipinahayag sa sinaunang Simbahan: “Ito ang kanyang utos: manalig tayo sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo at mag-ibigan gaya ng iniutos ni Kristo sa atin” (1 Jn 3:23). Ipinapakita dito na ang pag-ibig ay ibinabatay hindi sa anumang likas na kapangyarihang umibig. O na ito'y umaasa sa likas na pagiging

MAG-IBIGAN KAYO kaibig-ibig na katangian ng iba. Sa halip, ito'y nakasalig lamang sa Diyos

pam na nag-

uutos.

949. Samakatuwid, ang “utos ng pag-ibig” na ito ay hindi tungkol sa ilang kusang pagtugon ng damdamin, na isang nararamdamang “pagkagusto.” Sa halip, tumutukoy ito sa paulit-ulit na kilos ng kalooban na tumutugon sa tawag ng Kristiyanong sumunod kay Kristo. Tulad ng ipinakita sa talinghaga ni Kristo tungkol sa “Mabuting Samaritano,” ang utos na ibigin ang kapwa ay nasunod sa praktikal na aktibong pagkahabag at kabaitan, sa konkretong kalagayan, patungkol sa tiyak ng mga tao. Ang maka-Kristiyanong pag-ibig ay higit na malalim kaysa sa mga emosyonal na pandama lamang o kaya'y malabong damdaming makatao para sa lahat. 950. Ang maka-Kristiyanong utos ng pag-ibig ay hindi lamang isang pamantayan, na isa sa maraming alituntunin ng pagkilos. Sa halip, binubuo nito ang sentrong utos ng makapangyarihang Panginoon at ng kanyang pagpapahayag ng Kaharian. Hindi lamang sinasaklaw ng utos ng pag-ibig ang buong pagkatao ng gumagawa, kundi pati na rin ang mga asal ng pag-ibig at gayundin ng kapwa. Sa gayon hindi lamang ito tumutupad sa tungkuling umibig, kundi binubuo rin nito ang pangunahing paraan upang makamit ang tunay na katarungan.

951. Ipinahahayag ng utos ng pag-ibig ang pananahan ng pag-ibig ng Diyos sa atin. Sapagkat ang pagtupad sa utos ay maaari lamang sa pamamagitan ng naunang handog na pag-ibig ng Diyos. “Mga Kristiyano, tumulad sa halimbawa ng Anak... nagtataglay ng “mga unang kaloob ng Espiritu" (Ro 8:23) sa ganoon ay natutupad nila ang bagong batas ng pag-ibig” (GS, 22). Makatuwiran ang utos na umibig dahil naialay na ng Diyos ang pag-ibig na kanyang iniatas. Nauuna muna ang mapagmahal na presensiya ng Diyos sa Grasya--kasunod ang utos ng pag-ibig. Sa pamamagitan lamang ng handog ng Diyos ng mapagpatawad na pag-ibig kay Kristo kaya tayo nakatutugon sa utos ng pag-ibig. “Nawa'y maging maalab at taos sa puso ang inyong pagmamahalan. Sapagkat muli kayong isinilang, hindi sa pamamagitan ng tao kundi sa

bisa ng. buhay at walang-kamatayang salita ng Diyos” (1 Ped 1:22-23). 952. Dito'y sumasama ang Kristiyanong Doktrina ng Batas sa Kristiyanong Doktrina ng Grasya. Malinaw na ang pagsunod sa Batas ng. Diyos ang daan tungo sa layunin ng pagbabahaginan sa mismong buhay ng Pag-ibig ng Diyos, ang GRASYA. Una sa lahat, ang grasya ay ang PRESENSIYA ng mapagmahal na Diyos sa atin, ang Handog ng Espiritu na nagpapawalang-sala at nagpapabanal sa atin (Tingnan CCC, 2003). Samakatuwid pareho itong: 1) kinakailangan mula sa umpisa upang matupad ang utos ng pag-ibig: at 2) ang layunin ng ating pag-ibig, na walang-iba, kundi ang higit na malalim, higit na ganap na presensiya ng Diyos sa atin sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Ang PRESENSIYANG ITO NA PUSPOS NG BIYAYA ang siyang nagpapagaling sa atin sa ating pagiging makasalanan at itinataas tayo bilang mga ampong anak ng Ama (CCC, 1900-99)... 953. Ang utos ng pag-ibig ay lumilikha ng isang sambayanan ng pag-ibig na tinatawag sa mapanagutang paglilingkod sa isa't isa. Patungkol sa atin ang utos

276

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

ng pag-ibig hindi lamang bilang mga binukod na nilalang, kundi bilang mga kaanib ng isang Kristiyanong Sambayanan. Hindi maaaring atasan ang bawat nilalang na “ibigin ninyo ang inyong mga kaaway” (Mt 5:44) na hiwalay sa isang sambayanan na umiibig at nagtataguyod sa kanila sa kanilang pagsaksi kay Kristo. Ang mapagbalikloob na pag-ibig ng Diyos ang siyang lumilikha ng sambayanang ito ng pag-ibig habang tinatawag itong magkaroon ng higit pang pagbabalik-loob. 954. Binigyang-diin ng PCP II ang panlipunang pangangailangan ng utos ng pagibig sa Kristiyanong Sambayanan, “na tinatakda sa pamamagitan ng isang pag-ibig na may pagtatangi sa mga dukha” (PCP I1 278, 435-37). Kinikilala ngayon ang pagmamahal sa kapwa ay karugtong sa mga pagpapanibago ng mga panlipunang istruktura pati na rin ng mga institusyon. Dahil nagiging tunay lamang ang Kristiyanong pag-ibig kapag pumupukaw ito sa mga tao sa kanilang pananagutang panlipunan at pansambayanan. Hindi lamang isang “pasya para kay Kristo” ang kinakailangan kundi maging ang lahat ng uri ng mga tiyak na pasya at punyagi upang lumaganap ang kapakanang panlipunan sa mga kaguluhan ng buhay ngayon (Tingnan CCC, 1906-17), Tulad ng ipinahayag ng Vaticano II: Kapag ating pinauunlad ang sanlibutan... kapag ating higit na pinag-iisipan ang pakikilahok sa buhay ng mga samahan, ating ipinatutupad ang kalooban ng Diyos... lat] magkasabay tinutupad ang dakilang Kristiyanong utos na ating ilagay ang ating sarili sa paglilingkod sa ating mga kapwa tao (GS, 57). 955. Ang utos ni Kristo na magmahal ay pareho ring isang panawagan sa atin para magsisi at isang pag-aalok ng banal na pagpapatawad. Sa dahilang ang utos ni Jesus na umibig ay matibay na ibinatay sa pangkalahatang pag-ibig ng Diyos na mapagpatawad “na ang ibig ay maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4). Inihayag ng mapagpatawad na pag-ibig na ito ng Diyos ang kalaliman ng ating sariling pagkamakasalanan--ating malalim na kawalan ng kakayahang magmahal nang di makasarili. Kaya't tinuturuan tayo ni San Pablo na manalangin: “Magpasalamat tayo sa Diyos at Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo! Pinagkalooban niya tayo ng lahat ng pagpapalang espirituwal dahil sa ating pakikipag-isa kay Kristo... Dahil sa pag-ibig ng Diyos, tayo'y kanyang itinalaga upang maging mga anak niya sa pamamagitan ni Jesu-Kristo... Tinubos tayo ni Kristo sa pamamagitan ng kanyang kamatayan at sa gayo'y pinatawad na ang ating mga kasalanan” (Ef 1:3-7). 956. Pangwakas. Mula sa mga nabanggit, kinikilala natin ang natatanging kahalagahan ng utos ng pag-ibig ni Kristo. Dito ipinahahayag ni Kristo kung papaanong ang pagiging malaya mula sa ating dating pagkaalipin sa kasalanan, ay naglalagay sa atin sa kasalukuyang pamumuhay na nakikibahagi na sa ating kaligtasan sa hinaharap. Ngunit nananatili pa rin ang suliranin: papaano natin ito isasabuhay? Sa katunayan may dalawang suliraning nakapaloob dito: 1) motibasyon, at 2) mga kaparaanan ng pagmamahal. Bilang isang “pambansang” katesismo, mga batayan lamang ang maihahandog ng kabanatang ito para sa iba't ibang natatanging pagtugon na mula sa mga tiyak na kalalagayan ng Pilipinas at lokal na kalagayan at pangyayari. Magsisimula tayo sa kung ano ang praktikal at moral na motibasyon na maaa-

TOP!

MAG-BIGAN

KAYO

277

ring maging sapat na lakas at tibay upang lubusang maitaguyod ang ating mga pagpupunyaging umibig. 957. Maraming iba't ibang lehitimong motibasyon o paggaganyak ang maaari. May ilang Kristiyano ang moral na nagaganyak dahil sa tapat na pagsunod sa Batas, mula sa pamamaraang minana nila sa Matandang Tipan, ngunit ngayo'y lubusang pinagpanibago ni Kristo at ng Espiritu. Binibigyang-pansin naman ng iba ang kanilang panghuling layunin at hantungan bilang batayan sa kanilang moral na gawain. Ang ikatlong pangkat, na sumusunod sa pangunahing pamamaraan ng katekismong ito, ay nakatuon sa pagsunod kay Kristo sa pang-araw-araw na buhay. Nangangailangan ito ng palagiang pagwari sa mga “tanda ng panahon” at ang hinihinging tamang maka-Kristiyanong pagtugon. Ang ganitong pagwari ay kinapapalooban hindi lamang ang sariling pang-unawa kundi ang lahat ng kakayahan ng pakiramdam, guniguni, pandama at paggunita na nagdudulot ng “mapagsuring kaalaman” (evaluative knowing) na ating pinag-usapan sa mga nakaraang kabanata. Higit sa lahat, kinakailangan ang aktibong buhay kaugnay ng panalangin at sakramento. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, ang ganitong mga kakayahang pansarili ay binibigyang-kaalaman, pinakikilos at patuloy na pinag-aalab sa pamamagitan ng Daan at Tawag ni Jesus na taga-Nazaret, sa kanyang sambayanan, ang Simbahan (Tingnan, PCP II, 34-36). Il. Ang

Halimbawa

at Turo ni Kristo

958. Likas sa mga Pilipino ang mamuhay at kumilos sa pamamagitan ng mga personal na pakikipag-ugnayan kaysa mga prinsipyong mahirap unawain. Samakatuwid, bilang mga Kristiyano, handa tayo at ang ating kultura na makita kay Jesu-Kristo bilang pinagmumulan at pamantayan ng lahat ng ating mga moral at espirituwal na hangarin. Sa mga turo ni Jesus, halimbawa at sa kanyang mismong pagkatao, nakikilala nating mga Pilipino ang pag-ibig ng Diyos at ang kanyang nagpapabagong kapangyarihan. “Ang tao'y ibinibilang ng Diyos na kanyang kaibigan sa pamamagitan ni Kristo, at nililimot na niya ang kanilang mga kasalanan” (2 Cor 5:19). Tinatawag tayo ni Jesus sa pagbabalik-loob, pagpapanibago ng isip, kalooban at puso na kinakailangan upang maging mangyari ang “pagsunod kay Kristo.” Tatlong sangkap ang napakahalaga sa proseso ng pagbabalik-loob na ito: 1) ang mismong turo at:halimbawa ni Jesus: 2) ang bisa ni Jesus sa kanyang mga alagad: at 3) ang sambayanang hinubog sa pagiging alagad. A. Ang Halimbawa at Turo ni Jesus 959, Sa kanyang ganap na pagtatalaga sa kalooban ng Ama, lubos na nag-ukol ng pag-ibig si Jesus sa kanyang bayan. Nilagom ni San Pedro ang buong buhay ni Kristo sa kanyang paglalarawan: “Ang sinasabi ko'y tungkol kay Jesus na taga-Nazaret. Ipinagkaloob sa kanya ng Diyos Espiritu Santo at ang kapangyarihan bilang katunayan na siya nga ang Hinirang. Sapagkat sumasakanya ang Diyos, saanman siya pumaroon ay gumagawa siya ng kabutihan at nagpapagaling sa lahat ng pinahihirapan ng diyablo.” (Gw 10:38). Sinimulan mismo ni Jesus ang kanyang misyon sa isang banal

278

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

na pagpapahayag: “Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon, sapagkat hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha, ang Mabuting Balita. Sinugo niya ako upang ipahayag sa mga bihag na sila'y lalaya, at sa mga bulag na sila'y makakikita” (Lu 4:18), Pinatunayan niya ang kanyang gampanin bilang Mesiyas batay sa ganito ring pamantayan: “Nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 7:22). Sa gayon binigyang-kahulugan ni Jesus ang kanyang misyon batay sa paglilingkod sa kanyang bayan. 960. Sa pakikipag-ugnay sa iba, maraming matalik na kaibigan si Jesus tulad ng kanyang pinakamamahal na alagad, at sina Lazaro, Marta at Maria. Ngunit ang larawan kay Jesus sa isipan ng kanyang mga kaibigan at kaaway ay ang kanyang laging pakisalamuha sa mga itinakwil ng lipunan. Tulad nina Mateo, ang mambubuwis (Tingnan Lu 5:27-32), Zaqueo ang gahaman sa pautang (Lu 19:1-10), Maria Magdalena ang lantad na makasalanan (Tingnan Mk 16:9), Bartimeo, ang pulubing bulag (Tingnan Mc 10:46-52), ang sampung ketongin (Tingnan Lu 17:11-14), ang paralitiko sa tipunangtubig (Tingnan Jn 5:1-9), at ang Samaritana sa balon ni Jacob (Tingnan Jn 4:4-26), Sa bawat isa ipinakita ni Kristo ang kanyang sarili bilang “Mabuting Pastol” (Tingnan Jn 10) na nagpamalas ng kanyang personal na pag-ibig sa pamamagitan ng konkretong paggawa ng kabutihang nakapagpapagaling. 961. Ang Turo ni Jesus. Sa kabila ng aktuwal na pagpapagaling ng pangkatawan at pang-espirituwal na karamdaman ng mga tukoy na tao, itinuro ni Kristo sa madla ang mabuting balita ng mapangtubos na pag-ibig ng Ama para sa lahat. Sila'y kanyang tinawag upang tumugon sa kanilang sinaunang Batas: “Ibigin mo ang iyong kapwa, gaya ng pag-ibig mo sa iyong sarili” (Mt 19:19). Ngunit inalis ni Jesus ang lahat ng hangganan para mahalin ang lahat, habang iniuutos na “ibigin ninyo ang inyong mga kaaway” (Mt 5:44). Ibinaligtad niya ang tinanggap na mga inuuna sa lipunan sa kanyang talinhagang “Mabuting Samaritano” (Lu 10:29-37). Sa kanyang piniling labindalawang alagad, nang gabi bago siya namatay, ibinigay ni Kristo ang kanyang “bagong” utos: “Ito ang aking utos: mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). Sa wakas, sa paglalarawan sa Huling Paghuhukom, itinuring ni Kristo ang kanyang sarili kasama ng pinakamaliit sa kanyang mga kapatid (Mt 25). Sa pag-ibig, kahit na 5a “pinakamaliit na tao,” ating iniibig si Kristo. 962. Binibigyang-diin ng PCP II kung paano isinabuhay ni Jesus ang turong ito at tinawag ang bawat isa sa atin, ang kanyang mga alagad, na makibahagi sa kanyang Misteryong Pampaskuwa (PCP II, 55-56, 83-86). Habang ipinapako sa krus, ipinagdasal ni Jesus ang kanyang mga taga-usig: “Ama, patawarin mo sila, sapagkat hindi nila nalalaman ang kanilang ginagawa” (Lu 23:34). Sa kanyang kamatayan sa krus, inialay niya ang dugo ng kanyang buhay, “ang dugo ng bago at walang-hanggang tipan. Ang aking dugo na ibubuhos para sa inyo at para sa lahat, sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Konsegrasyon, Panalangin ng Pagpupuri at Pagpapasalamat).

MAG-IBIGAN KAYO

279

B. Ang Epekto sa Kanyang mga Alagad 963. May dalawang malinaw na bisa ang pagbabalik-loob na pinagsumikapan ni Jesus sa kanyang mga alagad. Ang una ay ang kanilang hangarin para sa isang higit na marubdob at ganap na pakikiisa kay Kristong kanilang Panginoon. Dahil sa liwanag ng Espiritu, buong nakatuon ang buong buhay ng mga alagad kay Kristo, ang kanilang mapagmahal at maawaing Tagapagligtas. “Hindi na ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). 964, Ang ikalawa ay ang kanilang pagnanasang ipamansag ang Mabuting Balita sa iba. Ang kanilang nag-aalab na pag-ibig para sa Muling Nabuhay na Kristo ang nagbigay-sigla sa kanila upang gawin ang lahat ng makakaya upang mailapit ang mga iba kay Kristo. Ipinahahayag ng pang misyonerong utos ni Kristo, “Humayo kayo at gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa,” (Mt 28:19) ang panloob na lakas na naranasan ng lahat na nakadama ng pag-ibig ni Kristo. “Iyan ang dahilan kung bakit namin ipinangangaral si Kristo. Pinaalalahanan namin ang lahat, at buong linaw na tinuturuan ayon sa aming makakaya upang maiharap namin sa Diyos ang bawat isa, sakdal at walang kapintasan dahil sa. pakikipag-isa kay Kristo. Dahil dito, ako'y nagpupunyagi sa pamamagitan ng kapangyarihang kaloob sa akin ni Kristo” (Co

1:28-29).

K. Sambayanang Itinatag

965. Isang resultang panlipunan ng pagdulog kay Kristo ay ang likas na pagnanasa ng mga alagad na hangaring makasama ang mga kapwa-alagad ni Kristo at sa gayo'y nabuo ang mga unang pamayanang Kristiyano. Ang mga nakalipas na Kristiyanong dantaon ang nagpatunay na lubos na pangangailangan ng pagkakaroon ng Simbahan. Hindi lamang ito nagbibigay ng kinakailangang kalalagayan at pagtataguyod para sa pagsunod ng bawat isang kaanib kay Kristo. Binubuo rin ng Simbahan ang likas na pampamayanang bahagi ng mismong buhay-Kristiyano. Tayo'y umuunlad sa tunay na “maka-Kristiyanong” buhay sa larangang moral at espirituwal sa proseso ng pag-aaral “kung papaano maging simbahan.” Sa Kristiyanong sambayanan, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu ng pag-ibig ni Kristo, unti-unting nalalayo sa pagiging makasarili ang ating isip,..kalooban at guni-guni tungo sa pa-

giging higit na maalalahanin sa iba, at lalo na “ang Iba"--na walang iba kundi, si Kristo mismo. Sa gayo'y mayroon tayong bahagi sa iba sa kanilang patuloy na pagbabalik-loob at pagpapanibago na pinaaalab at pinalalakas ng Espiritu Santo. Gayundin tinutulungan at itinataguyod ng ibang mga kaanib ng ating sambayanang Kristiyano ang ating sariling tugon sa pangkalahatang tawag ng Diyos na makipag-

kaibigan sa Kanya at sa bawat isa.

280

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSi KRISTO, ANG ATING DAAN

IV. Mga

Kadahilanan

Para Ibigin ang Iba

966. Sa pagwawakas sa bahaging ito hinggil sa pagganyak para ibigin ang iba, nararapat na pagsama-samahin ang mga pangunahing katotohanan ng ating pananampalatayang Kristiyano na sinasaligan ng utos ni Kristo ng pag-ibig. Ang unang katotohanan ay ang katunayan na ang lahat ng “iba,” tulad ng sarili, ay nilikha na kalarawan at kawangis ng Diyos. Sa gayon, mayroon silang di-maikakait na dangal at kahalagahan na walang anuman sa daigdig ang maaaring makapag-aalis sa kanila. Ang ating mga kapwa ay mga “sakramento” sa atin ng Diyos na ating Manlilikha. Ikalawa, namatay si Kristo para sa lahat at ninanais niyang manahan sa lahat sa pamamagitan ng kanyang Espiritu Santo, ang Espiritu ng pag-ibig. Samakatuwid makatatlong biniyayaan ang ating kapwa: nilikha, iniligtas, pinabanal. Ang mga biyayang ito ay tumutukoy hindi sa anumang nagawa nila, kundi kung ano ang ating pinaniniwalaan sa pananampalataya na ginawa ng Diyos para sa kanila, nakikita man o hindi sa kanilang mga kilos. 967. Ikatlo, ang mga misyon ng Anak at Espiritu, na sinugo ng Ama, ay naghahayag, sa pinakamahusay na maaaring paraan, ng dakilang pag-ibig ng Ama sa bawat isa. Tinatawagan tayo na ibigin ang iba dahil sila'y lubos na iniibig ng ating Amang nasa langit na “ibinigay ang kanyang bugtong na anak, upang ang sumampalataya sa kanya ay hindi mapahamak, kundi magkaroon ng buhay na walang-hanggan” (Jn 3:16). Ikaapat, ang lubos na kaloob na pag-ibig ng Ama ay hindi lamang higit na nagbibigay dangal sa “iba”, kundi personal ding tumitimo sa bawat isa sa atin, kaya tinatawagan tayo upang tularan ang ganitong pag-ibig. “Yamang gayon kadakila ang pag-ibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan (1 Jn 4:11). Sa huli, dapat nating ibigin ang iba dahil inatas ito ni Kristong ating Panginoon “na siyang pinagdaraanan ng bawat kaloob na kabutihan” (EP II). 968. Maisasagawang Paggaganyak bilang “Pilipino.” Hindi basta lamang malulutas ang suliranin ng paggaganyak sa ating mga Pilipino na ibigin ang bawat isa sa pang-araw-araw na buhay sa pamamagitan lamang ng pagbanggit sa mga pangkalahatang mga katotohanan ng ating Kristiyanong Pananampalataya. Marami sa ating mga kilos ay pinaghaharian ng ating sariling kahinahunan at pagkatao, ng ating pamilya at mga kaibigan at ng ating konkretong kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya. Ang impluwensiyang ito ay matagal nang kinikilala ng mga turong Katoliko nang hindi tinatalikdan ang ating malaya at moral na pananagutan. Ipinahahayag ito ng prinsipyong: “Nagkakaanyo ang biyaya batay sa kalikasan.” Ang ibig sabihin nito'y iginagawad ng Diyos ang kanyang mga natatanging handog na biyaya sa at sa pamamagitan ng ating konkretong kalikasan bilang tao na siyang nilikha Niya para sa atin. 969. Itinuturo ng PCP IT ang aral na ito sa pagbibigay-diin na ang ating katesismo ay dapat na maging “tunay na Pilipino,” sa pamamagitan ng isang proseso ng pag-aangkop sa kultura nang may paggabay at pagtataguyod (PCP II, 160-62, 20211). Ang mga dakilang katotohanan ng ating Katolikong Pananampalataya ay nagga-

MAG-IBIGAN KAYO

281

ganyak sa mga Pilipino tungo sa praktikal na pag-ibig sa iba kung ito ay ilalahad at personal na inuunawa sa diwa ng ating sariling pagpapahalagang pangkultura at pangrelihiyong paniniwala. Halimbawa, kaagad nakikilala ng mga Pilipino na “ang pakikiramay (pagkahabag) sa kasawian ng iba ay isang pagkakawanggawa.” Ang mga likas na katangiang ito ng pakikiramay at pagkahabag ng mga Pilipino ay maaaring maghandog ng maisasagawang panganyak na mahalin ang iba. Kasabay nito, maaaring palakasin at palalimin ang mga ito sa pamamagitan ng biyaya. V. Mga

Pamamaraan

ng Pag-ibig sa Iba

970. Ang ikalawang pangunahing suliraning binanggit sa blg. 956 ay tungkol sa maisasagawang pagsasakatuparan ng utos ng pag-ibig ni Kristo. Sa anong pamamaraan tayo “iibig sa iba gaya ng pag-ibig ni Kristo sa atin?” Isang bagay ang malinaw: ipinakikita ang pag-ibig sa pamamagitan ng gawa, hindi lamang sa salita. “Kapag nakita ng sinumang may kaya sa buhay ang kanyang kapatid na nangangailangan, at hindi niya ito tinulungan, paano niya masasabing siya'y umiibig sa Diyos? Mga anak, huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:17-18). Ang Kristiyanong moral na kaugalian ay naglahad ng dalawang pangunahing paraan ng pagsasabuhay ng pag-ibig sa kapwa: una, ang kinagawiang pagkakawanggawa na pangkatawan at pangkaluluwa. At ang ikalawa ay ang higit na pangkalahatang pagtalakay sa moral na kabutihang-asal. A. Mga Pagkakawanggawa 971. Iginigiit natin ngayon ang ating pansariling kaisahan bilang mga kaluluwang may katawan. Sa gayo'y tila mababaw ang paghahati sa mga kawanggawang pangkatawan at pangkaluluwa. Tumitimo ang dalawang pangkat na ito ng pagkakawang-gawa sa buong pagkatao, katawan at kaluluwa ng kapwa. Gayunman mayroong mga maisasagawang kabutihan ang pagpapanatili sa ganitong kinaugaliang paghahati, para man lamang ihanda tayo sa iba't ibang kasanayan at pamamaraan na kinakailangan upang mabisang matugunan ang iba't ibang pangangailangan ng iba. Ngunit higit pang mahalaga ay ang pangunahing pangangailangan na palawakin pareho ang dalawang pangkat na ito at kawanggawa sa higit na malawak na pagkilos sa larangang panlipunan at pampulitika. Higit itong totoo sa kalagayan ng Pilipinas kung saan ang pagkilos para sa katarungan at pakikiisa sa dukha ay naging mga bukambibig sa pagtugon sa mga konkretong pangangailangan ng maraming Pilipino. Sa ating pagkakawanggawa bilang mga Kristiyano sa mga larangang ito ng buhay tao rin ay tinatawag na mga lumampas pa kahit sa katarungang panlipunan. “Gayon din naman kayo, kapag nagawa na ninyo ang lahat ng iniutos sa inyo, sabihin ninyo, Kami'y mga utusang walang-kabuluhan: tumupad lamang kami sa aming

tungkulin” (Lu 17:10). 972. Mga Kawanggawang Pangkatawan. Ang mga kawanggawang pangkatawan ay y hango pagsasalaysay sa Huling g Paghuhukom g mula sa pag ysay ni San Mateo hinggil gg rag

282

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING DAAN

(Tingnan Mt 25:36, 43). Kadalasan na nakatala ang mga ito sa mga sumusunod: pinakain ang nagugutom, pinainom ang mga nauuhaw, pinaramtan ang walang maisuot, pinatutuloy ang mga walang masilungan, dinalaw ang mga binilanggo, dinalaw ang mga maysakit at inilibing ang mga namatay (hango mula sa dangal ng katawan bilang templo ng Espiritu Santo: Tingnan 1 Cor 3:16). Hindi ang ating mga mabuting hangarin o sigasig kundi ang biyaya ng Diyos ang saligang pinagmumulan ng mga kawanggawang ito. “Napakasagana ang habag ng Diyos at napakadakila ang pag-ibig na iniukol niya sa atin. Tayo'y binuhay niya kay Kristo noong tayo'y mga patay pa dahil sa ating pagsuway. Naligtas nga kayo dahil sa kanyang kagandahang-loob” (Ef

2:4-5). Ang mahabaging biyayang ito ay makalawang nauukol sa ating lahat: Pareho itong naglalahad ng ating karaniwang pakikiisa sa kasalanan, at ang ibinubunga sa ating karaniwang pangangailangan ng pagpapagaling at katubusan.

i N ]

|

|

E

973. Ang pangangailangan ngayong mapalawak ang mga kawanggawang pangkatawang ito sa larangang panlipunan at pampulitika ay naipahayag na ng mga propeta ng Matandang Tipan. “Ito ang gusto kong gawin ninyo:

TAR

974. Ang litaniyang ito ng mapagmahal na mga pagkakawanggawa ay kamanghamanghang nakatutugon sa kasalukuyang pangangailangan ng mga napakaraming mahihirap at pinagkaitang mga Pilipino sa ngayon---sa kabila ng lahat ng magagandang pagsisikap ng pamahalaan at Simbahan, Halos walang-galang tayong tinatawag na harapin ang kahindik-hindik na katotohanan na sa kabila ng ating panahon ngayon ng pag-unlad ng ekonomiya at lumalaganap na industriyalisasyon, lalong dumarami ang bilang ng mga Pilipinong walang masilungan, maysakit at nagugutom na palisaw-lisaw sa mga lalawigan, o palabuy-laboy sa lansangan sa mga pook ng iskuwater sa ating naglalakihang mga lungsod. Kaya't iginigiit ng PCP II ang pagtawag sa bawat Pilipinong Katoliko na magbalik-loob tungo sa isang “panlipunang pagpapanibago” sa pagsunod kay “Jesus-sa-Misyon” (Tingnan PCP II, 271-82).

ALA

Tigilan na ninyo ang pang-aalipin, sa halip ay pairalin ang katarungan: ang mga api'y palayain ninyo at tulungan. Ang mga nagugutom ay inyong pakanin, patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtan, ang inyong pagtulong sa mga kasama ay huwag tatalikdan.” (Isa 58:6-8)

975. Kawanggawang Pangkaluluwa. Ang mga ito ay nakatala gaya ng sumusunod: ang turuan ang mga mangmang, bigyang-babala ang mga makasalanan, pagpayuhan ang mga naguguluhan ng isip, aliwin ang mga tumatangis, pagtiisan ang mga pagkakamali, patawarin ang lahat ng pamiminsala at ipanalangin ang mga nangabumga gawaing ito. Ang mga gawaing hinggil sa pagtuturo at pagwawasto ay nakasalig hindi lamang sa sariling turo ni Kristo tungkol sa makapatirang pagwawasto (Tingnan Mt 18:15-18). Isang mahalagang pinagmumulan ay ang payo sa mga Sulat sa Bagong Tipan. e

“Mga kapatid, kung may mahulog sa pagkakasala, kayong pinapatnubayan

aa

buhay at nangamatay. Iba't iba ang mga batayan sa Banal na Kasulatan tungkol sa

MAG-IBIGAN

KAYO

ng Espiritu ang magtuwid sa kanya. Gawin

e e e

283

ninyo ito nang buong

hinahon”

(6a 6:1). Ang mga salita ni Kristo ay itanim ninyong mabuti sa inyong isip. “Magpaalalahanan kayo at magturuan nang buong kaalaman” (Co 3:16). “Kahabagan ninyo't tulungan ang mga nag-aalinlangan” (Judas 1:22). Matatagpuan kay Isaias ang larawan ng pagpapayo at pag-aaliw: “Aaliwin kita sa Jerusalem, tulad ng pag-aliw ng ina sa kanyang anak” (Isa 66:13). At kagalakan ay ipinangako ni Kristo sa kanyang mga alagad bago siya pumasok sa kanyang Pagpapakasakit: “ngunit muli akong makikipagkita sa inyo at mag-uumapaw sa puso ninyo ang kagalakang hindi maagaw ninu-

man” (Jn 16:22). 976. Waring ang pagtulong sa iba upang “tiisin ang pagkakamali,” ang tila pakai hulugan ni San Pedro sa kanyang pagsulat Kalulugdan ng Diyos ang nagtitiis ng parusa kahit walang kasalanan, bilang pagsang-ayon sa kanyang kalooban.... Ang pagtitiis ng hirap ay bahagi ng pagkahirang sa inyo ng Diyos, sapagkat nang si Kristo ay magtiis para sa inyo, binigyan niya kayo ng halimbawang dapat tularan. (7 Ped 2:19, 21)

Ipinayo rin ni San Pablo: “Magtulungan kayo sa pagdadala ng pasanin at sa ganitong paraa'y matutupad ninyo ang utos ni Kristo” (Ga 6:2). 977. Hinggil sa pagpapatawad, isinalaysay ng mga Ebanghelyo ang paulit-ulit na turo ni Kristo tungkol dito, gayundin ang kanyang payo kay Pedro na magpatawad ng “pitumpung ulit pa” ng pito (Mt 18:22). Ang pagpapatawad ay pinakamainam na nauunawaan sa loob ng pangkalahatang pangkat ng mga kagandahang-asal: “Kayo'y hinirang ng Diyos, itinalaga para sa kanya at minamahal niya. Kaya't dapat kayong maging mahabagin, maganda ang kalooban, mapagpakumbaba, mabait at matiisin. Magpaumanhinan kayo at magpatawaran kung may hinanakit kayo sa isa't isa. Pinatawad kayo ng Panginoon kaya't magpatawad din kayo” (Co 3:12-13), Sa wakas, pinayuhan tayong “maging handa, at patuloy na manalangin para sa lahat ng hinirang ng Diyos” (Ef 6:18), at “huwag kayong mabalisa tungkol sa anumang bagay. Sa halip ay hingin ninyo sa Diyos ang lahat ng inyong kailangan sa pamamagitan ng panalanging

may pasasalamat” (Fil 4:6). B. Mga maka-Kristiyanong Kabutihang-Asal

978. Ang higit na makabagong paraan ng pagmamahal sa “iba” ay ang pagtugon ng pansin sa mga maka-Kristiyanong kabutihang-asal. Nakaugalian na ang mga

likas na Kabutihang-Asal, lalo na ang apat na pangunahing (Cardinal) kabutihang-

asal na kinabibilangan ng kahinahunan, katarungan, katatagan ng loob, at pagtitimpi (Tingnan CCC, 1805-9), ay ibinukod sa mga kabutihang-asal na kaloob ng

Espiritu Santo, lalung-lalo na ang tatlong teolohikal na mga kabutihang-asal na kina-

bibilangan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig (Tingnan CCC, 1812-29) ngunit kasali rin ang mga moral na kabutihang-asal. Ang higit na buong pamamaraan ay

284

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

nagbibigay-diin na ang Diyos ay nagtataguyod sa ating likas na makataong kabutihang-asal at siya ring tumutubos sa mga ito sa tulong ng Biyaya. Ang bumubuo ng pamamaraang ito ang siya ring saligan ng likas na kaisahan sa pagitan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Dahil ipinapakita nito ang Espiritu ng Diyos na palaging gumagalaw sa at sa pamamagitan ng ating “likas” na pag-ibig sa iba at ang ating biniyayang pagmamahal sa Diyos na ating ipinamamalas sa ating malaya at moral na ugnayan sa isa't isa. 979. Ang kagandahang-asal sa moral na pamumuhay ay tumutukoy sa anumang maunlad na kakayahan ng isip o kalooban upang matupad ang moral na mabuti (Tingnan CCC, 1803). Madalas na ipinapaliwanag ito sa pamamagitan ng mga nakagawiang asal-mga natutuhang kaugalian kung paano kumilos sa isang partikular na paraan. Ngunit ipinahahayag ang isang pangunahing aspekto ng kagandahang-asal sa salaysay sa Ebanghelyo tungkol ng pagpapagaling ni Jesus sa babaeng inaagasan: “Naramdaman naman ni Jesus na may kapangyarihang lumabas sa kanya” (Mc 5:30). Sa gayon, ang kagandahang-asal ay nagpapahiwatig ng takdang lakas o kapangyarihan ang kagandahang-asal. Sa buhay Kristiyano, tuwirang nakaugnay ang gawang kabanalan sa kilos ng Espiritu Santo sa atin, kasama pati ang Kanyang mga “Kaloob” at “Bunga' (Tingnan CCC, 1830-32). 980. Kadalasang itinuturing ang kapangyarihan sa panahong ito bilang isang napakalabong katotohanan. Una, dahil ito'y maraming anyo (mapang-abuso, mapanggamit, mapang-agaw, mapagpasigla at mapagbuo). Ikalawa, dahil maaaring gamitin sa iba't ibang paraan ang kapangyarihan: kung minsan bilang simpleng panghikayat, sa ibang pagkakataon bilang maalab na pagtatalaga ng sarili na kadalasan ay marahas na pamimilit. May ilang nagtatanggol sa kapangyarihan dahil kahit ang mga mahihirap at mga mahihina ay nagtataglay ng kapangyarihan tulad ng pagbubuklod at pagtitiwala. Ngunit ang “uso” sa kasalukuyan ay ang pagbibigay-diin sa kawalang-lakas ni Kristo na “hinubad ang lahat” ng kapangyarihan, “at naging masunurin hanggang kamatayan, o0, hanggang kamatayan sa krus” (Fil 2:7-8). Subalit ang papuri para sa kawalang-lakas ay maaaring maging nakatagong anyo ng paggamit at pag-abuso. 981. Sa katunayan, kailangan nating lahat ng kapangyarihan para mabuhay at gumalaw bilang mga kaanib sa sambayanan. Ang kapangyarihan ay ang kasanayan at kakayahang kumilos at tumanggap. Binibigyang-diin ng kakayahang “kumilos” ang ating kalikasan bilang tagapagpaganap o tagagawa, ipinakikita ng kakayahang “tumanggap” na tayo'y mga mapunyaging tao, na may kakayahang makinig, magmasid, maghintay, makakita, magguniguni, magnilaynilay. Sa nakalipas, ang “pagpupunyaging ito” ay madalas na nakakaligtaan. Ngayon, kinikilala ito bilang isang mahalagang sangkap ng ating moral na buhay, isang kasanayang moral na kailangan natin upang mahalin ang iba bilang kapantay sa pamamagitan ng tumpak na pagtatasa sa kanilang wastong pangyayari. 982. Inilalarawan ngayon ang mga kabutihang-asal bilang tukoy at personal na pagkiling na tumutugon sa tiyak na antas ng pagpapahalaga. Sa maraming paraan tungo sa pagpapaunlad ng Kristiyanong moral na pamumuhay sa anyo ng mga

MAG-IBIGAN KAYO

285

gawang kabanalan, tatlo ang waring higit na naaangkop sa mga Pilipino. Ang una ay binubuo ng pagsasaayos at pagpapanibago sa kaugalian nang mga kabutihang-asal. Kaya nagkaroon ngayon ng panibagong katanyagan sa pamamagitan ng malawak na pakikipaglaban sa pang-aapi, pang-aabuso, at kawalan ng katarungan sa lahat ng maraming anyo nito. Isang malaking bahagi ng moral na pagtuturo ng simbahan simula ng Vaticano II ay may kinalaman sa “katarungan sa daigdig.” Ipinapakilala ng PCP II ang katarungan sa sari-saring anyo ng paraan: bilang isang dimensiyong bumubuo ng pangangaral ng Ebanghelyo (Tingnan PCP II, 65, 239): bilang pagsaksi kay Kristo at sentro sa panlipunang apostolado ng Simbahan at kilos na pang-ekumenikal (Tingnan mga Dekreto ng PCP IT, Arts. 20-21, 26, 34) bilang pangunahing dimensiyon tungkol sa Kaharian (Tingnan, PCP II, 261), at sa gayo'y ang pinagtutuunan ng isang “maalab” sa buhay-apostoliko at misyon (Tingnan PCP II, 478-82): na binibigyang-bisa lamang ng Biyaya (Tingnan PCP II, 499): bilang pananagutang panlipunan para sa mga layko (Tingnan PCP II, 442-43), 983. Sa ngayon, higit na masiglang binubuo ng mga teolohikal na kabutihangasal na kinabibilangan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig, ang buhay ng biyaya na nag-uugnay sa buhay-espirituwal ng mga Kristiyano sa kanilang mga moral na gawain. Higit sa lahat, ang kabutihang-asal ng pag-asa ay pinaunlad ng mga kabutihang-asal na nakatuon sa mga huling araw o “eskatolohikal” tulad ng kalistuhan, kapanatagan at kagalakan. 984. Ang ikalawang paraan ay tumatanaw sa Kristiyanong moral na pamumuhay ayon sa isang tiyak na pananaw na nakatuon kay Kristo, na pinalawig ayon sa pagkatao at kabutihang-asal at nakasalig sa Ebanghelyo. Binibigyang-halaga sa pamamaraang ito ang pambihirang kahalagahan ng ating guni-guni sa pagbubuo at paggaganyak sa mga moral na pagkilos. Higit pa dito, maaaring baligtarin kung minsan ng Kristiyanong pananaw ang ating “likas,” o “makatwirang” asal at mga pagpapahalaga. Halimbawa, walang “patas na katarungang pangkarapatan” sa Krus ni Jesus, walang kaligayahan ayon sa karaniwang kahulugan sa pagtanggap ng paghihirap, walang praktikal na gamit pagtitiwala sa Diyos na hindi maaaring makita at maunawaang lubos. Ngunit ipinangangako ng ating Kristiyanong Pananampalataya na sa lahat ng ito ay mararanasan natin ang daigdig ayon sa kung ano talaga ito, kung sususundin natin ang pamamaraan ni Kristo. Subalit magaganap lamang ito kung hindi natin ibababa ang Kristiyanong misteryo sa antas na tayo na lamang sa ating sarili ang makapangyayar. 985. Ang ikatlong pamamaraan, ang pinakalaganap sa ngayon, ay nakatuon sa inog ng buhay ng tao, na naghahanay sa pag-unlad ng moral na pamumuhay sa proseso ng pangkatawan at pangkaisipang pag-unlad sa lipunan. Sa kabila ng panganib ng “sikolohismo”--na nagbababa sa mga moral at espirituwal na katotohanan sa mga antas na pang-kaisipan--ang pamamaraang ito ay tumutulong nang malaki sa atin sa pag-unawa sa proseso ng “pag-unlad sa pananampalataya.” Maaaring isaayos at pagugnay-ugnayin ang mga kabutihang-asal sa maraming paraan na nagkakaloob ng tunay na pananaw kung papaano unti-unting uunlad sa mas ganap, higit na tunay na

286

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAan

kalayaan at pagsunod kay Kristo, Nagsisimula ang isang panukala na may panguna. hing pagtitiwala, na binubuo ng mga maliliit na anyo ng kabutihang-asal tulad ng katiyakan, kahandaang tumanggap, katapatan, pag-asa, at marubdob na damdamin, At pagkatapos nito ay inilalarawan ang paraan ng pag-unlad sa pamamagitan ng mga yugto ng kababaang-loob, pagtanggap sa sarili, pananagutan at pagtatalaga ng sarili. Sa wakas, likas na magbubunga ang mga kabutihang-asal na ito tungo sa pakikipagkaibigan, pagmamalasakit, at pagmumuni-muni. 986. Ang kahalagahan ng iba't ibang pamamaraang ito tungo sa Kristiyanong moral na pamumuhay sa pamamagitan ng kabutihang-asal ay hindi dahil naghahandog ang mga ito ng isang ganap at kusang sistema ng mga “pamamaraan” upang mahalin ang iba. Sa halip, ang kanilang kahalagahan ay nakabatay sa katotohanang “tumutulong sila sa paglalapit sa atin sa anumang kaugnay sa ating pang-arawaraw na kilos ng mapagmahal na paglilingkod. Sa tamang pag-uunawa, nagkakaloob sila ng tunay na pananaw sa masalimuot na pagkilos ng ating pag-iisip, kalooban, guniguni at puso--ang lahat ng nakapaloob sa igtingang biyaya-laban-sa-kasalanang malinaw na inilarawan ni San Pablo. “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabuting ninanasa ko.... Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan? Ang Diyos sa pamamagitan ni JesuKristo na ating Panginoon! Salamat sa kanya!” (Rom 7:18, 24-25)

PAGBUBUO 987. Ang ugnayan sa pagitan ng moral na nilalaman ng kabanatang ito at ng doktrina at pagsamba ay maaaring ibalangkas sa pamamagitan ng paggamit ng isang tanyag na kasalukuyang pamamaraan. Binubuo ito ng pag-uugnay ng ilang pangunahing espirituwal na “diwang” Kristiyanong: 1) tiyak na mga “larawan ng Diyos,” at 2) sa mga pananaw sa buhay na kinasasangkutan ng mga moral na pagkilos. Ito'y maaaring ilahad sa mapanukalang anyo tulad ng mga sumusunod: Diwang Kristiyano

Larawan ng Diyos

Moral na asal

Radikal na pagsalig

Diyos bilang Manlilikha

Pagtitiwala

Pasasalamat

Diyos bilang Tagapagtaguyod

Pangangatwiran at tibay ng loob

Pagbabalik-loob

Diyos bilang Hukom

Pagpuna sa sarili at pagbabago

Pananagutan/Tungkulin | Diyos bilang Tagapag-ayos | May Kapananagutan at Tagapagbigay-Lakas Patutunguhan/Layunin |

Diyos bilang Huling Hantungan

Inaayon ang Pagkilos ayon sa layuning Espirituwal at Moral

287

MAG-IBIGAN KAYO

MGA TANONG AT MGA SAGOT 988. Papaano maling nailalarawan ng mga tao ang ugnayan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa? Mali ang pagkaunawa ng tao sa ugnayan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa kapag: inaakalang sapat na ang mga panalangin at debosyon, nang walang anumang ginagawang paglilingkod, o kaya'y inaangking iniibig nila ang Diyos sa pagtulong nila sa kanilang kapwa, na walang anumang pangangailangan ng pormal na panalangin o pagsamba, 0 itinutuon ang kanilang pag-ibig sa isang partikular na tao nang higit pa sa pag-ibig sa Diyos. Ang tunay na Kristiyanong Pag-ibig ay nakauunawa kung paanong ang parehong pag-ibig na ito ay mahalaga para sa isa't isa, kaya: tayo ay nagiging sinungaling kung pinangangatawanan nating iniibig ang Diyos ngunit di naman umiibig sa kapwa. Ang sikaping ibigin ang kapwa nang walang pag-ibig sa Diyos ay nagpapababa sa ating pagiging ampong-anak ng Diyos na tila panandalian at lilipas sa daigdig na ito na walang hahantungan. 989. Paano pag-iisahin ang dalawang pag-ibig na ito sa ating maibiging pagkilos? Ang ating pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa ay pinag-isa: parehong nakikibahagi ang dalawang pag-ibig na ito sa iisang banal na pagibig, ang mismong pag-ibig ng Diyos, ang Espiritu Santo, sa pag-ibig sa ating kapwa, iniibig natin ang isang tao na pinananahanan ng Diyos, sa pamamagitan ng Muling Nabuhay na Kristo at ng Espiritu Santo: at

sa pag-ibig sa Diyos ay pinaaalab natin ang pinakamalalim na kadahilanan para ibigin ang ating kapwa, walang iba kundi, na iniibig sila ng Diyos at nananahan sa kanila.

990. Ano ang itinuturo ng pag-ibig bilang “atas” ni Kristo sa atin? Ipinapakita na ang Pag-ibig bilang atas ni Kristo ay: hindi nakabatay sa anumang likas na kakayahan natin, una'y hindi ito isang “nakaaantig na damdamin” kundi isang kilos ng kalooban upang gumawa ng mabuti sa iba, hindi isang tuntunin ng pagkilos na kabilang sa marami, kundi ang sentrong pamantayan ng lahat ng pagkilos, ang paraan upang ipahayag ang pag-ibig ng Diyos na sumasaatin na sa grasya: naglalayong lumikha ng isang pamayanan ng mga taong kumikilos nang may pananagutan at mapagmahal na paglilingkod, at

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

288

e

bumubuo ng tawag ni Kristo sa atin na magsisi, at ang kanyang handog ng banal na pagpapatawad.

991. Paano makikita nating mga Pilipinong Kristiyano si Jesu-Kristo bilang pinagmumulan at pamantayan ng ating moral na pamumuhay? Likas na nakatuon sa personal na mga pakikipag-ugnayan, makikita ng mga Pilipinong Kristiyano ang pinagmumulan at pamantayan ng kanilang moral na pamumuhay sa: e sariling halimbawa ni Jesus: lumibot siyang gumagawa ng mabuti: e turo ni Jesus: ang kanyang sariling atas ng pag-ibig: e masidhing hangarin ng mga alagad na makiisa kay Jesus at ipalaganap ang kanyang Mabuting Balita kahit na itaya ang kanilang buhay, e ang paglikha ng unang Sambayanang Kristiyano sa ngalan at Espiritu ni Jesus. 992. Paano ibinubunsod ng mga sangkap na ito ang proseso ng ating makaKristiyanong pagbabalik-loob? Tatlong sangkap ang waring mahalaga sa maka-Kristiyanong pagbabalik-loob: e

. e

ang halimbawa at turo ni Jesus,

ang sariling hangarin na maging ganap ang pakikiisa kay Kristo at akitin ang iba sa kanya, at pagsanib sa isang nagtataguyod na sambayanan ng mga alagad ni Kristo, ang Simbahan.

993. Ano ang mga pangunahing katotohanang Kristiyano ang naggaganyak sa pagibig sa iba? Ang ating kapwa tao ay: e nilikha na kalarawan at kawangis ng Diyos, na e labis na inibig ng Ama na Kanyang ipinadala e ang Kanyang bugtong na anak upang iligtas sila, at e ang Espiritu Santo upang manahan sa kanila at pakabanalin sila. Sa gayon ibinabahagi ng Santatlong Diyos ang Kanyang banal na pag-ibig sa atin upang isalig ang ating pag-ibig sa kanila. 994. Paano natin iniibig ang ating kapuwa? Ang Pag-ibig ay ipinapakita sa gawa, at mga kinaugaliang asal ng pag-ibig sa kapwa ay: e ang kawanggawang pangkatawan: pakanin, painumin, paramtan, pasilungin, dalawin, ilibing e ang kawanggawang pangkaluluwa: magturo, magpaalala, magpayo, magbigay kaginhawahan, magpatawad, magbata nang tahimik...

MAG-IBIGAN KAYO

289

e ang pangunahing kagandahang-asal (Cardinal virtues): kahinahunan, katarungan, katatagan ng loob, at pagtitimpi. tiyanong Nakatuon ang pangkasalukuyang pamamaraan sa paghubog ng maka-Kris sa kagatungo ” pag-unlad ng pagkatao at kagandahang-asal ayon sa “likas na inog napan ng pagkatao.

KABANATA 18 Igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay she

Nilikha ng Diyos ang tao mula sa alabok, hiningahan sa ilong, at nagkaroon ng buhay. (Gen 2:7) “Naparito ako upang ang mga tupa'y magkaroon ng buhay--isang buhay na ganap at kasiya-siya.” (n 10:10)

PANIMULA 995. Ang buhay ng tao ang pinakadakilang handog ng Diyos sa atin, Nilikha Niya tayong buhay sa kanyang sariling larawan at wangis. Samakatuwid, ang ating buhay ay banal. Hindi lamang na ang buhay ng tao ay lubos na kahanga-hanga sa mga nilikha ng Diyos, kundi higit pang pinarangalan ang buhay ng tao sa pagsusugo sa kanyang banal na Anak upang maging tao at mamuhay na katulad natin. “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak” (Jn 1:14). Ang paggalang at pagpipitagan sa buhay ng tao kung gayon, ay isang saligang asal na makatao at maka-Kristiyano. Natutuklasan natin ang tunay na dangal ngunit may karupukan ng ating buhay bilang tao sa pagkakatutong gumalang sa buhay ng lahat at sa tunay na pagmamalasakitan ng bawat isa. Ang paunlarin at pangalagaan ang ating sariling buhay at ang mga buhay ng iba ay isang moral na pananagutan na ipinagkatiwala sa atin ng Diyos, at ibinabahagi sa lahat ng tao. 996. Ang kabanatang ito ang una sa apat na kabanatang tumatalakay sa atas ni Kristo na IBIGIN ANG IBA na ipinaliwanag sa nakaraang kabanata (Kab. 17). Dito, bibigyang-diin natin na ang paggalang sa buhay ng iba ang pinakasaligang pamamaraan ng ating pag-ibig sa kanila. Ang buhay mismo ay hindi isang sukdulang pagpapahalaga tulad ng ipinakita sa atin ni Kristo sa kanyang aral tungkol sa pag-aalay 290

IGALANG ANG HANDOG NG DIYOS: ANG BUHAY

Eon

kanya misng buhay alang-alang sa pag-ibig sa mga kaibigan (Tingnan Jn 15:13), na sa pag-ibig aktibong sa para ngan kinakaila ang ito Ngunit Krus. sa mong isinagawa pagsuang gayon, Kung iba at gayundin sa kanilang pagtanggap ng ating pag-ibig. pagganod kay Kristo bilang kanyang mga alagad ay nangangahulugan ng tiyak na ang dapin palagana at in panatilih ol, ipagtangg upang makakaya ating ng abot wa sa ngal at kahalagahan ng buhay ng tao. dala997. Sa katunayan ang paggalang sa buhay ang bumubuong batayan para sa ina,” at ama iyong ang mo wang utos. Tinatalakay ng Pang-apat na Utos, “Igalang na tagaang pinagmulan ng ating buhay. Ang mga magulang ang kasama ng Diyos n ng kinatawa na al mapagmah mga bilang kumikilos malayang na buhay, ng paglikha “Huwag Utos, g Panliman ng Diyos sa pagsilang ng bagong buhay ng tao. Nilalayon tan ng pagkang papatay!” ang pagtatanggol sa kahalagahan ng buhay sa pamamagi pangangasiating sa maganap maaaring na dito gka pagtatan anumang sa tatakwil “pag-ibig sa ng an pamamara wang bigay ng Diyos sa daigdig. Parehong mga saligang pagpapalaat ggol pagtatan at tao ng buhay ng pagsilang kapwa” ang mapanagutang Pananamong Kristiyan sa ap pagkagan ng sila ayag Nagpapah buhay. ng uri ng ganap laga panganga sa pamilya iisang tayo'y palataya sa pagpapakitang nakikilala natin na ng Diyos.

KALALAGAYAN ating 998. Tanyag tayong mga Pilipino sa ating pagmamahal sa pamilya. Ang pagpabuhay, ang lahat sa atin at lahat ng nasa atin, ay dahil sa ating pagsilang, nalapalaki, at pag-aaruga ng ating mga pamilya. Mula sa ating pamilya una nating may oral sulat-past isang sa Ngunit tao. ng buhay sa paggalang laman ang hinggil sa kakaibang ilang taon na ang nakalipas, napansin ng ating mga obispo ang isang ng kabalintunaan. “Pinahahalagahan nating mga Pilipino ang buhay. Ating iginagala pabakit buhay, sa tayo pagkilala na mataas may talagang kung ang buhay. Ngunit

pagrang itinuturing nating napakamura lamang nito? Bakit hindi ito binibigyan ng isang bayan? papahalaga at paggalang sa sinasabi nating ibinibigay natin dito bilang Kristiyanong mayamang mga kanyang ang alaki ipinagmam bayang Paanong sa isang

nga pamana ay napakamura ang buhay?” (Let There Be Life,” 1984). At kung totoo

buhay ng na “ang Pilipinong pamilya ay gumaganap ng isang mahalagang papel sa 12), NCDP, (Tingnan laganap” ay nito iya impluwens ang lipunan-isang nilalang at nagiging lalong ay bakit ang mga pagtataksil sa asawa at mga hiwalay na pamilya” at maypangkaraniwan, lalung-lalo na sa mga Katolikong pamilyang nasa lungsod kaya. karumal999. Binanggit sa sulat ng mga Obispo ang ilang mga pagkakataon ng op mala-hay pagpatay, na pataksil mga buhay: sa paggalang ng a dumal na pagkawal at NPA, at na pagpaslang, at mga paglipol na gawa ng mga hukbo ng pamahalaan “ay lahat ng uri ng pagpatay dahil sa pulitika. Ang mga ito, ayon sa mga Obispo,

292

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

isang hayag na katotohanan” na hindi natin matatanggap bilang mga Kristiyano, Hindi tamang paslangin ang mga tao dahil lamang iba ang kanilang paniniwalang pampulitika kaysa atin” (Let There Be Life). 1000. Kamakailan lamang, nagbalangkas ang PCP II ng isang pangkalahatang pananaw ng ating kalagayang panlipunan, pangkultura, pangkabuhayan at pampulitika sa “Ang Ating Daigdig--Ang Pilipinas: Mga Liwanag at Mga Animo” (Tingnan PCP II, Unang Bahagi, 8-33). Ngunit higit na patungkol sa buhay ng tao, bukod pa sa karahasan ng mga pagpatay, pagkidnap, pagkuha ng bihag bilang panagot at labis na pagpapahirap sa buhay ng napakaraming mga Pilipino, nararanasan din natin ang pandaigdigang pagtuligsa sa buhay. Sa personal na antas ng tao, mayroong aborsyon, pagpapakamatay, pagpapatay dahil sa awa (euthanasia), mga bawal na gamot, at iskandalo. Sa pampamayanang antas naman, ang krisis sa kalikasan, ang pang-aabusong pang-ekonomiya at pampulitika, at ang labanan ng mga armas ay naglalagay sa panganib sa uri ng pamumuhay ng napakamaraming mga tao, Binibigyang-diin ng lahat ng mga salik na ito ang mahigpit na pangangailangan para sa higit na pagtatalaga sa buhay na itinatagubilin ng Pang-apat at Panlimang Utos.

PAGLALAHAD 1001. Nauukol ang kabanatang ito sa pag-ibig sa iba sa pamamagitan ng pagpapaunlad sa uri ng buhay ng tao dahil hindi maihihiwalay ang buhay at pag-ibig para sa tao. “Ang tao'y hindi maaaring mabuhay nang walang pag-ibig” (RH, 10). Para sa mga Pilipino, ang pag-ibig sa iba'y kinasasangkutan ng pangunahing tungkulin na paunlarin ang pakikiisa sa loob ng sariling pamilya at sa pagitan ng iba pang mga pamilya, gayundin ang paggalang sa buhay ng bawat tao, anuman ang pinaniniwalaan, kulay o kasarian. Ito ang mga moral na pagkatao at mga kabutihang-asal na tinatalakay ng Pang-apat at Panlimang Utos na siyang mga paksa sa kabanatang ito. Il. Ang

Pang-apat na Utos

1002. “Igalang mo ang iyong ama at ina” ang karaniwang paraan ng paghahayag ng Pang-apat na Utos (Tingnan Exo 20:12: Deut 5:16). Para sa maraming Pilipinong Kristiyano, ang utos na ito ay hindi gaanong binibigyang-pansin. Pinahahalagahan sa kulturang Pilipino ay ang kanilang di-nagmamaliw na utang na loob sa kanilang mga magulang. Ngunit may ilang paglilinaw ang kinakailangan upang maayos na maunawaan ang tunay na kahulugan ng utos. 1003. Ang unang punto ay ang naunang kahulugan ng utos ay higit na tumutukoy sa tungkulin ng mga nagsisilaking anak na arugain ang kanilang tumatandang mga magulang. Anak, kalingain mo ang iyong ama pag siya'y matanda na, At huwag mo siyang dudulutan ng sama ng loob habang nabubuhay.

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

293

Pagpaumanhinan mo siya kapag nanlalabo na ang kanyang isip, Huwag mo siyang lalapastanganin ngayong nasa kasibulan na ng iyong lakas. (Sirac 3:12-13) Sa paglipas ng panahon matuwid na lumawak ang kahulugan ng Utos upang saklawin ang tungkulin ng mga batang anak sa kanilang mga magulang. 1004. Ikalawa, ang naunang pagtuturong ito sa pag-aaruga sa mga nagsitandang magulang ay nagbibigay-pansin sa dalawang makahulugang paksa na napapaloob sa Pangatlong Utos. a) Ang buhay ng tao at mga magulang ay hindi dapat suriin batay sa kanilang nagagawa. Ang mga matatanda at di na makagawang mga magulang--tulad ng pan-Linggong pamamahinga at pagsamba ay mayroong kanilang saligan at personal na kahalagahan at pakinabang na dapat igalang. Puno ng pagasa, ang kinaugaliang paggalang ng mga Pilipino sa mga nakatatanda ay hindi sana maglaho bunga ng mabilis na pagsulong tungo sa higit na makabagong teknolohiya at industriyalisasyon. Ano pa ang sukdulang halaga ng lahat ng “bagay” na mabibili ng salapi kung tayo bilang mga tao ay nakatakda upang pagsupladuhan, hindi pansinin at iwanang walang nagtataguyod sa ating katandaan? b) Tulad rin ng pagsamba at pamamahinga sa Araw ng Panginoon, isang mahalagang kabutihang-asal ang paggalang na ito sa mga magulang hindi lamang para sa bawat pamilya kundi pati na rin para sa sambayanan. Ang paggalang sa mga matatanda ay mapanglikha ng, at malugod na nagtataguyod sa, Kristiyanong sambayanan. Kamakailan lamang nagsimulang mapukaw ang ibang mga “maunlad na bansa” sa malalim na kahalagahan ng mga matatanda para sa buhay ng sambayanan.

1005. Ikatlo, kailangang tumanggap ng pantay na paggalang ang kapwa magulang. Nakasulat sa mga aklat ng Matandang Tipan tulad ng Exodo at Deuteronomio

ang “Igalang ninyo ang iyong ama't ina” (Exo 20:12, Deut 5:16), habang nakasulat sa Levitico ang “Igalang ninyo ang inyong ina at ama,” na nagpapakita ng isang pagkakapantay na sa kasamaang-palad ay hindi laging naisasagawa sa pagkalipas ng panahon. Ang mahalaga ay hindi laging naisasagawa sa pagkalipas ng panahon. Ang mahalaga ay hindi nakabatay ang Pang-apat na Utos sa kahit maka-ama o maka-inang parisan ng lipunan. Bagkus sinasalamin nito ang pangunahing lakas ng pag-ibig ng tao kung saan patuloy na pinalalaganap ang bagong buhay ayon sa banal na plano ng Diyos na pagbabahagi ng kanyang paglilikha. Ang pangyayaring-Exodo, ang kalagayan ng utos na ito pati na rin sa lahat ng mga utos, na nakasaad sa paunang salita: “Ako ang Panginoong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa

pagkaalipin” (Exo 20:2). Sa gayon, pinalalaya at pinakakawalan tayo ng Pang-apat na utos mula sa pagkaalipin hanggang sa mga maling batayan para sa kahalagahan

at pananagutang

pantao.

1006. Ika-apat, sa kabila ng malinaw na pakikiayon nito sa pagpapahalagang kaugnay ng kulturang Pilipino, ang Pang-apat na Utos ang madalas na hindi mada-

294

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ling tupdin. Sa buhay na aktuwal na nararanasan ng mga Pilipino, tatlong hadlang sa paggalang, sa ama at ina ang nakakaharap. Ang una ay ang malungkot na katoto-

hanang hindi lahat ng mga ama at ina ay mapagmahal na mga magulang. Bagaman madalang

pa rin (sana) ang pag-aabuso sa mga bata ngunit hindi ang pagpapabaya

sa mga bata, sa anumang anyo nito. Gaano karaming kabataang Pilipino ang lubhang dumanas ng pinsalang sikolohikal o tuluyang nawasak dahil sa masaklap na karanasan sa kamay ng mga magulang o pagpapabaya

lang ang nagpapataw

ng magulang?

May ilang mga magu-

ng di-makatwirang pasanin sa kanilang mga anak na halos

pang-aalipin na. Madalas na kahirapan at paghihikahos ang humahadlang mga nagsusumikap na mga magulang, upang mabigyan ang kanilang mga

kahit sa anak ng

kahit man lang pangunahing pangangailangan sa pang-araw-araw na buhay. 1007. Ang ikalawang hadlang ay nagmumula sa mga takdang yugto ng likas na paglaki at pag-unlad ng mga kabataan na nangangailangan ng bahagyang paglayo sa mga magulang. Ang mga yugto ng paglaki ay puno ng pasakit at maaaring makasira maliban kung ito ay maaasikaso nang may pagtitiyaga at pag-unawa ng mga magulang. 1008. Ang ikatlong hadlang ay ang “generation gap” o ang hindi pagkakaunawaan na dulot ng agwat ng gulang, na likha ng kasaysayang pangkultura sa pagitan ng mga magulang at kanilang mga anak, ngunit ngayo'y hindi na malubha dahil sa bilis at lawak ng pagbabago ng kultura. Sa kasalukuyan maraming kinaugaliang asalpagpapahalaga at mga institusyon ng Pilipino ang binabatikos ng mga kabataan na

anupa't lubhang

humihina

kadalasan

ang karaniwang

mga may kapangyarihan. Muli, ang hadlang at mapagmahal na pagtitiyaga ng parehong

makatuwirang

paggalang sa

na ito ay nangangailangan ng matatag magulang at mga anak, lalo na sa mga

“maproblemang taon” ng paglaki. Kahanga-hangang pinagyayaman ang ganitong pagtitiyaga sa pamamagitan ng isang aktibong buhay-panalangin at pagiging bukas sa Espiritu ni Kristo.

1009. Sa isang banda, maaaring tingnan bilang isang positibong lakas na makatutulong sa atin ang tatlong karaniwang hadlang na ito sa paggalang sa ama at ina para tulungan tayong matutuhan kung papaano tunay na tumugon sa atas ni Kristo na “ibigin ang iba.” Dahil pinipilit nila tayong masusing tumingin sa tunay na kahulugan at mga pagpapahalagang pinauunlad ng Pang-apat na Utos, at ang tamang pagganyak, kaysa akalain na lamang na nagpapahayag ito ng isang kaugaliang panlipunan ng mga Pilipino na sinusunod noong lumipas na mga panahon. A. Ang Pamilya: Ang Pinagmumulang Kalalagayan ng Buhay 1010. Kaloob ng Diyos na makibahagi ang lahat ng tao sa kanyang banal na buhay, upang maging bayan ng Diyos. Ang pamilya ang pangunahing paraan para sa pagpapatupad ng planong ito, dahil ito'y “isang pamayanan ng mga tao, na naglilingkod sa buhay sa pamamagitan ng pagsilang at pagpapaaral sa mga anak, pakikilahok sa pagpapaunlad ng lipunan, at pakikibahagi sa misyon ng Simbahan” (PCP II, 575). Mula sa ating kulturang maka-pamilya madaling matanggap nating mga Pilipino

IGALANG ANG HANDOG NG DIYOS: ANG BUHAY

295

ang pamilya bilang isang natatanging lugar kung saan ang bagong buhay ay nalilikha, tinatanggap at kinakalinga. Kinaugalian na ng mga Pilipino na kilalanin ang mga bata bilang isang handog mula sa Diyos. Nararanasan nila ang pagsilang ng isang sanggol sa daigdig bilang isang natatanging sandali na ang mapaglikhang kapangyarihan ng Diyos ay maging lubhang kaisa sa kanilang sariling mapaglikhang kapangyarihan bilang mga magulang.

1011. Bukod pa rito, ang magkatuwang na gawain ng Diyos at mga magulang ay hindi nagtatapos sa pagsilang, bagkus nagpapatuloy sa mga taon nang pagaaruga at pagtuturo sa bata (Tingnan CCC, 2201-06). Ipinahiwatig ni San Pablo ang lalim ng ugnayang namamagitan sa pamilya at Diyos nang kanyang sinulat: “Dahil dito, ako'y naninikluhod sa Ama, na siyang pinagtutularan ng pagkaama sa bawat sambahayan sa langit at sa lupa” (Ef 3:14-15). 1012. Maaaring unawain ang kalikasan ng pamilya sa ilalim ng tatlong pamagat: bilang tipanang ugnayan, Simbahang-pantahanan at saligan ng lipunang sibil. Una, bilang Tipanang ugnayan, maraming mga Pilipinong Kristiyano ang nag-uugnay ng pamilya sa Diyos na lumikha kina Adan at Eba sa pamamagitan ng pag-ibig at tumawag sa kanila upang mag-ibigan sa isa't isa dahil nilikha niya silang kalarawan at kawangis Niya na walang-takda at walang-maliw na Pag-ibig. Sa gayon, nauunawaan nila sa pangkalahatang paraan, na nilikha ang lalaki at babae para sa isa't isa, dahil nilikha Niya silang kalarawan at kawangis Niya na walang-takda at walang-maliw na Pag-ibig. Sa gayon, naunawaan nila sa pangkalahatang paraan, na nilikha ang lalaki at babae para sa isa't isa, para magkaisa at maging isang katawan sa isang pagbubuklod ng pag-ibig na siyang sinasaligan ng kanilang buhay-mag-asawa at buhay pamilya. Ngunit marahil, hindi pinagninilayan ng marami, sa gitna ng lahat ng kahirapan sa buhay-pamilya sa kasalukuyan, kung paanong ang pagkakaisa sa pamilya ay inihawig sa tipan na ginawa ng Diyos sa kanyang bayan nang kanyang ipinangako ang kanyang walang-maliw na katapatan at pag-ibig. 1013. Ang kaisipang ito ng ating pamilya bilang isang tipan ay upang ilabas lamang ang katotohanang ito: may higit pa sa mga pang-araw-araw na pagkilos, pakikipag-usap at mga pangyayari sa buhay-pamilya kaysa unang tingin. Ang “higit” ay pag-ibig at isang pag-ibig na sa mula't mula pa ay Diyos na ang pinakabukal nito. Ito ay isang “tinipang” pag-ibig dahil lumilikha at nagtataguyod sa pangunahing pamayanan na kailangan nating maging at mabuhay bilang mga tao. Marahil malinaw nating nauunawaan ito sa panahon ng krisis kapag hinaharap natin ang batang paghihiwalay ng pamilya. Kung wala ang ating mga pamilya, sino tayo? Ano ang halaga ng ating ginagawa o iniisip o pagsisikap kung hindi natin ito maibahagi sa ating mga minamahal? Sa pinakamalalim na bahagi, kahit na mayroong mga kabiguan, liga-

ya at lungkot sa buhay-pamilya, dito pa rin sa loob ng ating pamilya nararanasan natin ang pag-ibig at katapatan ng Diyos para “Tipan” kung saan tayo'y tunay na kabilang at 1014. Ikalawa, ang Kristiyanong pamilya, pakikiugnay ay “bumubuo ng tiyak na pahayag

sa bawat isa. Ang ating pamilya ang makatatagpo ng ating “tahanan.” higit pa sa pagiging isang tipanang at katuparan ng pakikipag-isang pan-

296

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

simbahan at dahil rin dito, maaari at dapat itong tawaging “domestic Church'o “sim. bahang-pantahanan” (FC, 21: Tingnan CCC, 2204). Sapagkat ang pamilya ay hindi lamang kung saan “isinisilang ang bagong mamamayan ng lipunan ng tao, [kundi] sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu Santo na tinanggap sa Binyag, sila'y nagiging mga anak ng Diyos, sa gayo'y naipagpapatuloy ang Bayan ng Diyos mula pa noong mga unang siglo. Kaya't sa madaling salita, ang pamilya ay ang Simbahang-pantahanan” (LG, 11). Tinatawag ng PCP II ang pamilya bilang “ang Simbahan sa tahanan,” “ang pangunahing bahagi ng buhay-Kristiyano,” “ang unang paaralan sa pagiging alagad” (Decreto ng PCP II, Art. 48: PCP II Doc. 421, 576). Ang pamilya ang lugar kung saan isinasabuhay natin ang pang-araw-araw na Kristiyanong kabutihang-asal tulad ng bukas-palad na pagbibigay ng sarili sa aktibong kawanggawa, sa pagpapatawaran sa isa't isa, pagsusunuran, sa pananalangin at pasasalamat. 1015. Sa katunayan, ang ating mga Kristiyanong pamilya tulad mismo ng Simbahan ay nakikibahagi sa ilang makatotohanang paraan sa pakikipag-isa ng Persona sa Pag-ibig ng Kabanal-banalang Santatlo (Tingnan CCC, 2205). Ang mga Kristiyanong pamilya, dahil sa kanilang pagbabahaginan sa isa't isa ng kanilang mga iniisip, nadarama at lahat ng kanilang mga sandali ng kaligayahan at kalungkutan ay aktibo ring mapanlikha tulad ng Ama. Sa pag-aalay ng mga panalangin at sakripisyo sa Diyos, nakikibahagi sila sa sariling panalangin at mapantubos na sakripisyo ni Jesus, ang Anak na Nagkatawang-Tao. Sa huli, bumubuo ng isang sambayanang may pagmamahalan sa isa't isa ang mga Kristiyanong pamilya sa pamamagitan ng pagiging masigla at matibay dahil sa pananahan ng Espiritu Santo. 1016. Kung parang labis itong “mataas” at tila hindi makatotohanan, ito marahil ay dahil sa paraan ng pagtuturo tungkol sa Kabanal-banalang Santatlo na labis na “mahiwaga.” Ngunit hindi ganito ang paraan ng mga Ebanghelyo o maging ng mga sinaunang Kristiyanong tradisyon na ang Ama, Anak at Espiritu Santo ay palagiang bukambibig ng mga Kristiyano sa pananalangin. Pinagpanibago ng Vaticano II ang tradisyong ito sa pagmumungkahi ng kahalintulad na larawan para sa Kristiyanong pamilya: 1017. Samakatuwid ang Kristiyanong pamilya, na sumisibol mula sa pag-aasawa bilang pag-aaninag at pagbabahaginan ng mapagmahal na tipan na pinagiisa si Kristo sa Simbahan, ay ipapakita sa lahat ang mapagmahal na pananahan ng Tagapagligtas sa sanlibutan, ang tunay na katangiang-likas ng Simbahan, sa pamamagitan

ng pagmamahalan

at pagpaparami

ng supling ng mag-asawa,

at

sa pagmamahal na madarama sa sama-samang pagkilos at paggawa ng buong pamilya. (GS, 48) 1018. Samakatuwid dahil sa kanyang “sariling katangiang-likas bilang isang matalik na sambayanan ng buhay at pag-ibig,” at “pinasisigla at itinataguyod ng bagong atas ng pag-ibig,” ang Kristiyanong pamilya ay “inilagay sa paglilingkod para itatag ang Kaharian ng Diyos sa kasaysayan sa pamamagitan ng pakikilahok sa buhay at misyon ng Simbahan” (FC, 50, 64, 49). 1019. Sa huli ang pamilya ay isa ring “pangunahin at mahalagang sangkap ng

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

297

lipunan” (CCC, 2207). Sa paglilingkod nito sa buhay sa pamamagitan ng pagluluwal itinataguat pagtuturo sa mga anak ng pakikipagkapwa-tao, isinasalig at patuloy na FC, 42). Ang yod ng pamilya ang pag-iral at pag-unlad mismo ng lipunan (Tingnan sa pangkaranasan ng pakikipag-isa at pagbabahaginan na katangian ng pamilya sa lipuambag ng pangunahi at una kanyang sa an kumakataw ay buhay araw-araw na hindi nagiging ay Pilipino nan (Tingnan FC, 43). Sa panahon na kahit ang lipunang paaraang mapapalit hindi isang bilang pamilya na maka-kapwa, kumakatawan ang na panlilan sa pagpapaunlad, pangangalaga at paghahatid ng mga mabuting asal na paglibukas-palad punan at mga pagpapahalaga tulad ng paggalang, talakayan, lingkod, katarungan at pag-ibig. 1020. Ngunit higit pa sa pagsisilang at pagtuturo sa mga anak ang ginagampamaraming nan nito upang masakop, sa pakikipagtulungan ng ibang mga pamilya, ang (FC, 44). Ang panlipunan at pampulitikang gawain para sa “kapakanang panlipunan” manatipamilya ay kailangang “mamuhay hindi para sa kanyang sarili lamang, kundi pagmamalaat katarungan ng diwa ng ng pinasusulo , sambayanan ling bukas para sa buong lipusakit sa iba, pati na rin pagkamalay sa kanyang pananagutan tungo sa nan” (FC, 64). B. Mga Ugnayan sa Pamilya

sa mga 1021. Hinihingi ng Pang-apat na Utos ang paggalang sa magulang mula Aklat ng Ipinapayo Biblia. sa ito bata at maging sa mga matatanda. Karaniwang turo husundin, ay mo ama ng nga utos anak, “Aking Tipan: ng Karunungan sa Matandang sa isip. mo itanim at iukit, ay mo puso Sa giliw. inang ng turo n, tatalikda wag mong sa paggawa Pagkat ang aral na ito sa iyo ay patnubay, sa pagtulong mo ay bantay, “Mga anak, nababasa: ating o taga-Efes mga sa sulat ay alalay” (Kaw 6:20-22). Sa ito ang sapagkat n, Panginoo sa ng alang-ala , magulang inyong ang ninyo sundin na kalakip may na utos unang ang nararapat. Igalang mo ang iyong ama at ina'--ito 6:1-3). (Ef lupa!” sa rito buhay iyong ang lalawig at pangako: “ikaw ay giginhawa ni Jesus 1022. Ang ganitong pag-uugali ng paggalang sa magulang ang ipinakita Jesus. si lumaki na patuloy nang buhay na lingid kanyang sa kina Maria at Jose mga tao” (Lu “Umunlad ang kanyang karunungan at lalong kinalugdan ng Diyos at ng nanganga2:52). Ngunit mahalagang mapagtanto na ang pagkamasunurin ay hindi siyang pitila na pagsunod na ong nagtatan di at ko awtomati hulugan ng pagiging Kristiyano mga ng naghahawakan ng ilang mga magulang na Pilipino bilang huwaran “bulag na ganitong ang Madalas, 20-23). para sa kanilang mga anak (Tingnan NCDP, g ng paggalan na tunay kaysa t pagkatako ing pang-alip ng ita nagpapak pagsunod” ay ng kahandaa sa a anak sa magulang. Ang tunay na pagkamasunurin ay nagmumul mainat personal, na lubos isang sa pagtugon makinig sa kung ano ang hinihingi, at gat na paraan (Tingnan CCC, 2216), ita ng 1023. Sa gayon, ang utos na “igalang” ay nangangahulugan ng pagpapak magulang sa a pag-aarug unurin, pagkamas , paggalang pagsuyo, loob, na tamang utang pamil(Tingnan CCC, 2214-20). Sa masalimuot na sistema ng ugnayan Sa karaniwang

298

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

yang Pilipino na kinabibilangan ng ate, kuya, lola at lolo, atbp. Ang tamang paggalang na ito ay abot hanggang sa lahat ng tumulong sa pag-aalaga, pagpapalaki at pagpapaaral sa sinumang kasapi sa pamilya. Sa katunayan, ang gawang gumalang, na malayo sa pagiging isang kalakaran lamang ng panlipunang kaugalian, ay isang relihiyosong gawain na kung saan ang malalim na pinagmulan at tunay na katangiang-likas nito ay inihayag sa Banal na Aklat. Sa Matandang Tipan, labis na kaparusahan ang iginagawad sa mga lumalabag: “Sinumang manungayaw sa kanyang ama o ina ay papatayin” (Exo 21:17). Ang sinumang magpabaya sa kanyang ama ay para nang lumapastangan sa Diyos, at ang gumagawa ng ikagagalit ng ina'y susumpain ng

Panginoon (Sir 3:16).

1024. Ipinapakita nito kung gaano kalapit ang ugnayan ng sariling magulang sa Tagapaglikha. Sa paggalang sa ating mga magulang, iginagalang natin ang mismong Diyos. Positibong ipinahahayag ito sa mga gantimpalang ipinangako sa sinumang sumunod sa Utos. “Sapagkat ang mga ama ay binigyan ng Panginoon ng kapangyarihan sa mga anak, at iniuutos niya na sundin ng mga anak ang kanilang ina, Ang gumagalang sa kanyang ama'y nagbabayad na sa kanyang kasalanan, at ang nagpaparangal sa kanyang ina'y parang nag-iimpok ng kayamanan” (Sir 3:2-4: (CC,

2218).

1025. Paggalang ng Magulang at Pananagutan sa mga Anak. Ang pag-aaruga at paggalang sa mga anak bilang tao na may sariling kakayahan ay itinatagubilin ng

Pang-apat na Utos. Kaya nababasa natin sa mga sulat ni San Pablo: “Mga ama, huwag

ninyong kagagalitan nang labis ang inyong mga anak, at baka manghina ang kanilang loob” (Col 3:21). “Mga magulang, huwag ninyong ibuyo sa paghihimagsik laban sa inyo ang inyong anak dahil sa malabis ninyong kahigpitan: sa halip, palakihin sila sa tuntunin at aral ng Panginoon” (Ef 6:4). Sa kanyang turo nagbigay mismo si Kristo ng isang di-mapag-aalinlanganang larawan ng magulang. Kayong mga ama, bibigyan ba ninyo ng ahas ang inyong anak kung humihingi ng isda? Bibigyan ba ninyo siya ng alakdan kung siya'y humihingi ng itlog? Kung kayong masasama ay marunong magbigay ng mabubuting bagay sa inyong mga anak, gaano pa kaya ang inyong Amang nasa langit! Ibibigay niya ang Espiritu Santo sa mga humihingi sa kanya! (Lu 11:11-13) Ngunit nasa katangi-tanging paglalarawan ni Kristo ng mahahabagin at mapagpatawad na ama sa kanyang talinghagang “Alibughang Anak” (Tingnan Lu 15:1 1-32), na ating nauunawaan ang ganap na Kristiyanong kahulugan ng pagiging magulang. 1026. Ang mga Tungkulin ng mga Kristiyanong Magulang. Kaya itinuturo ng simbahan na mayroong tungkulin ang mga magulang na sustentuhan ang mga pangangailangan ng kanilang mga anak sa abot ng kanilang makakaya, gabayan sila sa pananampalataya at tamang asal, at maglaan ng isang magandang kapaligiran para sa kanilang personal na paglaki (Tingnan CCC, 2221-31), Sapul sa pagkasanggol at sa pagkabata, tinutugunan ng magulang ang mga pisikal, pandamdamin at espirituwal na pangangailangan ng kanilang mga anak. Habang lumalaki ang mga ito, tinatawagan ang mga magulang na itaguyod ang kanilang lumalawak na pagsasarili at kaka-

BANO

AGA

TAMARAT REG NIDA NAG

NGA

IGALANG

AA

ANG

NAGANA?

HANDOG

NG

DARAANAN

DIYOS:

ANG

BUHAY

299

magulang para sa eduyahang mapag-isa. May pangunahing pananagutan ang mga iyon. panrelih at dig pandaig g larangan kasyon ng kanilang mga anak, sa ating pagmamahal sa no Kristiya ng 1027. Pangwakas. Kilala tayong mga Pilipino gaanong nahitayo hindi tila kaya bata, mga sa sa pamilya at pagbibigay-pasensya w. Una, kailalumilita ng sulirani mga ding mayroon Ngunit ito. na hirapan sa Utos kung paano makipag-usap ngang matutuhan pareho ng magulang at ng mga anak atawad, at nagtatamapagp at ahal mapagm paraang nang harapan at malaliman sa ang mga magulang pati guyod sa kapaligirang matapat at makatotohanan. Ikalawa, g pagkakamali, dahil: kanilan sa na rin ang mga anak ay dapat handang umamin b) isang mapagmaan, kasalan walang o mali nagkaka a) walang sinuman ang hindi at k) ang katotohanan at ang hal na pagpapatawad ang hinihiling ni Kristo sa lahat:

tanging batayan para sa tunay tamang pananaw kung ano ang tama o mali ang mga

Ikatlo, dapat tumanaw na pagpapatawad at mga pangkapwang pakikipag-ugnayan. Kristiyanong pagsaksi sa ang buong pamilya sa labas nito at subuking magbigay ng gan at pagtanggol sa katarun ang na lalo mga pagpapahalagang batay sa Ebanghelyo batay sa bayan, Pilipino anang sambay na malawak na mga karapatang pantao sa higit lalawigan, rehiyon at bansa. ll. Ang Panlimang Utos

20:13, Deut 5:17) ang 1028. Ipinagbabawal ng “Huwag kang papatay” (Exo Kaya ipinagtatanggol . katawan ng dangal at tao ng tuwirang panunuligsa sa buhay praktikal na pangangalaga nito ang buhay na kaloob ng Diyos at pinalalaganap ang nating mga Pilipino ang Alam tao. ng at paggalang para sa buhay at dangal ng lahat na si Abel (Tingkapatid kanyang sa Cain ni ang pagpasl kuwento sa Biblia tungkol sa tao. Sino mang ng babala nan Gen 4:8). Ang higit na makahulugan ay ang seryosong Dahil sa ang dugo: kanyang ang din magpadanak ng dugo ng tao, sa tao ay dadanak kita dito Ipinapa 2260). CCC, 9:5-6: Gen n (Tingna Diyos tao'y ginawang kalarawan ng Diyos. ang ay tao ng na ang batayan para sa katangi-tanging halaga ng buhay ating ang niya “hawak saan kung na Siya ang Panginoon at Nagbibigay ng buhay, 7:28). 1 (Gw buhay, pagkilos at pagkatao” ang lahat ng buhay 1029. Samakatuwid, mayroong pangunahing halaga at dangal Diyos. Dagdag na ng s kawangi at an kalaraw na lahat tayong ng tao sapagkat nilikha Diyos na si Jesung Anak ng dangal at halaga ang ibinigay sa pagkakatawang-tao “Salitang nagbiBilang buhay. sa para an Kristo, para sa kanyang misyon ng kaligtas

at “pagkaing nagbigay-buhay” (1 Jn 1:1), “ilaw ng sanlibutan” (Tingnan Jn 8:12), magkaroon ng tayo'y upang (Jn 6:35, 51-56), pumarito si Jesus

bibigay-buhay” Isinugo niya sa atin ang buhay--isang buhay na ganap at kasiya-siya” (Jn 10:10). ng kanyang buhay, nagrurok Sa 3:6). Cor (2 buhay” igay Espiritu Santo na “nagbib ang loob (ng Ama) sundin pakasakit si Kristo hanggang kamatayan “upang kanyang hay, nilupig pagkabu muling kanyang Sa . magpakasakit siya hanggang sa mamatay gin ng Panalan na t (Ikaapa buhay” bagong ng kami n binigya at niya ang kamatayan yan Kamata , kasakit Pagpapa Pagpupuri at Pasasalamat). Sa pamamagitan ng kanyang

300

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

at Muling Pagkabuhay, si Kristo ay naging “ang muling pagkabuhay at ang buhay” (Jn 11:25) para sa atin. 1030. Sa kanyang aral, parehong ginawang ganap at pinag-alab ni Jesus ang paggalang na atas para sa buhay ng tao. Kanyang ginawang ganap ang tagubiling paggalang sa pamamagitan ng tuwirang pag-uugnay nito sa dakilang “Atas ng Pagibig.” “Narinig na ninyong sinabi: “Ibigin mo ang iyong kaibigan at kapootan ang iyong kaaway.” Ngunit ito naman ang sabi ko: ibigin ninyo ang inyong mga kaaway, at idalangin ninyo ng mga umuusig sa inyo, upang kayo'y maging tunay na anak ng inyong Amang nasa langit. Sapagkat pinasisikat niya ang araw sa masasama at sa mabubuti, at pinapapatak niya ang ulan sa mga banal at sa mga makasalanan” (Mt 5:43-45). Sa pamamagitan ng kanyang utos na pawiin ang lahat ng galit at ibigin kahit ang kanyang kaaway, nakisangkot si Jesus, pagtulad sa sariling paraan ng pagkilos ng Diyos, sa saligang katanungan hinggil sa buhay o kamatayan. Mamamataytao ang napopoot sa kanyang kapatid: at nalalaman ninyong ang buhay na walanghanggan ay wala sa mamamatay-tao (1 Jn 3:15). 1031. Pinag-alab ni Jesus ang utos sa pamamagitan ng pagbabawal kahit na ang magalit. “Narinig ninyo na noong una'y iniutos sa mga tao, “Huwag kang papatay: ang sinumang makapatay ay mananagot sa hukuman!” Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo: ang mapoot sa kanyang kapatid ay mananagot sa hukuman” (Mt 5:21-22). Sa gayon pinagtuunan ni Jesus ang ugat ng patayan at inihayag na ang galit ng puso ang tunay ng panganib. Inulit ni Santiago ang turong ito, na makabuluhan para sa atin ngayon tulad sa mga unang Kristiyano noon: “Ano ang pinagmumulan ng inyong alitan at paglalaban-laban? Hindi ba't ang masasamang nasa na namumugad sa kalooban ng bawat isa sa inyo, at pawang nagkakalaban-laban? Mayroon kayong pinakamimithi ngunit hindi ninyo makamtan, kaya't papatay kayo kung kailangan, mapasainyo lamang ito. Dahil sa inyong pag-iimbot sa mga bagay na hindi inyo, kayo'y nagkakagalit at naglalaban-laban” (San 4:1-2). 1032. Ang pangunahing kahalagahan sa likod ng Panlimang Utos at ng turo ni Jesus ay ang Diyos lamang ang ganap na Panginoon at may-ari ng Buhay. Dahil ang buhay ay nagmula at itinataguyod ng Diyos, siya ang may-ari ng buhay. Sa gayon, tayo'y mga tagapangalaga ng buhay na dapat gumalang at mag-ingat sa ating sariling buhay at sa buhay ng iba. Samakatuwid, hindi lamang ito isang payak na usapang “hindi pagpatay,” kundi ang pagtatanggol, pagpapalaganap at pagpapataas sa uri ng buhay. “Inihabilin ng Diyos, ang Panginoon ng Buhay, sa tao ang marangal na misyong pangalagaan ang buhay, at nararapat tupdin ito ng tao ayon sa nararapat sa kanya bilang tao. Kailangang ipagtanggol ang buhay nang may higit na pag-iingat mula sa sandali ng paglilihi” (65, 51). 1033. Binigyang-diin ng Vaticano II ang paggalang para sa uri ng buhay ng tao. ldinidiin ng konsilyong ito ang paggalang para sa buhay ng tao: kailangang isaalang-alang ng lahat ng tao ang Kanyang kapwa na walang pasubali bilang ibang sarili, binibigyang pansin, una sa lahat, ang buhay at ang mga pamamaraan na

IGALANG

ANG

HANDOG

NG

DIYOS:

ANG

BUHAY

301

sa kakailanganin upang isabuhay ito nang may dangal, upang hindi matulad na mahirap isang na Lazaro kay asakit pagmama walang na lalaki g mayaman nilalang. (GS, 27: Tingnan Lu 16:19-31) sa atin sa Kabilang dito ang paggalang sa buhay at dangal ng mga tao na kakaiba gaya ng Ngunit 28). (65, larangang pulitikal, panlipunan, ekonomiya at relihiyon kahihina patuloy ating “sa Pilipinas, sa Obispo mga pagpapaalala sa atin ng ating nabangmga ng dangal at buhay mga ang bayan,” isang bilang tan yan at kalungku yan. Bilang mga git ay kadalasang itinuturing na napakamura sa Pilipinas sa kasaluku nan at kabutikatotoha sa para ngkot nakikisa laging alagad ni Kristo dapat tayong ng tangkailanga na kamalian sa kaibahan ang makita nating kailangan han. “Subalit dangal kanyang ang nawawala hindi gihan at ang taong nasa mali, na kailanman ay

bilang tao” (G5, 48).

laban 1034. Gumawa rin ng talaan ng mga paglabag ang Konsilyo sa Vaticano dahil buhay ng pagkitil aborsyon, lahi, sa paglipol mismo sa buhay tulad ng pagpatay,

inisasa habag, at sinadyang pagpatay sa sarili (Tingnan CCC, 2268-83). Bukod dito,

sa iba't ibang isa rin ang mga paglabag laban sa dangal ng tao tulad ng pagputol kinakailaang hindi at isip, at katawan ng ap paghihir na bahagi ng katawan, labis laban sa dangal ala pagkakas mga ang rin Itinala irap. pagpapah na al sikolohik ngang pagbibing tao tulad ng mala-hayop na kalagayan ng pamumuhay, di-makatwirang paghasa n kalagaya aong di-makat ang Kahit yon. prostitus at langgo, pagpapatapon, itinuturing ang kapag tao ng buhay ng uri sa banta maging maaaring ay hay hanap-bu halip na bilang mga lalaki at babae bilang mga kasangkapan lamang para kumita sa lahat ng mga “ang na Konsilyo ng Ipinasya tao. ng atiwalaa mga malaya at mapagkak pinabababa na higit at ito at mga tulad nito ay salarin. Nilalason nila ang lipunan biktima at mga kaysa ito mga ng aganap ang sariling pagkatao, ng mga nagpapal

bumubuo ng sukdulang paglapastangan sa Manlilikha” (GS, 27).

mga sulat1035. Binalaan ng CBCP sa mga nakalipas na taon sa pamamagitan ng sa panganib g malubhan maraming sa tungkol Katoliko g pastoral ang mga Pilipinon ang mga ating bansa na nagbabanta sa buhay at dangal ng tao." Kahanga-hanga kinalaman sa sulat mismo para sa kanilang kalinawan at katiyakan, at may tuwirang Ngunit ang kidnapan. mga ng gaya n kababaya mga ating ng n konkretong kalagaya at patuloy na suliranin upang mabisang maibalita ang mga ito, kasama ang angkop hindi pa nalulupagsubaybay, sa higit na nakararaming mga Pilipinong Katoliko ay ay di-maipagtoral sulat-pas mga ganitong ng alaga pagpapah nasan. Ang malaking s. kakailang nawala dahil sa kakulangan ng sapat na katekesi

Family Life" (1973), “Exhortation “Ang ilang mga kinatawang sulat ay: "The Population and Shall Not Kill" (1979), “Dialogue for against Violence" (1979), “The Life of the Unborn Child, 'Thou ” (1986), “Solidarity for Peace" Peace" (1983), "Let there be Life" (1 984), “Post-Election Statement “Seek Peace, Pursue It" (1990), On (1988), "What is Happening to Our Beautiful Land?" (1988): Population" (1990), "Love is Life" (1990).

302

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

Ea aaa

1036. Marahil ang pinakalaganap na pag-aabuso sa ating mga katawan sa ating bansa ay ang mga karaniwang “bisyo” ng pagkalulong sa alak at sa ipinagbabawa] na gamot, at sa mas mababang antas, ang paninigarilyo. Pinatutunayan ng mga pag-aaral sa Medisina ang mabigat na kapahamakang idinudulot nito sa katawan at sa pagkagumon dito, at sa sikolohikal at panlipunang kahirapan at pagkalulong na idinudulot ng mga bisyong ito. Higit na bumababa ang uri ng buhay--at minsan ang buhay mismo--ng mga mayroon nito at ang kanilang mga pamilya pati na rin ang kanilang mga matalik na kaibigan. Higit na nagkakasala ang mga nagbebenta at nagtutulak ng mga bawal na gamot na dahil lamang sa salapi ay walang inaalala tungkol sa paghimok ng iba, lalo na ang mga kabatang walang-malay sa pagkalulong sa bisyo na sumisira sa kanila mismong buhay (Tingnan PCP Ll, 381). 1037. Mahigpit na ipinagbabawal ng Panlimang Utos ang aborsyon o ang sadyang paglaglag ng sanggol mula sa sinapupunan ng ina bilang pagpatay sa isang walangsalang nilalang (Tingnan PCP Il, 585: CCC, 2270-75). Subalit kailangang iugnay ang paninindigang moral na ito sa panlipunan at pang-ekonomiyang kalagayan na madalas ang ganitong suliranin. Maraming kababaihan na dahil sa dalamhati, matinding kalungkutan at takot ay sumang-ayon na ipalaglag ang bata sa kanilang sinapupunan, at nadama nilang wala silang kapasyahan sa bagay na ito at nadama nilang kinailangan nilang gawin ito. Dahil dito, isang kasing halagang moral na tungkulin ang tumulong sa mga naghihirap na ina, ang pagpapalawak ng serbisyo sa pagampon, ang pagpapahusay sa mga ahensiyang pang-kalusugan para sa mga nangangailangang kababaihan at kabataan, at ang mga tulad nito. 1038. Ang prinsipyo na ang tuwirang pagpatay sa mga walang malay ay totoo rin para sa pagkitil ng buhay dahil sa habag o euthanasia (mercy killing)--ang pagpatay sa mga may kapinsanan at may malubhang sakit (Tingnan CCC, 2276:79). Walang sinuman ang may lubos na kapangyarihan sa buhay at kamatayan maliban sa Diyos. Tayo'y mga tagapangalaga ng buhay na kaloob sa atin ng Diyos. Samakatuwid kailangan nating gamitin ang mga karaniwang paraan upang panatilihin ang buhay tulad ng mga gamot, mga pagpapagamot at mga operasyon na maaaring makamtan at magamit nang walang labis na pahirap o gastos, at kung mayroong makatwirang pag-asa sa kapakanan ng may sakit. 1040. Ang kahindik-hindik at di-matitinag na kilos ng pagkitil sa sariling buhay, o pagpapatiwakal (suicide) ay nagpapahayag ng lubusang pagkawala ng pagnanais na mabuhay pa at ito'y bunga ng matinding kalungkutan at kawalang-pag-asa (Tingnan CCC, 2280-83). Sa halip na isang kilos na may sadyang masamang hangarin, madalas na ang pagpapatiwakal ay isang uri ng “short circuit” ng isip na kinapapalooban ng pagtakas sa isang buhay na naging “imposible” at sa Diyos na tila lubusang di-makita. Tulad rin sa kaso ng aborsyon, ang may malaking pananagutan sa kakila-kilabot na pagkawala ng buhay ay nasa lipunan, lalo na ang mga taong tuwirang kasangkot sa namimighating tao. Bilang mga Kristiyano kailangang gawin natin ang lahat sa abot ng ating makakaya na matulungan ang mga natutuksong kitlin ang kanilang

ta

MGA PARTIKULAR NA PAGLABAG LABAN SA BUHAY

IGALANG ANG

HANDOG

NG DIYOS: ANG

BUHAY

303

buhay upang makilala ang personal na pag-ibig sa kanila ng Diyos, at patuloy na “umasa sa Panginoon.” 1041. May mahabang kasaysayan ang pagsasagawa ng parusang-kamatayan noon pa mang mga panahon sa Biblia. Ngunit sa kasalukuyan tinutulan ang pagsasagawa ng pagpatay sa mga taong hinatulan dahil sa mabibigat na krimen. Ang tatlong kinaugaliang katuwiran sa pagpapataw ng parusa sa mga kriminal ay waring kulang sa kaso ng pagbibigay. Ang una ay ang retribusyon (retribution) o ang pagtatanggol sa karapatan ng biktima, kaya't kung tutuusin, pinananatili pa nito ang pag-inog ng karahasan. Ikalawa, pagbabagong-buhay o rehabilitasyon ng kriminal. Malinaw na sa pagkitil sa buhay ng salarin sinisira ng parusang kamatayan ang pagkakataon niyang magbagong buhay, at higit pa, hinahadlangan ang anumang pagasang magagawa ng biyaya ng Diyos para sa pagbabagong-buhay. Ikatlo, ang paghadlang (deterrence) o pagpigil sa iba na ulitin ang ginawang krimen. Kataka-takang

walang matibay na ebidensyang makapagpapatunay na ang parusang-kamatayan ay talagang nakapipigil sa ibang gumawa ng kasuklam-suklam na krimen, Sa kasawiang-

palad, ang maipapakita ay ang bilang ng mga pusakal na kriminal na matapos lumaya sa bilangguan ay gumagawang muli ng mga kasuklam-suklam na krimen laban sa

sambayanan. Itinaguyod ng mga Obispong Katoliko ng Pilipinas (CBCP) noong 1979 ang pagpapawalang-bisa sa parusang-kamatayan, at ang paninindigang ito laban sa parusang-kamatayan ay muling inulit noong 1991 “alinsunod sa diwa ng Ebanghelyo at ni Jesu-Kristo.” Gayunman ang (CC ay “nagsasaad na hindi tuluyang isinasaisantabi ang parusang kamatayan sa mga sukdulang mabibigat na kaso” (CCC, 2266). Ang tunay na mithiing Kristiyano ay ang pagpapawalang-bisa sa parusang kamatayan bilang paggalang sa buhay ng tao. Subalit ang aktuwal na kalagayang panlipunan sa ibang bansa ay maaaring hindi magpapahintulot upang mangyari ang mithiing ito. Gayunman, nananatiling isang mahalagang gampanin ng Kristiyano ang talagang gumawa tungo sa pagpapabago ng kalagayang panlipunan upang maging ganap na mangyari

ang pagpapawalang-bisa sa parusang-kamatayan.

1042. Sa pangwakas, ang mga batang iminumungkahi ng kinaugaliang moral na doktrina hinggil sa “makatarungang pakikidigma” (just war) ay halos katumbas lamang sa moral na karaniwang palagay. Hinahatulang moral ang pakikidigma kapag ang lahat ng mga sumusunod na kundisyon ay naroroon: a) isang makatarungang dahilan: b) kinakailangan upang ipagtanggol ang karapatang pantao at mga pagpapahalagang kasing halaga ng buhay: k) para sa isang mabuting bagay na kasukat ng mga pinsalang dulot ng digmaan: d) may makatuwirang pag-asa na magtatagumpay: e) ipinabatid ng lehitimong kapangyarihan, g) bilang pinakahuling paraan lamang (Tingnan CCC, 2307-17). Lubhang nakapagdududa kung ang mga batayang ito ay ginamit ng mga nag-iisip na makipagdigma. Gayunpaman, dumaan ang doktrinang ito sa radikal na muling-pagtatasa sapul pa noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig kasama ng pagbungad ng digmaang nukleyar.

304

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5S! KRISTO. ANG ATING DAAN

1043. Isinulat ni Papa Juan XXIIT sa kanyang ensiklikal na pinamagatang Pacem in Terris (1963) na: “Hindi matinong paniwalaan na isang angkop na paraan pa rin ang digmaan upang maipagsanggalang ang mga karapatang nailabag.” Ang malinaw ay ang moral na tungkuling kumilos para sa KAPAYAPAAN. Ipinahayag ng PCP II na “Hindi maaaring gawing kasing-kahulugan ang kapayapaan at ang kawalan ng digmaan o ni ang pagkabalanse ng kapangyarihan.” Isa itong kapanatagan sa puso ng tao at sa kaayusang panlipunang dulot ng katarungan, Hinihingi nito ang paggalang sa pantaong dangal at mga karapatang pantao, at ang pagpapalaganap ng kapakanang panlipunan ng lahat at bawat isa, ang kanilang palagiang pagsasanay ng pakikipag-isa. Mahalagang dagdag ng PCP Il, na bumanggit ng pahayag mula sa Vaticano I1 “ang kapayapaan gayundin naman, ang bunga ng pag-ibig na higit pa sa maidu-

dulot ng katarungan” (GS 78: Tingnan PCP II, 307).

1044. Iniuugnay ng PCP II ang kapayapaan sa ating bansa sa “isang mahusay na paraan ng pagtutol sa dahas,” dahil may bahaging marahas at kontra-dahas ang kalagayan ng ating lipunan, ekonomiya at pulitika. Nangangailangan ito ng kaisahan ng diwa at gayundin ng pagkilos gaya nang ipinamalas sa isang natatanging aktibong pagtutol sa dahas ng People Power” (lakas ng bayan) sa Rebolusyon ng EDSA noong 1986 (Tingnan PCP II, 309). Dagdag pa dito, dahil “ang mga tiyak na hinihingi ng kapakanang panlipunan ay palagiang nag-iiba sa paglipas ng panahon, hindi nakakamit ang kapayapaan nang minsanan lamang, kundi kinakailangang itaguyod nang tuluy-tuloy at walang-humpay” (G5, 78). Ngunit “kahuli-hulihang pagwawari ang tunay na kapayapaang hinahangad natin ay ang sa Panginoon dahil “pinagkasundo niya tayo” (Ef 2:14: Tingnan PCP II, 307).

PAGBUBUO 1045. Maraming maituturo ang ating Pananampalatayang Katoliko sa larangang ito ng paggalang sa buhay ng tao. Marahil, hindi kailanman naganap pa sa kasaysayan ng tao na ang mabilis at lubusang pagsulong sa uri ng buhay ng tao gaya ng sa ating panahon, Ngunit hindi rin kailanman naging kahiya-hiya ang patuloy na pagkakahiwalay sa pagitan ng mga may-kaya at ng mga walang kaya. Ang mga pagsulong ng agham at teknolohiya ay nakapagpabawas sa maraming sakit, hirap, pagdurusa at malupit na pagpapahirap sa mga tao, at nagdudulot ang mga pagsulong na ito ng maraming mabubuting bagay sa nakararami. Ngunit sa kasawiang-palad, madalas ding pinalalabo nito ang ilang pangunahing pagpapahalagang pantao. Sa Pilipinas ngayon, maaari nating pangatawanan nang may katiyakan ang di-maipagpapalit na tulong ng Pananampalatayang Katoliko tungo sa pagpapaunlad ng uri ng buhay ng mga Pilipino. 1046. Sa larangan ng doktrina, inaalagaan ng ating Pananampalataya, ang paggalang sa mga magulang at sa buhay ng tao sa paraang di-matitinag, sa pamamagitan ng pagsalig ng dangal ng buhay-pantao sa Diyos na Tagapaglikha/Manliligtas--

IGALANG ANG

HANDOG

NG DIYOS: ANG

BUHAY

305

Ama, Anak na Nagkatawang-tao at Muling Nabuhay, at Espiritu Santo. Walang lakas o institusyon sa daigdig ang maaaring makaalis sa di-maiwawaksing dangal ng tao. Sa kabila ng patuloy na karahasan, malupit na pagpapahirap, pagdurusa, at kawalang-katarungan sa mundo at kahit na rin sa atin mismong bansa, ang pananalig sa Diyos na ating mapagmahal na Manlilikha ay tumatayo bilang siyang pinagmumulan ng hangarin ng mga Pilipinong makamit ang kalayaan at katarungan. 1047. Bukod dito, ang pagkauhaw na ito ay pinayayabong, ipinahahayag at ipinagdiriwang sa Kristiyanong Liturhiya sa dalawang paraan. Una, sinasawata ng liturhiya ang lahat ng ideolohikal na paghatol sa “iba” bilang nag-iisang kaaway ng buhay ng tao sa pamamagitan ng pag-akay sa atin sa hayagan at pampamayanang pagkilala sa ating sariling pagkamakasalanan at mga kabiguan. Ikalawa, sa pagdarasal ng “Ama naming banal, dapat kang purihin ng tanang kinapal sapagkat sa pamamagitan ng iyong Anak na aming Panginoong Jesu-Kristo at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo” (EP III), di-maiiwasang inihaharap tayo sa Diyos sa Walang-Hanggang Pag-ibig na walang iba kundi ang katangi-tanging Bukal ng ating mismong buhay--at buhay ng lahat ng tao.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1048. Ano ang pinakapangunahing paraan ng ating “pag-ibig sa isa't isa?” Iniibig natin ang isa't isa sa pamamagitan ng paggalang sa buhay na biyaya ng Diyos sa bawat isa, at sa tunay na pagkalinga sa isa't isa sa pamamagitan ng pagkiLos tungo sa kauunlad ng uri ng buhay ng tao. 1049. Paano iginagalang ng mga magulang ang buhay ng tao? Ang mga magulang ay kamanlilikha ng buhay ng tao, na kumikilos bilang mga malaya at mapagmahal na tagapagpaganap ng Diyos sa pamamagitan ng mapanagutang paghahatid ng buhay ng tao sa pagpapalaganap ng uri ng buhay.

1050. Paano itinataguyod ng Pang-apat na Utos ang buhay ng tao? Itinatagubilin ng “Igalang mo ang iyong ama at ina” ang pangunahing masuyong paggalang sa mga magulang na kailangan para sa kabutihan ng pamilya at sambayanan. 1051. Paano maibibigay ang ganitong paggalang sa mga magulang? Ang masuyong paggalang ng mga anak sa mga magulang ay dapat ipagkaloob: e hindi dahil sa kanilang aktuwal na kakayahan, kapakinabangan, o likas na kabutihang-asal kundi dahil sa kanilang pagiging mga magulang. e hindi lamang para sa kabutihan ng bawat pamilya, kundi dahil kailangan ito para mismo sa sambayanan: e na magkapantay pareho sa ama at ina.

306

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

1052. Ano ang mga karaniwang hadlang para masunod ang Utos na ito? Ang ilang karaniwang hadlang ay ang mga sumusunod: e mga magulang na pinababayaan o inaabuso ang kanilang mga anak: e ang mga yugto ng “paglaki” ng mga bata at kabataan na humahamon sa pagtitiis at pag-unawa ng mga magulang: e ang “agwat ng edad” sa pagitan ng mga magulang at mga anak na pinatitindi ng dagdag bilis na at lawak ng makabagong kultura at pagbabago sa teknolohiya. Subalit maaari ring maging isang positibong lakas ang mga hadlang na ito upang malampasan ang kinaugaliang paraan ng pagkilos, upang maipahayag ang buong kahulugan at mga pagpapahalagang Kristiyano na pinagyayaman ng Utos. 1053. Paano pinauunlad ng mga magulang sa kanilang sarili ang buhay sa loob ng kanilang pamilya? Itinatagubilin ng Pang-apat na Utos na arugain at igalang ng mga magulang ang kanilang mga anak bilang mga taong may sariling karapatan. May tungkulin ang mga magulang na ipagkaloob sa abot ng kanilang makakaya ang mga pangangailangan ng kanilang mga anak lalo na para sa kanilang angkop na edukasyon bilang mga Kristiyano. 1054. Paano tinitingnan ng Kristiyanong Pananampalataya ang pamilya? Ang pamilya, bilang pinagmumulang kalalagayan ng buhay ng tao ay maaaring tingnan bilang: e e

e

isang Tipanang ugnayan, na itinatag ng Diyos mula pa sa paglikha, na nagpapakita ng “higit” sa pag-ibig pampamilya, ang Simbahang-pantahanan na sa pamamagitan ng Binyag ay nakikibahagi sa Santatluhang Pakikipag-isa sa Pag-ibig ng Diyos, at nagsisilbing paaralan ng pagiging alagad at gawang-kabanalan ng Kristiyano: ang pangunahin at mahalagang bahagi ng lipunan, na kinasasaligan ng at nagpapalusog sa mabubuting asal sa kapwa na kinakailangan para sa mismong lipunan.

1055. Ano ang ibig sabihin ng pamilya bilang “tipan”? Bilang tipan, ang pamilya ay isang sambayanan ng pag-ibig: ng magulang at mga anak, ng mga magkakapatid sa bawat isa, ng mga kamag-anak at iba pang mga kaanib ng pamilya. Nakaugat ang lahat sa mga likas na pagkakabigkis ng laman at dugo at sa biyaya ng Espiritu Santo. 1056. Paano ang pamilya ay parehong “Simbahang-pantahanan” at “pangunahing bahagi ng lipunan”? Bilang “Simbahang-pantahanan,” ipinapahayag at pinatototohanan ng pamilya

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

307

ang pakikipag-isa kay Kristo at sa Espiritu na siyang angkop sa simbahan. Bilang “pangunahin at mahalagang bahagi ng lipunan,” ang pamilya ang pinagmumulan at ang pinakamabisang paraan para sa pagpapakatao at pagsasatao ng mga kaanib sa lipunan. 1057. Paano “Huwag kang sa buhay ng tao nito at uri. Ang

pinauunlad ng Panlimang Utos ang buhay ng tao? papatay,” sa pamamagitan ng pagbabawal sa tuwirang pagdaluhong at sa karangalan ng katawan, napangangalagaan ang angking dangal Diyos lamang ang tanging Panginoon at May-ari ng Buhay.

1058. Paano dinadaluhong ang buhay, karangalan at dangal ng tao? Kabilang sa mga tuwirang pagdaluhong sa buhay, ang pagpatay, malawakang pagpuksa ng isang lahi, aborsyon, pagkitil ng buhay dahil sa habag, labis na pagpapahirap sa katawan, pagbihag bilang panagot, mga bawal na gamot, at sadyang pagkitil sa sariling buhay. Kabilang sa pagdaluhong laban sa karangalan ang pagputol ng bahagi ng katawan, labis na pagpapahirap sa katawan at isip, at di-tamang sikolohikal na panggigipit habang ang dinadaluhong ang dangal ng tao sa pamamagitan ng mga kalagayang malahayop ang pamumuhay, di-makatuwirang pagbilanggo, pagpapatapon sa ibang lupain at prostitusyon. Ang mga tanong hinggil sa hatol ng kamatayan at makatarungang digmaan ay mga paksa ng patuloy na moral na pagninilay sa loob at labas ng Simbahan. 1059. Ano ang mga pinaka-pangkaraniwang pang-aabuso laban sa kapakanang pangkatawan? Ang pinaka-pangkaraniwang pang-aabuso laban sa kapakanang pangkatawan ay ang labis na paglalasing, pagkalulong sa pinagbabawal na gamot at sa mas mababang antas, ang paninigarilyo.

1060. Paano ginawang ganap ni Jesus ang Panlimang Utos? Ginawang ganap ni Jesus ang paggalang sa buhay ng tao sa pamamagitan ng: e tuwirang pag-uugnay sa pinakamimithi nito, ang pag-ibig, maging pag-ibig para sa ating mga kaaway, e pagpapalalim at pagpapaalab nito sa pamamagitan ng pagbabawal maging ng pagkagalit na nasa puso, na siyang panloob na pinanggagalingan ng karahasan laban sa kapwa.

KABANATA 19 Paggalang sa Kasarian ng Tao

Sumagot si Jesus, “Hindi pa ba ninyo nababasa sa Kasulatan na sa pasimula'y nilalang sila ng Maykapal, lalaki at babae? At sinabi, “Dahil dito, iiwan ng lalaki ang kanyang ama't ina, at magsasama sila ng kanyang asawa: at sila'y magiging

AU TTR

Sinabi ng Diyos, “Hindi mainam na mag-isa ang tao: bibigyan ko siya ng makakasama at makakatulong.” (Gen 2:18)

LU AA

Nilalang ng Diyos ang tao ayon sa kanyang larawan. Lumalang siya ng isang lalaki at isang babae. at sila'y pinagpala. Wika niya, “Magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito...” Pinagmasdan ng Diyos ang lahat niyang ginawa, at lubos siyang nasiyahan. (Gen 1:27-28a, 31)

SE

Sic

308

Er a

1061. Ang unang tanong ng isang bagong ina matapos magluwal ng kanyang anak ay: “Babae bao lalaki?” Ang buhay ng tao ay tinatakan ng kasarian. Nararapat kung gayon, na pagkatapos agad ng Kautusan sa paggalang ng buhay ay isunod yaong nagpapatibay ng angkop na paggalang sa ating kasarian bago pa man talakayin mga panlipunang panuntunan hinggil sa mga ari-arian at makatotohanang pakikipagtalastasan. Tinatalakay ng Pang-anim at Pang-siyam na mga Utos ang paggalang na ito sa pantaong kasarian sa dalawang larangan: a) sa mga ugnayan ng mga lalaki at babae ayon sa kanilang mga kalagayan sa lipunan (walang asawa o may-asawa), at b) sa mga panloob ng mahalay na pagnanasa ng puso. 1062. Kaloob ng Diyos sa atin ang pantaong kasarian. Nilikha tayo ayon sa larawan ng Diyos bilang “lalaki o babae.” Nakikibahagi tayo sa buhay ng pag-ibig at pagkamalikhain ng Diyos hindi sa malungkot na pag-iisa kundi sa pakikipag-ugnay sa iba sa pamamagitan ng likas nating kasarian. Isang bagay na mabuti ang ating pantaong

ma

PANIMULA

Pa

a

isa.” (Mt 19:4-5)

|

GG

“An

Sa

PAGGALANG

309

SA KASARIAN NG TAO

kasarian sa kabila ng lahat na maling paggamit sa di-tamang pagkaunawa dito. Ito'y ang kapangyarihang kaloob ng Diyos para sa pag-ibig at pagpaparami na matutunan bawat dahan-dahang pagbuo nang buong-ganap sa loob ng ating sarili. Ang tawag sa pangtagasunod ni Kristo ay mamuhay at makisalamuha sa iba sa mga ugnayang pahiwatig. na pisikal mga na angkop at kasarian kanilang sa kapwa, na gumagalang Tatalakayin sa kabanatang ito ang tiyak na pananaw na Kristiyano sa pangunahing ibang katangiang-likas at halaga ng kasarian ng tao at ng pakikipagtalik, kasama ang utos. na pang-siyam at pang-anim ng pagtalakay sa suliranin ng mga kaugnay

KALAGAYAN Pilipinong 1063. Sa buong kapuluan ng Pilipinas ngayon natatangay ang pagKristiyano sa buhawi ng nagbabagong daloy ng ugnayang lalaki-babae at sa malinis ang kinaugali ang naglaho nang unawa sa mismong kasariang likas. Tahimik dating at mayuming “Maria Clara,” na minimithi ng kababaihang Pilipina. Kung ang pinagpugayan ng nakaraang panahon ang pagiging “mayumi, mahinhin, malinis mga ng dulot na hamon mga ang ngayon puso at maganda,” kinakaharap ng Pilipina pampamilbagong pagkakataon sa hanap-buhay, ng mga bagong pangangailangang pang-ekoya at pampamayanan, at ng mga nagbabagong kalagayang panlipunan at mga kausa Kristiyano g alatayan pananamp ng nomiya. Ang tuwirang impluwensiya ay nahaan kasalukuy sa Pilipino mga ng buhay na w-araw pang-ara galiang sekswal sa at mga haluan ng lumalakas na impluwensiya ng mass media: telebisyon, pelikula, seks. sa ngkapan magasin at komiks na lantarang kumakasa NilaDumaranas ang pamilyang Pilipino ng matinding moral na kapinsalaan. mga Ang pamilya. ng a pagkakais ang lansag ng pangangailangang pang-ekonomiya pagng an pamamara na artipisyal ng od magtaguy na mahilig ay kalakaran sa pulitika at aborsyon. aanak, kalakip ang mga imoral na pamamaraan katulad ng pampapabaog aganap ng nagpapal ay pamimili sa mahilig Ang mga pang-aakit mula sa lipunang . kaguluhan na sekswal at layaw sa la dumadaki na “magandang buhay" i ng 1064. Kasabay ng mga pagbabagong ito, tinuligsa ng PCP II ang pananatil asal sa hinggil Pilipino ng ay pamumuh na moral sa yan” “dalawahang pamanta Kristiyano, tungkol sa kasarian at mga ugnayan (PCP II, 582). Mula sa pananaw ng na lubhang nakapipinsala ito sa parehong babae at lalaki. Samantalang inaasahan ang asawa, kanyang sa ito matapat magiging at al, magpakas bago birhen ang Pilipina larawan na kabataang lalaki naman ay walang humpay na hinuhubog ng salungat na rin Tinuligsa lalaki.” na “tunay pagiging ng pagiging “macho” na siyang kahulugan ng na gap tinatang na Kerida” ng “sistema ang Plenaryo ng Dokumento ng Konsilyo

lipunan (PCP II, 587-89).

kababai1065. Bilang tugon, pakay ng kasalukuyang kilusang “pagpapalaya sa katarungan at kawalang ng ito ng kalagaya sa an kababaih ang palayain ang han”

pambubusabos na nagkakait sa kanila ng kanilang tunay na dangal. Ngunit nahuhu-

310

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING DAAN

log ang ilang nagtataguyod sa kababaihan sa patibong ng paghahanap ng pagkakapantay-pantay sa pamamagitan ng paggigiit ng kagayang malaswang sekswal na kapabayaan tulad ng “machong” lalaki. Sa gayon, ito'y nagiging daan sa isa ring anyo ng pang-aalipin at panggagamit sa babae na malinaw na nakikita sa palasak na malalaswang panoorin at prostitusyon sa lipunan.

PAGLALAHAD Il. Ang Pang-anim na Utos 1066. Waring payak at tahasan ang pang-anim na Utos, “Huwag kayong mangangalunya” (Exo 20:14, Deut 5:17). Pinagbabawalan nito ang mga taong mayasawa na makipagtalik sa iba maliban sa kanilang asawa. Ngunit para sa mga sinaunang Israelita, ang kahalagahan ng Utos na ito ay higit na panlipunan kaysa sekswal. Nilalayon nitong pangalagaan ang pamilya, ang pangunahing sangkap ng lipunan. Tuwirang tinitingnan ang pamilya at pag-aasawa sa pananaw ng dalawang kasaysayan ng paglikha sa aklat ng Genesis. Nilikha ng Diyos ang tao na lalaki at babae upang hindi mag-isa ang lalaki (Tingnan Gen 2:18) at upang magparami at punuin ang daigdig (Tingnan Gen 1:27-28). Samakatuwid, ang kasarian ay para sa kaganapang pantao at pagpaparami ng lahi. Kaya, bagamat nakatuon sa tiyak na ugnayan ng pag-aasawa, may kinalaman ang pang-anim na utos sa pinakabalangkas ng pantaong sekswalidad, sa buong larangan ng ugnayang lalaki-babae, at sa ating pangkalahatang tawag sa pagmamahal at pakikipag-isa (Tingnan CCC, 2331). 1067. Sa gayon, ginambala ang Pang-anim na Utos, sa daloy ng kasaysayan, ng mga kalagayang pang-kultura at mga di-matuwid na kuru-kuro na nagpalabo sa tunay nitong layunin. Una, may sinaunang baluktot 'na paniniwala sa pag-aasawa na nagtuturing sa asawang babae bilang “ari-arian” ng asawang lalaki. Ang dalawahang pamantayan ng moral na pamumuhay na talamak sa lipunang Pilipino sa kasalukuyan ay malinaw na pinatototohanan ng sinumang batas: isinasakdal sa kasong pangangalunya ang babaeng may-asawa na nakipagtalik sa sinumang lalaki bukod sa kanyang asawa, ngunit isinasakdal lamang ang lalaking may-asawa kapag siya ay nakipagtalik sa isang babaeng may-asawa rin. 1068. Ikalawa, sa buong

kasaysayan, ang kasarian ng tao ay higit na nakaaakit

ng maraming “pagbabawal,” at mga mapanupil na kaugalian at batas. Sa isang panig, ang mahalay na pagkilos sa lipunan ay malimit na magpasimula, sa kabilang banda ng “poot na di-salig sa Biblia” sa gitna ng “banal” tungkol sa sekswalidad at kasarian. Ikatlo, itong dalawang kalabisan ay nauwi sa pagkakaroon

ng isang maka

na

kaisipang mapanghusga at makabatas tungkol sa sekswalidad. Sa katotohanan, salungat ang mga asal na ito sa tunay na mapagpalayang katangian ng Pang-anim na Utos na nakasalig sa tunay na katangiang-likas ng ating pantaong sekswalidad, at ng pag-aasawa bilang huwaran ng ganap na pakikipag-isa sa

PAGGALANG

SA KASARIAN

NG TAO

311

kapwa. Ngunit ano nga ba itong “tunay na katangiang-likas ng pantaong sekswalidad” mula sa pananaw ng isang Kristiyano?

A. Kristiyanong Pananaw sa Pantaong Sekswalidad 1069. Ang unang kailangang linawin sa bawat Pilipinong Kristiyano ay ang pagkakaiba ng sekswalidad sa pangkalahatang pananaw, at ng pagtatalik. Nilinaw itong mabuti ng NCDP: Naintindihan ngayon ang sekswalidad sa mas ganap at buong pag-unawa kaysa sa nakalipas na sa pagtatalik lamang halos nakatuon. Sa kasalukuyan, binibigyang-kahulugan ng sekswalidad ang isang mahalagang aspeto ng kabuuan ng tao na daan ng pakikipag-ugnay ng tao sa kapwa. Kaya't nasasakop nito ang bawat aspeto ng personal na buhay at kailangang linangin ang lahat ng mga lalaki at babae katulad mismo ng buhay. (NCDP? 287: Tingnan CCC, 2332) 1070. Muling pinagtibay ng Sacred Congregation for Education ang higit na malawak na kahulugang ito ng kasarian: “Batayang sangkap ng pagkatao ang sekswalidad na isa sa mga anyo ng pag-iral, ng pagpapamalas, ng pakikipagtalastasan sa iba, ng pagdama, ng pagpapahayag at ng pagsasabuhay ng pagmamahal sa tao. Samakatuwid isa itong buong bahagi ng pag-unlad ng pagkatao” (Education Guidelines for Human Love, 4). “Sa katotohanan, nasa kasarian kaya tinatanggap ng bawat tao ang mga katangian na, sa antas ng pangkatawan, pangkaisipan at pang-espirituwal, ay humuhubog sa taong iyon sa pagkalalaki o pagkababae at sa ganoong paraan, malawak na inilalagay sa maayos ang pagiging ganap at pakikilahok sa lipunan” (DCSE, I). 1071. Sa katunayan, ang paglikha ang batayan para sa ganitong higit at malawak na pag-unawa sa sekswalidad ng tao. Binubuo ng lalaki at babae ang dalawang paraan ng “pagiging kawangis” ng Diyos at lubos nilang natutupad ang ganitong bokasyon hindi lang bilang nag-iisang tao kundi bilang mag-asawa, na mga pamayanan ng pagmamahalan (Tingnan EGHL, 26). Ang unang bunga ng batayang katotohanang ito ng paglikha ay “sa paglikha ng lahat ng tao [bilang] “lalaki at babae" binigyan ng Diyos ang lalaki at babae ng magkapantay na personal na dangal. Pinagkalooban sila ng mga di-maikakait na mga karapatan at tungkulin na naaangkop sa tao” (FC, 22: Tingnan CCC, 2335). Mahigpit na tinutulan ng PCP II ang “lahat ng anyo ng di-pantay na pakikitungo at pagsasamantala sa kababaihan” at binigyang-diin “ang lumalawak na kamalayan sa kanilang dangal at pagkakapantay sa mga kalalakihan” (PCP II, 387). Kung kaya't para sa mga Pilipinong Kristiyano ang batayang pagkakapantay ng lalaki at babae na nakaugat sa paglikha ng Diyos ay ang matatag na saligan para sa isang tunay na Kristiyanong pananaw sa sekswalidad at sa pag-aasawa. . 4072. Subalit ang pagkakapantay na ito bilang mga tao ay hindi nangangahulugan ng anumang kawalan ng pagkakaiba ng kasarian na hindi kumikilala sa pagkabukod-tangi ng mga kasarian. Sa halip ang ikalawang bunga ng malikhaing pagkilos ng Diyos ay parehong magkaiba at magkatuwang ang lalaki at babae sa pamamagi-

312

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

tan ng kanilang magkaibang sekswalidad, hindi lamang sa kanilang pisikal at biolo. hikal na pag-iral, kundi hanggang sa kailaliman ng kanilang moral at espirituwal na pag-iral (Tingnan CCC, 2333). Ang pagiging magkatuwang na ito ang saligan para sa ikatlong bunga: tinatawag ang lalaki at babae na maghandog ng sarili sa isa't isa, sa isang pagtutugunan (Tingnan EGHL, 24). Sa pamamagitan ng ating sekswalidad tinatawag tayong mamuhay sa isang ugnayang positibo at magkatuwang kasama ang isa't isa. “Ang tambalan ng lalaki at babae ay bumubuo ng unang anyo ng pakikipag-isa sa pagitan ng mga tao” (GS, 12), at bumubuo ng pangunahing anyo ng ating pagiging kapwa-ka-

lahi.

1073. Sa konkretong paraan, kung gayon: isang kapangyarihang nag-uugnay ang ating sekswalidad na sa pamamagitan nito'y maipamamalas natin ang ating

pang-unawa, pagiging maalab, pagiging bukas at pagkahabag sa iba. Kung kaya ang

ikaapat na bunga ay ang sekswalidad na para sa pag-ibig---maging ito man ay pagibig para sa may-asawa o wala (tingnan NCDP, 287). Iminumulat ang sekswalidad ng bawat lalaki at babae tungo sa usapang tao-sa-tao, na tumutulong sa kanilang buong pag-unlad sa pamamagitan ng pagbukas ng sarili sa handog ng sarili sa pagmamahalan. Tunay na makatao ang sekswalidad na iminulat, itinaas at binubuo sa pamamagitan ng pag-ibig. Inihanda sa pamamagitan ng pag-unlad sa larangang pangkatawan at pag-iisip, lumalago ang sekswalidad nang maayos at nararating sa ganap na diwa kasama ang pag-unlad ng damdamin na nagpapakita mismo ng isang dalisay na pagibig at sa pag-aalay ng ganap na alay ng sarili (Tingnan EGHL, 6). 1074. Nilinang ito ni Juan Pablo II sa Familiaris Consortio sa pamamagitan ng tuwirang pag-ugnay ng paglikha sa pag-ibig. Sapagkat ang pag-ibig ang susi sa: 1) Diyos, ang personal at mapagmahal na Manlilikha 2) Kanyang mapaglikhang gawa sa pamamagitan ng pag-ibig, at 3) ang mga taong nilikha na Kanyang kawangis bilang

lalaki at babae para sa pag-ibig.

Ang Diyos ay Pag-ibig at sa Kanyang sarili namumuhay siya sa misteryo ng personal na mapagmahal na pakikipagkaisa. Nilikha niya ang sangkatauhan na kawangis niya sa pamamagitan ng pag-ibig at kasabay nito'y para sa pag-ibig... Kinintal ng Diyos sa pagkatao ng lalaki at babae ang tawag, at sa gayo'y ang kakayahan at pananagutang kaakibat ng pag-ibig at pagkakaisa. (FC, 11) 1075. Ngunit umiiral ang buhay-damdamin na angkop sa bawat kasarian ayon sa paraang natatangi at magkakaibang estado sa buhay. Ang mga ito ay: 1) mag-asawang ugnayan ng mga kasal na: 2) itinalagang di-pag-aasawa na kusang pinili para sa Kaharian ng Diyos: 3) mga kabataang Kristiyanong bago pinili ng mga laykong mananampalataya (Tingnan EGHL, 33). Ngunit sa bawat pagkakataon, tinatawag ang bawat isa sa atin, lalaki man o babae, sa isang buhay ng pagmamahal na nagpapadaloy sa biyaya ng ating sekswalidad at ng mga kapangyarihan nito tungo sa mga ugnayang positibo at nagtataguyod. Nagtatatag ang mga ganitong ugnayan sa mga

Ni o

PI

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

313

tao ay tinatawag at natutupamayanan na nakabubuti kung saan ang lahat ng mga kakanyahan sa pamamagitan ng lungan upang ipahayag ang kanilang personal na g katauhan. mismon kanila sa kanilang sekswalidad na nakalangkap

B. Ang Pananaw ayon sa Banal na Kasulatan lidad at pag-aasawa ay iti1076. Ang ganitong Kristiyanong pananaw ng sekswa sa kaugnayan ng Diyos sa tungkol nataguyod at nililinang ng pagsasalaysay sa Biblia ayan ng Kaligtasan. kasays ng gitan pamama sa Pinili” Israel, ang kanyang “Bayang g paglikha nang “kapwa sila Una, naroon ang kawalang-malay na dulot ng naunan na

pumasok ang kasalanan hubad, gayunma'y hindi sila nahihiya” (Gen 2:25). Ngunit at sa bawat isa. Ang relasDiyos sa awa mag-as ng n kaguluhan sa relasyo

nagdulot ng s na nagiging isang lakas na nagyong sekswal, bagamat nanatiling mabuti ay madala sa kaibahan ng kabilang kasaligaya ng hihiwalay sa kanila. Sa halip na makadama asa ng pag-angkin (Tingpagnan iling makasar ng nas nakara rian, ang mga kasama ay na pagbibigay ng saripalad nan Gen 3:16). Mula sa likas na kapangyarihan ng bukassa mga tukso ng bukas g nagigin ay sekswal li sa tunay na pag-ibig, ang pagnanasang sarili. sa tro nakasen uhang pagtalikod sa sarili sa kamund ang Tipan sa Diyos bilang 1077. Sa kabila ng matinding pagtatakwil ng Matand Yahweh at ang Israel ay nakaguisang umiiral na may kasarian, ang kasunduan ni nasa lakas, lalim at katapatan gulat na inilarawan sa anyong kasalanan. Ang diin ay ay magiging aking asawa “Ikaw Bayan: g Pinilin g ng pag-ibig ni Yahweh sa Kanyan

katarungan, sa matibay magpakailanman, Israel, mabubuklod tayo na katuwiran at kong asawa at makikitapat ng na pagmamahalan, at sa kaawaan. Ikaw ay magigi wad ng Diyos ang pinata rito, pa Bukod ). 2:19-20 lala mo ako, ang Panginoon” (Os

t na asawa at nangakong tutuIsrael nang mapatunayang hindi ito naging matapa busin ito: iyo, siya ang MakapangSapagkat ang iyong naging kasintaha'y ang maylikha sa kasal, iniwan ng bagong g babaen ay mo yarihang Panginoon... ang katulad on... sanPangino ng muli kang asawa, batbat ng kalungkutan. Ngunit tinawag kitang muli g, pag-ibi kong tapat sa dahil ngunit an iniwan daling panahon kita'y pagmakong tapat ang iyo sa ama kukupkupin... habang panahon kong ipadar (Isa 54:5-8) mahal. Iyan ang sabi ng Panginoon na nagligtas sa iyo. lahat ng mga detalyadong 1078. Sa Bagong Tipan, hindi inalintana ni Jesus ang idad at pag-aasawa. Sa sekswal sa hinggil Torah kautusan at mga pinagbabawal ng gang dangal at pagpapahalahalip, pinagtuunan niya ng pansin ang kanilang mahala na mabitag si Jesus sa eskriba at ga bilang nilikha ng Diyos. Sinikap ng mga Pariseo babaeng nakikiapid. ang batuhin os nag-uut na pagtatakwil sa mga batas ni Moises at mapanghusgang pagsunod Ngunit inilantad ni Jesus ang kanilang mapagkunwari pag-ibig, iminulat ni Jesus ng ng batas. Sa isang pagpapamalas ng tunay na maawai anan habang

pagkamakasal ang mga “matatanda” sa pagkamatay sa kanilang sariling 11).

Jn 7:53-8, inilalayo niya ang babae sa kasalanan nito (Tingnan sa diborsyo, inulit ni Jesus ang l tungko Pariseo mga ng siya Muli, nang tanungin

314

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-.-5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

naunang pakahulugan ng kanyang ama at ina upang (Gen 2:24). Kaya hindi na paghiwalayin ng tao” (Mt

Manlilikha tungkol sa sekswalidad ”...iiwan ng lalaki ang sumama sa kanyang asawa, sapagkat sila'y nagiging isa” sila dalawa kundi isa. “Ang pinagsama ng Diyos ay huwag 19:6).

1079. Ginamit ni San Pablo ang teksto ring ito (Gen 2:24) upang ituro na nagka. roon ng bagong kahulugan ang Kristiyanong kasal. Sinasagisag nito ang matalik na ugnayan ng pag-ibig ni Jesus at ng Simbahan “Mga lalaki, ibigin ninyo ang inyuinyong asawa, gaya ng pag-ibig ni Kristo sa simbahan. Inihandog miya ang kanyang buhay para rito... Isang dakilang katotohanan ang inihahayag mito--ang kaugnayan ni Kristo sa Simbahan ang tinutukoy ko. Subalit ito'y tinutukoy rin sa bawat isa sa

inyo: mga lalaki, mahalin ninyo ang inyu-inyong asawa” (Ef 5:25, 32: 33), Ipinagmalaki mismo ni Pablo sa mga taga Corinto: “Tulad kayo ng isang malinis na dala-

gang ipinakipagtipan ko sa isang lalaki, kay Kristo” (2 Cor 11:2). Matatag na nakasalig ang larawan ng Kristiyanong kasal ayon kay San Pablo sa paniniwalang ang ating mga katawan ay mga kaanib ni Kristo. Ngunit ang nakikipag-isa sa Panginoon ay kaisa niya sa Espiritu.... Hindi ba ninyo alam na ang inyong katawan ang templo ng Espiritu Santo na nasa inyo at tinanggap niya mula sa Diyos? Ang inyong katawan ay hindi talagang inyo kundi sa Diyos, binili niya kayo sa malaking halaga. Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos. (1 Cor 6:17-20) K. Ang Tinubos na Sekswalidad

1080. Sa pagbabayad ni Jesus para sa ating katubusan, hinangad niya, una sa lahat, na maibalik ang mga relasyong pantao ayon sa layon ng Diyos bago ito binaluktot at sinira ng kasalanang-mana. Ang pagpapanumbalik na ito'y hindi lamang sa ating ugnayan sa Diyos, kundi lalo na sa mga ugnayan ng mga lalaki at babae sa loob ng pamayanan at sa pamilya. Sa pamamagitan ng salita at gawa, inihayag ni Jesus ang tunay na katangiang-likas ng ating pantaong sekswalidad at ng pag-aasawa. At higit na mahalaga, sa pamamagitan ng kanya mismong pagkabuhay-na-mag-uli, tinubos ni Jesus ang ating buong-katauhan, sampu ng ating mga kinagawian, kapangyarihan at ugnayan, kasama na ang ating sekswalidad. 1081. Ibinuklod sa pamamagitan ng Binyagsa Muling Nabuhay na Kristo, alam ng Kristiyano na naging buhay at naging dalisay din ang kanyang katawan sa pamamagitan ng Espiritu na ipinababatid ni Jesus. Ang pananampalataya sa misteryo ng Muling Nabuhay na Kristo, na nagiging tunay at pinagpapatuloy, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu, sa mananampalataya ang Misteryong Pampaskuwa ay naghahayag sa mananampalataya ng tawag ng muling-pagkabuhay ng laman, na inihasik na, salamat sa Espiritung nananatili sa mga matuwid, bilang pangako at binhi ng ganap at tiyak na muling pagkabuhay. (EGHL, 43) 1082. Kasama ng pakikipagkasundo ng Israel kay Yahweh ang mag-anak at bayan. Kaya para sa mga Kristiyano ngayon, ang ugnayang pang-mag-asawa sa pagitan ng

NAN DADALO QNG ANON O NAN AA

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

315

sa pagiasawang lalaki at asawang babae at ang buong larangan ng relasyong pantao ng tulong sa Kristo ni biyaya na s tumutubo ng tan ng lalaki at babae ay sinaklaw Diyos. ng Kaharian sa bahagi ng mahalaga isang ng bumubuo at kanyang Espiritu, 1083. Nilinaw ng Vaticano II ang mapangtubos na kapangyarihang ito ng pag-ibig

ni Kristo: a al Sumasanib sa banal na pag-ibig ang tunay na pagmamahalan ng mag-asaw ng at Kristo ni ihan kapangyar na bos mapangtu ng ito itinuon at pinagyayaman sa mapangligtas na pagkilos ng Simbahan. Kaya mabisang nagagabayan patungo gampanin dakilang kanilang sa sila an tinutulung at a mag-asaw mga Diyos ang bilang mga ama at ina. (GS 48) mga 1084. Sa gayon, hindi lamang mga biolohikal na katotohanan para sa pag-ibig ng ibago pagpapan sa halip, Sa wa. pag-aasa at Kristiyano ang sekswalidad ay tunay na ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo Jesus sa Espiritu Santo, ang mga ito pag-ibig, sa para kalagayan personal na kapangyarihan at isang walang hanggang ng misliwanag “Sa lumilikha. at ling nagpapaga lad, isang pag-ibig na nagpapaun maunawaan upang bokasyon isang ay atin sa para ad sekswalid ang Kristo, ni teryo (EGHL, 30). ang pag-ibig ng Espiritu Santo na ikinintal sa puso ng mga tinubos” tan ng pamamagi 1085. Sa gayon, kapag tiningnan ang Pang-anim na Utos sa anakapagp totoong Kristo, na mga mata ng pananampalataya sa Muling-Nabuhay Ang atin. sa ang humahadl na halip sa ipin” “pang-aal palaya ito mula sa dalawang pagbabauna ay ang pang-aalipin ng nagmamalinis na asal at mga di-makatuwirang na pinan” “kahalaya ng pin pang-aali wal tungkol sa sekswalidad. Ang ikalawa ay ang

lalaganap ng tinaguriang “bagong moral na pamumuhay” na dumadakila sa pananda-

at moral na liang sekswal na pakikipagtalik habang tumatanggi sa paninindigan sa karangak yumuyura sapilitang sa at tungkulin. Sa pagtatakwil ng pangangalunya ng paredangal na personal ang Utos ng anggol ipinagtat na lan ng kasarian, malinaw laban sa tan pananagu ng panlipuna kanilang ang a ipinaalal at babae, at lalaki hong iskandalong idudulot sa mga kabataan (Tingnan CCC, 2353, 2356). pananaw sa Sa pagbuwag ng dalawang pang-aalipin, inilalahad ng Kristiyanong na walang buhay ng kalayaan na sekswalidad at pag-aasawa ang dangal at tunay mabunga. at kaaya-aya , kaganapan nagbigaytotoong asawa at may-asawa na at 1086. Para sa mga may-asawa, hinihikayat ng Kautusan ang isang malaya y bambuha pang-ha na ugnayan mang pinagsa sa n mapananagutang katapata lalaki at (Tingnan CCC, 2364-65). Nangangahulugan ito, una, ng pagsasama ng isang at kumtotoo isang a buhay--n na isang babae sa kaganapan ng kanilang personal perisang ng ito hulugan nanganga Ikalawa, antas. ng pletong pakikipag-isa sa lahat tama na ang naman Kaya li.” “mananati ugnayang na maliw di-nagma at manente estadong ito buong pagbibigay ng sarili sa sekswal na pakikipagtalik, ay ilan para sa sa ganiDahil pag-ibig. na personal ng tipan teng ng pag-aasawa bilang permanen tunay na nagiging at n kahuluga na ganap ng oon nagkakar lamang -isa pakikipag tong makatao at mapaglikha ang sekswal na ugnayan.

1087. Ang mabigat na pasaning bunga ng pakikiapid at ng diborsiyo ay madalas pinagtatakpan ng mga katagang tulad ng “may kinakasama siya.” Sa katotohanan, ang pakikiapid ay lubhang nakakasakit sa buhay at pagkatao ng bawat mag-asawang kasangkot, kasama na ang sambayanan. Nabibigo ang mga paninindigan, lumilitaw ang mga pagdududa at galit, naipagkakanulo ang sariling pagtitiwala, nasisira ang mga ugnayan, nalalagay sa panganib ang mga anak at humihina ang buong pagkapwang bahagi ng pamayanan (Tingnan CCC, 2380-86), 1088. Sa kabila ng lahat ng propagandang umuuri ng kasarian sa mass media, hindi matatagpuan ang tunay na kalayaan at pag-ibig ng tao sa higit sa isa, pakiki. pagtalik sa kapamilya, at walang paninindigang pagsasama (“living-in”), inilalayo tayo ng Utos mula sa ganitong mali at nakakasirang pagsisikap na matugunan ang ating paghahangad sa tunay na pag-ibig at pakikipag-isa (Tingnan CCC, 2387-90), Ngunit palaging nasa isip ni Kristo ang ating mga kahinaan, bilang tao at ang maraming mga tuksong patuloy na dumadaluhong sa atin. Laging nariyan ang grasya niya. Ang katapatan ng Diyos ay matatag sa kanyang Tipan at kasama rito ang ating mga pantaong tipanan at sa kanila lamang natin matatagpuan ang tunay na kalayaan at pag-ibig bilang tao. ll. Ang Pang-Siyam na Utos 1089. Ang “Huwag ninyong pag-iimbutan ang asawa ng iyong kapwa” (Ex 20:17) ang kumukumpleto sa Pang-anim na Utos, sa pamamagitan ng pagtukoy sa malalim na ugat at pinagmumulan ng mga kaguluhan ng laman: ang kasakiman ng puso “sapagkat, sa puso nanggagaling ang masasamang isipan--pagpatay, pangangalunya, pakikiapid, pagnanakaw, pagsaksi sa kasinungalingan at paninirang-puri. Ang mga ito ang nagpaparumi sa tao” (Mt 15:19-20). Ang kasakimang ito ang ginamit ng tusong ahas sa pagtukso kay Eba: “kayo'y magiging parang Diyos” (Gen 3:5), na nagbunga ng pagkawala ng kanilang kawalang-malay. Ang inggit ni Cain ang nagdala sa kanya sa poot at pagpatay ng kanyang kapatid na si Abel (Tingnan Gen 4:4-8), Ang pagnanasa ni David kay Bathsheba (Tingnan 2 Sam 11) ang nagdala sa piniling hari ng Juda upang magbalak ng masama at pumatay. 1090. Ganito ang naging hanay ng pangyayari sa paglipas ng panahon: ang kasakiman ng tao ang nagiging radikal na pinagmumulan ng kasalanan na naglalayo sa atin sa Diyos at sa ating kapwa. Tatlong kinaugaliang anyo ang tinutukoy sa malimit gamiting teksto ni San Juan. “Sapagkat ang lahat ng nasa sanlibutan--ang nakapupukaw sa masamang pita ng laman, ang mga nakatutukso sa paningin, at ang karangyaan sa buhay---ay hindi nagmumula sa Ama kundi sa sanlibutan” (1 Jn 2:16, Tingnan

CCC, 2514),

1091, Totoo nga na itinatakwil din ng Pang-siyam na Utos ang mga bunga ng ganitong pagnanasa, pati na ang maayos na kasakiman na nakikita ngayon sa Pilipina sa lipunang mahilig sa pamimili at umuuri ng kasarian. Tinatawagan tayo upang kilalanin ang ating matinding pagnanasa sa mga ari-arian at kapangyarihan, at upang

mar

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-SI KRISTO, ANG ATING DAAN

a

316

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

317

mangahas tayong maglakbay sa isang “Exodo” na palayo sa “mga bunga ng pita ng Ehipto,” ang bahay ng pagkaalipin, tungo sa paglaya ng paggalang at pakikipagkai“Isang sa sa isa't isa. Maaari nating dasalin ang salmo ng pagisisi ni Haring David:

pusong tapat sa aki'y likhain, bigyan mo, O Diyos, ng bagong damdamin” (Sal 51:10).

Bun1092. Ginawang ganap ni Kristo ang turong ito sa kanyang Pangaral sa makikang “Huwag tao, mga sa iniutos dok: “Narinig ninyong sinabi na noong una'y mahakiapid: Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo: ang isip niya'y nakiapid nang may iyon” (Mt lay na pagnanasa sa isang babae, sa isip niya'y nakiapid na siya sa babaing

5:27-28). Upang ipakita kung gaano ito kahalaga, idinagdag ni Jesus: “Kung ang

(Mt mata mo ang siyang nagiging sanhi ng iyong pagkakasala, dukutin mo at itapon” alataya, 5:29). Ganito rin ang itinagubilin ni San Pablo sa kanyang mga mananamp unya, “Kaya't dapat nang mawala sa inyo ang mga pitang makalaman: pangangal Isinulat 3:5). (Col usan” diyus-diy sa pagsamba ng simbuyo na kahalayan, mahalay at ng niya sa mga taga-Efeso: “Alam ninyo na walang bahagi sa kaharian ni Kristo ay pag-imbot ang (sapagkat bot mapag-im o Diyos ang taong mapakiapid, mahalay 5:5). (Ef usan)” diyus-diy pagsamba sa

A. Ang Kabutihang-Asal ng Kalinisan ng Buhay 1093. Matitiyak na ang kinakailangan ay ang kalinisan ng buhay o ang kabutihang-asal ng kalinisan. Ang lahat ng Kristiyano ay may bokasyon sa kalinisan seks(Tingnan CCC, 2348). Ang kalinisan ay tumutukoy sa kaaya-ayang kabuuan ng kaayuna panloob isang ng atin sa ito walidad ng tao sa kanyang sarili. Lumilikha at san at kaisahan ng katawan at espiritu na saligan ng ating karangalan bilang tao ni sa ating pagbibigay ng sarili sa pag-ibig (Tingnan CCC, 2337-47). Tulad ng isinulat magkayo'y na Diyos ng “Ibig onika: San Pablo sa minamahal niyang mga taga-Tesal ng pakabanal at lumayo sa kahalayan. Dapat maging banal at marangal ang layunin tulad sinuman sa kanyang pag-aasawa, at hindi pagsunod lamang sa pita ng laman,

ng inaasal ng mga taong hindi nakakikilala sa Diyos” (1 Tes 4:3-5).

1094. Tinatanggap na isang mahirap na kabutihang-asal ay kalinisan ng buhay, ngunit hindi rin ito isang hanay lamang ng mga ipinagbabawal na katulad ng ipinapalagay ng iba. Sinulat ni Juan Pablo Il: Sa pananaw ng Kristiyano ang kalinisan ng buhay ay hindi tanda ng pagkitakuh sa pantaong sekswalidad o kawalan ng paggalang dito: sa halip, tanda ito ng espirituwal na lakas na may kakayahang ipagtanggol ang pag-ibig sa panganib ng pagkamakasarili at kapusukan, at pag-ibayuhin ito tungo sa isang ganap na katuparan. (FC, 33) 1095. Ang kalinisan ng buhay ay patungkol sa ating mga panlabas na gawa ngunit nagpapahayag ito ng panloob na “pagnanasa ng ating mga puso.” Sa pinakaugat na nito, ang kalinisan ng puso ay isang positibong kapangyarihan para sa tunay na makataong kalayaan at pag-ibig, at hindi isang mapaniil na pagtatatwa sa tunay Mapalad, na Ikaanim sa ito Ipinahayag halaga at pagsasabuhay ng ating kasarianan.

318

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

“Mapalad ang mga malinis na puso sapagkat makikita nila ang Diyos” (Mt 5:8), Itinuturo ng “malinis ang puso” yaong mga nagtatalaga ng kanilang mga puso, katawan at isip tungo sa Diyos, sa diwa ng kawang gawa, o kalinisan ng puso (Tingnan 2 Tim 2:22), sa kalinisan ng buhay o kalinisan ng katawan (Tingnan Col 3:5): at sa “orthology” o kalinisan sa pananampalataya (Tingnan 2 Tim 2:6). Nilagom ito ni San Pablo: “ang layunin... ay pabukalin ang pag-ibig buhat sa pusong dalisay, malinis na budhi, at pananampalataya” (1 Tim 1:5). 1096. Sa kabila ng masamang lathalain at kabantugan, kahit sa maraming mga Pilipinong Kristiyano, ang kalinisan ng buhay o kadalisayan ng puso ay nagsasagawa ng pangunahing tungkulin sa pang-araw-araw na proseso ng pagiging ganap tungo sa pagsunod kay Kristo. Inilalagay sa ayos ng kalinisan ng buhay ang ating mga sekswal na pagnanasa, kung paanong ang pagsasabi ng katotohanan ay naglalagay sa ayos sa ating pananalita. Nangangahulugan ito na pinapadaloy nito ang ating mga sekswal na lakas tungo sa isang positibo, at sumasang-ayong paglilingkod ng pag-ibig, at pagpapaunlad ng buhay. Tungo sa layuning ito, itinatakda ng kalinisan ng buhay ang mga hangganan ng ating mga asal kung saan ang bugso ng damdamin ay magabayan upang maghatol ito ng galak at kapayapaan, at hindi paghihirap, panunurot ng budhi at pagkabigo ng puso. Kaya hinihingi ng kalinisan ng puso na magkaroon tayo ng pagpipigil ng sarili upang mapaglabanan ang mga tukso at hamon na nakakaharap sa araw-araw na buhay ng sambayanan. Ang ganitong pagpipigil sa sarili ay kinapapalooban ng magandang bahagi ng ibig ipakahulugan ng paglaki tungo sa pagiging ganap at mapanagutang mga lalaki at babae at mga alagad ni Jesu-Kristo, 1097. Kung gayon, ang kalinisan ng buhay ay maaaring maging isang mahalaga at matimbang na salik sa Kristiyanong “paglaki.” Ang pagpipigil-sa-sarili na nilinang ng isang malinis na puso ay nagpapalaya sa atin mula sa makasariling pagbibigay halaga sa sarili at nagbubukas sa atin tungo sa malalim na pagkaunawa sa ating pangangailangan sa iba. Kahit na matugunan natin ang pangangailangang ito sa pamamagitan ng pag-aasawa o sa pananatiling walang asawa, hindi nagbabago ang pangunahing katotohanan: malinaw na sinasabi ng ating sekswalidad na hindi tayo buo kung wala ang kapwa. Ang paglaki tungo sa pagiging ganap na lalaki o babae ay nangangahulugan ng matutong gumalang at linangin ang mga positibong pakikitungo sa kapwa. Kaya hinikayat ni San Pablo ang mga taga-Galacia: “Samantalahin natin ang lahat ng kapatid sa pananampalataya” (Gal 6:10). Sinasaktan natin ang katawan ni Kristo kung hindi natin pagsusumikapang makamit ang kabutihan ng iba. Ang igalang at itaguyod ang mga pakikiugnay sa iba ay nangangahulugan ng pagkukusang magsakripisyo ng ating panahon at mga sarili para sa kapwa, palakasin ang loob nila at tulungan sila kung makakaya natin. 1098. Ang paglaki tungo sa ganap na pagkatao ay kinapapalooban ng pagwawari. Natututo tayong magsabi ng “oo” sa isang pagkakataon para sa positibong pag-unlad at higit na ganap na pakikipag-ugnayan at magsabi ng tiyak na “hindi” sa mga madilim na udyok na nasa sa ating mga marupok na kahinaan. Kaakibat ng pagiging ganap

PAGGALANG

SA KASARIAN

NG TAO

319

na lalaki o babae ang kakayahang mapagwari ang totoo, tunay na pag-ibig mula sa huwad na pagkabighani, udyok ng damdamin, 0 simpleng pagnanasa. Ang Kristiyanong kalinisan ng puso, na pinapalakas at sinusuportahan ng isang marubdob na buhay na pinalalakas ng mga sakramento at panalangin ay nakatutulong nang malaki sa pagwawaring ito. Nangyayari ang pagwawaring ito sa pamamagitan ng pagiging payak nito, ang higit na malinaw na pag-unawa nito at katatagan ng loob, at ang tunay na pagkabukas nito sa iba bilang biyaya. B. Edukasyon para sa Kalinisan ng buhay

1099. Ngunit upang maabot ang lubos na pagkaunawa sa kahalagahan ng sekswalidad mahalaga ang edukasyon tungkol sa kalinisan ng buhay dahil ito ang kabutihang-asal. Lumilinang ito sa totoong pagiging maunlad ng tao na nagbibigay sa kanya ng kakayahang igalang at itaguyod “ang kahulugang pangkasal" ng katawan.... Bunga ng biyaya ng Diyos at ng ating pakikipagtulungan, ipinagbubunsod ng kalinisan ng buhay ang magkaibang sangkap ng ating pagkatao, at upang malampasan ang kahinaan ng katangiang-likas ng tao, na tinatakan tayo ng kasalanan, upang makasunod ang bawat tao sa bokasyon na tawag sa kanya ng Diyos. (EGHL, 18) 1100. Ang motibasyon ang pinakamahalagang salik sa edukasyon at pagsasabuhay ng kalinisan ng buhay. Nangangahulugan ito ng pagbibigay-halaga sa ating guniguni na siyang susi sa pagpukaw o pagtitimpi sa pagnanasang sekswal ng tao. Nangangahulugan ito ng pagtutuon ng pansin sa pagpapahalaga ng ating sekswalidad na nakaugat sa mga moral na pamantayan--mga pagpapahalagang tulad ng: personal na pag-unlad sa mapagkapwang pakikipag-usap at paghahandog ng sarili sa pagmamahal, malikhaing ibubunga at ang pagsasalin ng buhay ng tao. Kapag kinikilala ang mga pagpapahalagang ito, saka lamang mabisang maituturo ang personal na pananagutan sa pagtitimpi ng ating sekswalidad. 1101. Partikular na hinihikayat ang mga guro na huwag ihiwalay ang kaalaman sa katugmang mga pagpapahalaga, na nagbibigay ng diwa at pagtanaw sa kaalamang pangkatawan, pang-isip at panlipunan. Sa gayon, kapag inilalahad ang mga moral na pamantayan, importanteng ipakita nila ang dahilan ng kanilang pag-iral at halaga. (EGHL, 89) 1102. Mula sa tahasang Kristiyanong pananaw makikita natin na: ang nakapupukaw na edukasyon tungkol sa seks ay kailangang maiugnay sa kabuuan ng tao at igiit ang pagbuo ng mga elementong pangkatawan, pang-isip at pandamdamin, panlipunan at pang-espirituwal. Nagiging higit na mahirap ang pagbubuong ito dahil sa patuloy na pinapasan ng mananampalataya ang bunga ng kasalanan mula pa noong una. Ang tunay na paghubog ay hindi lamang nakatuon sa pagbibigay-kaalaman sa isip. Kailangang bigyan din ng pansin ang kalooban, ang mga nadarama at mga emosyon, al ang mga magandangasal katulad ng kababaang-loob, pagtitimpi, paggalang sa sarili at sa iba, pagiging-bukas sa kapwa tao (EGHIL, 35, Tingnan CCC, 2341, 2521-2 1).

320

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-51 KRISTO, ANG ATING DAAN

1103. Lalo na para sa mga Pilipino, ang mahabang proseso ng edukasyon sa kali. nisan ng buhay ay nararapat na nakasentro sa pamilya. Ito ay dahil ang kalinisan ng buhay ay para sa pag-ibig. Likas na nagbubukas ito sa pagkakaibigan (Tingnan CCC, 2347). Sa kultura natin sa kasalukuyan, ang pamilya ang una at pinakakaraniwang kapaligiran na kung saan nararanasan ng Pilipino ang mahalin at magmahal. Pinalawak ito ni Juan Pablo Il: Ang edukasyon sa pag-ibig bilang pagbibigay ng sarili ay siya ring napakahalagang dahilan para sa mga magulang na hinirang upang bigyan ang kanilang mga anak ng malinaw na maselang edukasyon sa seks, Nahaharap sa isang kulturang nagpapapababa sa pagpapahalaga sa sekswalidad... sa isang paraang dahop-nadahop sa pamamagitan ng pag-uugnay nito sa katawan at makasariling aliw: ang pang-edukasyong paglilingkod ay kailangang maging pagsasanay na tunay al ganap dahil ang sekswalidad ay nagpapayaman ng buong pagkatao--katawan, mga emosyon at kaluluwa---at nagpapamalas ito ng pinakamalalim nitong kahulugan sa pag-akay sa tao lungo sa pagbibigay ng sarili sa pag-ibig (FC, 37). 1104. Ngunit sa kasawiang-palad, tila mas natututo ang karamihan sa mga kabataang Pilipino tungkol sa seks mula sa kanilang ka-edad, mga barkada at mula sa mass media kaysa sa iba pang pinagmulan. Kaya, kailangang maipamulat sa mga magulang ang kanilang tungkulin na turuan ang kanilang mga anak sa pangunahing Katolikong pananaw sa sekswalidad. Dagdag pa rito, hindi magiging mabisa ang edukasyon tungo sa kalinisan ng buhay sa mga pamilya kung hindi ito itinataguyod at pinayayabong sa paaralan, sa parokya, at sa mga Kristiyanong pamayanan. Kailangang tanggapin ng bawat isa ang kanilang angkop na tungkulin sa pagpapaunlad ng isang malusog na Kristiyanong kapaligiran tungo sa relasyong mapagkapwa at ang kanilang mga angkop na pagpapamalas sa pamamagitan ng katawan. 1105. Sa pagkilos laban sa kaguluhang bunga ng kasalanan, kailangang linangin ang tunay na Kristiyanong pananaw sa sekswalidad hindi lamang sa bawat Kristiyanong Pilipino kundi sa paglilinis ng kasalukuyang kapaligirang panlipunan ng Pilipino (Tingnan CCC, 2344, 2525). Kailangang gamitin ang lahat ng maaaring paraan. Kailangang unti-unting madaig ang malaganap na kamangmangan sa kasalukuyan sa pamamagitan ng isang tunay na mapagbuo at nakaugat sa kulturang programa sa edukasyon ng kalinisan ng buhay ng mga Kristiyano. Kailangang pag-alabin at himukin ang mga Pilipino sa kanilang mga pamilya, lalong-lalo na ang kabataan, na palaguin ang mga kinakailangang Kristiyanong kabutihang-asal ng pagdisiplina ng isip at pandamdam, kahinahunan, kadalisayan ng puso, kababaang-loob, at lalong-lalo na ang “pagpapakumbaba” (Tingnan CCC, 2521-24). 1106. Ang mga programa

ng pamahalaan sa edukasyon

sa tamang

pagpapahala-

ga at moral na pagbabago ay mga magiting na pagsisikap na kumilos tungo sa mga adhikaing ito. Ngunit malinaw na ipinapakita ng ating Kristiyanong pananampalataya, na pinagtibay ng 2,000 taon ng kasaysayang Kristiyano na hindi magiging mabisa ang lahat ng mga ganitong pagsisikap kung walang malalim na pagbabagong espirituwal. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, kinapapalooban ito ng pagpapaunlad

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

321

ng isang aktibo, personal at pampamayanang buhay-panalangin, pagmamahal sa Eukaristiya, pagtanggap ng sakramento ng Pagbabalik-loob, at debosyon sa Mahal na Birheng Maria at sa iba pang mga santo na nakilala sa pagsasabuhay ng kalinisan. K. Panawagan ng Kadalisayan ng Puso sa Pagpipigil ng Sarili

1107. Dahil ang kalinisan ng buhay o ang kadalisayan ng puso ay nakatuon sa pag-ibig, tahasang patungkol ito sa lahat, anuman ang kanilang estado sa buhay (Tingnan CCC, 2349), mga may-asawa man o at mga taong nag-iisa. Ang kalinisan ng buhay para sa may-asawa ay binubuo ng katapatan sa kanilang sumpaan noong sila'y ikasal, at sa kanilang paggalang at pagpipitagan sa kung anuman ang mabuti at maganda sa kanilang pagsasama. Hinihingi ng kalinisan ng buhay ang pagtitimpi para sa mga nag-iisa sa buhay at mga may-asawa. Para sa dalawang estado, hindi maiiwasang sangkap ng paghubog ng mga mabuting katangian at ng diwa ng pagkakait-sa-sarili ang “maging mas makapangyarihan sa sarili” (Tingnan CCC, 2339). Kailangang-kailangan ang mga kabutihang-asal na ito para sa katatagan at pangkalahatang kabutihan, maging ng mga nag-iisa o ng mag-asawa sa kanilang pagmamahalan sa isa't isa. Para sa mga may-asawa, ang kalinisan sa buhay ang pinakamalakas na pananggalang hindi lamang laban sa pangangalunya kundi laban din sa diborsyo. Parehong nagdadala ng kawalang-kaayusan ang pangangalunya at diborsyo sa pagkakaisa ng mag-anak at ng lipunan, sinisira ang sinumpaan sa kasal na habambuhay na pagbibigay ng sarili sa pagmamahalan. 1108. Tungkol sa pagpipigil ng pagbubuntis, idinidiin ng Simbahan na ang “kasal at ang pinagsamang pag-ibig ng mag-asawa ay itinakda sa pagsusupling at paghubog ng mga anak.” Kaya, habang itinatakwil ang artipisyal na pamamaraan ng pagpipigil ng pagbubuntis at pagpipigil ng panganganak, itinataguyod ng Simbahan ang natural na paraan ng pagpaplano ng pamilya upang tiyakin na ang pagpaparami, pangangalaga at paghubog sa mga bata ay nagaganap sa isang paraang tunay na maka-tao at maka-Kristiyano. Hinihimok ng Vaticano II ang mga magulang na “gampanan ang kanilang mga tungkuling taglay ang makatao at makakristiyanong pananagutan.” “Sa kahuli-hulihan, ang mga magulang mismo ang gagawa ng pagpapasya, sa harap ng Diyos, at sa kanilang Kristiyanong budhi na naliliwanagan ng mga turo ng Simbahan, na nagtitimbang sa materyal at espirituwal na kalagayan ng pana-

hon, gayundin sa kanilang katayuan sa buhay” (GS, 50).

1109. Sa Pilipinas ngayon, ang lumalakas na pagkilos para sa pagpipigil ng paglaki ng populasyon ay nagpasibol sa mga pagkabalisa at himala sa maraming mga Pilipinong Katoliko. Maliwanag na ang walang puknat na pagpaparami ng mga bata o ang pagpapalaki sa mga bata na batay sa sapalaran sa halip na pasiya ay hindi mga mapanagutang paraan ng pagkilos. Ngunit ang suliranin ng populasyon ay hindi Lamang sa pagdami ng tao kundi sa pangangalaga ng pagkatao at sa pagpapabuti ng uri ng buhay ng tao. Hindi lamang ito kinapapalooban ng pagkain, damit at masisilungan kundi kasama rin ang mga espirituwal na kaloob katulad ng budhi at kala-

yaan at moral na karangalan. Hindi kaya kasukdulan ng kahibangan ang sikaping

322

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO, ANG ATING DAAN

matamo ang materyal na kasaganaan na ang kapalit ay karahasang idinulot sa per. sonal na budhi, kalayaan sa pagpapasya, at sa pagsasabuhay ng moral na karangalan? Ang susi sa suliranin ay wala sa mga panlabas na paraan ng pagtitimpi sa pamamagitan ng pagpipigil sa pagbubuntis nang wala sa loob dulot ng kemikal, kundi sa pagpapaunlad at pagkaganap ng panloob na kasanayan sa asal na sekswal ng bawat isa--sa kalinisan at pagtitimpi sa sarili na kinakailangan para sa matatag na pagsasama ng mag-asawa. (Tingnan CBCP's Pastoral Letter on the Population Problem and Family Life, 1973.) 1110, Parehong naipapahayag ang kalinisan sa buhay ng taong walang asawa sa pagiging birhen na pinili para sa Kaharian [ng Diyos] at sa kabanalan ng pag-iisa. Tinatawag din ang taong walang asawa sa pag-ibig, ngunit hindi kaanyo ng mayasawa, kundi sa lakas ng pag-ibig, na likas sa sekswalidad, ng pagbibigay ng sarili sa kapwa. Ang kalinisan sa buhay ng hindi nag-aasawa “ay nagsisikap na makatamo ng lakas at pagpapanibago nito sa pamamagitan ng pananahan ng Espiritu, na nagtuturo sa atin na ibigin ang Ama at ang mga kapatid, ayon sa halimbawa ng Panginoong Jesus” (FGHL 31). Walang puwang sa kalinisang ito ng buhay ang lahat ng pakikipagtalik na sekwal na, ayon sa katangiang-likas nito ay nakatatagpo ng angkop na kahulugan nito sa buhay-mag-asawa lamang. 1111. Nilalabanan din ng kalinisan sa buhay ng may-asawa at ng nag-iisa sa buhay ang paghahanap sa pang-isahang aliw na dulot ng seks sa pamamagitan ng “masturbation” (Tingnan CCC, 2352). May mga epekto ang masalimuot at maselang suliranin na ito para sa kabuuang paglaki ng tao. Ang “masturbation ay isang pangaabuso ng ating mga sekswal na lakas dahil salat ito sa pangunahing ugnayang nauukol sa sekswalidad na itinalaga tungo sa pagkakamit ng pag-ibig na sarili ang ibinibigay at pagbibigay-buhay ayon sa plano ng Diyos. Kalimitan, bunga ito ng kakulangan ng pag-unlad sa pandama, at o isang sintomas ng higit na malalim na suliraning personal, 1112. Kung kaya, habang kinikilala ang tunay na moral na kabigatan ng “masturbation” napakahalaga na tingnan ang mga salik na pang-kaisipan at pandamdamin. Dapat higit na pagtuunan ng pansin ang “puso ng tao sa halip na ang paraang ginawa”. Tinulungan ng kalinisan ng puso yaong mga taong nagugumon sa ugali ng “masturbation” na tingnan ang kanilang mga puso at pagnilayan ang kanilang mga pagpapahalaga at ang mga sinasabing pangangailangan na nagbubunga ng ganoong pagkilos. Para sa mga Kristiyano, hindi naipapalaganap ang Katawan ni Kristo niyong mga bumabaling sa pagkamakasarili at itinatago ang isa sa pinakamahalagang biyaya ng Diyos sa kanila sa halip na ibahagi ito sa iba sa mga mapanagutang pakikipagugnayan sa kapwa. 1113. Ang tamang pag-unawa ng sekswalidad ng tao ay kinapapalooban ng pagkilala sa pagiging heterosekswal bilang pamantayan, habang iginagalang naman ang pagkatao ng may kiling na homosekswal (NCDP, 287). Kinakatawan ng pagiging homosekswal ang mabigat na sagabal tungo sa pag-unlad sa sekswalidad ng tao. Tinuligsa ni San Pablo ang mga homosekswal na gawa ng mga lalaki at mga babae

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

323

dibilang kaparusahan ng Diyos sa pagsamba sa mga diyos-diyusan, sa pagsamba sa pagang kailangan Ngunit 1:18-32). Rom (Tingnan pagnanasa tikas na makamundong iingat na ihiwalay ang kalagayan ng may kiling na homosekswal, na hindi maaaring CCC, panagutan ng taong homosekswal, at ang mga gawing homosekswal (Tingnan

2357-59).

1114. Katulad ng lahat, tinatawag ang homosekswal tungo sa kalinisang buhay. ng Itinatakwil ng kalinisan ng buhay ang gawang homosekswal sapagkat nagkukula ng gaya Ngunit, buhay. sa od paglilingk ito sa pagiging bukas na kinakailangan sa tunay ang kinikilala habang tion” “masturba ng dulot song pang-isahang pang-aabu na kabigatang lihis sa moral na pagkiling, mahalaga na saliksikin ang mga salik na nagbubunsod sa pagka-homosekswal ng tao. Kasama sa mga kadahilanang ito, maaaring banggitin ang kawalan ng mapagtaguyod na mga magulang, huwad na edukasasal at yon, kakulangan sa normal na pag-unlad sa larangang sekswal, mga maling gayundin ang paghihikayat ng iba. 1115. Tahasang naninindigan ang kabutihang-asal ng kalinisan ng buhay at kadalisayan ng puso laban sa prostitusyon (pagbebenta ng aliw) at masasamang panonagorin/babasahin (Tingnan CCC 2345-55). Sa kalalagayan ng Pilipinas, parehong katakawalang at so pang-aabu ng papamalas ang mga ito ng sukdulang halimbawa na rungan, at ipinapasa sa mga mahihirap ng mga may-kaya. Sa halip ituring ito isang suliraning pangkasarian, ang dalawa ay malimit bunga lamang ng matinding karalitaan at pagdarahop. Ngunit, pareho silang bumubuo ng di-makatao, makasarili at imoral na paggamit ng sekswalidad na biyaya ng Diyos. sa Ninanakawan ang isang nagbebenta ng aliw ng kanyang dangal bilang tao aliw ng ng makasarili sa para an kasangkap bilang kanya sa pagturing ng an pamamagit ng bumibili. Talagang walang pagtataya, walang pagmamahal, at walang paglilingkod

buhay.

Ipinapalaganap ng masasamang panoorin/babasahin ang malaswa at mahalay sa paraang di-makatao at mapang-abuso. Sa pagtuturing sa mga tao bilang mga pangwalang sekswal na para sa ipinagbabawal na aliw, pinapalitan nito ng makasarili, at tunay ang “Playboy” g babasahin sa tulad na ap paninindigan at mga pangangar g masasaman at on prostitusy ang ap Lumalagan kapwa. sa ugnayan na mapagmahal nalito panoorin/babasahin bilang mga linta sa lipunan na nagkasakit sa buhay at tungkol sa kasarian. na 1116. Paglalagom. Inilalarawan ng Ebanghelyo si Jesus bilang isang tao Nakababae. at lalaki mga ang kasama d sekswalida kanyang sa panatag ganap na ang angat siya sa iba na nagturo na may kapangyarihan, at nagpakita ng di-karaniw kalikasan, ng bagyo mga sa tag nagpapana lakas sa pagpapalayas ng mga demonyo, at gumagawa ng “mga tanda” na humihikayat sa mga tao tungo sa pananampalataya. lalo Sa kabila nito, siya ay malumanay at may kababaang puso, mahabagin sa lahat, mga ang niya Minahal dalahin. mga kanilang sa n na sa mga napapagal at nabibigata ang bata at madaling nakipagkaibigan sa mga lalaki at babae. Kung nakaharap niya wa. pag-uuna at g pagkahaba sekswal na kahinaan ito'y laging may kasamang dakilang

324

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

Sa madaling salita, hinipo niya nang malalim ang mga tao, at hinayaan niya ang iba na humipo rin sa kanya. Kaya, tahasang batay kay Jesus na taga-Nazareth, ang ating Panginoon at Tagapagligtas, ang pamantayan ng sekswalidad at pag-aasawa sa mga Kristiyano, Mula sa kanya natututo tayo na ang sekswalidad ay bagay na [patungkol] sa buong katauhan bilang nilikha ng Diyos, at dahil dito kaya ito'y banal. Patungkol ang sekswalidad sa mga ugnayan na nagmumula sa puso, at kaya sa katapusan ay nangangailangan ng pagtataya na umibig at pagbibigay-buhay.

PAGBUBUO 1117, Maliwanag na nakabatay ang Katolikong moral na pamumuhay tungkol sa sekswalidad sa mga doktrina na 1) nilikha ng Diyos ang bawat tao na talagang bilang lalaki o babae na kawangis niya, 2) na paggaling at ginawang-ganap ang ating buong katauhan, kasama ang ating sekswalidad, ng muling nabuhay na Kristo, sa pamamagitan ng 3) Espiritu Santo, na tinanggap mula sa Diyos, at nananahan sa ating mga katawan. Dagdag pa rito, ipinakikita ng doktrina ng kasalanang mana at ang bunga nitong mga pagnanasang lihis sa kabutihan ay nagpapaliwanag kung bakit napakahirap buuin ang ating sariling sekswalidad. Kailangan natin ang ganitong pagbubuo upang makapag-isip at kumilos ng may pananagutan, habang iginagalang ang sekswalidad at pag-aasawa ng iba. Ipinapakita nito ang matinding pangangailangang malinang ang matatag na Kristiyanong kabutihang-asal ng kalinisan sa buhay at kadalisayan ng puso, kayumian at pagtitimpi sa sarili. Ngunit ang batayan at nagbibigay ng inspirasyon para sa ganitong pagsasabuhay ng kabutihang-asal ay manggagaling lamang sa personal na pananalangin at buhay na dulot ng sakramento, lalo na sa pakikipagniig sa Muling Nabuhay na Kristo sa Eukaristiya, ang Sakramento ng kanyang pag-ibig para sa lahat.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1118, Ano ang halaga ng ating sekswalidad? Ang sekswalidad ng tao ay handog ng Diyos sa atin: nilikha tayong lalaki at babae ayon sa kanyang sariling larawan at wangis. Nakikibahagi tayo sa banal na buhay ng pag-ibig at pagkamalikhain hindi sa malungkot na pag-iisa, kundi sa talagang pakikipag-ugnay sa bawat isa sa pamamagitan ng ating mga katangiang-likas na sekswal. 1119. Paano pinangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang ating sekswalidad? Ang “hindi ka mangangalunya” ay nagbabawal sa mga taong may-asawa na magkaroon ng ugnayang sekswal kaninuman maliban sa kanilang mga kabiyak. Sa pangangalaga sa pamilya at pag-aasawa, kaakibat ang dalawang layunin nito ng pagpa-

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

325

parami at pagiging ganap bilang tao, tinatalakay ng Pang-anim na Utos ang mismong katangiang-likas ng sekswalidad ng tao at ang buong agwat ng mga ugnayang lalakibabae. 1120. Matagumpay ba ang Utos na ito sa pangangalaga sa tunay na halaga ng ating sekswalidad? Ang utos na ito ay napatibayang mabisang tagapagpangalaga laban sa: e tinatawag na “dalawahang pamantayan” ng moral na pamumuhay kung saan ang maaari sa mga lalaki ay hindi maaari sa mga babae, at e ang mahigpit na mga pagbabawal at mapaniil na mga kaugalian na tumitingin sa sekswalidad nang may takot at poot. [Pinangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang kahalagahan ng ating sekswalidad kapag umuunlad tayo sa ating kamalayan sa dangal at kagandahan ng sekswalidad ng tao na siyang paraan upang ang mapaglikhang gawa ng Diyos ay magpatuloy ayon sa panahon, kaalinsabay ng isang matatag na diwa na kinapapalooban ng lubhang mahalagang bagay.] 1121. Ano ang Kristiyanong pananaw sa sekswalidad? Itinuturing ang ating sekswalidad bilang isang pangunahing sangkap ng ating pagkatao, isang mabuting bagay na nilikha ng Diyos, na ipinauli sa pamamagitan ng kapangyarihan ni Jesu-Kristo at pinagyaman ng nakakapagligtas na pagkilos ng Simbahan at sa pamamagitan nito'y nakakapasok ang buong pagkatao sa pakikiugnay sa iba. Samakatuwid, ang sekswalidad ay hindi kapareho ng sekswalidad na pakikipagtalik. Kailangang paunlarin ng lahat ng tao ang kanilang sekswalidad na kaloob ng Diyos sa kanila. Ngunit malayang pinipili ng ilan ang hindi pakikipagtalik nang sekswal para sa Kaharian ng Diyos.

1122. Ano ang mga ibubunga ng ganitong pananaw ng sekswalidad? Mula sa ganitong pananaw ng sekswalidad, apat na ibubunga ang kasunod. Ang mga lalaki at mga babae ay: e magkapantay sa personal na dangal at karapatang pantao, e magkaiba ngunit magkatuwang e tinawag sa pagkakaloob ng sarili sa isa't isa at kapwa pagtugon, e nilikha sa pamamagitan ng pag-ibig at para sa pag-ibig.

1123. Ano ang iba't ibang estado sa buhay na nagpapahayag ng pag-ibig? Ang iba't ibang estado sa buhay para sa mga lalaki at babae ay: e pinagtipang ugnayan ng may-asawa, e pagtatalaga sa di-pag-aasawa na malayang pinipili sa Kaharian ng Diyos: e mga Kabataang Kristiyano bago pa man pumasok sa isang tiyak na estado sa buhay: at e kabanalan sa pag-iisa na pinili ng laykong mananampalataya.

326

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

1124. Ano ang Biblikal na pananaw sa sekswalidad? Inilalarawan ng Biblia kung paano, mula sa payak na kawalang-muwang ng sinaynang paglikha, pumasok ang kasalanan upang magdala ng kaguluhan at pagkakahatj tungo sa sekswal na mga pakikipag-ugnayan, at ang tukso sa makamundong diwang nakasentro sa sarili. Gayunman, ang mismong pag-ibig ni Yahweh sa kanyang Bayang Pinili ay nakamamanghang ipinakita sa pamamagitan ng larawan ng kasalanan. Nilampasan ni Kristo sa Ebanghelyo ang lahat ng mga maliliit na kautusan ng Batas at binibigyang-diin ang batayang dangal at halaga ng pag-aasawa at sekswalidad bilang nilikha ng Diyos. Sa huli, binigyang-diin ni San Pablo ang bagong kahulugan ng Kristiyanong pag-aasawa sa pamamagitan ng paghahambing ng pag-ibig ng asawang lalaki at asawang babae sa pag-ibig ni Kristo sa kanyang Simbahan. 1125. Paano “nakapagpapalaya” ang Pang-anim na Utos? Kapag tiningnan sa pamamagitan ng pananampalataya sa napantubos na lakas ng biyaya ng Muling Nabuhay na Kristo, pinalalaya ng Pang-anim na Utos ang dalawang paniniil ng: e “pagpapalagay na mas mabuti ang sarili” na binubuo ng mapagkunwaring pangangatuwiran at naliligaw na mga pagbabawal tungkol sa sekswalidad: at e “kalaswaan,” na nagbibigay-halaga sa karaniwan at di-pinag-iisipang pakikipagtalik na walang pananagutan at pag-ibig. 1126. Paano nakaaapekto ang Pang-anim na Utos sa mga may-asawa? Para sa mga may-asawa, hinihikayat ng Utos ang isang malaya, at mapananagutang katapatan sa habang-buhay na pinagtipang ugnayan ng mag-asawa na: e Isang ganap na pag-uugnayan sa pagmamahal sa lahat ng mga antas sa kaganapan ng kanilang personal na buhay, at mga antas sa kaganapan ng kanilang personal na buhay, at e Isang matatag at permanenteng pagkakaugnay. Kumikilos ang dalawang elementong ito laban sa pangangalunya at diborsyo na nangangailangan ng mataas na halaga sa tao. 1127. Paano napangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang sekswalidad ng tao? Ang “Huwag mong pagnasaan ang hindi mo asawa” ay tumatagos sa malalim na ugat at sanhi ng mga kaguluhan sa laman sa pamamagitan ng pagbabawal sa kasakiman, o mga masamang hilig ng puso. Itinatakwil din nito ang maraming epekto ng kasakimang ito na karaniwan sa lipunang makabago, umuuri ng kasarian at mahiligin sa pamimili. 1128. Paano natin positibong magagampanan ang Pang-siyam na Utos? Sa positibong pamamaraan, hinihikayat ng Pang-siyam na Utos ang kadalisayan ng puso o ang kabutihang-asal ng kalinisan sa buhay na nagpapahiwatig ng espiri-

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

327

tuwal na lakas na may kakayahang ipagtanggol ang pag-ibig sa mga panganib ng pagkamakasarili at kapusukan. 1129. Ano ang nagagawa ng kabutihang-asal ng kalinisan sa Ang kalinisan sa buhay ay e nagbibigay kaayusan sa paggamit ng sekswalidad e nagpapadaloy ng ating mga sekswal na lakas tungo lingkod ng pag-ibig, e naghahanap ng nararapat na hangganan kung saan ang damdamin ay maaaring magabayan tungo sa tunay na

buhay?

sa positibong

pagli-

bugso ng ating mga kaligayahan at kapa-

yapaan, at

o

humihiling na umunlad sa atin ang kinakailangang pagtitimpi sa sarili para sa may-asawa at sa mga walang asawa.

1130. Ano ang ibig sabihin ng “paglaki” sa hustong gulang? Ang paglaki tungo sa tunay na pagbuo ng ating sekswalidad ay nangangailangan

ng: e e e

pagpapalaya sa ating sarili mula sa ating likas na pagkamakasarili, upang maimulat ang ating malalim na pangangailangan sa iba, pagkakatuto na gumalang at paunlarin ang positibong asal sa iba, at pagwawari kung kailan magsasabi ng “hindi” at ang kaibahan sa pagitan ng tunay na pag-ibig at ang iba't ibang huwad na mga imitasyon nito.

1131. Ano ang kinapapalooban ng “edukasyon para sa kalinisan ng buhay”? Kinapapalooban ng edukasyon para sa kalinisan ng buhay ang: e paglinang ng isang matibay na motibasyon sa pamamagitan ng positibong pagbibigay-tuon sa tunay na pagpapahalaga ng ating sekswalidad, e ang kahalagahan ng ating guni-guni at ang kalalagayan ng pamilya, at e ang pagbubuo ng ating pangkatawan, pandamdamin, pang-kapwa at espirituwal na mga salik ng sekswalidad. 1132. Ano ang paninindigan ng Simbahan tungkol sa pagkokontrol ng populasyon? Hinihikayat ng Simbahan ang natural na pagpaplano ng pamilya, ngunit pinaninindigan nito na hindi ang panlabas na paraan ng pagkontrol, gaya ng paggamit ng mga bagay na mekanikal at kemikal, ang susi sa suliranin ng pagdami ng tao, kundi nasa panloob na disiplina sa ugaling sekswal sa pamamagitan ng kalinisan ng buhay at pagtitimpi sa sarili. 1133. Ano ang paninindigan ng Simbahan tungkol sa “masturbation,” pagiging homosekswal, masamang babasahin/panoorin at pagbebenta ng aliw? Itinataguyod ng kalinisan sa buhay ang kabuuang sekswal na pag-unlad ng tao, para sa may-asawa o wala. Parehong humahadlang sa pag-unlad ang “masturbation”

328

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

at ng relasyong homosekswal upang makamit ang pagiging ganap sa buhay na dahil sa paglalayo ng mga ito sa pag-ibig na nag-aalay ng sarili at pagbibigay-buhay na siyang likas sa sekswalidad ng tao ayon sa Kristiyanong pananaw. Gayundin, ang masasamang panoorin/babasahin at pagbebenta ng aliw, ay naka-

pagpapababa sa pagkatao at nagsasamantala sa mga tao, at nagnanakaw sa kanila ng kanilang tunay na dangal sa pamamagitan ng pagturing sa kanila bilang bagay na

pang-sekswal lamang. Alinman dito'y hindi nakapagdudulot ng tunay na paninindigan, pag-ibig o paglilingkod ng buhay.

KABANATA 20 Pagtatatag ng Katarungan ie

Magpakabuti na kayo, magbalik-loob sa akin, talikdan na ninyo ang masasamang gawain... pairalin ang katarungan, itigil ang pang-aapi, tulungan ang mga ulila: ipagtanggol ang mga balo, ang mga api'y palayain ninyo al tulungan. Ang mga nagugutom ay inyong pakanin, patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtan, ang inyong pagtulong sa mga kasama ay huwag tatalikdan. (Isa 1:16, 58:6-7) Kapag nakita ng sinumang may kaya sa buhay ang kanyang kapatid na nangangailangan, at hindi niya ito tinulungan, paano niya masasabing siya'y umiibig sa Diyos? Mga anak, huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa. (7 Jn 3:17-18)

PANIMULA 1134. Kasama ng dalawang nauna at ang kasunod na kabanata, tatalakayin sa kabanatang ito ang utos ni Kristong ibigin ang kapwa ayon sa ating mga panguna-

hing pananagutan sa lipunan. Nalaman natin kung paanong ang pag-ibig sa kapwa ay

paggalang sa kanilang buhay (Panlimang Utos) at kanilang sekswalidad/kasal (Panganim/Pang-siyam na Utos). Tatalakayin natin ngayon ang isang napakahalagang panlipunang hamon sa Kristiyano sa kasalukuyan: ang kumilos para sa tunay na katarungan at kapayapaan. “Ang pagkilos alang-alang sa katarungan at ang pakikilahok sa pagpapanibago ng sanlibutan ay lumilitaw na isang mahalagang dimensyon sa pagpapahayag ng Ebanghelyo... ang pagpapalaganap ng karapatang pantao ay hinihingi ng Ebanghelyo" (Katarungan sa Daigdig). 1135. Nitong mga nakaraang panahon, naging malalim ang kamalayan ng Simbahan na tinatawag ni Kristo ang lahat ng Kristiyano hindi lamang sa personal na pagbabago ng puso at kaisipan. Tinatawag rin niya tayo sa panlipunang pananagutan, na kumilos para sa pagpapanibago ng ating mga pamayanan sa pamamagitan ng 329

330

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

pag-ibig, katarungan, kapayapaan at kalayaan. Tatalakayin sa kabanatang ito kung paanong ang ating panlipunang pananagutan ay maipahahayag sa pamamagitan ng kinaugaliang balangkas ng Pampito at Pang-sampung Utos na tumatalakay sa personal na kalayaan, mga pag-aari at kakayahan, at “mga ninanais ng puso.” Dahil ang mga Utos na ito ang buhay na Salita ng Diyos na nalinang sa pamamagitan ng tradisyong Judio-Kristiyano. Sa kabila ng makasaysayang pinagmulan nito sa paanan ng bundok-Sinai, nililinaw at ginagabayan tayong mga Pilipinong Kristiyano sa tawag ng ating Pananampalataya sa ating panlipunang pananagutan ngayon.

KALALAGAYAN 1136. Ang pangunahin sa pinakamahalaga sa buong Pilipinas ngayon ay ang katanungan tungkol sa katarungan. Ang ating pangkaraniwang suliranin ay ang pagnanakaw na nangyayari sa lahat ng antas: sa pagitan ng mga indibiduwal, sa pagitan ng mga pamilya, sa pagitan ng mga kalakalan at ng mga korporasyon, maging sa pagitan ng mga pribadong kompanya at ng pamahalaan. Patuloy na ginagambala ang mga Pilipinong talamak sa kahirapan, kawalang katarungan at pagsasamantala sa mga mamamayan at likas na yaman at ang paglapastangan sa mga karapatang pantao. Ang mga programa sa repormang panlupa ay nawawalang-saysay dahil sa mga radikal na pagbabago sa kanilang mga naunang napagkasunduan bunga ng mga pulitikal na panggigipit. Marami sa mga organisasyon ng mga manggagawa ang nagpapadala tungo sa pagiging “mga unyon ng kompanya,” na nagtatanggol sa interes ng pangasiwaan o di kaya'y nagiging mga nanggigipit na grupong nauudyukan ng mga komunista na ang higit na ninanais ay panliligalig at kaguluhan sa halip na ang tunay na kapakanan ng mga manggagawa. 1137. Maging sa antas ng mga bayan sa mga lalawigan, madalas na nahaharap sa mga mabibigat na suliranin ang mga malitiit na kooperatiba dahil sa pagkagahaman at pagnanakaw ng mga nagtatag nito. Sa pambansang larangan, patuloy ang paglitaw ng mga tunggalian sa pagitan ng mga lumalawak na pangangailangan ng umuunlad na industriya at ng mga karapatan ng mga Pilipino. Ang interes ng pangangalakal ay higit na napapahalagahan kaysa praktikal na malasakit sa kapaligiran hinggil sa likas na yaman ng bansa. Ang katatagang pampulitika at seguridad ay nalalagay sa panganib dahil sa mga grupong nanggigipit na kung minsan ay gumagamit ng karahasan at pananakot. Ang mga “anino” na ito sa ating lipunan, sa isang banda, ay binabalense ng mga saglit na “liwanag” maging sa antas ng mga samahan/bilang ng mga NGO at iba pang mga pribadong organisasyon na lumalaban sa pagbebenta ng laman, naglalantad sa mga katiwalian at panunuhol, at nagtataguyod ng mga pagkukusa para sa kapakanan ng mga batang lansangan, iskuwater at mga kabataang di-makapag-aral. May paghanga kapag nakaririnig tayo ng mga karaniwang manggagawa o tsuper ng taksi na nagsasauli sa mga tunay na may-ari ng malalaking halaga ng perang natagpuan nila sa kalsada o sa loob ng kanilang sasakyan.

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

sa

1138. Ang panawagan ng PCP II tungo sa “Panibago at Buong Ebanghelisasyon” ay nagbibigay-diin sa “pagpapanibago ng lipunan” (Tingnan PCP II, 256-329). Tumutugon ito sa isang pangunahing suliranin na tinuran ng ating mga Obispo sa loob ng maraming taon. Para sa maraming mga Pilipinong Katoliko, ang “kaunlaran at ang pagbabago ng mga balangkas na dulot nito ay walang kaugnayan sa Pananampalataya at mga Sakramento. Ang kawalang katarungan at kamangmangan ay hindi kabilang sa mga karaniwang kinikilalang kasalanan.” Ngunit nitong mga nakaraang taon, maraming mga Pilipinong Kristiyano ang namulat sa katotohanang ang “kahirapan, karahasan at ang tungkulin ng pagtatag ng isang bagong lipunan na may angking mga pagpapahalaga, ay mga katanungang may kaugnayan sa mismong pagliligtas” (CBCP tungkol sa Ebanghelisasyon at Kaunlaran). Ngunit bilang mga Kristiyano at Pilipino, “kailangang aminin natin ang personal at pangkalahatang pagkukulang na ibahagi ang ating mga ari-arian sa kapwa. Kailangan nating “suriin ang ugat na pinagmumulan ng kahirapan--hindi lang sa larangan ng indibiduwal na pagkamakasarili kundi sa larangan din ng mga balangkas na panlipunan, pang-ekonomiya, pampulitika at pang-relihiyon na maaaring nagdudulot, nagpapanatili ng ganitong kawalang katarungan” (KKOP, Lenten Pastoral Letter on Alay Kapwa, 1975). 1139. Kaya't ang Simbahan ay naging sangkot sa patuloy na proseso ng pagmumulat sa ating mga panlipunang pananagutan bilang mga Pilipinong Kristiyano. Sa kasawiang-palad, hindi sapat ang pag-iingat na ginagawa upang maiwasan ang mga katotohanang kulang, may kinikilingan, pang-ideolohiya, tulad ng panawagan ng mga “Kristiyanong” maka-Marx para sa “ganap na kalayaan,” kahit sa pamamagitan ng karahasan. Binibigyang-diin ng PCP II na ang Pananampalataya ang humuhusga sa ideolohiya at hindi ang kabaliktaran (PCP IT, 369). Ang marami sa mga kalabisan sa teoriya ng Liberasyon (Pagpapalaya) ay malawak nang naiwasto, ngunit sa antas na personal ng mga kabataang may mabuting hangarin ngunit ang mga inaadhika'y walang sapat na paggabay, ang latak ng mga maling pagkukusa, at naunsiyaming mga pangako, at naglahong mga pangarap ay nakapag-iwan ng kanilang mga tatak. Kinakailangan ng dalawang pagkilala upang mabisang maipatupad sa pamamagitan ng isang programang totoong “nagtatatag ng katarungan” sa pamamagitan ng

tunay na Pilipino at maka-Kristiyanong pamamaraan. Una, na ang pakikibaka para sa pagpapalaya, katarungan at kapayapaan ay talagang kabahagi ng tunay na Kristiyanong pananampalataya. Ikalawa, na ang Kristiyanong Pananampalataya ay may mahalaga at di-mapapalitang gampaning isasagawa sa pagtatamo ng katarungan para sa Pilipino. Bilang mga Pilipinong Katoliko, kailangang panagutan natin ang pagtatatag ng isang makatarungang lipunan. Ang bawat isa sa atin ay tinatawag ni Kristo na gampanan ang ating bahagi sa pagkilos upang mabawasan at tuluyang mawala ang malalang kawalang katarungang sumasalanta sa ating bansa at pumipinsala sa ating bayan.

332

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING DAAN

PAGLALAHAD 1140. Unang tatalakayin sa kabanatang ito ang Pampito at Pang-sampung Utos na susundan ng ilang mga direktiba ng Bagong Tipan. Alinsunod sa gayong batayan, tatalakayin ang Doktrinang Panlipunan ng Simbahan, lalung-lalo na ang Kasalanang Panlipunan at Pribadong Ari-arian. Susunod ang pangunahing positibong turong panlipunan ng Simbahan: ang angking dangal ng tao, ang masiglang pag-uugma ng katarungan at kawanggawa. Ang huling bahagi ay nagbibigay-diin sa tungkulin ng Kristiyano na kumilos tungo sa pagtatatag ng isang Makatarungang Lipunan. L. Ang Pampitong Utos 1141. Ang “Huwag kayong magnanakaw” (Exo 20:15: Dt 5:19) ay dumaan sa isang pagsulong sa kahabaan ng kasaysayan. Ang kuwento tungkol kay Jose, ang paboritong anak ni Jacob, na ipinagbili ng kanyang mga naiinggit na mga kapatid sa halagang dalawampung pirasong pilak (Tingnan Gen 37) upang maging alipin, ay nagbibigay-halimbawa sa naunang pagbabawal laban sa pagkidnap ng tao. Sa gayon, ang bawat Utos ng Ikalawang Tipak na Bato ay tumutukoy sa pangunahing panlipunang karapatan ng isang malayang Israelita: buhay (Panlimang Utos), pag-aasawa (Panganim na Utos), kalayaan (Pampitong Utos), karangalan (Pang-walong Utos), at ariarian (Pang-siyam at Pang-sampung Utos). Ang Pagkidnap ng tao ay may partikular na kabuluhan sa kasalukuyang pandaigdigang suliranin ng terorismo. Ang pagbihag bilang panagot ay naging isang pamamaraang pampulitika na hindi kilala na lingid sa ating sariling bansa. Nililinaw ng Pampitong Utos na hindi natin maaaring gamitin ang buhay at kalayaan ng isang tao bilang isang pamamaraan para makakuha ng pera o kapakinabangang pampulitika mula sa iba, kahit gaano kadakila ang adhikain (CCC, 2401). 1142. Ang pagbabawal na tinuran ng Utos ay pinalawak nang lampas sa pagkidnap hanggang sa ibang hindi gaanong madramang paraan ng pagnanakaw sa kalayaan ng kapwa, sa maraming paraan ng pagsasamantala sa ibang tao at sa pagnanakaw ng anumang nararapat na mapasa kanila. Ang pagsasamantala sa pagkain, pabahay at pananamit ay naglalagay sa panganib sa personal na kalayaan. Ang mga pagkilos katulad ng mga haka-hakang mapanghawak sa pananalapi, manipulatibong haka-hakang-pinansyal, pag-iwas sa pagbayad ng buwis, pagkakautang mula sa sugal, di-makatarungang

pagtataas

ng presyo, panununog

para sa bayad-seguro, at

iba pang mga kagayang gawain, ay pagnanakaw sa ibang tao at nakasisira sa kapakanang panlipunan. 1143. Kaya upang maging makatotohanan, kailangan para sa kasalukuyang moral na pamumuhay ng Katoliko ang isang malawakang pag-unawa sa Pampitong Utos. Mula sa kauna-unahan nitong pagtutuon ng pansin sa pagkidnap sa mga tao, ang pinatutungkulan ng Utos ay matuwid na pinalawak batay sa kasaysayan upang isama ang pagnanakaw ng mga ari-arian na lubhang kailangan para sa kalayaan ng tao. Sa pang-wakas, sa kasalukuyang daigdig na pang-ekonomiya, higit na marami ang mga patagong paraan ng pang-aalipin at paniniil ang sumibol. Samakatuwid ang “Huwag

IK

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

333

kang magnakaw” sa kasalukuyan ay tumutukoy hindi lamang sa pribadong ari-arian ng bawat isa, kundi maging sa pag-aari ng bayan, ng mga istrukturang panlipunan at kalagayan na nararapat sa ikabubuti ng kapakanan ng nakakarami. 1144. Kailangan itong bigyang-diin dahil tayong mga Pilipino ay madalas na hindi gaanong nangangalaga at nagmamalasakit sa mga bagay na hindi tuwirang kaugnay sa atin o sa ating mga kamag-anak. Ang batayan para sa angkop na panlipunang pagmamalasakit ay ang ating konkretong kalagayang panlipunan at pangekonomiya. Gaya ng paalala sa atin ng Ebanghelyo, ang ating kalayaan at karangatan bilang mga tao at mga Kristiyano ay mahigpit na nakatali sa mga relasyong pangekonomiya at pang-ari-arian. 1145. Lahat tayo ay mga personal na kaluluwang may katawan: bilang sumasakatawan, talagang kailangan natin ng pagkain, bahay at damit upang manatiling buhay. Bilang personal na kaluluwa, ipinanganak tayo, lumalaki at nagiging ganap sa loob ng ating mapagkapwang pakikipag-ugnayan sa pamilya at sambayanan na lumilikha para sa atin ng isang kultura, hindi lamang basta buhay-hayop, sa ilalim ng Diyos, na ating personal at nangingibabaw na Manlilikha at Tagapagligtas. Inilalarawan ng Vaticano II ang ating kalagayan bilang tao: kaya kailangang mabigyan ng pagkakataon ang lahat ng tao na magkamit ng lahat ng kinakailangan upang mamuhay sa tunay na makataong paraan, tulad ng pagkain, pananamit at pabahay, ang karapatan na malayang pumili ng estado sa buhay at bumuo ng pamilya, ang karapatan sa edukasyon, sa pagtatrabaho, sa isang makataong pagkilala, sa paggalang at sa nararapat na impormasyon, sa mga gawaing naaayon sa matuwid na pamumuhay na tinuran ng ating budhi, sa pangangalaga sa kasarilinan at ang karapatan din sa kalayaan tungkol sa mga bagay na pang-relihiyoso. (GS, 26) 1146. Bilang karagdagan, nauunawaan natin na sa kasalukuyan, ito din ay nangangailangan ng paggalang para sa dangal at karangalan ng sangnilikha (CCC, 2415). Hinihikayat ng PCP II “ang maalab na pangangalaga sa ating daigdig at kapaligiran.” Nagaganap ang ilang pagwasak sa kapaligiran mula sa mga pangangailangang mabuhay ng mga maralita (pamumutol at panununog na ginagamit na pamamaraan sa pagsasaka sa mga bulubundukin at pangingisdang gumagamit ng dinamita). “Ngunit ang higit na kasalanan laban sa karangalan ng paglikha ng Diyos” ay nagagawa ng mga walang habas na sumisira ng mga ilog, dagat at lawa na pinagtatapunan ng basurang mula sa industriya, at para sa kikitain ay winasak ang ating mga kagubatan na nagbubunga ng mga tagtuyot at baha.” Sa madaling sabi, kinikilala natin ngayon nang di-tulad ng dati ang moral na pangangailangan para sa mapanagutang pamamahala sa likas na yaman (PCP II 321-24). ll. Ang

Pang-sampung

Utos

1147. “Huwag ninyong pag-iimbutan ang sambahayan ng inyong kapwa... o ang anumang pag-aari niya” (Exo 20:17: Dt 5:21). Ang Utos na ito'y kasunod ng Pampito

334

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

at tumatalakay sa nalilihis na pagnanasa ng puso, ang pag-iimbot nito, na pinaguugatan ng ating pagnanakaw at pagsasamantala sa kapwa (Tingnan CCC, 2536), Ipinagbabawal nito hindi lang ang di-makatarungang pagnanasa sa pag-aari ng iba, kundi kasama rin ang pagka-inggit sa tagumpay ng iba. Ang pagka-inggit ay isang pangunahing kasalanan, na isinahalimbawa sa habi ng “pag-iimbot-poot-pagpatay” ni Cain. Sinasabing ang kamatayan mismo ay pumasok sa daigdig “dahil sa pakana ng diyablo... at ito ang kahihinatnan ng mga napailalim sa kanya” (Kar 2:24, Tingnan

CCC, 2538-40).

1148. Ipinahayag ng Propetang si Amos ang matinding pagtuligsa ni Yahweh sa mga tao habang tumutupad sa mga relihiyosong kapistahan at pamamahinga ng Sabat ay nakikipagsabwatan naman upang kumita ng malaki sa pamamagitan ng pagnanakaw sa iba. “Tataasan namin ang halaga, gagamit kami ng maling takalan at dadayain namin sa timbang ang mga mamimili. Sa halaga ng isang pares na sandalyas, aming bibilhin bilang alipin ang taong dukha. Pati tulyapis ng trigo ay ipagbibili namin sa mataas na halaga” (Amos 8:5-6). Nang magbabala si Jesus na “sa puso nanggagaling ang masasamang isipan,” ang pagnanakaw ay isa sa kanyang tiyak na halimbawa (Mt 15:19). Dagdag pa rito'y iniugnay niyang magkasama ang mga ari-arian sa puso: “Sapagkat kung saan naroon ang inyong kayamanan, naroon din naman ang inyong puso” (Mt 6:21). 1149. Isang pagninilay tungkol sa tila mala-demonyong hawak ng pera at ariarian sa ating mga puso ay ibinibigay ng isang kakaibang pangyayari na isinalaysay sa aklat ng Mga Gawa. Pumunta sina Pedro at Juan sa mga taga-Samaria para ipagdasal at ipatong ang mga kamay sa mga ito upang makatanggap ng Espiritu Santo. Isang nagngangalang Simeon ang nakakita nito, at nag-alok ng pera kina Pedro at Juan upang bigyan siya ng kapangyarihang magkaloob ng Espiritu. Tumugon si Pedro: “Mapapahamak na kasama mo ang iyong salapi, sapagkat ang akala mo'y mabibili ng salapi ang kaloob ng Diyos!.... alam ng Diyos na marumi ang puso mo. Pagsisihan mo ang iyong kasamaan at manalangin ka sa Panginoon, na nawa'y ipatawad sa iyo ang masama mong hangarin” (Gw 8:20-22). 1150. Inilarawan sa isang makabagbag-damdaming kuwentong isinalaysay sa tatlong Ebanghelyong Sinoptiko, kung gaano kahirap ang “pagbabago” sa isang mayamang kabataan na nagtanong kay Jesus kung ano ang kinakailangan upang mabahaginan ng buhay na walang hanggan. Tumugon si Jesus sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang maikling listahan ng mga Utos. At sumagot siya “Ang lahat pong iya'y tinutupad ko na mula pa sa pagkabata.” Sa gayo'y binigyan siya ni Jesus ng hamon: “Ipagbili mo ang lahat ng iyong ari-arian at ipamahagi sa mga dukha... pagkatapos... sumunod ka sa akin. Ngunit nalungkot ang lalaki nang marinig ito, sapagkat siya'y napakayaman” (Lu 18:18-23). Ang madlas na hindi napapansin sa kuwentong ito sa Ebanghelyo ay ang paghamon ni Jesus sa mayaman sa punto ng Pang-sampung Utos: tungkol sa kanyang mga ari-arian at ang kapit ng mga ito sa kanyang puso--kung masakim niyang pinangha-

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

335

hawakan o hindi ang mga bagay na dapat sana'y ibahagi sa mga mahihirap. Hindi nakapasa sa pagsubok ang binata. Malamang na ang Pang-sampung Utos ang hindi niya natupad sapul sa pagkabata. 1151. Sa paghamon ni Kristo sa lalaking mayaman, ginamit Niya bilang pagsubok sa bokasyong sumunod sa Kanya ang pagkapit sa mga ari-arian. Hinamon Niya ang lahat: “Hindi maaaring maging alagad ko ang sinuman, kung hindi niya tatalikdan ang lahat sa kanyang buhay” (Lu 14:33). Ipinahihiwatig nito na ang Pang-sampung Utos ay kaugnay sa puso ng bokasyon ng Kristiyano, kung ano ang kahulugan ng maglingkod sa Diyos. Katulad ng Unang Utos, nililinaw ng Pang-sampung Utos ang isang ganap at radikal na pangangailangang dapat tayong maglingkod sa Diyos ng buong puso at gayundin sa ating mga panlabas na kilos. 1152. Pero, ito talaga ang tunay na problema: waring wala tayong kapangyarihan upang itama ang ating mga magulong pagnanasa at baguhin ang ating mga puso. Inamin nga ni San Pablo: “Kung hindi sinabi ng Kautusan, “Huwag kang mag-iimbot, hindi ko sana nakilala kung ano ang pag-iimbot. Ngunit dahil sa kautusan, ang loob ko'y pinukaw ng kasalanan na lahat ng uri ng pag-iimbot” (Ro 7:7-8). Sa pamamagitan ng utos na ito, natanto ni Pablo na ang tawag ng Diyos ay para sa isang ganap na pag-aalay ng puso at pagnanasa, at hindi lang mga panlabas na kilos. Dahil dito napilitan siyang tanggapin ang kanyang kawalang-kapangyarihan upang tupdin ang mga utos. “Kahabag-habag ang kalagayan ko! Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan?” (Ro 7:24) 1153. Natagpuan ni Pablo ang kasagutan: “Ang Diyos sa pamamagitan ni JesuKristo ating Panginoon Salamat sa kanya!” (Ro 7:25). Samakatuwid, hindi ang Pangsampung Utos ang nagdadala sa atin tungo sa kawalang pag-asa, kundi tungo sa isang higit na pagkilala sa ating pagliligtas sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Ang “Huwag magnasa” ay nagiging “Hindi mo kailangan ang magnasa.” Bilang tugon sa paulit-ulit na pagmamakaawa ni Pablo na alisin ang mga “tinik ng laman,” sumagot si Kristo “Ang tulong ko'y sapat sa lahat ng pangangailangan mo: lalong nahahayag ang aking kapangyarihan kung ikaw ay mahina.” Kaya isinulat ni Pablo “Kaya't buong galak na ipagmamapuri ko ang aking kahinaan upang palakasin ako ng kapangyarihan ni Kristo” (2 Cor 12:9). Sa gayon, ang paggamot sa ating pagkamakasarili ay gawain ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo, sa Espiritu Santo. “Bibigyan ko kayo ng bagong puso at bagong espiritu" (Ez 36:26). “Wala na ako sa ilalim ng batas ng kasalanan at kamatayan sapagkat pinalaya na ako ng batas ng Espiritung nagbibigaybuhay, bunga ng pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 8:2). 1154. Kaya, ang Pampito at Pang-sampung mga Utos ay nagtatakda ng ating pangunahing ugnayang pangkatarungan sa ibang tao: ang Pampitong Utos ay tumatalakay sa ating panlabas na pagkilos kaugnay sa mga pag-aari at mga balangkas ng lipunan, habang ang Pang-sampung Utos naman ay nakatuon sa mga panloob na pagnanasa ng ating mga puso na siyang pinagmumulan ng ating panlabas na kilos. Kaya hinihikayat tayo ni San Pablo: “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay sa atin kaya ito rin ang dapat maghari sa ating buhay. Huwag tayong maging palalo, palaaway, at

336

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

mainggitin” (Ga 5:25-26). Kailangan nating pag-ibayuhin ang pagtupad sa mga ali. tuntunin ng Bagong Tipan tungkol sa ganitong mga ugnayang panlipunan. lil. Mga Tagubilin ng Bagong Tipan 1155. Ibinibigay sa atin ng Ebanghelyo ang isang malinaw na larawan ng mga batayang prinsipyo para sa pananagutang panlipunan ng Kristiyano at pananaw sa ating panlipunang tungkulin. Una, inihanda ni Juan Bautista ang mga tao sa pagdating ni Jesus sa pamamagitan ng pangangaral ng pagbabagong-buhay. “Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan, sapagkat malapit nang maghari ang Diyos” (Mt 3:2). Sa mga halimbawang lubhang makahulugan sa atin ngayon ay nang pagsabihan ni Juan ang mga maniningil ng buwis: “Huwag kayong sumingil nang higit sa dapat singilin,” at nagbabala sa mga sundalo “Huwag kayong manghihingi kaninuman sa pamamagitan ng pamimilit o pagpaparatang ng di totoo, masiyahan kayo sa inyong sahod” (Lu 3:12-13). Ikalawa, isinulong ito ni Jesus tungo sa isang panloob na pagbabago o pagbabalik-loob na nakatuon sa ating mga alalahaning panloob. “Walang makapaglilingkod nang sabay sa dalawang panginoon.... Hindi kayo makapaglilingkod nang sabay sa Diyos at sa kayamanan” (Mt 6:24). Kinakailangang ang Kaharian ng Diyos ang maging nasa una sa lahat ng ating mga makasariling alalahaning nauukol sa mga pamilya, katanyagan at pribadong ari-arian. Ang ikatlo, ay ang usapin ng pagbabayad-pinsala o restitusyon. Pinuri ni Jesus si Zaqueo na nagsabi: “Kung ako'y may nadayang sinuman, apat na ibayo ang isasauli ko sa kanya” (Lu 19:8). Ngunit ang asal niyang ito'y bahagi lamang ng mas malaking adhikain ng pagbabahagi sa kapwa na naunawaan ni Zaqueo kay Kristo: “Panginoon, ang kalahati ng aking ari-arian ay ibibigay ko sa mga dukha” (Lu 19:8). 1156. Sa likod ng tatlong asal ng pagbabago, pagbabalik-loob at pagbabayad-pinsala, tinatawag ni Jesus ang kanyang mga alagad tungo sa isang pangunahing pagtitiwala sa kanya at sa Diyos na kanilang Ama sa langit. “Humingi kayo at kayo'y bibigyan: humanap kayo, at kayo'y makasusumpong: kumatok kayo at ang pinto'y bubuksan para sa inyo... Kung kayo na masasama, ay marunong magbigay ng mabubuting bagay sa inyong mga anak, gaano pa kaya ang inyong Amang nasa langit? Ibibigay niya ang mabubuting bagay sa mga humihingi sa kanya!” (Mt 7:7-11). 1157. Karamihan sa mga Pilipinong Kristiyano ay nakarinig na mula sa kanilang pagkabata kung paano nangusap si Jesus tungkol sa kalooban ng Diyos, sa kanyang pagpapakain sa mga ibon sa himpapawid at pagdaramit sa mga ligaw na bulaklak sa parang na hindi nagawa ni “Solomon sa kanyang karilagan.” Kayliit ng pananalig ninyo sa kanya! Kaya't huwag kayong mabalisa tungkol sa inyong kakanin, inumin o daramtin. Sapagkat ang mga bagay na ito ang kinahuhumalingan ng mga taong wala pang pananalig sa Diyos. Alam ng inyong Amang nasa langit na kailangan ninyo ang lahat ng ito. Ngunit pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

337

sa kanyang kalooban, at ipagkakaloob niya ang lahat ng kailangan ninyo.” (Mt 6:31-33)

1158. Umaalingawngaw itong asal ng pagtitiwala sa Diyos sa kinaugalian ng Pilipinong asal ng “bahala na.” Ipinahayag ng ilan na nakaakit ito sa isang uri ng paniniwalang “Nakatadhana na ang lahat,' at kawalan ng lakas, disiplina at layuning kailangan para sa personal, pampamilya at pambansang pag-unlad. Sa katunayan, ang ganitong paniniwala sa tadhana ay hindi bunga ng tunay na pagtitiwala sa Diyos na ating Ama gaya ng ipinahayag ni Jesus. Sa halip, ito'y batay sa maling paniniwala sa lakas ng mahika o suwerte na hindi daw nangangailangan o nagpapawalang saysay sa ating sariling pagsisikap. 1159. Ipinaliwanag ng PCP II na sa katunayan, ang katagang “Bahala na ang Maykapal” ay nagpapahayag ng malalim na pagtitiwala sa Diyos na tunay na nananawagan sa ating pananagutan sa lipunan (Tingnan PCP II, 435-438). Nagbigay si San Pablo ng isang payak na halimbawa: “Ang magnanakaw ay huwag nang magnakaw: sa halip, magtrabaho siya at gamitin ang kanyang kamay sa anumang gawaing marangal upang may maitulong sa mga nangangailangan” (Ef 4:28). IV. Ang Mga Panlipunang Doktrina ng Simbahan 1160. Ang pangunahing alalahanin ng Simbahang Katolika sa ating kapanahunan ay ang panlipunang dimensyon ng ating Kristiyanong pamumuhay. Ang Panlipunang Doktrina ng Simbahan ay nalinang bilang tugon sa ebolusyon ng makabagong ekonomiya at ang mga bagong kalagayan ng paggawa na naging bunga nito (Tingnan CCC, 2419-49: PCP IT, 290-329). Ang susunod ay isang matinding paglalahad ng alalahanin ng Simbahan: “Ang Ebanghelyo ni Jesu-Kristo ay isang mensahe ng kalayaan al isang lakas na mapagpalaya... kalayaan na unang-una'y kalayaan mula sa radikal na pang-aalipin ng kasalanan. Ang hantungan at hangarin nito ay ang kalayaan ng mga anak ng Diyos, na isang kaloob na biyaya. Nanawagan ito sa kalayaan mula sa iba't ibang uri ng pagkaalipin sa larangan ng kultura, ekonomiya, lipunan at pulitika na lahat ay nagmumula sa kasalanan, kaya't humahadlang sa mga tao na mamuhay sa isang paraan na nararapat sa kanilang karangalan.” (ITL, Pasimula) 1161. Samakatuwid, ang pagkilos ng Simbahan sa larangang temporal, ay hindi pulitikal, o pang-ekonomiya, o teknikal dahil ang kanyang kakahayan, gaya ng kanyang misyon, ay may katangiang-likas na pang-relihiyon at moral. Ang kanyang natatanging ambag ay ang “pagpapalakas sa espirituwal at moral na batayan ng lipunan” (Tingnan CCC, 2420). Sa loob ng pangunahing diin na dala ng batayang pagdiinan ang espirituwal at moral na dimensyon ng larangang temporal, nagmungkahi ang PCP II ng higit na tiyak na aral, lalo na ang tungkol sa larangang pampulitika at panli-

punan, 1162. Sambayanang Pampulitika. Bilang pagsunod sa Vaticano II, naglahad ang PCP II ng mga pangkalahatang alituntunin na papatnubay sa ugnayan ng Simbahan

sa sambayanang pampulitika (Tingnan GS, 74-76: PCP II, 330-353). Ang kasarinlan ng pamunuang pampulitika sa pagkilos tungo sa kabutihan ng nakakarami ay kailangang ipatupad sa sakop na hangganan ng moral na kaayusan. Ang gampanin ng Simbahan ay isang “mapanuring pakikiisa” sa pamahalaan sa pagtatanggol ng moral na kaayysan. Bilang isang “mabuting tuntunin” na susundan, iminumungkahi ng PCP II na ang mga pari ay magkaroon ng kakayahan sa prinsipyong moral na gumagabay sa pulitika, habang ang mga layko ay magkaroon ng kakayahan sa aktibo at tahasang pakikilahok sa pulitikang may kinikilingan (Tingnan PCP II, 342). Ngunit “ang kaparian at relihiyoso at ang mga layko ay kailangang makilahok sa larangan ng pulitika kung ang nakasalalay ay ang mga pagpapahalagang moral at maka-ebanghelyo” (PCP IT,

344),

1163. Maayos na nilagom ng PCP II ang mga katotohanang kailangang gumabay sa pakikilahok ng Pilipinong Kristiyano sa buhay-pulitika: e ang pangunahing sukatan ay ang pagtatamo ng kapakanang panlipunan, e na nakikilala sa pamamagitan ng pagtatanggol at pagtataguyod sa katarungan: e pinag-aalab at ginagabayan ng diwa ng paglilingkod: e pinupuspos ng pag-ibig sa pagtatangi sa mga dukha: at e upang ang sambayanang binigyan ng kapangyarihan ay maisagawa bilang isang proseso at isang mithiin ng gawaing pampulitika (Tingnan PCP II, 351).

Kailangang sikapin ng mga Katoliko na punan ang kaayusang pampulitika ng pangkalahatang kahalagahan ng kaisahan na nagbubunsod ng aktibo at mapanagutang pakikilahok ng lahat sa buhay ng lipunan. 1164. Aral Tungkol sa Lipunan. Ang doktrinang panlipunan ng Simbahan ay bunga ng isang maingat na pagninilay sa mga masalimuot na katotohanan sa buhay ng tao sa kasalukuyang lipunan, sa liwanag ng pananampalataya at ang tradisyon ng Simbahan. Binubuo nito ang isang mahalagang bahagi ng kanyang misyon ng ebanghelisasyon (Tingnan SRS, 41). Iniuugnay lang nito ang salita ng Diyos sa pamumuhay ng mga tao at sa buhay ng lipunan, sa kanilang konkretong kaganapang panlipunan at pang-ekonomiya. Kaya't nag-aalok ang Simbahan ng: “1) mga prinsipyo para mapagnilayan, 2) mga batayan sa pagpapasya, at 3) mga batayan sa pagkilos” (SRS, 8: Tingnan CCC, 2423). 1165. Ang mga konkretong katotohanang panlipunan at pang-ekonomiya ng Pilipinas ay malinaw: “ang lumalaking agwat ng mga mayayaman at mahihirap ang katotohanan ng kawalan ng pagkakakitaan, ang suliranin ng kahinaang dulot ng diwastong pagkain, malnutrisyon, ng gutom, ng paglabag sa karapatang pantao” (CBCP Monitor, 1982: Tingnan PCP II, 20-25). Ngunit ang lumalawak na pagtugon ay naging malinaw din. Ang mga karaniwang Pilipinong Katoliko ay pumasok na sa makatotohanang proseso ng pagpapalawak ng kamalayang tungkol sa kanilang mga pananagutang panlipunan bilang mga alagad ni Jesu-Kristo, na nakikiisa sa pamayanang

ME

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

AS

338

PAGTATATAG

NG KATARUNGAN

339

Katoliko. Ang kamalayang ito ay nagdulot ng isang matalas na pagmamalay sa ating mga batayang karapatang pantao: pang-ekonomiya (karapatan sa paggawa, sa isang makatarungang pasahod, sa pagkakaroon ng ari-arian), panlipunan (karapatang magtipon, at sa malayang pagsapi sa mga samahan), pampulitika (karapatang bumoto, sa pagkakapantay-pantay sa batas, sa pangingibang-bansa), pang-kultura (karapatan sa edukasyon, sa kalayaan ng pagsasalita), at panrelihiyon (karapatang sumamba) [Tingnan NCDP, 297]. Ipinakilala din nito ang nababagong kaisipan tungkol sa kasalanang panlipunan. A. Mga Makasalanang Balangkas ng Lipunan

1166. Maingat na ipinaliwanag ng PCP IT kung paanong ang mga kasalanang tulad ng pagmamataas, pagkamakasarili, kasakiman at pagkapoot ay nakasisira sa kinaugaliang habi ng pakikitungo sa kapwa-tao. Ito ay nagbubunga ng “makasalanang balangkas na panlipunan” na maaaring magpatigas sa mga di-nababagong institusyon. Ang ilan sa mga kakila-kilabot na bunga ng mga “makasalanang balangkas ng lipunan” ay makikita sa mga taong napabayaan, mga batang lansangan na kulang sa wastong pagkain, ang pagkaaba ng mga walang trabaho at tahanan, ang mga krimen, pagnanakaw sa pamahalaan, at ang patuloy na paglabag sa batayang karapatang pantao (Tingnan PCP II, 82). 1167. Inilahad ng Vaticano II ang saligan ng pagkilos para sa ganitong bagong pagkilala sa kasalanang panlipunan nang aminin nito na: malimit tayong nalilingat sa paggawa at naaakit tayo tungo sa kasamaan dahil sa mga kalagayang panlipunan na kinabubuhayan natin... ang kaguluhan sa higit na malalim na antas ay nagmumula sa pagmamataas at pagkamakasarili ng tao, na humahawa kahit na sa antas ng lipunan. Kung ang balangkas ng mga bagaybagay ay may lamat na bunga ng kasalanan, tayong isinilang na may kiling sa kasamaan ay makakakita dito ng mga bagong pang-akit tungo sa kasalanan na hindi natin kayang labanan kung wala ang tulong ng biyaya at ang walang matinding pagpupunyagi. (GS, 25)

1168. Kaya, bukod sa personal na mga kasalanan ng tao (katulad ng mga pag-

iisip at pagnanasa sa pita ng laman at pag-iimbot), at mga kasalanan ng tao sa kapwa-tao na sumisira sa mga ugnayan (hal. tsismis, pangangalunya), may mga kasalanang panlipunan na matatagpuan sa mga balangkas ng lipunan, mga situwasyon at mga pangkat na umaapi sa mga tao, lumalapastangan sa kanilang dangal bilang tao, naniniil ng kalayaan, at nagpapalaganap ng sa isang di-makatarungang kawalan ng pagkakapantay-pantay. 1169. Ang kaisipang ito tungkol sa panlipunang kasalanan o “sama-samang pagnanakaw” ay mahirap unawain para sa karaniwang Pilipinong Katoliko. Karaniwan nating iniisip ang kasalanan na kaugnay ng mga personal at konkretong ginagawa ng isang indibidwal laban sa utos ng Diyos o ng Simbahan. Ngunit ang ganitong makitid na kaisipan sa kasalanan ay kailangang palawakin ngayon sa liwanag ng ating

340

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Ang mangusap tungkol sa kasalanang panlipunan ay nangangahulugan ng mga sumusunod: 1) upang kilalanin na dahil sa pagkakaisa ng sangkatauhan, ang kasalanan ng bawat tao ay nakaaapekto sa ibang tao. 2) May mga kasalanan na dahil sa mismong kalikasan tuwirang naninira sa kapwa---mga panlipunang kasalanan laban sa pagmamahal sa kapwa, laban sa ugnayang kapwa sa kapwa, laban sa karapatan ng mga tao bilang tao, laban sa kalayaan ng iba, laban sa kabutihan ng nakakarami. 3) Ang mga makasalanang ugnayan sa pagitan ng mga sambayanan, sa paglalaban-laban ng mga uri sa lipunan at ang tunggalian ng iba't ibang katipunan ng mga bansa. (RP 16) 1170. Sa katapusan, may mga situwasyon o “balangkas” ng kasalanan, kung saan ang ilang pangkat sa lipunan, o institusyon o mga organisasyon ay nagiging dahilan o nagtataguyod sa kasamaan. O kung sila'y nasa posisyon para pawiin o bawasan ang mga kasamaan, wala naman silang ginagawa para dito at sa pamamagitan ng pakikipagsabwatan o kawalan ng pagmamalasakit, ay winawalang-bisa ang pagpupunyagi at sakripisyong kinakailangan (Tingnan RP, 16). Samakatuwid, ang mga balangkas ng kasalanan ay “nakaugat sa personal na kasalanan at kaya palagiang nakaugnay sa konkretong kilos ng bawat isa na nagpapasimula nitong mga balangkas, nagpapatatag nito at ginagawa itong mahirap tanggalin. Kaya ang mga ito'y lumalakas, lumalaganap at pinagmumulan ng iba pang mga kasalanan, at sa gayo'y nakaiimpluwensya sa asal ng mga tao” (SRS, 36). 1171. Kailangang bigyang-diin ang napapaloob na ugnayan ng “kasalanan ng lipunan” at kasalanan ng bawat tao. Ang iba na labis na naapektuhan ng pagsusuring panlipunan at pampulitika ay nauuwi sa pananaw na ang “kasamaan ay unang natatagpuan o di kaya'y natatagpuan lamang sa masasamang mga 'balangkas' na panlipunan, pampulitika o pang-ekonomiya, na para bang ang lahat ng ibang kasamaan ay mula sa mga ito.” Kung ito nga ang nangyayari, maaari nating iligtas ang ating mga sarili sa pamamagitan ng paglikha ng iba't ibang mga balangkas na pang-ekonomiya at sosyo-pulitikal. Ngunit ipinapahayag ng Kristiyanong Pananampalataya na “ang ugat ng kasamaan ay nakasalalay sa mga taong malaya at mapanagutan ngunit nangangailangan ng pagbabalik-loob sa biyaya ni Jesu-Kristo upang mamuhay at kumilos bilang mga bagong nilikha na nagmamahal sa kapwa at sa mabisang paghahanap ng katarungan, pagpipigil sa sarili at pagsasabuhay ng kabutihang-asal”

(ITL, 15).

1172. Kaya sa kahuli-hulihan, ang suliranin ng kawalang-katarungan, pagsasamantala, at maramihang pagnanakaw ay hindi lubusang malulutas maliban sa pamamagitan ng tunay na espirituwal na Pagbabalik-loob. Ang pagbabalik-loob na ito'y may kaakibat na 1) pagbabago ng mga masamang pagnanasa sa ating mga puso: 2) pagpapanibago ng ating mga ugnayan sa kapwa: at 3) pagpapanibago ng ating mga asal at ang mga panlipunang balangkas na nililikha natin upang mabigyangkatuwiran ang mga asal na ito.

nA

mga panlipunang pananagutan bilang mga Kristiyano. Masusing ipinaliwanag ni Juan Pablo II ang iba't ibang kahulugan ng kasalanang panlipunan:

ARA

NA mg

SN

CLAP

'O

PNG

PAGTATATAG

GATA NAN NADAAN

aan

TAE

T

NG KATARUNGAN

341

Kung gaano kahirap ito sa konkretong kalagayan ay madaling makita kahit sa isang pasulyap na tingin sa karaniwang mga “kasalanang panlipunan” sa Pilipinas. Sa nakaraang kabanata nakita natin ang kasalanang panlipunan ng labis na pagkahumaling sa seks, pagbebenta ng laman at masasamang babasahin/panoorin. Sa kabanatang ito tungkol sa kalayaan ng tao kaugnay ng sarili at mga ari-arian, nagbigay ang PCP II ng dalawang karaniwang halimbawa ng makasalanang asal: ang nag-aalab na pagnanasa sa pagpapatubo, at ang pagkagahaman sa kapangyarihan (Tingnan

PCP II, 270). 1173. tawag na Nagiging yari tulad e e e

Isa pang malinaw na halimbawa ng “kasalanang panlipunan” ay ang tinakonsumerismo o prinsipyong ibinabatay ang lahat sa presyo at tutubuin. bisyo ito sa pamamagitan ng ilang mga pagbabagong karaniwang nangyang: inaalipin tayo ng ating mga ari-arian at nagiging gahaman sa pagkakamal pa ng marami, kaya isinasarado natin ang ating sarili sa mga espirituwal nating pangangailangan, at sa paghihirap at di-makatarungang pagsasamantala sa kapwa.

Mahusay na inilarawan ni Juan Pablo II ang mga epekto nito: “Tayong lahat ay personal na dumaranas ng nakapanlulumong epekto ng bulag na pagkalulong sa tunay na konsumerismo: sa una ay tahasang pagkahilig sa materyal na bagay at kasabay ang radikal na kawalang-kasiyahan dahil kagyat niyang natutunan na malibang tayo'y ipagsanggalang mula sa pagdagsa ng pamamahayag at walang humpay na pang-akit ng mga produkto--na habang ang tao'y nagkakamal ng marami, lalong higit ang kanyang pagnanasa, habang ang mga mas malalim na adhikain ay nananatiling di ganap at manapa'y nauudlot.” (SRS, 28)

B. Ang Pribadong Ari-Arian

1174. Ang usapin tungkol sa konsumerismo ay nagdadala sa atin tungo sa paksa ng pribadong pag-aari. Inilahad ng PCP II ang natatanging prinsipyo ng Kristiyanong doktrinang panlipunan na: “itinalaga ng Diyos ang daigdig at ang lahat ng mga nilalaman nito para sa LAHAT ng tao upang ang lahat ng mga bagay na nilalang ay mabahaginan ang lahat ayon sa katarungang tinitimpi ng pag-ibig” (PCP II, 297, sumisipi sa GS, 69: CCC, 2402). Naaayon at kailangan ang karapatan sa pribadong pag-aari ngunit hindi nito pinawawalang bisa ang kahalagahan ng mga naunang saligan. Sa katunayan, nasa ilalim ng isang “panlipunang sanlaan” ang pribadong pag-aari na nangangahulugang ito ay may “likas na gampaning panlipunan” (Tingnan SRS, 42, PCP II, 302). Tinukoy ni Pablo VI ang mga hangganan ng karapatang ito gaya ng sumusunod: “Hindi ganap at may pasubali ang karapatan ng tao sa pribadong pagaari. Walang sinuman ang may karapatang magmay-ari para sa kanyang pansariling gamit ng anumang hindi niya kailangan, habang ang iba ay kulang sa kailangan” (PP, 23).

342

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

1175. Iniingatan ng Pampitong Utos ang ari-arian mula sa dalawang uri ng pagnanakaw. Palagiang nagbabala ang mga propeta laban sa pagnanakaw na “nangga. galing sa itaas,” ang pagnanakaw ng mayayaman sa mahihirap. Ngunit may nakawan din na “nanggagaling sa ibaba,” o ang di-makatarungang pang-aagaw ng mga walang ari-arian sa mga mayroon. Tunay na mali ang paggamit ng ari-arian kapag ito'y nagiging kasangkapan upang magkaroon ng kapangyarihan sa ibang tao, sa halip na gamitin ito upang mapabuti ang karaniwang uri ng buhay. Halimbawa, ang kapangyarihang nalalagay ng panganib sa panlipunang katarungan at kapayapaan. Maging sa pansariling aspeto, mali ang paggamit ng ari-arian kapag ang pagkagahaman at ang pagnanasa na magkamal ng mga ari-arian ay nagiging adhikain sa buhay. Sinisira nito ang dangal bilang tao ng mga mahihirap at mayayaman (Tingnan ang talakayan sa Pang-sampung Utos). Kaya, napakahalaga ng papel na ginagampanan ng pribadong pag-aari sa mapanirang proseso na ang habi ay isinasagisag para sa atin ng tatlong tuksong pinagdaanan ni Kristo sa ilang: mula sa mga pag-aari (gawing tinapay ang mga bato) hanggang sa katanyagan (ang makilala sa pamamagitan ng mga gawang-kababalaghan) at hanggang sa kapangyarihan (ang mga kaharian sa mundo) [Tingnan Mt 4:1-

11].

1176. Hindi mahirap hanapin sa Pilipinas ang mga konkretong halimbawa ng pagmamalabis sa paggamit ng ari-arian. Sa pagnanakaw “mula sa itaas, may mga ubodtaas na patubo na ipinapataw ng mga bangko, kompanya-ng-seguro: ang pagsasamantala ng mayayamang may-lupa at kompanyang multinasyonal sa mga maliliit na magsasaka o negosyante: ang panunuhol: ang paglabag sa mga kontrata sa negosyo: ang hindi pagbabayad ng makatarungang pasahod: ang mga pamamaraan para makaiwas sa takdang buwis at pandaraya sa mga dokumento: labis na pagsusugal: walang patumanggang

pangungutang

at ang

pagtatangging

magbayad

sa mga pinagkasun-

duang pagkakautang. Sa pagnanakaw naman “mula sa ibaba,” nariyan ang malawakang pagpupuslit ng mga paninda sa mga pamilihan (o shop lifting), pagnanakaw ng mga gamit sa opisina/pagawaan o paaralan, sinasayang na oras ng pagtatrabahong nauubos sa katamaran: panghihiram na walang saulian: pandaraya sa pamamagitan ng mga kulang sa timbang o paggamit ng mababang uri ng mga materyales, at labis na pagtataas ng presyo para tumubo nang malaki. Marami sa mga nabanggit na halimbawa ay maliliit lamang at hindi gaanong kapansin-pansin. Ngunit kung pagsasama-samahin, lumilikha ang mga ito ng isang situwasyon na kahit ang simpleng pagtitiwala ay hindi na umiiral at nagbubunga ng patuloy na paghihirap at malimit na malubha sa bawat isa. K. Ang Positibong Turong Panlipunan 1177. Sa harap ng isang masalimuot na kalagayang panlipunan na puno ng iba't ibang uri ng pang-aabuso, nananawagan ang Simbahan, para sa isang pagkilos na nagpapanibago. “Kailanman samasamang gumagawa ang mga tao, na pinag-aalab ng layuning makamit ang dangal ng bawat isang tao at ang pagtatatag ng isang lipu-

Wara” a

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

343

nang batay sa katarungan,... mahahanap ang mga pamamaraan upang maibahagi sa lahat ng nasa sambayanan ang mga bunga ng pag-unlad” (PP, 6). Kaya sinabi ni Juan Pablo II sa mga magsasaka at manggagawang Pilipino: “May karapatan kayong mamuhay at pakitunguhan kayo nang naaayon sa inyong dangal bilang tao, at kasabay nito, may karampatang tungkulin din kayo na makitungo sa kapwa sa ganito ring paraan... upang magampanan ninyo ang inyong mga pananagutan sa lipunan sa isang nararapat at maka-Kristiyanong. paraan.” (Homilya sa Lungsod ng Legaspi, 3)

1178. Ang Batayan. Kung gayon nakabatay ang panlipunang turo ng Simbahan sa likas na dangal ng bawat tao (Tingnan PCP IT, 299). Dagdag pa rito, tinatawag tayong kilalanin ang isang makataong kaisahan na may tiyak na Kristiyanong dimensyon: “ang kamulatan sa sumasalahat na pagka-ama ng Diyos, at ang pagiging magkakapatid ng lahat kay Kristo---'mga anak sa piling ng Anak-at ang presensiya at nagbibigay-buhay na kilos ng Espiritu Santo” (SRS, 40, Tingnan PCP II, 295 at 313). Kung gayon, ang kapwa ay hindi lamang tao na may sariling karapatan at may

batayang pagkakapantay-pantay kasama ng iba kundi siya'y nagiging buhay na larawan ng Diyos Ama, na iniligtas ng dugo ni Jesu-Kristo at inilagay sa ilalim ng nananatiling pagkilos ng Espiritu Santo. (SRS, 40) 1179. May ilang bunga ang nagmumula sa ganitong batayan ng maka-Kristiyanong pananaw para sa katarungang panlipunan. Gumawa si Juan Pablo II ng matibay na paglalagdm nang ipahayag niya sa Malacanang: “Hindi kailanman mabibigyang katuwiran ang anumang paglabag sa pangunahing dangal ng tao o ang mga batayang karapatan na nagtatanggol sa dangal na ito.... Umiiral lamang ang mga samahang panlipunan para sa paglilingkod sa tao at para sa pagtatanggol sa kanyang dangal: hindi nito maipagmamalaking naglilingkod para sa kapakanan ng nakararami kung ang mga karapatang pantao ay di napangangalagaan” (Juan Pablo II, sa Pangulo at sa Bayan, 5). 1180. Upang mapalitaw ang praktikal na pagkilalang ito sa dangal ng tao sa panlipunang katarungan, binibigyang-diin ng doktrinang panlipunan ng Simbahan ang ilang mga batayang prinsipyo. Ang mga ito ay patungkol sa buong pag-unlad ng tao, ang kahalagahan ng paggawa, ang pagtatangi para sa mga dukha, at ang masiglang pag-uugnay, sa pagitan ng katarungan at Kristiyanong pag-ibig. Sa simula pa, itinuturo ng Simbahan na ang saklaw ng pantaong pag-unlad at pagpapalaya ay hindi maaaring ihangga sa sosyo- ekonomiko at pampulitikang dimensyon ng buhay ng tao. Kailangang isama rin dito ang “mga bagay na patungkol sa Espiritu.” Isang konkretong halimbawa rito ay ang “kabanalan ng paggawa” (Tingnan no. 1186). D. Ang Kahalagahan ng Paggawa 1181. Sa kasalukuyan, binibigyan ng ibayong diin ang paggawa. “Ang paggawa ay isa sa mga katangiang ikinaiiba ng tao sa ibang mga nilikha... ang paggawa ay

344

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

palatandaan ng taong kumikilos sa loob ng sambayanan ng mga tao (LE Panimula: Tingnan CCC, 2427). Tungkol naman sa katarungang panlipunan, “Ang paggawa ng tao ay isang susi--marahil ang napakahalagang susi--sa buong usaping panlipunan, Mula sa atas ng Bibliang sakupin ang daigdig” (Gen 1:28) lumilitaw ang tuwirang kahulugan ng paggawa: sinasakop ng tao ang daigdig sa pamamagitan ng pahusay nang pahusay na mga makinarya. Ngunit ipinakikilala ng pagsakop na ito ang paggawa sa aspetong pansarili, ang tao na tagapagpaganap ng paggawa. Dito binibigyang-bisa ni Kristo ang isang radikal na pagbabago sa pamamagitan ng pagtatatag niya sa salita at halimbawa ng “Ebanghelyo ng Paggawa” na nagpapakitang “ang pangunahing batayan sa kahalagahan ng paggawa ay ang tao mismo, na siyang tagaganap

nito” (LE, 3-6, Tingnan PCP II, 316).

1182. Ang Pagkauna ng Paggawa Bilang Pansarili sa Tao. Ipinapahayag sa iba't ibang paraan ang kaunahang pansariling pakahulugan ng paggawa. Ang isang paraan ay yaong: “sa kahuli-hulihan, ang tao pa rin ang siyang laging layunin ng paggawa.” Ang paggawa ay “para sa tao,” at hindi ang tao ang “para sa paggawa” (LE, 6). Nililinang sa tatlong larangan ang kahalagahan ng paggawa: sa larangang personal na kung saan sa pamamagitan ng paggawa ay “nakakamit ng tao ang kaganapan bilang tao,” sa larangang buhay-pamilya dahil ang pamilya ay isang pamayanang umiiral dahil sa paggawa, at ito ang unang paaralan ng paggawa, ang larangan ng malawak na lipunan na kinabibilangan ng tao batay sa kanyang natatanging ugnayang pangkultura at pangkasaysayan. Pinalilitaw ng tatlong larangang ito ang halaga ng paggawa sa pansariling dimensyon nito--ibig sabihin, ang konkretong patunay na ang manggagawa ang inuuna kaysa mismong dimensyon ng paggawa (LE, 9-10). 1183. Ang ikalawang paraan ay ang prinsipyo ng kaunahan ng trabaho kaysa ang kapital” (Tingnan PCP II, 318, LE, 12). Ang mga kagamitang panggawa sa kasalukuyan, na higit na napaunlad sa pamamagitan ng agham at teknolohiya, ay kalimitang itinuturing na kapital. Ngunit ang mga ito mismo ang bunga ng makasaysayang pamana ng paggawa ng tao (LE, 12). Ang ikatlo pang paraan ay ang pagbibigay-diin sa prinsipyo ng “pagkauna ng tao higit sa mga bagay.” Lahat ng tatlong pamamaraan ay nagpapaliwanag lamang sa pangunahing katotohanan tungkol sa “matimbang at tunay na kaunahan ng trabaho ng tao bilang pansarili... na malaya sa katangiang-likas ng paglilingkod na dulot ng manggagawa” (LE, 13). Nangangahulugan ito na hindi lamang nararapat na tumanggap ng karampatang pasahod ang manggagawa sa kanyang paggawa kundi sa isang tunay na paraan, siya sa kahuli-huliha'y gumagawa para “sa kanyang sarili” (LE, 15). 1184. Ang Mga Ibinubunga Nito: Mga Karapatan. Mula sa ganitong pagpapahalaga sa paggawa ng tao lumilitaw ang tatlong mga pangunahing karapatan: ang karapatan sa paggawa, ang karapatan sa isang makatarungang bahagi sa mga bunga ng paggawa: at ang karapatang mag-organisa “para sa layuning maipagtanggol ang kanilang mga kapakanan at makilahok bilang mga mapanagutang kabalikat para sa kapakanang panlipunan” (Juan Pablo II, Bacolod, 7). Idinagdag ng PCP II na ang

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

345

karapatang sa pamamahinga, sa maayos na kapaligiran sa paggawa, sa bahaginan ng kinita at sa pag-aaklas sa ilang mga tukoy na kundisyon. 1185. Mga Tungkulin. Ang paggawa ay hindi lamang pantaong karapatan, ito ay “isang obligasyon, isang tungkulin ng tao” (LE, 16). Tayo ay may moral na tungkuling gumawa: a) upang mapanatili at mapaunlad ang ating pagkatao, ayon sa plano ng Manlilikha, b) bilang isang pinagmumulan ng tulong at pagtataguyod sa ating mga pamilya, sa ating bayan at sa buong sangkatauhan. Kinatigan ng PCP II na kailangang “gampanan nang maayos” ng mga manggagawa “ang kanilang mga tungkulin” (PCP II, 320). 1186. Ang mga karapatan at tungkulin ay higit na pinatingkad ng Kristiyanong “kabanalan ng paggawa” na iminumungkahi ng PCP II bilang bahagi ng mas malawak na “kabanalan ng Pagpapanibago ng lipunan” (Tingnan PCP II 317, 262-82). Una, sa pamamagitan ng paggawa ay “nakikibahagi tayo sa gawain ng Manlilikha” at sa abot ng ating kakayahan bilang tao, ay ipinagpapatuloy at pinaghuhusay ang paggawang iyon. Ikalawa, “sa pagtitiyaga sa hirap ng paggawa sa pakikiisa kay Kristo, nakikilahok tayo sa Anak ng Diyos para sa katubusan ng sangkatauhan” (Tingnan Ibid., 24-27). Kaya ipinaliwanag ni Juan Pablo II sa mga manggagawa sa Legazpi: Hindi masukat na pinarangalan at pinabanal mismo ni Kristo ang lahat ng paggawa ng tao sa pamamagitan ng kanyang gawain bilang isang karpenlero sa Nazaret at sa pamamagitan ng kanyang iba pang mga ginawa, at sa gayo'y ipi-

nagkaloob sa mga manggagawa ang isang natatanging kaisahan kasama niya at nagbibigay sa kanila ng pakikipabahagi sa kanyang mapangtubos na paggawa. (Juan Pablo Il, Legazpi, 7) E. Ang Piling Pagtatangi para sa mga Dukha 1187. Ang panlipunang doktrina ng Simbahan ay tinatakan ng “piling pagtatangi para sa dukha” (CA, 57). Iginigiit ng PCP II na ang pagpiling ito na alinsunod sa pag-

sunod kay Kristo ay

i

nangangailangan ng mabilis na pagtugon sa ating bayan kung saan ang malaking bahagi ng ating mga mamamayan ay nakalublob sa kahabag-habag na karalitaan at pagdurusa, habang iginagawad naman sa mga mayayaman al makapangyarihan ang napakalaking panlipunang pribilehiyo at paggalang. (PCP Il, 312) Ngunit kailangan ang tamang pang-unawa sa pagpiling ito. Habang malinaw na ninanais ng Simbahan na ipahayag ang mensahe ng pagliligtas sa bawat tao, sa bawat kultura at panlipunang kapaligiran, ngunit unang-una, sa mga higit na nangangailangan. Kaya ang “isang Kristiyanong pagtatangi ay pagtatangi para sa mga dukha,” dahil dumating si Kristo upang ipahayag ang mensahe ng kaligtasan para sa mga dukha (Tingnan John Paul II, to the People of Tondo, 3). Ito ay “isang pagpili sa pagsasabuhay ng maka-Kristiyanong pag-ibig na ang buong tradisyon ng Simbahan

346

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ang sumaksi. May bisa ito sa buhay ng bawat Kristiyano habang nagsusumikap siyang tularan ang buhay ni Kristo. Ngunit pantay din itong mailalapat sa ating mga panlipunang pananagutan at sa gayo'y sa ating paraan ng pamumuhay”

(SRS, 42).

1188. Ang batayan ng pagpiling ito ay ang mga turo at gawa ni Kristo mismo na nagpapahayag ng sariling pag-ibig ng Diyos (Tingnan CCC, 2448). “Sumasaakin ang espiritu ng Panginoon, hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 4:18): “Bumalik kayo kay Juan at sabihin ang inyong nakita at narinig: nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakakarinig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 7:22). Subalit hindi lamang tagatanggap ng Ebanghelyo ang mga dukha. Tagapagdala rin sila ng Salita ng Diyos, mga ebanghelista, na laging humahamon sa sambayanan na magbalik-loob. Isinasabuhay ng mga dukha ang mga pagpapahalaga ng ebanghelyo sa kanilang mga buhay: Mapalad kayong mga dukha sapagkat ang Diyos ang maghahari sa inyo! Mapalad kayong mga nagugutom ngayon sapagkat kayo'y bubusugin! Mapalad kayong mga tumatangis ngayon sapagkat kayo'y magagalak! Mapalad kayo kung dahil sa Anak ng Tao kayo'y kinapopootan, ipinagtatabuyan at inaalimura ng mga tao, at pati ang inyong pangalan ay kinasusuklaman. Mapalad kayo at lumukso sa tuwa kung ito'y mangyari, sapagkat malaki ang inyong gantimpala sa langit. (Lu 6:20-23) 1189. Ang ganitong maka-Kristiyanong pagtatangi ay totoong tumutukoy nang tahasan sa ating tiyak na kalagayan na kung saan ang karukhaan, pagsasamantala at kawalang katarungan ay naging “takbo ng buhay” para sa napakaraming Pilipino. Bilang mga Pilipinong Kristiyano, hinahamon tayo ng pagtatanging ito para sa mga dukha upang tugunan ang kalagayang ito sa isang matapat na “paninindigan sa katarungan.”“ Inilagay ni Juan Pablo II ang hamong ito sa pandaigdigang pananaw. Sinasaklaw ng pag-ibig na ito ng pagtatangi sa mga dukha ang lubhang maraming bilang ng mga nagugutom, nangangailangan, walang matirhan, yaong mga walang maipanggamot at, higit sa lahat, yaong mga walang pag-asa para sa isang magandang hinaharap. Ang ipagwalang-bahala ang mga katotohanang ito ay nangangahulugan ng pagiging tulad ng “mayamang lalaki” na nagpanggap na di nakakikilala sa pulubing si Lazaro na nakalupasay sa may pintuan ng kanyang bahay (Tingnan Lu 16:19-31, SRS, 42). “Ang Katarungan ay kinaugaliang ipinaliliwanag sa tatlong uri: Ayon sa Pagpapalitan--sa mga obligasyon ng tao sa kanyang kapwa-tao: Ayon sa Blatas--tumutukoy sa hinihingi ng pamayanan sa mga mamamayan, at ayon sa Pagbabahaginan--tumatalakay sa obligasyon ng pamayanan sa mga mamamayan nito (Tingnan CCC, 2411).

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

am

G. Katarungan at Pag-ibig

1190. Subalit para sa mga Kristiyano, masiglang nakaugnay sa mga makatwirang hinihingi ng katarungan ang pangunahing utos ng PAG-IBIG na ibinigay ni Kristo. Ipinahayag ng PCP II: “Habang ang pangangailangan sa katarungan ay ipinahihiwatig sa pag-ibig, 'matatamo lamang ng katarungan ang panloob na kaganapan nito sa pag-ibig.” Dahil sa katarungan, maaaring manatiling “iba” ang tao, isang dayuhan.

Subalit sa pag-ibig, ang “iba” ay kaibigan, manapa'y isang kapatid kay Kristo” (PCP

II, 305).

Samakatuwid, ang maka-ebanghelyong pag-ibig, at ang tawag na maging anak ng Diyos, na siyang tawag sa ating lahat, ay nagbubunga ng tuwiran at walang pasubaling pangangailangan ng paggalang para sa lahat ng lao sa kanilang mga karapatan sa buhay at dangal, Walang agwat sa pagitan ng pag-ibig sa kapwa at pagnanais ng katarungan. Ang pagtunggaliin ang dalawa ay pagbaluktot sa pagibig at katarungan. (/ CEL, 57)

Nilagom ito ng PCP II sa pagbanggit ni Juan XXIII sa Mater et Magistra: “ang katarungan at pag-ibig ang mga pangunahing batas ng panlipunang buhay” (PCP II, 304. Tingnan MM, 39). 1191. Sadyang malinaw ang teoriya: Ipinahihiwatig ng pag-ibig ang isang lubusang hinihingi ng katarungan, ibig sabihin, ang pagkilala sa dangal at karapatan ng kapwa-tao. (AY makakamit ng katarungan ang lubos na kaganapan lamang sa pag-ibig. Dahil ang bawat tao ay tunay na nakikitang larawan ng di-nakikitang Diyos at isang kapatid [na lalaki/babae] ni Kristo nakikita sa bawat tao ang mismong Diyos at ang lubusang hinihingi ng Diyos para sa katarungan al pag-ibig. (Katarungan sa Mundo) Ngunit ang tunay na problema ay wala sa teorya kundi sa pagsasabuhay. Ang katarungan bilang isang walang pinapanigang balangkas ng batas upang magkaloob sa bawat isa ng nararapat ay kumikilos lamang nang maayos kung ang lahat ay may pantay-pantay na kapakinabangan at pagkakaton--na hindi nangyayari